Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 listopada 2018 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 2018 r. w Warszawie

sprawy z powództwa J. B.

przeciwko M. W.

o ochronę dóbr osobistych

1.  zobowiązuje pozwaną M. W. do złożenia oświadczenia woli o następującej treści: „Wyrażam zgodę na ekshumację zwłok Z. S. zmarłego 18 listopada 1971r. w W. pochowanego na Cmentarzu Parafialnym (...) w L. i na ponowne pochowanie na Cmentarzu Parafialnym W. w W. w grobie rodzinnym położonym w sektorze (...) rząd (...) ^(...) kwatera (...).”;

2.  zasądza od pozwanej M. W. na rzecz powódki J. B. kwotę 1.337,00 (jeden tysiąc trzysta trzydzieści siedem) złotych tytułem kosztów procesu, w tym kwotę 737,00 (siedemset trzydzieści siedem) złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt: XXV C 2255/17

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 16 listopada 2017r. J. B. wystąpiła przeciwko M. W. o nakazanie pozwanej złożenie oświadczenia woli o następującej treści: „ Wyrażam zgodę na ekshumację szczątków zmarłego w dniu 18 listopada 1971r. w W. Z. S. pochowanego na Cmentarzu Parafialnym (...) w L. i ponowny pochówek na Cmentarzu Parafialnym W. w W. w grobie rodzinnym położonym w sektorze (...) rząd (...)kwatera (...) ” oraz zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm obowiązujących wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17 złotych.

Uzasadniając swoje stanowisko powódka wskazała, że jest jedyną osobą, która zajmuje się utrzymaniem miejsc pochówku rodziców stron. Ponosi wszelkie koszty związane z utrzymaniem grobów, jak również podejmuje starania w celu zapewnienia ich należytego stanu technicznego umożliwiającego sprawowanie kultu zmarłych. Ponadto, powódka podniosła, że regularnie odwiedza groby rodziców, dba o utrzymanie na nich porządku, przynosi na groby rodziców kwiaty i zapala znicze. Wskazała, że groby rodziców znajdują się w osobnych miejscach, matka jest pochowana na Cmentarzu W., natomiast grób ojca znajduje się na Cmentarzu Parafialnym (...) w L.. Zdaniem powódki, uzasadnione jest przeniesienie szczątków zmarłego ojca do grobu rodzinnego na Cmentarzu W. z kilku powodów. Powódka podała przede wszystkim, że decyzja ta znacznie ułatwi jej sprawowanie opieki nad wspólnym grobem rodziców i pielęgnację pamięci o zmarłych, tym bardziej, że aktualnie zamieszkuje w pobliżu Cmentarza W.. Podniosła przy tym, że jest osobą schorowaną, nie posiadającą prawa jazdy, tym samym dojazd do cmentarza, na którym pochowany jest jej ojciec nastręcza jej spore trudności z uwagi na zły stan zdrowia i konieczność poruszania się transportem publicznym. Wskazała również, że w przyszłości zamierza odpowiednio urządzić wspólny grób rodziców, podczas gdy obecnie grób ojca znajduje się w złym stanie technicznym i wymaga postawienia nowego pomnika. Odnosząc się do relacji z pozwaną, powódka podniosła, że pozostaje z siostrą w głębokim wieloletnim konflikcie i praktycznie nie ma z nią kontaktu. Mimo to podjęła próbę nawiązania rozmowy z siostrą na temat ekshumacji szczątków ojca, jednakże pozwana była przeciwna tym planom. Zdaniem powódki, pozwana nie wykazuje żadnych osobistych starań w celu sprawowania opieki i utrzymania porządku na grobach rodziców, również jej wizyty na obydwóch cmentarzach są sporadyczne. W ocenie powódki przeniesienie szczątków zmarłego ojca do W. ułatwi również pozwanej odwiedzanie grobu ojca, gdyż mieszka ona w W.. Wskazała również, że otrzymała zgodę na ekshumację szczątków ojca od pozostałych członków najbliższej rodziny oraz od zarządcy Cmentarza Parafialnego Nowego w L., jak również uzyskała zgodę zarządcy Cmentarza W. na dokonanie ponownego ich pochówku.

W odpowiedzi na pozew M. W. wniosła o oddalenie powództwa w części dotyczącej nakazania pozwanej złożenia stosownego oświadczenia woli i obciążenie jej kosztami procesu.

Pozwana wskazała, że nie wyraża zgody na ekshumację szczątków zmarłego ojca z dotychczasowego miejsca spoczynku i ich ponowny pochówek na Cmentarzu W.. Podała, że ojciec jest pochowany w grobie rodzinnym co daje możliwość odwiedzania również grobów pozostałych bliskich zmarłych członków jego rodziny. Pozwana potwierdziła, że grób ojca znajduje się w złym stanie technicznym ale z uwagi na brak środków finansowych nie była w stanie dokonać jego renowacji. Jednocześnie zobowiązała się do udziału w kosztach wymiany nagrobka na obecnym grobie, w którym pochowany jest ojciec stron, ewentualnie jego wymiany na własny koszt. Pozwana przyznała również, że między stronami istnieje głęboki konflikt, który zaczął się wiele lat temu jeszcze za życia matki stron. Zaprzeczyła przy tym twierdzeniom powódki jakoby sporadycznie odwiedzała groby rodziców. Podniosła, że również dba o obydwa groby, wykonuje na nich czynności porządkowe jak i sprawuje kult zmarłych. W ocenie pozwanej, miejscowość L. położona jest zaledwie około godziny jazdy z W. co nie powinno stanowić dla powódki trudności w odwiedzaniu grobu ojca, szczególnie, że powódka wiele lat mieszkała w W. (odpowiedź na pozew – k. 55-55v).

Strony do zamknięcia rozprawy podtrzymywały swoje stanowiska (oświadczenia zawarte w protokole rozprawy z 7 listopada 2018r. – k. 75).

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Z. S. zmarł 18 listopada 1971r. i został pochowany na Cmentarzu Parafialnym (...) w L. (odpis skrócony aktu zgonu k. 11, oświadczenie k. 12, zeznania stron k. 76v-77).

W chwili śmierci Z. S. był żonaty z M. S. i miał dwie małoletnie córki, tj. powódkę i pozwaną (odpis skrócony aktu małżeństwa k. 13, zeznania stron k. 76v-77).

M. S. zmarła 20 grudnia 1996r. i została pochowana na Cmentarzu Parafialnym W.. Jeszcze za życia M. S. wielokrotnie wyrażała żal z powodu podjęcia decyzji o pochowaniu męża na Cmentarzu Parafialnym w L., która to decyzja była spowodowana naciskiem ze strony rodziny zmarłego (odpis skrócony aktu zgonu k. 14, oświadczenie k. 15, zeznania świadka W. F. k. 75v-76, zeznania świadka Z. K. k. 76, zeznania powódki k. 76-76v).

Powódka z pozwaną pozostają w wieloletnim konflikcie i nie utrzymują ze sobą relacji rodzinnych (zeznania świadka W. F. k. 75v-76, zeznania świadka Z. K. k. 76, zeznania stron k. 76-77).

Powódka sprawuje stałą opiekę nad grobami zmarłych rodziców, regularnie je odwiedza, zapala znicze i stawia kwiaty, dba o utrzymanie na nich porządku, jak również ponosi wszelkie koszty związane z własnością grobów, ich utrzymaniem i wyglądem zewnętrznym w celu umożliwienia kultu zmarłych. Powódka przynajmniej raz w miesiącu jeździ na grób ojca. Aktualnie jest jedyną osobą, która opiekuje się tym grobem. Po przeniesieniu szczątków ojca do grobu rodzinnego na W. powódka planuje wybudowanie nowego pomnika na grobie rodziców ( dokumenty k. 16-21, zeznania świadka W. F. k. 75v-76, zeznania świadka Z. K. k. 76, zeznania stron k. 76-77).

Pozwana sporadycznie odwiedza grób ojca, najczęściej raz w roku, w ostatnich latach w ogóle nie była na cmentarzu w L.. Częściej bywa na grobie matki, zazwyczaj kilka razy w roku (zeznania pozwanej k. 77). Pozwana nie ponosi żadnych opłat z tytułu utrzymania grobów rodziców (zeznania świadka Z. K. k. 76, zeznania stron k. 76-77).

Powódka zwróciła się pismem do pozwanej o wyrażenie zgody na ekshumację szczątków ojca i ich ponowny pochówek na Cmentarzu Parafialnym W. lecz nie otrzymała żadnej odpowiedzi (pismo k. 32, potwierdzenie nadania k. 36, zeznania powódki k. 76v).

Powódka uzyskała zgodę zarówno pozostałych członków rodziny jak i zarządców Cmentarza w L. oraz Cmentarza W. na ekshumację i ponowny pochówek ojca (oświadczenie k. 38-43, zeznania powódki k. 76-76v).

Powódka ma 58 lat i jest osobą schorowaną, cierpi na zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa oraz astmę alergiczną. Powódka nie posiada prawa jazdy, dojeżdża na grób ojca transportem publicznym, co zajmuje jej około 2 godziny. Z uwagi na stan zdrowia powódka w czasie podróży odczuwa dolegliwości bólowe ze strony kręgosłupa (wyniki badań k. 22-26, zeznania powódki k.76-76v).

Zarówno powódka jak i pozwana mieszkają na stałe w W.. Powódka zamieszkuje przy ulicy (...) w pobliżu Cmentarza W. (zeznania stron k. 76 – 77).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej dowodów.

Sąd uznał za wiarygodne obiektywne dowody z wymienionych dokumentów, jako że nie budziły one wątpliwości co do ich autentyczności, zatem stwierdzone nimi fakty zasługiwały na wiarę.

Sąd dał w całości wiarę zeznaniom świadków W. F. i Z. K., które korespondowały wzajemnie ze sobą i z dowodami z dokumentów, składając się wraz z nimi na spójną i logiczną całość.

Również zeznania stron postępowania należało uznać za wiarygodne albowiem ich treść potwierdziła okoliczności ustalone dowodami z dokumentów oraz zeznaniami świadków.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo okazało się zasadne i podlegało uwzględnieniu w całości. W rozpoznawanej sprawie powódka wystąpiła z roszczeniem o ochronę dóbr osobistych. W ocenie Sądu przeprowadzone postępowanie wykazało, iż powódka jest uprawniona do uzyskania takiej ochrony w realiach niniejszej sprawy.

Na wstępie rozważań wskazać należy, że dobra osobiste człowieka pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach (art. 23 k.c.). Zgodnie zaś z art. 24 § 1 k.c. ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba, że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiednej treści i w odpowiedniej formie.

Przechodząc na grunt niniejszej sprawy wskazać należy, że w przedmiotowej sprawie spór dotyczy praw osobistych i ochrony praw najbliższych członków rodziny zmarłego Z. S.. Prawo pochowania zwłok osoby zmarłej wraz z prawem do ekshumacji oraz pamięć o osobie zmarłej stanowią dobra osobiste chronione przepisami prawa cywilnego. Każde jego naruszenie niewątpliwie godzi w podstawowe i niezbywalne prawa człowieka. Istnieje zatem potrzeba ochrony tego dobra przez obowiązujący porządek prawny i ochrony takiej należy poszukiwać na gruncie art. 23 k.c. i art. 24 k.c.

Sąd orzekający w tym postępowaniu winien zatem ocenić, czy pozwana dopuściła się naruszenia dóbr osobistych powódki.

Z przepisu art. 24 k.c. wynikają dwie przesłanki ochrony dóbr osobistych: naruszenie dobra osobistego i bezprawność tego naruszenia. O naruszeniu dobra osobistego można mówić tylko wówczas, gdy działanie drugiej strony było bezprawne, a mianowicie sprzeczne z normami prawnymi lub zasadami współżycia społecznego. Rozpoznając sprawę sąd winien ustalić pierwszej kolejności, czy doszło do naruszenia dobra osobistego, a następnie czy działanie pozwanego było bezprawne.

W ocenie Sądu pozwana naruszyła dobra osobiste powódki odmawiając zgody na dokonanie ekshumacji szczątków zmarłego ojca Z. S. i przeniesienie ich do grobu rodzinnego na Cmentarzu W.. Podstawowym i pierwotnym źródłem prawa do grobu jest umowa cywilnoprawna zawarta z zarządem cmentarza przez osobę uprawnioną do pochowania zwłok na podstawie ustawy z dnia 31 stycznia 1959r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. z 2011r., nr 118, poz. 687 ze zm.). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego prawo do grobu ma dwojaki charakter, a mianowicie zawiera elementy majątkowe związane z uiszczeniem opłaty za miejsce na cmentarzu, kosztami urządzenia grobu związanymi z nakładami pieniężnymi, prawem do naziemnych części grobu oraz uprawnienia osobiste związane z kultem pamięci osoby zmarłej (m.in. SN w wyroku z 07.06.2001r., III CKN 406/00, OSNC 2002/3/30). Podkreślić jednak należy, iż uprawnienia o charakterze majątkowym tracą na znaczeniu, z chwilą pochowania w grobie pierwszego zmarłego. Traci znaczenie to, na czyj koszt kupiono miejsce i wybudowano grobowiec. Z tą chwilą bowiem, po stronie wszystkich członków rodziny osoby zmarłej, powstaje prawo osobiste kultywowania pamięci o zmarłym, które ma charakter nadrzędny. Stwierdzić zatem należy, iż w przedmiotowej sprawie prawa osobiste związane z grobem nabyły wszystkie dzieci zmarłego. W konsekwencji, zarówno powódka, jak i pozwana należą do kręgu osób, którym przysługuje prawo do pochowania zwłok wraz z prawem do ekshumacji oraz pamięci o zmarłych.

Postępowanie pozwanej sprzeciwiającej się ekshumacji należy ocenić jako działanie bezprawne. Z treści art. 24 § 1 k.c. wynika domniemanie bezprawności naruszenia dobra osobistego, które podlega obaleniu poprzez wykazanie uprawnienia do określonego działania.

W ocenie Sądu, M. W. nie przedstawiła żadnych konkretnych przyczyn swojego sprzeciwu. Jedynym powodem odmowy zgody na ekshumację szczątków zmarłego ojca jest podnoszona przez nią kwestia wyznania katolickiego oraz fakt pochowania ojca z pozostałymi członkami rodziny. Wskazać należy, że Kościół (...) nie sprzeciwia się samej ekshumacji, wręcz odwrotnie – zgadza się na jej przeprowadzanie (także na cmentarzach, którymi zarządza) na umotywowaną prośbę osób uprawnionych do pochowania zwłok. Odnosząc się natomiast do drugiego z powołanych przez pozwaną argumentów podnieść należy, że przeniesienie szczątków ojca do innego grobu w żaden sposób nie narusza praw pozwanej do sprawowania kultu zmarłych członków rodziny pochowanych we wspólnym grobie na Cmentarzu Parafialnym w L.. Zdaniem Sądu, uwzględnieniu żądania powódki nie sprzeciwiają się również zasady współżycia społecznego, a w szczególności zasada niezakłócania miejsc spoczynku zmarłych. Powódka przyznała, iż wiedziała, że matka stron chciała być pochowana razem z ojcem stron dlatego wyrażała żal z faktu pochowania męża na Cmentarzu Parafialnym w L., w grobie należącym do jego rodziny. Wprawdzie wyraziła zgodę na ten pochówek, ale decyzja ta prawdopodobnie była podjęta pod wpływem chwili i wynikała z doznań psychicznych związanych ze śmiercią męża i nacisku ze strony jego rodziny, w szczególności teścia i siostry zmarłego. Powódka, podczas przesłuchania informacyjnego, podała, że „jak ojciec umarł, to mama była w szoku; siostra mojego ojca i jego ojciec bardzo naciskali, żeby pochować go w L., mama miała niewiele do powiedzenia; potem żałowała, że zgodziła się pochować tam ojca” (nagranie z rozprawy z 7 listopada 2018r. 00:47:57) . Okoliczność ta została również potwierdzona zeznaniami świadków. Świadek Z. K. podała, że „rodzice stron żyli w zgodzie, ojciec zachorował. Matka stron poinformowała rodzinę w L., że zmarł i wtedy ta rodzina zadecydowała żeby pochować go w L.. Matka stron bardzo tego żałowała, że się zgodziła” (nagranie z rozprawy z 7 listopada 2018r. 00:28:13). Podobnie świadek W. F. wskazała, że „To chyba ojciec stryja zadecydował, żeby stryj został pochowany w L.” (nagranie z rozprawy z 7 listopada 2018r. 00:10:01). W ocenie Sądu nie ma żadnych przyczyn, aby powódka nie dopełniła obowiązku wspólnego pochowania rodziców. Rodzice stron byli małżeństwem z wieloletnim stażem. Jak podały strony małżonkowie wspólnie pracowali, wspólnie wychowali dwójkę dzieci. Nie ma żadnych powodów, aby nie byli pochowani razem z tej tylko przyczyny, iż pomiędzy ich dziećmi istnieje różnica zdań co do miejsca pochowania. Co więcej, pozostali członkowie rodziny zmarłego Z. S. nie sprzeciwiają się ekshumacji jego szczątków jako naruszającej zasadę niezakłócania miejsc spoczynku zmarłego. W ocenie Sądu spoczywanie rodziców stron w jednym grobie jest zgodne z tradycją i zwyczajem, iż małżonkowie spoczywają w jednym miejscu, to także ułatwi stronom kultywowanie pamięci o zmarłych rodzicach. Będą oni odwiedzać wspólny grób rodziców, odbywać ceremonie religijne, opiekować się nim. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 20 września 2007r. ( II CSK 237/07, OSP 2008/9/94) grób to nie tylko miejsce pochówku, ale również miejsce wiecznego spoczynku, a dla osób wierzących miejsce oczekiwania, zadumy i kontemplacji, tworzący warunki do szczególnego rodzaju relacji emocjonalnej bliskich ze zmarłym. Sąd ocenił, iż nie ma żadnych ważnych przyczyn, aby powódka nie mogła czcić pamięci obojga rodziców w jednym miejscu, modlić się za nich razem, składać kwiaty czy palić znicze. Co więcej, decyzja ta również dla pozwanej jest korzystna albowiem także jej ułatwi sprawowanie kultu zmarłych rodziców. Obie strony postępowania są osobami w średnim wieku, cierpiącymi na różne schorzenia zdrowotne. Naturalną zatem rzeczą jest, że wraz z upływem czasu podróżowanie do grobu ojca będzie nastręczać dla nich coraz większe trudności. Pozwana sama przyznała, że częściej odwiedza grób matki bo znajduje się bliżej jej miejsca zamieszkania, natomiast na grobie ojca stara się bywać przynajmniej raz w roku, a w ostatnich dwóch latach w ogóle go nie odwiedziła. Powódka natomiast pomimo, iż często odwiedza grób ojca, nie posiada prawa jazdy, porusza się transportem publicznym, co również jest dla niej uciążliwe. Tym samym, zarówno dla powódki jak i pozwanej korzystne wydaje się przeniesienie szczątków ojca do W., do miasta, w którym obie mieszkają.

W konsekwencji, Sąd ocenił, iż żądanie powódki nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Zachowanie zaś pozwanej sprzeciwiającej się ekshumacji zwłok ojca wynika z wieloletniego konfliktu między siostrami. Istnienie tego konfliktu potwierdzają również zeznania świadków W. F. i Z. K., jak i samych stron postępowania, które Sąd obdarzył wiarą.

Dodatkowo podnieść należy, iż nie bez znaczenia dla oceny żądania powódki jest też okoliczność, iż od daty pochówku Z. S. upłynęło ponad 40 lat, co powoduje, iż w istocie ekshumacja sprowadzać się będzie do przeniesienia tablicy z nazwiskiem zmarłego i pozostałości szczątek, resztek trumny, co z pewnością narazi strony na mniejsze ujemne przeżycia psychiczne niż przenoszenie całych zwłok zmarłego.

Reasumując wskazać należy, że prawo osobiste do zmiany miejsca spoczywania zwłok jest prawem wspólnym wszystkich żyjących członków najbliższej rodziny zmarłego. Z istoty tej wspólności wynika, iż do powyższej zmiany wymagana jest zgoda wszystkich uprawnionych. Nie oznacza to, iż sprzeciw pozwanej uniemożliwia zmianę zamierzoną przez pozostałych członków rodziny. Mimo braku wyraźnej normy rozstrzygnięcie Sądu może zastąpić brak jednomyślności (tak SN w wyroku z 25 kwietnia 1966r., II CR 106/66, LEX 5977).

Mając na uwadze przytoczony pogląd Sądu Najwyższego oraz okoliczności niniejszej sprawy, Sąd zobowiązał pozwaną M. W. do złożenia oświadczenia woli o wyrażeniu zgody na ekshumację szczątków zmarłego Z. S. i ponowne ich pochowanie na Cmentarzu W., zgodnie z żądaniem pozwu.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. zasądzając od pozwanej, jako strony przegrywającej, na rzecz powódki kwotę 1.337,00 zł tytułem poniesionych przez nią kosztów procesu.

ZARZĄDZENIE

(...)

(...)