Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 18 lutego 2014 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 18 lutego 2014 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z wniosku (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.

z udziałem M. B.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Rejonowego w Mrągowie z dnia 13 września 2013 r., sygn. akt I Ns 154/11

p o s t a n a w i a :

I.  sprostować punkt I zaskarżonego postanowienie w ten sposób, że w miejsce słów: „ustanowić na nieruchomości stanowiącej działkę gruntu o numerze ewidencyjnym (...) położonej w M. gmina M., dla której Sąd Rejonowy w Mrągowie IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW (...) służebność przesyłu na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. polegającą na” wpisać prawidłowo „ustanowić na nieruchomości położonej w M. gmina M., dla której Sąd Rejonowy w Mrągowie IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW (...) służebność przesyłu na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. polegającą na”,

II.  oddalić apelację.

Sygn. akt IX Ca 847/13 Uzasadnienie

(...) spółka z o.o. w W. uprzednio (...) spółka z o.o. w W. wniosła o ustanowienie na jej rzecz służebności przesyłu za jednorazowym wynagrodzeniem w kwocie 32.000 zł na nieruchomości obejmującej działkę nr (...) położoną w M., dla której w Sądzie Rejonowym w Mrągowie prowadzona jest księga wieczysta (...). (...) polegającej na :

a.  prawie ułożenia pod ziemią elementów gazociągu DN 300 wraz ze strefami kontrolowanymi oraz prawie swobodnego dostępu i wjazdu służb uprawnionych na teren działki w celu usunięcia awarii, wykonania prac konserwatorskich i wykonania remontów lub modernizacji gazociągu na przedmiotowej nieruchomości,

b.  korzystaniu z przedmiotowej nieruchomości: eksploatacji, dokonywania kontroli, przeglądów, modernizacji, remontów, usuwania awarii i wymianie urządzeń w zakresie niezbędnym do zapewnienia prawidłowego i niezakłóconego działania należących do (...) sp. z o.o. w W. elementów gazociągu DN 125 mm przebiegającego przez tę nieruchomość wraz z ograniczeniami w korzystaniu z nieruchomości wynikającymi z zakresu sfer ochronnych .

W uzasadnieniu podano, że na nieruchomości uczestnika posadowiony jest gazociąg DN 125 będący własnością wnioskodawczyni, a w odległości 3 metrów od niego zamierza poprowadzić drugą nitkę gazociągu DN 300. Negocjacje z właścicielem nieruchomości nie przyniosły dotąd rezultatu.

Uczestnik postępowania M. B. w toku postępowania oświadczył, że wniosek popiera co do zasady, kwestionując wysokość przyznanego mu wynagrodzenia. Domagał się wynagrodzenia w kwocie 52.830 zł.

W toku postępowania wnioskodawczyni zmodyfikowała swój wniosek, cofając go w zakresie dotyczącym projektowanego gazociągu DN 300.

Uczestnik oświadczył, że nie wyraża zgody na częściowe cofnięcie wniosku.

Postanowieniem z dnia 13 września 2013 r. Sąd Rejonowy w Mrągowie ustanowił na nieruchomości stanowiącej działkę gruntu o numerze ewidencyjnym (...) położonej w M., gmina M., dla której S ad Rejonowy w M. VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...) służebność przesyłu na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. polegającą na :

- nieograniczonym w czasie korzystaniu z nieruchomości, w szczególności na eksploatacji, dokonywaniu kontroli, przeglądów, modernizacji i remontów, usuwaniu awarii lub wymianie urządzeń- w zakresie niezbędnym do zapewnienia prawidłowego i niezakłóconego działania należących do (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. elementów gazociągu DN 125 przebiegającego przez tę nieruchomość wraz z ograniczeniami w korzystaniu z nieruchomości wynikającymi z zakresu sfer ochronnych, przy czym przebieg gazociągu w ramach ustanowionej służebności wraz z pasem służebności odzwierciedlony jest na mapie geodezyjnej mgr inż. Ł. W. ( k.120 akt sprawy) stanowiącej integralny załącznik niniejszego postanowienia. Zasądzono od wnioskodawczyni kwotę 45.944 zł tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowioną służebność.

W pozostałym zakresie wniosek oddalono, oraz rozstrzygnięto o kosztach postępowania.

Powyższe rozstrzygnięcie było wynikiem ustaleń w których przyjęto, że uczestnik jest właścicielem nieruchomości rolnej objętej wnioskiem, przez którą przebiega gazociąg DN 125 należący do wnioskodawczyni. W odległości 3 metrów od istniejącego gazociągu projektowana jest budowa kolejnego gazociągu zawierającego się w S. ochronnej istniejącego już gazociągu. Łączną strefę ochronną dla istniejącego gazociągu ustalono na 5.232 m ².

Nadto ustalono, że wydano decyzję o ustaleniu warunków zabudowy na działce uczestnika. Następnie wydano decyzję ograniczającą sposób korzystania z nieruchomości poprzez udzielenie zgody wnioskodawczyni na przeprowadzenie na tej nieruchomości gazociągu.

Odwołując się do art. 305 ¹ kc i 305 ² kc, Sąd uznał, że zaistniały przesłanki do uwzględnienia wniosku o ustanowienie służebności w zakresie oby gazociągów objętych wnioskiem. Przy tym zwrócił uwagę, że częściowo cofnięty wniosek nie podlegał umorzeniu z uwagi na brak zgody uczestnika w tym zakresie. Jednakże mając na uwadze stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, który wskazywał na uzyskanie przez wnioskodawczynię decyzji administracyjnej do posadowienia drugiej nitki gazociągu, odpadł cel postępowania w tym zakresie.

W kwestii wysokości wynagrodzenia za ustanowioną służebność Sąd odwołał się do poglądów doktryny i orzecznictwa nakazującego respektować między innymi stopień ingerencji w prawo własności. W tym kontekście należy mieć na uwadze straty właściciela, jego sposób wykorzystywania nieruchomości, rozwój gospodarczy terenów, zamierzenia inwestycyjne właściciela.

Mając to na uwadze Sąd powołał się na stanowisko biegłej sądowej przyjmującej do obliczeń sferę kontrolowaną trzydziestu metrów, zwracając uwagę, że gazociąg został posadowiony przed rokiem 2001 zatem nie mogły mieć zastosowania przepisy Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 20 lipca 2001 r. w sprawie warunków technicznych, jakimi powinny odpowiadać sieci gazowe, ani Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 26 kwietnia 2013 r. Poza tym sfery wynikające z przepisów nie mogą w sposób automatyczny, bez uwzględnienia realiów sprawy rzutować wprost na ustalenie wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu. Zwrócono uwagę, że pierwotnie i wnioskodawczyni opowiadała się za wariantem szerokości ochronnej trzydziestu metrów.

Przyjmując opinie biegłej jako miarodajną ustalono wynagrodzenie na poziomie 45.944 zł.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 1 kpc.

Powyższe rozstrzygnięcie zaskarżyła wnioskodawczyni w części oddalającej wniosek, oraz zasądzającej wynagrodzenie ponad kwotę 8.958 zł, zarzucając:

I.  naruszenie przepisów postępowania mający istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:

1.  art. 233 kpc poprzez

- brak wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i nieuwzględnienie przez Sąd twierdzeń i dowodów powołanych przez wnioskodawcę w toku niniejszego postępowania, w przedmiocie określenia faktycznej powierzchni strefy kontrolowanej gazociągu DN 125,

- oparcie rozstrzygnięcia na materiale dowodowym, który poddawał w wątpliwość wiarygodność i prawidłowość dokonywanych przez biegłego ustaleń mających istotne znaczenie dla sprawy, a co za tym idzie niewłaściwe zastosowanie przez Sąd, że wyliczona przez biegłą powierzchnia strefy kontrolowanej odpowiada faktycznej powierzchni niezbędnej wnioskodawcy do prawidłowego działania urządzeń przesyłowych, oraz niezakłóconej eksploatacji tych urządzeń, zgodnie z charakterem ustanowienia służebności przesyłu,

- błędne przyjęcie, że pojęcie odszkodowania i wynagrodzenia są pojęciami tożsamymi, które można stosować zamiennie, tym samym wbrew zasadom wiedzy i doświadczenia życiowego,

w związku z art. 328 § 2 kpc poprzez brak wszechstronnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i nieuwzględnienie przez Sąd dowodu zgłoszonego przez wnioskodawcę w piśmie z dnia 20 czerwca 2012 r. to jest zarządzenia (...) mającego istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy.

II. art. 328 § 2 kpc poprzez niewskazanie w treści uzasadnienia okoliczności uzasadniających pominięcie przez Sąd zawnioskowanego w postępowaniu dowodu z zarządzenia (...), a co za tym idzie pominięcie przez Sąd w swych rozważaniach kwestii zawnioskowanego przez wnioskodawcę dowodu, uniemożliwiając dokonanie kontroli instancyjnej,

III. art. 355 § kpc poprzez błędne zastosowanie przepisu i wydanie wadliwego postanowienia w przedmiocie oddalenia wniosku w pozostałym zakresie, pomimo, że w tym przypadku zachodziła przesłanka do częściowego umorzenia postępowania.

Mając na uwadze powyższe skarżący wniósł o zmianę postanowienia w punkcie II poprzez umorzenie postępowania , oraz zasądzenie wynagrodzenia za ustanowienie służebności w wysokości 8.958 zł i przyjęcie tym samym, że szerokości pasa służebności dla gazociągu wysokiego ciśnienia określanego jako DN 125 wynosi 4 m.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja podlegała oddaleniu.

W ocenie Sądu Okręgowego zaskarżone orzeczenie było prawidłowe. Zauważyć należy, że apelacją nie został zaskarżony punkt pierwszy orzeczenia Sądu Rejonowego.

Postanowienie Sądu polegające na ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego w postaci służebności za wynagrodzeniem jest orzeczeniem konstytutywnym, tworzącym stosunek prawny. Integralność takiego orzeczenia może przesądzać o niedopuszczalności zaskarżenia go w części / por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2012 r. V CSK 190/11 Lex 1212828/.

Sąd Rejonowy w punkcie I postanowienia określając zakres ustanowionej służebności odniósł się wprost do mapy geodezyjnej stanowiącej integralny załącznik postanowienia ,w którym określono pas ochronny urządzeń przesyłowych. Skoro nie jest kwestionowany zakres ustanowionej służebności z punktu I, to ta część postanowienia jest prawomocna.

W punkcie II postanowienia Sąd Rejonowy prawidłowo oddalił wniosek. Znajdowały tu zastosowanie przepisy o nieprocesie a dokładniej art. 512 kpc, który jako przepis szczególny dla cofnięcia wniosku wymaga zgody uczestnika. Tym samym zarzut naruszenia art. 355 kpc jest bezzasadny. Wobec braku zgody uczestnika na cofnięcie wniosku, słusznie dokonano jego merytorycznej oceny. W konsekwencji, z uwagi na zakres wniosku, mapę geodezyjną, opinię biegłego, oraz niekwestionowany zakres ustanowionej służebności prawidłowo wniosek w tym zakresie podlegał oddaleniu, a nie umorzeniu.

W tym miejscu należy dodać, że na skutek decyzji administracyjnej wnioskodawca uzyskał możliwość wejścia na grunt uczestnika postępowania i poprowadzenia drugiej nitki gazociągu. Rozważania Sądu Rejonowego o decyzji administracyjnej jako jednej z podstaw ustanowienia służebności przesyłu zasługują na podzielenie. Wobec wydania decyzji administracyjnej wnioskodawca uzyskał tytuł prawny, który w niniejszym postępowaniu niweczy przesłankę konieczności ustanowienia służebności przesyłu dla przedsiębiorcy przesyłowego w drodze orzeczenia Sądu.

Przechodząc do kwestionowanej wysokości przyznanego wynagrodzenia za ustanowioną służebność, odwołać należy się do art. 305 ² kc. W przepisie tym brak jest kryteriów określenia wynagrodzenia. Oznacza to, że ustawodawca pozostawił sądowi swobodę polegającą na indywidualizacji ocen w tym zakresie, formułowanych na podstawie określonego stanu faktycznego, które mogą także wynikać z ogólnych reguł porządku prawnego / zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2013 r. IV CSK 440/12/.

Na gruncie kodeksu cywilnego wynagrodzeniem jest świadczenie, które ma być ekwiwalentem za świadczoną przez drugą stronę rzecz lub usługę czy też prawo ograniczające np. uprawnienia właścicielskie . Kontekst, w jakim ustawodawca odwołuje się do pojęcia ,,wynagrodzenie" wskazuje na to, że w pierwszej kolejności ma ono odpowiadać wartości świadczenia spełnionego na rzecz strony obowiązanej do jego zapłaty lub korzyści, którą obowiązany uzyskał w związku ze świadczeniem spełnionym wzajemnie, co nie oznacza, że nie może ono odpowiadać wysokości uszczerbku w majątku uprawnionej osoby, o ile tylko powstaje on w związku z sytuacją rodzącą obowiązek zapłaty. Niezapłacenie wynagrodzenia w tych relacjach, w których zasadnie go zażądano prowadzi do zachwiania równowagi ekonomicznej między stronami, gdyż ten, kto nie zapłacił wynagrodzenia za spełnione na jego rzecz świadczenie lub prawo, z którego skorzystał, uzyskuje korzyść kosztem majątku uprawnionego do wynagrodzenia.

Ustanowienie służebności przesyłu tworzy stabilny tytuł do korzystania z obciążonej nią nieruchomości. Charakter służebności przesyłu sprawia, że wynagrodzenie za jej ustanowienie niezwykle trudno jest wyliczyć na podstawie korzyści, które uprawniony przedsiębiorca czerpie z prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, chociaż wykorzystanie obciążonej służebnością nieruchomości jest czynnikiem pozwalającym na działanie jego przedsiębiorstwa w określonej skali i w określony sposób. Jeśli wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu nie rozważa się z perspektywy korzyści czerpanych z wykorzystania cudzej nieruchomości przez przedsiębiorcę, który sprzedaje energię lub świadczy inne usługi przy jej wykorzystaniu w większym lub mniejszym rozmiarze, to pozostaje ocenić je z perspektywy interesów ekonomicznych właściciela nieruchomości obciążonej. Płatne jednorazowo wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu powinno stanowić ekwiwalent wszystkich korzyści, których właściciel nieruchomości zostanie pozbawiony w związku z jej obciążeniem. Powinno ono też pokryć wszystkie niedogodności, jakie w przyszłości dotkną właściciela obciążonej nieruchomości w związku z ustanowieniem służebności.

Biorąc zatem pod uwagę, że wynagrodzenie za obciążenie nieruchomości służebnością przesyłu musi być indywidualizowane, stosownie do doniosłych dla jego określenia okoliczności konkretnego przypadku, nie ma żadnych przeszkód, by wynagrodzenie za ustanowioną służebność, zarówno ustalone przez strony umownie, jaki i określone orzeczeniem sądu, kompensowało właścicielowi ten uszczerbek w jego majątku, który jest konsekwencją obniżenia się wartości nieruchomości, jako składnika jego majątku w związku z jej obciążeniem służebnością / por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2013 r. IV CSK 317/12 LEX nr 1308150/.

W uchwale z dnia 17 czerwca 2005 r . / III CZP 29/05/ Sąd Najwyższy wskazał, że wynagrodzenie powinno być nie tylko proporcjonalne do stopnia ingerencji posiadacza w treść cudzego prawa własności ,ale powinno także uwzględniać wartość wykorzystywanej nieruchomości, czasową perspektywę posiadania służebności.

Przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia należy brać pod uwagę wszystkie okoliczności danej sprawy, interes stron, społeczno-gospodarczy charakter służebności i rekompensaty należnej właścicielowi nieruchomości obciążonej. Za odpowiednie wynagrodzenie może być uznane takie, które będzie stanowić ekwiwalent wszystkich korzyści, jakich właściciel nieruchomości zostanie pozbawiony w związku z jej obciążeniem. Indywidualizowany w konkretnej sprawie sposób obliczenia wynagrodzenia powinien uwzględniać po stronie właściciela: charakter nieruchomości, położenie, rodzaj, rozmiar, kształt , jej społeczno - gospodarcze przeznaczenie ujęte w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, albo w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, a w ich braku właściwości terenu i sposób korzystania z nieruchomości sąsiednich, utratę pożytków, zakres ograniczenia w prawie rozporządzania, swobodnego decydowania o przeznaczeniu nieruchomości, zagospodarowania jej, zakres i sposób ingerencji przedsiębiorcy oraz pozbawienia władztwa nad nią, sposób przebiegu urządzeń, trwałość i nieodwracalność obciążenia w dłuższej perspektywie oraz uciążliwość ustanowionego prawa.

Wobec powyższego, mając na uwadze, że Sąd Rejonowy oparł rozstrzygnięcie w zakresie wynagrodzenia dla uczestnika za ustanowioną służebność na opinii biegłej, uwzględniającej wskazane kryteria, uznać należało, że przyznane wynagrodzenie jest odpowiednim i spełnia wymóg z art. 305 ² kc.

W tym kontekście, zarzut błędnego utożsamiania przez Sąd pojęcia odszkodowania z wynagrodzeniem nie był zasadny .

Mając przy tym na uwadze zarzuty apelacyjne dotyczące pominięcia zarządzenia (...) z dnia 27 stycznia 2012 r. wskazać należy, że akt ten nie może modyfikować przepisów kodeksu cywilnego, a mianowicie art. 305 ² kc. Zarządzenie to w ocenie Sądu Okręgowego nie może wpływać na pojęcie odpowiedniego wynagrodzenia , którego istotę oddano w wyżej wskazanej argumentacji. Samo przeświadczenie wnioskodawcy o wysokości wynagrodzenia jako odpowiedniego, nie jest wiążące dla uczestnika, a tym bardziej dla Sądu.

Nadto pominięcie określonych dowodów w sprawie, jako nie mających znaczenia dla rozstrzygnięcia nie przesądza o braku wszechstronnej oceny czy naruszenia dyspozycji przepisu art. 328 § 2 kpc.

Przepis art. 233 § 1 kpc przy uwzględnieniu treści art. 328 § 2 kpc, nakłada na sąd orzekający obowiązek wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału, uwzględnienia wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, skonkretyzowania okoliczności towarzyszących przeprowadzeniu poszczególnych dowodów mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności, wskazania jednoznacznego kryterium oraz argumentacji pozwalającej wyższej instancji i skarżącemu na weryfikację dokonanej oceny w przedmiocie uznania dowodu za wiarygodny bądź też jego zdyskwalifikowanie, przytoczenia w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia dowodów, na których sąd się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności.

Powyższe kryteria uzasadnienie Sądu I instancji spełnia ,wbrew stanowisku skarżącego.

W ocenie Sądu Okręgowego ustalenia faktyczne dokonane w sprawie w zakresie strefy ochronnej jako oparte na opinii biegłej, której ostatecznie skutecznie nie podważono zasługiwały na uwzględnienie, a zarzut apelacyjny w tym zakresie nie podlegał uwzględnieniu .

Przedstawione przez samego wnioskodawcę dokumenty wskazujące na usytuowanie gazociągu, jego sfer ochronnych, a także stanowisko wnioskodawcy prezentowane na początku postępowania, wskazują, że strefy ochronne zostały określone prawidłowo. Nawet późniejsze wątpliwości wnioskodawcy co do wiarygodności materiału dowodowego wykazującego powyższe nie świadczą o naruszeniu art. 233 § 1 kpc. Ocena dowodów należy bowiem do Sądu orzekającego. Sąd w ramach i granicach swobodnej oceny dowodów ma prawo eliminacji pewnych dowodów, bądź oparcie rozstrzygnięcia na innych. Jeżeli przy tym stanowisko swoje w zakresie dokonanych wyborów uzasadni w sposób zgodny z intencją art. 233 § 1 k.p.c., to nie dopuszcza się jego naruszenia. / por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2003 r. IV CK 283/02, LEX 602280/.

Skarżący powinien zatem wykazać, że sąd przekroczył granice swobodnej oceny dowodów, co miało wpływ na wynik postępowania. Wnioskodawca nie wykazał w żaden sposób naruszenia przez Sąd orzekający art. 233 kpc, powyższy zarzut należy więc uznać za niezasadny.

Podsumowując, stanowisko Sądu Rejonowego ustanawiające służebność za wynagrodzeniem określonym w punkcie III postanowienia było prawidłowe.

Sąd Okręgowy dokonał jedynie sprostowania zaskarżonego postanowienia w punkcie dotyczącym elementu określającego nieruchomość obciążoną służebnością . Podkreślenia wymaga bowiem ,że nieruchomość objęta przedmiotową księgą wieczystą składa się z dwóch działek (...). Jak wynika z treści wniosku, opinii biegłej, mapy geodezyjnej służebność przesyłu dotyczy w zasadzie jednej działki to jest (...) Jednakże w pojęciu wieczystoksięgowym odrębne działki stanowią jedną nieruchomość. Dlatego też określenie służebności co do jednej z działek stanowiącej część całej nieruchomości, dla której założona jest jedna księga wieczysta, nie może być prawidłowe z punktu widzenia postępowania wieczystoksięgowego. W tym zatem zakresie dokonano sprostowania punktu I zaskarżonego postanowienia na podstawie art. 350 §1 kpc w zw. z art. 13 §2 kpc .

Wobec powyższego apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 kpc w związku z art. 13 § 2 kpc .