Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Urszula Wiercińska (spr.)

Sędzia SA– Ewa Zalewska

Sędzia SO del. – Anna Gałas

Protokolant: – sekr. sądowy Mariola Frąckiewicz

po rozpoznaniu w dniu 30 października 2013 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa G. W.

przeciwko J. M.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 19 października 2012 r.

sygn. akt XXV C 1104/11

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od G. W. na rzecz J. M. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt VI ACa 42/13

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 15 września 2011 r. powód G. W. wniósł o zasądzenie od J. M. kwoty 98.975 zł wraz ustawowymi odsetkami od dnia 24 maja 2007 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

Pozwany J. M. domagał się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia kosztów procesu według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 19 października 2012 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo oraz postanowił o kosztach procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało oparte o następujące ustalenia faktyczne i rozważania.

W dniu 30 czerwca 2000 r. strony zawarły umowę pożyczki. Jej przedmiotem było udzielenie pożyczki w kwocie 138.000 zł wraz z odsetkami. Następnie w dniu 18 października 2001 r. powód zobowiązał się do uiszczenia odsetek umownych od pozostałej do spłaty kwoty pożyczki w wysokości 5.000 zł miesięcznie, począwszy od dnia 1 sierpnia 2001 r.

W dniu 20 maja 2002 r. Sąd Okręgowy w Warszawie, w sprawie o sygn. akt IV C 760/02 wydał wyrok zaoczny zasądzający na rzecz pozwanego od powoda kwotę 108.429 zł wraz z odsetkami w kwocie 5.000 zł, liczonymi od dnia 1 marca 2002 r. do dnia zapłaty w stosunku miesięcznym oraz kosztami procesu. Wyrok ten stał się prawomocny z dniem 27 czerwca 2002 r.

W wykonaniu tego zobowiązania powód wpłacił pozwanemu od dnia 10 lutego 2003 r. do 7 lipca 2004 r. sumę 98.975 zł. Egzekucja w stosunku do powoda wobec jedynie częściowego zaspokojenia wierzycieli nie została zakończona. Należności pozwanego zasądzone wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 20 maja 2002 r. nie zostały w całości zaspokojone.

Powództwo, w ocenie Sądu I instancji, podlega oddaleniu. Powód domagał się zasądzenia od pozwanego na jego rzecz kwoty 98 975 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 24 maja 2007 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu nienależnie spełnionego świadczenia. Powyższe powód wywodził z uchylenia się od skutków prawnych umowy z dnia 18 października 2001 r. zawartej w związku z niewywiązaniem się przez powoda z umowy pożyczki z dnia 30 czerwca 2000 r. ustalającej odsetki w wysokości 5.000 zł miesięcznie. Powód wskazywał, iż złożył pozwanemu oświadczenie z dnia 24 maja 2007 r., w którym wskazał, iż z powodu groźby i podstępu, na podstawie art. 88 k.c., uchyla się od skutków oświadczenia woli wyrażonego w umowie z dnia 18 października 2001 r. Zdaniem powoda spowodowało to odpadnięcie causa świadczenia i wszystko, co powód świadczył na rzecz pozwanego stało się świadczeniem nienależnym podlegającym zwrotowi.

W myśl art. 410 § 2 k.c. świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Zgodnie zaś z art. 405 k.c., który ma zastosowanie do świadczeń nienależnych (art. 410 § 1 k.c.), kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Pozwany przyznał, iż powód uiścił dochodzoną pozwem kwotę, zaprzeczył jednakże twierdzeniom powoda, że było to świadczenie nienależne. Wskazał, iż podstawę prawną świadczeń powoda na jego rzecz stanowi prawomocny i zaopatrzony w klauzulę wykonalności wyrok Sądu Okręgowego z dnia 20 maja 2002 r.

Brak podstaw do badania podstawy świadczenia, która w ocenie powoda odpadła, w niniejszym postępowaniu. Zostało to bowiem rozstrzygnięte prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 20 maja 2002r. Wzruszeniu prawomocnych orzeczeń sądu służą nadzwyczajne środki zaskarżenia. Powoływane przez powoda wady jego oświadczenia woli w związku z umową z dnia 18 października 2001 r. i uchylenie się od skutków prawnych umowy mogłoby być podnoszone ewentualnie w procesie ze skargi o wznowienie postępowania, nie zaś w postępowaniu o zwrot nienależnego świadczenia. Podstawa prawna spełnionego przez powoda świadczenia istnieje wobec funkcjonowania w obrocie prawnym tytułu wykonawczego, jakim jest wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 20 maja 2002 r., sygn. akt IV C 760/02, zaopatrzony w klauzulę wykonalności.

Natomiast twierdzenia powoda, że należności przez niego uiszczone pozwanemu nie mają związku z powyższym wyrokiem nie zostały przez wykazane. Zgodnie z rozkładem ciężaru dowodu (art. 6 k.c.), to na powodzie spoczywał ciężar udowodnienia tego faktu, z którego wywodził skutki prawne tj. nienależność świadczenia.

W świetle zeznań stron powyższe twierdzenie powoda jest niewiarygodne, sam bowiem przyznał, iż kwota przez niego uiszczona nie pokryła w całości kwoty, którą był winien pozwanemu. Powód wskazywał różne kwoty uiszczone na rzecz pozwanego, niemniej jednak odróżniał sumy egzekwowane dla wierzycieli, jak i koszty komornicze. Przyznał, iż znaczna cześć uiszczonych przez niego kwot została przeznaczona na koszty egzekucyjne. Fakt, iż łączna kwota uiszczona przez powoda przewyższa sumę wskazaną w wyroku, nie świadczy o tym by pobrane kwoty były nienależne. Zgodnie z przepisami dotyczącymi postępowania egzekucyjnego k.p.c. koszty egzekucyjne mają pierwszeństwo przy zaspokajaniu należności, do których uiszczenia obowiązany jest dłużnik. Koszty egzekucyjne ponosi dłużnik (art. 770 k.p.c.). Pismo komornika z dnia 25 lipca 2011 r. potwierdza, że egzekucja w stosunku do powoda jest w części bezskuteczna. Zatem powoływanie się na okoliczność, iż kwoty uiszczone w latach 2003 – 2004 przewyższyły długi jest nietrafna.

Dlatego też Sąd I instancji oddalił wnioski dowodowe z dokumentów znajdujących się w aktach komorniczych oraz sądowych IV C 760/02 na okoliczności rozliczeń powoda z pozwanym i podstaw pozwu jako nie mających wpływu na rozstrzygnięcie sprawy.

Powyższy wyrok został zaskarżony przez powoda, który wniósł o uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz pozostawienie rozstrzygnięcia o kosztach Sądowi I instancji. Powód zarzucił:

1)  naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 r. przez błędne (niesprawiedliwe) oddalenie wniosków dowodowych powoda z dnia 18 października 2012 r. i w konsekwencji uniemożliwienie powodowi udowodnienia swych żądań i odparcia twierdzeń strony pozwanej, tj. nierozpoznanie istoty sprawy – nierzetelne postępowanie sądowe,

2)  naruszenie przepisów prawa materialnego przez niewłaściwe jego zastosowanie, tj. naruszenie art. 6 k.c. przez błędne „przerzucenie” inicjatywy dowodowej pozwanego „na” powoda,

3)  naruszenie przepisów proceduralnych, mające wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, tj. naruszenie art. 217 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. przez uniemożliwienie powodowi udowodnienia swych wniosków i odparcia twierdzeń strony pozwanej, w konsekwencji nierozpoznanie istoty sprawy,

4)  naruszenie przepisów proceduralnych, mające wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, tj. naruszenie art. 299 k.p.c. przez niewyczerpanie środków dowodowych, wobec wniosków powoda z pozwu i pisma z dnia 18 października 2012 r.,

5)  naruszenie przepisów proceduralnych, mające wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, tj. naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. przez wewnętrzną sprzeczność w treści uzasadnienia wyroku, pomiędzy pierwotną oceną braku udowodnienia przez powoda nienależności świadczenia a oddaleniem jego wniosków dowodowych m.in. na okoliczność rozliczeń z pozwanym.

W odpowiedzi pozwany wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według obowiązujących przepisów.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie. Zarzuty w niej sformułowane nie są trafne.

Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie dowodowe - dopuścił i przeprowadził dowód z dokumentów znajdujących się na kartach 1, 2, 5, 6, 21 i 25 akt sprawy Sądu Okręgowego w Warszawie sygn. IV C 760/02, na okoliczność zakresu podstawy faktycznej rozstrzygnięcia wydanego w powołanej sprawie. W sprawie sygn. IV C 760/02 z powództwem o zapłatę wystąpił J. M. przeciwko G. W., źródłem żądania powoda była umowa pożyczki zawarta pomiędzy stronami w dniu 30 czerwca 2000 r. (k. 5) oraz oświadczenie z dnia 18 października 2001 r. zmieniające wysokość odsetek ustalonych w umowie pożyczki (k. 6). W sprawie zapadł wyrok uwzględniający w całości żądanie pozwu, który stał się orzeczeniem prawomocnym z dniem 15 czerwca 2002 r. (k. 25). W rozpoznawanej sprawie powód (pozwany w sprawie sygn. IV C 760/02) uzasadniając zasądzenie żądanej pozwem kwoty, wskazał jako podstawę prawną roszczenia zwrot świadczenia nienależnie spełnionego w konsekwencji uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego w dniu 18 października 2001 r. zmieniającego wysokość odsetek umownych ustalonych w umowie pożyczki z dnia 30 czerwca 2000 r. (k. 9 akt rozpoznawanej sprawy i k. 6 akt sprawy sygn. IV C 760/02). Oświadczenie w przedmiocie uchylenia się od skutków prawnych ww. oświadczenia woli zostało złożone przez G. W. w dniu 24 maja 2007 r. (k. 16-17).

Sąd I instancji oddalając powództwo wskazał, że brak podstaw do badania podstawy świadczenia w niniejszym postępowaniu. Zostało to bowiem rozstrzygnięte prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 20 maja 2002 r. w sprawie sygn. IV C 760/02. Dalej Sąd ten podniósł, że wzruszeniu prawomocnych orzeczeń sądu służą nadzwyczajne środki zaskarżenia. Powoływane przez powoda wady jego oświadczenia woli w związku z umową z dnia 18 października 2001 r. i uchylenie się od skutków prawnych mogłoby być podnoszone ewentualnie w procesie ze skargi o wznowienie postępowania, nie zaś w postępowaniu o zwrot nienależnego świadczenia.

Sąd Apelacyjny podziela co do zasady pogląd Sądu Okręgowego, że kwestionowanie zgodności z prawem świadczenia spełnionego w wykonaniu ważnego tytułu egzekucyjnego nie jest dopuszczalne w drodze niniejszego powództwa. Rzeczą sądu nie jest natomiast analiza i wskazywanie możliwości, które mogłyby prowadzić ewentualnie do pozytywnych dla powoda rozstrzygnięć. Zatem Sąd II instancji uważa za zbędne wypowiadanie poglądu czy w realiach sprawy właściwym działaniem byłoby złożenie skargi o wznowienie postępowania, czy wniesienie powództwa opozycyjnego. Na marginesie należy jedynie zaznaczyć, że pozew o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego wniesiony przez G. W. przeciwko J. M. został oddalony wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie (sygn. XXV C 537/07, k. 94), z tym że Sąd Apelacyjny nie analizował ani podstawy faktycznej zgłoszonego żądania, ani motywów rozstrzygnięcia Sądu w powołanej sprawie. Są to bowiem okoliczności obojętne dla niniejszej sprawy.

W ocenie Sądu II instancji dla oceny prawidłowości zaskarżonego wyroku ma znaczenie istota pozytywnych skutków materialnej prawomocności orzeczeń, tj. unormowania zawartego w art. 365 k.p.c. Powołany przepis ma bowiem gwarantować poszanowanie prawomocnego orzeczenia sądu, regulującego stosunek prawny będący przedmiotem rozstrzygnięcia. Prawomocny wyrok, z punktu widzenia jego prejudycjalnego znaczenia także w innej sprawie, swą mocą powoduje, że nie tylko nie może być zmieniony lub uchylony, ale że nie jest możliwe odmienne ocenienie i uregulowanie tego samego stosunku prawnego, w tych samych okolicznościach faktycznych i prawnych, między tymi samymi stronami. Przy uwzględnieniu powództwa o świadczenie prawomocne orzeczenie ma - jak się przyjmuje - o tyle szersze znaczenie, że obejmuje nie tylko samo ustalenie prawa lub stosunku prawnego, ale również zasądza świadczenie. Prawomocne orzeczenie sądu opiera swoje znaczenie na prawach podmiotowych, o które proces się toczył, a udzielając ochrony prawnej realizuje również samo prawo do wymiaru sprawiedliwości mające swoje konstytucyjne źródła. Dopuszczenie do możliwości rozbieżnego ocenienia zasadności tego samego roszczenia w tych samych okolicznościach w różnych orzeczeniach byłoby zaprzeczeniem społecznie oczekiwanych reguł ochrony prawnej i naruszeniem zasady zaufania do wymiaru sprawiedliwości. Wymagałoby zatem korekty w drodze nadzwyczajnych środków zaskarżenia (por. uchwała SN z dn. 29.05.1995 r., sygn. III CZP 29/94, Lex 84474).

Odnosząc powyższe do realiów rozpoznawanej sprawy, w kontekście prawomocnego wyroku wydanego w sprawie sygn. IV C 760/02 rozstrzygającego miedzy tymi samymi stronami powództwo o świadczenie (o zapłatę), nie jest możliwa odmienna ocena stosunku prawnego (umowy pożyczki) będącego przedmiotem procesu w obu sprawach. Prawomocne orzeczenie dotyczy zasądzonego świadczenia i nie jest dopuszczalne zakwalifikowanie świadczenia spełnionego (dobrowolnie lub w wyniku prowadzonego postępowania egzekucyjnego) w wykonaniu prawomocnego orzeczenia jako nienależnego, bez „korekty” orzeczenia (zasądzającego świadczenie) w ramach dopuszczalnych prawem środków, tj. skargi o wznowienie postępowania lub w drodze powództwa opozycyjnego, w których nowe zdarzenia prawne mogą być poddawane ocenie. Jak już wyżej Sąd Apelacyjny zaznaczył nie jest rzeczą sądu w niniejszej sprawie wyrażanie poglądu, czy nowe zdarzenie prawne – uchyleniu się strony stosunku prawnego od skutków prawnych oświadczenia woli - podlegałoby ocenie i w ramach którego z wymienionych środków procesowych.

Uwzględniając powyższej przedstawione rozważania sformułowane przez skarżącego zarzuty naruszenia przepisów postępowania, które kwestionują prawidłowość przeprowadzonego przez Sąd I instancji postępowania dowodowego, są nietrafne.

Zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 328 § 2 k.p.c. również jest chybiony. Należy bowiem wskazać, że zarzut naruszenia powołanego przepisu może okazać się skuteczny jedynie wówczas, gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku posiada tak istotne braki konstrukcyjne i/lub wadliwości, że nie jest możliwa instancyjna kontrola orzeczenia. W ocenie Sądu odwoławczego uzasadnienie Sądu I instancji takich braków czy wadliwości nie posiada.

Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania odwoławczego postanowiono stosownie do treści art. 98 § 1 i 3 k.p.c.