Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 kwietnia 2018 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Małgorzata Jarząbek

Protokolant: praktykant K. S.

po rozpoznaniu w dniu 10 kwietnia 2018 r. w Warszawie

sprawy Z. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych(...) Oddział w W.

o emeryturę

na skutek odwołania Z. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych(...)Oddział w W.

z dnia 19 kwietnia 2014 r. znak: (...).

1.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje Z.

K. prawo do emerytury począwszy od dnia 1 lutego 2014 r.

2.  przyznaje adw. E. S. wynagrodzenie w kwocie 360 (trzysta sześćdziesiąt) złotych powiększone o podatek VAT w stawce 23%

za udzielenie ubezpieczonemu nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu i nakazuje Kasie Sądu Okręgowego Warszawa - Praga w Warszawie wypłacenie wymienionego wynagrodzenia z rachunku Skarbu Państwa.

UZASADNIENIE

W dniu 28 kwietnia 2014 r. Z. K. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. z dnia 19 marca 2014 r.
znak: (...) na mocy której organ rentowy odmówił mu prawa do emerytury. Odwołujący wniósł o ponowne rozpatrzenie przedłożonej przez niego dokumentacji oraz o przyznanie mu emerytury. W uzasadnieniu odwołania Z. K. powołał się na fakt pracy w gospodarstwie rolnym swoich rodziców. Wyjaśnił, że jego ojciec nabył po wojnie działkę, która następnie po jego śmierci została przez jego matkę częściowo przekazana bratu odwołującego. W kolejnych latach matka odwołującego zakupiła działkę od lokalnej parafii, a po jej śmierci nieruchomości przeszły na własność siostry odwołującego D. W. (1). Odwołujący wskazał, że po śmierci matki w 1969 roku gospodarzył samodzielnie na działce jeszcze przez 2 lata, a następnie prowadził gospodarstwo wraz z siostrą. Na potwierdzenie powyższej okoliczności odwołujący wskazał na oświadczenie siostry D. W. (1), że jest to ta sama ziemia, na której pomagał przy pracy przed śmiercią rodziców. Sprawie nadano sygnaturę VII U 1033/14 (odwołanie k. 2-3 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie z dnia 28 maja 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. wniósł o jego oddalenie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. Uzasadniając swoje stanowisko w sprawie organ rentowy powołał się na treść art. 10 ust. 1, art. 27 ust. 1 i art. 28 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wskazując, że odwołujący udokumentował staż pracy w wymiarze jedynie 9 lat, 8 miesięcy i 1 dzień. Wskazał również, że do ustalenia prawa do emerytury nie przyjęto okresów pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, gdyż z załączonych do akt rentowych dokumentów wynika, że rodzice odwołującego posiadali gospodarstwo do 1959 roku, a ponadto zmarli odpowiednio w 1964 i 1969 roku. Dodatkowo organ rentowy nie uwzględnił do stażu pracy okresu zatrudnienia w firmie (...) z powodu braku (...) lub NIP płatnika składek (odpowiedź na odwołanie k. 6 a.s.).

Po rozpoznaniu odwołania Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 25 lutego 2015 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób że przyznał Z. K. prawo do emerytury od 1 lutego 2014 r. (k. 52 a.s.). Powyższy wyrok został zaskarżony w drodze apelacji przez organ rentowy złożonej do Sądu Apelacyjnego w Warszawie (k. 61-63 a.s.). Po rozpoznaniu apelacji Sąd Apelacyjny w Warszawie w dniu 30 września 2016 r. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę tutejszemu Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania pozostawiając mu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego (k. 118-128 a.s.). Po przekazaniu sprawie nadano sygn. akt VII U 1607/16 (k. 130 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Z. K. urodził się w dniu (...) Odwołujący mieszkał wraz z rodzicami Z. i H. K. w gospodarstwie rolnym położonym w gminie R. (zeznania świadek R. S. k. 204 a.s., zeznania odwołującego k. 241-242 a.s., zaświadczenie o zameldowaniu na pobyt stały k. 11 a.r. tom I).

Gospodarstwo rolne rodziców odwołującego składało się z trzech działek o nr (...) o łącznej powierzchni 1,94 ha oraz działki nr (...) o powierzchni 0,21 ha położonych przy ul. (...). Rodzice odwołującego byli właścicielami gospodarstwa od 1947 roku, kiedy to otrzymali je z Państwowego Funduszu Ziemi. W gospodarstwie znajdowały się budynki mieszkalne oraz obora, a w jego skład wchodziły grunty orne klasy V i VI oraz łąki. Na gruntach ornych uprawiano żyto, owies, pszenicę, ziemniaki i inne warzywa. W gospodarstwie były hodowane zwierzęta: krowy, świnie, koń, kaczki i indyki (zeznania świadków: C. K. k. 189-191 a.s., B. K. k. 191-192 a.s., R. S. k. 204 a.s., zeznania odwołującego k. 241-242 a.s.,

Z. i H. K. mieli ośmioro dzieci, odwołujący był najmłodszym z nich. Rodzeństwo odwołującego wyprowadziło się z gospodarstwa rodziców w celu zdobycia edukacji i pracy, zaś odwołujący został z rodzicami. Pracę w gospodarstwie rozpoczął już w dzieciństwie w wieku 12 lat, przejmował obowiązki po ojcu, który był chory i pomagał matce w wykonywaniu prac na polu oraz przy obrządku zwierząt (zeznania świadek R. S. k. 204 a.s., zeznania odwołującego k. 241-242 a.s.).

Ojciec odwołującego zmarł w dniu 6 września 1964 r. Od tej pory odwołujący mieszkał i pracował w gospodarstwie jedynie z matką. Gospodarstwo to prowadzili wspólnie aż do jej śmierci w dniu 2 lipca 1969 r. Po śmierci matki odwołujący przejściowo mieszkał sam i samodzielnie prowadził gospodarstwo rolne, czasem pomagała mu siostra R. S.. Po okresie około dwóch lat, na przełomie 1971 i 1972 roku, odwołujący sprowadził do gospodarstwa swoją siostrę D. W. (1) wraz z jej mężem E. W. (zeznania świadków: C. K. k. 189-191 a.s., B. K. k. 191-192 a.s., R. S. k. 204 a.s., zeznania odwołującego k. 241-242 a.s.).

W październiku 1975 roku sołectwo W. prowadziło postępowanie w trybie ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych w sprawie ustalenia okoliczności stanu faktycznego i prawnego gospodarstwa rolnego (...). W trakcie postępowań zostali przesłuchani D. i E. W. oraz T. i H. B., którzy zeznali, że Z. i H. K. darowali im działki o nr (...) oraz o nr 283 w związku z zawarciem przez nich związku małżeńskiego. W oparciu o powyższe Naczelnik Gminy w R. wydał w dniu 15 listopada 1975 r. akt własności ziemi w stosunku do działki nr (...) na podstawie której stwierdzono, że ww. nieruchomość stała się z mocy prawa współwłasnością D. i E. W. w 2/3 części oraz T. i H. B. w 1/3 części, a następnie w dniu 23 marca 1976 r. wydano akt własności ziemi w stosunku do działek o nr (...) na podstawie którego stwierdzono, że nieruchomości te stały się własnością D. i E. W. w całości. D. i E. W. oraz T. i H. B., stosownie do powyższych aktów własności ziemi, figurowali jako właściciele i współwłaściciele działek o nr (...) oraz o nr 283 w rejestrach gruntów w latach 1976 i 1986 (pismo ze Starostwa Powiatowego w W. k. 223 a.s., protokoły przesłuchań k. 226-227 i 229-231 a.s., akty własności ziemi k. 228 i 232 a.s., rejestry i ewidencje gruntów koperta k. 209 a.s. i k. 233-239 a.s., zeznania świadków: C. K. k. 189-191 a.s. i R. S. k. 204 a.s.).

Po przejściu własności gospodarstwa odwołujący w dalszym ciągu mieszkał w nim i pracował jak dotychczas. Większość prac wykonywał sam lub wspólnie z D. W. (2), gdyż u E. W. zdiagnozowano w 1982 roku chorobę B. i nie mógł wykonywać prac fizycznych. Ponadto odwołujący przyuczał do pracy rolniczej syna E. i D. Z., który w 1978 roku przejął prowadzenie gospodarstwa. Odwołujący mieszkał i pracował w gospodarstwie jako domownik
do 2000 roku, wówczas wyprowadził się i zamieszkał w wynajmowanym pokoju
w W. (zeznania świadków: C. K. k. 189-191 a.s., B. K. k. 191-192 a.s. i R. S. k. 204 a.s., zeznania odwołującego k. 241-242 a.s.).

Na przełomie lat 1963-2000 odwołujący stale pracował w gospodarstwie rolnym w W.. Do jego obowiązków należało wykonywanie prac na polu takich jak koszenie, nawożenie, oranie, sianie, wysiew, sadzenie, zbiory, wykopki czy młócenie zboża, a ponadto praca przy hodowli zwierząt, w tym przede wszystkim karmienie, wyprowadzanie i sprzątanie. Na przełomie lat ilość zwierząt zmieniała się, ale w gospodarstwie zawsze znajdowało się kilka sztuk krów, kilkadziesiąt sztuk drobiu, a także świnie i jeden koń. Gospodarstwo nie było zmechanizowane, prace były wykonywane ręcznie lub przy pomocy narzędzi i konia, czasem odwołujący lub inni domownicy pożyczali lub wynajmowali dodatkowy sprzęt np. traktor lub albo dodatkowego konia do kopaczek. Intensywność, rodzaj i czas pracy był różny w zależności od pór roku, przy czym trwała ona co najmniej 4-5 godzin dziennie w tygodniu. Ponadto latach 1967-1988 odwołujący podejmował zatrudnienie poza gospodarstwem rolnym w następujących okresach:

– od 20 lipca 1967 r. do 15 kwietnia 1969 r. w (...) Związku Gminnych Spółdzielni (...) w W. jako murarz,

– od 8 sierpnia do 12 listopada 1971 r. w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) jako pracownik fizyczny,

– od 3 sierpnia 1972 r. do 20 kwietnia 1976 r. w Zakładzie Budowlano- (...) w R. jako robotnik budowlany,

– od 1 października 1985 r. do 3 września 1987 r. w Zakładzie (...) w R. jako murarz,

– od 6 października 1987 r. do 30 listopada 1988 r. w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w (...) jako murarz.

(zeznania świadków: C. K. k. 189-191 a.s., B. K. k. 191-192 a.s. i R. S. k. 204 a.s., zeznania odwołującego k. 241-242 a.s.; okresy zatrudnienia odwołującego – zaświadczenia o zatrudnieniu w aktach rentowych – okoliczności bezsporne).

Dnia 25 lutego 2014 r. Z. K. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziale w W. wniosek o emeryturę. Po rozpoznaniu wniosku odwołującego ZUS (...) Oddział w W. wydał w dniu 19 marca 2014 r. decyzję znak: ENN/10/045043887, na podstawie której odmówił mu prawa do emerytury ze względu na nieudowodnienie wymaganych okresów składkowych i nieskładkowych wynoszących łącznie co najmniej 20 lat. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że odwołujący udokumentował jedynie 9 lat, 7 miesięcy i 8 dni okresów składkowych. Dodatkowo wskazał, że nie uznał zatrudnienia w gospodarstwie rolnym rodziców od 2 września 1963 r. do 19 lipca 1967 r., od 16 kwietnia 1969 r. do 7 lipca 1971 r., od 13 listopada 1971 r. do 2 lipca 1972 r. oraz od 21 kwietnia 1976 r. do 31 grudnia 1982 r. ponieważ wg. przedłożonego zaświadczenia ze Starostwa (...) wynika, że gospodarstwo rolne położone we wsi W. gmina R. rodzice odwołującego posiadali do 1959 r., a ponadto w oświadczeniu odwołujący dokonał zapisu, że ojciec zmarł w 1964 r. a matka zmarła w dniu 2 lipca 1969 r. Ponadto organ rentowy nie zaliczył okresu zatrudnienia 1 lipca 1992 r. do 30 września 1992 r. w firmie (...) z powodu braku numeru (...) lub NIP płatnika składek (wniosek o emeryturę z załącznikami k. 1-23 a.r., decyzja ZUS z 19.03.2014 r. k. 44 a.r. tom I).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego obejmującego dowody z dokumentów oraz zeznań świadków i odwołującego. W zakresie, w jakim oparto na nich powyższe ustalenia, Sąd uznał zebrane dowody za wiarygodne, gdyż wzajemnie się uzupełniają i tworzą spójny stan faktyczny. Sąd dał wiarę zeznaniom świadków w zakresie, w jakim wskazywali na okoliczności dotyczące zamieszkiwania i pracy odwołującego w gospodarstwie rolnym rodziców w W., jak również zmian w zakresie własności gospodarstwa i osób, które tam mieszkały na przełomie lat. W szczególności odwołujący dostarczyli informacje co do charakteru i intensywności prac wykonywanych przez odwołujących w gospodarstwie rolnym. Sąd miał na względzie, że między poszczególnymi wskazaniami świadków istniały pewne nieścisłości, jednakże nie były one istotne, zaś zeznania cechowały się dużym stopniem wzajemnej zbieżności, a dodatkowo znajdywały odzwierciedlenie w załączonej do akt sprawy i akt ZUS dokumentacji. Ponadto Sąd uwzględnił zeznania odwołującego, których treść w zakresie powyższym korespondowała z pozostałymi dowodami.

W tych okolicznościach Sąd uznał materiał dowodowy zebrany w sprawie za wystarczający do wydania rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Spór w niniejszej sprawie dotyczył prawa odwołującego do emerytury, zaś jego istota sprowadzała się do ustalenia, czy ubezpieczony spełniał przesłanki do zaliczenia mu do okresów składkowych i nieskładkowych czasu pracy w gospodarstwie rolnym. Na podstawie skarżonej decyzji organ rentowy odmówił odwołującemu prawa do emerytury powołując się na fakt, iż udokumentował on staż pracy (łącznie okresy składkowe i nieskładkowe) w wymiarze jedynie 9 lat, 8 miesięcy i 1 dzień. Odwołujący zakwestionował skarżoną decyzję wskazując, że domaga się uwzględnienia na poczet jego stażu pracy okresu wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym na przełomie lat 1963-1988.

Zaznaczenia wymaga, że pierwotny wyrok jaki zapadł w niniejszej sprawie (poprzednio w postępowaniu o sygn. akt VII U 1033/14), korzystny dla odwołującego, został uchylony orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie w dniu 30 września 2016 r. (sygn. III AUa 1118/15), zaś sprawa została przekazana do tutejszego Sądu celem ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu powyższego wyroku Sąd Apelacyjny zważył, że Sąd pierwszej instancji nie dokonał ustaleń faktycznych koniecznych dla rozstrzygnięcia sprawy, a wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postepowania dowodowego w całości. Sąd uznał, że poza sporem pozostaje fakt, że Z. K. nie posiada okresów ubezpieczenia społecznego rolników, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy. Istotnym było ustalenie czy wskazane przez ubezpieczonego i nieuwzględnione przez organ rentowy okresy pracy rolniczej mogą być zakwalifikowane jako prowadzenie gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia przed dniem 1 lipca 1977 r. (ust. 1 pkt 2), bądź też jako okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia (ust. 1 pkt 3). Wedle stanowiska Sądu Apelacyjnego, przedstawiona przez odwołującego się dokumentacja nie pozwala na dokonanie jednoznacznych ustaleń w zakresie ustalenia faktu posiadania przez rodziców ubezpieczonego, bądź też osoby bliskie wnioskodawcy lub przez samego wnioskodawcę gospodarstwa rolnego. Sąd Apelacyjny nakazał Sądowi Okręgowemu poczynić ustalenia odnośnie gospodarstwa rolnego posiadanego przez rodziców wnioskodawcy, bądź też przez inne osoby, wykonywania przez Z. K. pracy w tym gospodarstwie rolnym na warunkach pozwalających na jej uwzględnienie przy ustalaniu prawa do emerytury. Ustalenia winny dotyczyć wielkości posiadanego i ewentualnie prowadzonego gospodarstwa rolnego, rodzaju i rozmiaru prowadzonej w tym gospodarstwie działalności rolniczej, ilości osób pracujących w tym gospodarstwie, sytuacji życiowej ubezpieczonego, miejsca jego zamieszkiwania oraz faktycznego wykonywania pracy w gospodarstwie, rodzaju oraz rozmiaru tej pracy.

Będąc związanym powyższymi wytycznymi Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe we wskazanym wyżej zakresie w oparciu o uzyskane dowody
z dokumentów oraz zeznań świadków i odwołującego, w efekcie czego stwierdził,
że odwołanie Z. K. było zasadne.

Zgodnie z art. 27 ust. 1-3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w brzmieniu aktualnym na dzień złożenia wniosku przez odwołującego (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.) ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r. przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki:

1)  osiągnęli wiek emerytalny określony w art. 2 albo 3,

2)  mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 dla mężczyzn z zastrzeżeniem art. 27a.

Wiek emerytalny dla kobiet wynosi 60 lat. Z kolei wiek emerytalny dla mężczyzn urodzonych w okresie:

1)  do dnia 31 grudnia 1947 r. wynosi co najmniej 65 lat,

2)  od dnia 1 stycznia 1948 r. do dnia 31 marca 1948 r. wynosi co mniej 65 lat i 1 miesiąc,

3)  od dnia 1 kwietnia 1948 r. do dnia 30 czerwca 1948 r. wynosi co najmniej 65 lat i 2 miesiące,

4)  od dnia 1 lipca 1948 r. do dnia 30 czerwca 1948 r. wynosi co najmniej 65 lat i 3 miesiące,

5)  od dnia 1 października 1948 r. do dnia 31 grudnia 1948 r. Wynosi co najmniej 65 lat i 4 miesiące.

W myśl art. 28 ustawy emerytalnej urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy nie osiągnęli okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w art. 27 ust. 1 pkt 2 przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki:

6)  osiągnęli wiek emerytalny o którym mowa w art. 27 ust. 2 i 3

7)  mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 15 lat dla kobiet i co najmniej 20 lat dla mężczyzn.

8)  Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy emerytalnej przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe:

9)  okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki,

10)  przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia,

11)  przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia,

12)  jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Powyższy przepis pozwala na uwzględnienie okresów ubezpieczenia społecznego rolników, obejmującego również domowników, a także okresów prowadzenia gospodarstwa rolnego i pracy w nim domowników rolnika, przypadających w czasie, kiedy nie funkcjonowało ubezpieczenie społeczne rolników. Przepis nie zawiera definicji prowadzenia gospodarstwa rolnego (np. w zakresie jego obszaru), ani definicji pracy w gospodarstwie rolnym. Jednakowe traktowanie okresów podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników na równi z okresami, kiedy ubezpieczenie to nie funkcjonowało, oznacza, że przepis dotyczy prowadzenia gospodarstwa rolnego i pracy w nim na takich zasadach, na jakich zostało ono objęte ubezpieczeniem społecznym rolników. W przepisach regulujących ubezpieczenie społeczne rolników należy szukać definicji gospodarstwa rolnego, osoby prowadzącej gospodarstwo rolne i osoby wykonującej pracę w gospodarstwie rolnym. Za wymienione w art. 10 pkt 3 przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym, uważa się okresy wykonywania pracy na takich warunkach, jakie po dniu 1 stycznia 1983 r. dawałyby podstawę do objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2001 r. II UKN 460/00). Przy ustalaniu prawa do emerytury o zaliczeniu okresów pracy w gospodarstwie rolnym sprzed daty objęcia rolników obowiązkiem opłacania składek na rolnicze ubezpieczenie społeczne domowników (1 stycznia 1983 r.) przesądza wystąpienie dwóch okoliczności: wykonywanie czynności w wymiarze nie niższym niż połowa wymiaru ustawowego czasu pracy oraz wykonywanie tych czynności w sposób stały, przy czym warunek stałości oznacza przede wszystkim nastawienie ubezpieczonego na stałe świadczenie pracy w gospodarstwie rolnym (gotowość, dyspozycyjność) i odpowiadającą temu nastawieniu możliwość skorzystania przez rolnika z jego pracy. Przesłanką negatywną jest zaś doraźna pomoc oraz wykonywanie
w gospodarstwie prac o charakterze dorywczym i w wymiarze niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. Doraźny charakter pomocy w wykonywaniu typowych obowiązków domowych czy wykonywanie w gospodarstwie rolnym prac o charakterze dorywczym, okazjonalnie i w wymiarze niższym od połowy ustawowego wymiaru czasu pracy, nie pozwala na uznania jej za okres uzupełniający (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 28 marca 2018 r. III AUa 811/17; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 17 stycznia 2018 r. III AUa 417/17).

W kontekście powyższego, biorąc pod uwagę ustalenia stanu faktycznego poczynione w toku niniejszego postępowania Sąd uznał, że twierdzenia Z. K. w zakresie zamieszkiwania i wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym rodziców na przełomie lat 1964-1988 były zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy, zaś zaprezentowany w sprawie materiał dowodowy pozwala zakwalifikować ten okres jako okres uzupełniający w myśl art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej.

W oparciu o zebrany w sprawie materiał dowodowy było dla Sądu bezspornym, że odwołujący od urodzenia (1 września 1947 r.) do 2000 roku niezmiennie zamieszkiwał w gospodarstwie rolnym w W. (obecnie gmina R.). Rodzice odwołującego byli właścicielami gospodarstwa od 1947 roku, kiedy to otrzymali je z Państwowego Funduszu Ziemi. W jego skład wchodziły trzy działki o nr (...) o łącznej powierzchni 1,94 ha oraz działki nr (...) o powierzchni 0,21 ha położonych przy ul. (...). W gospodarstwie znajdowały się budynki mieszkalne oraz obora, a także grunty orne niskiej jakości oraz łąki. W gospodarstwie uprawiano rośliny i warzywa, a ponadto były hodowane zwierzęta. Na przełomie lat stan osobowy gospodarstwa ulegał zmianom: do 1964 roku odwołujący zamieszkiwał z rodzicami, w 1964 roku zmarł jego ojciec, a następnie w 1969 roku zmarła jego matka. Przez okres kolejnych dwóch lat odwołujący mieszkał w gospodarstwie sam, a następnie na przełomie lat 1971-1972 sprowadził
do gospodarstwa swoją siostrę D. W. (1) wraz z jej małżonkiem E. W.. W kolejnych latach odwołujący był domownikiem gospodarstwa wraz z siostrą i szwagrem oraz jej dziećmi (M. i Z.). Na początku 1992 roku E. W. zmarł na skutek długotrwałej choroby B.. W 2000 roku odwołujący wyprowadził się z gospodarstwa i zamieszkał w wynajmowanym pokoju w W.. Również stan własności gospodarstwa rolnego w W. ulegał zmianom na przełomie lat. Jak wynika z zeznań R. S. rodzice odwołującego uzyskali prawo własności gospodarstwa w 1947 roku od Państwowego Funduszu Ziemi. Kolejną okolicznością był fakt uwłaszczenia gospodarstwa przez D. i E. W. oraz T. i H. B.,
który miał miejsce w 1975 roku w związku z prowadzonym w ówczesnym sołectwie W. postępowaniem dotyczącym ustalenia stanu prawnego gruntów rolnych.
W toku tego postępowania ww. osoby zeznały do protokołu, że miały uzyskać prawo własności do działek wchodzących w skład gospodarstwa w drodze darowizny od Z. i H. K., rodziców odwołującego, z okazji zawarcia związku małżeńskiego. Skutkiem wspomnianego wyżej postępowania było wydanie przez naczelnika gminy aktów własności nieruchomości stwierdzających przejście na wyżej wymienionych prawa własności działek wchodzących w skład gospodarstwa rolnego. Sam sposób uwłaszczenia D. i E. W. oraz T. i H. B. na działkach wchodzących w skład gospodarstwa rolnego może zdaniem Sądu budzić pewne wątpliwości z racji niedostatecznego udokumentowania. Nieścisłości powstają również na tle ustaleń faktycznych dokonanych w oparciu o zeznania świadków i odwołującego, zgodnie z którymi rodzice odwołującego mieszkali z nim w gospodarstwie do dnia śmierci (tj. odpowiednio do 1964 roku i 1969 roku), natomiast żaden ze świadków nie potwierdził jednak sposobu przejścia własności gospodarstwa w drodze darowizny w sposób wskazany w załączonych do akt sprawy protokołach przesłuchań w postępowaniu uwłaszczeniowym, co może budzić zresztą zastrzeżenia choćby z tego, że ww. osoby zamieszkały w gospodarstwie dopiero jakiś czas po śmierci właścicieli. Powyższe nie zmienia jednak faktu, że istniała pewna ciągłość prawa własności pomiędzy osobami, z którymi odwołujący mieszkał, jak również faktu, że kwestia własności gospodarstwa (działek w jego obrębie) była formalnie uregulowana co najmniej od momentu wydania przez naczelnika gminy aktów własności, to jest od lat 1975-1976. Uregulowanie to nastąpiło na skutek postępowania uwłaszczeniowego, w którym oparto się o zeznania późniejszych właścicieli co do faktu przeniesienia własności w drodze darowizny, która miała nastąpić jeszcze przed śmiercią poprzednich właścicieli (rodziców odwołującego).

W tych okolicznościach w ocenie Sądu istnieją wyraźne podstawy do uznania,
że odwołujący jako osoba stale zamieszkująca w gospodarstwie w W. miała niezmiennie charakter domownika, niezależnie od tego kto był jego właścicielem czy też kto w jeszcze oprócz niego w gospodarstwie zamieszkiwał. Znajduje to potwierdzenie w zeznaniach przesłuchanych w sprawie świadków, którzy wskazywali na fakt wieloletniej obecności i bytowania odwołującego w gospodarstwie rolnym, jak również okoliczność wykonywania przez niego pracy w gospodarstwie. Świadkowie zgodnie wskazywali, że odwołujący wykonywał praktycznie wszystkie prace związane z prowadzeniem gospodarstwa, takie jak uprawa gruntów rolnych i hodowla zwierząt, przy użyciu narzędzi i urządzeń dostępnych w gospodarstwie. Odwołujący zaczął pracować w gospodarstwie jeszcze przed osiągnięciem 16 roku życia ze względu na chorobę ojca oraz konieczność pomagania matce przy prowadzeniu gospodarstwa. Sytuacja ta nie uległa zmianie po śmierci rodziców, gdy odwołujący pracował w gospodarstwie samodzielnie oraz z pomocą siostry R. S., ani też po wprowadzeniu się do gospodarstwa jego drugiej siostry D. W. (1) i jej małżonka E. W.. Odwołujący kontynuował prace w gospodarstwie, gdzie pracował z siostrą, gdyż szwagier ze względu na chorobę nie mógł wykonywać prac fizycznych. Choć intensywność i zakres prac ulegał pewnym zmianom w związku ze zmianą stanu osobowego domowników czy też podejmowaniem przez odwołującego dodatkowych prac o charakterze robotniczym (pracownik fizyczny, murarz itp.), to zeznania świadków były zbieżne co do tego, że odwołujący wykonywał prace przez cały okres zamieszkiwania w gospodarstwie. Nawet po 1978 roku, kiedy to charakter pracy odwołującego uległ pewnej zmianie w związku z przejęciem prowadzenia gospodarstwa przez syna siostry Z. W. odwołujący w dalszym ciągu uczestniczył w cięższych pracach przez większość tygodnia, co potwierdził świadek B., który wskazał, że odwołujący pracował kilka razy w tygodniu po 4-5 godzin dziennie. W tych okolicznościach Sąd zważył, że z zeznań świadków wyłania się obraz odwołującego jako osoby, która przez cały okres zamieszkiwania w gospodarstwie w sposób istotny przyczyniała się do korzystania z niego zgodnie z jego przeznaczeniem – zarówno w okresie mieszkania z rodzicami, a następnie tylko z matką, jak też i w okresach późniejszych, kiedy odwołujący mieszkał w gospodarstwie sam, a potem z siostrą i jej rodziną, a dodatkowo również po przejęciu prowadzenia gospodarstwa przez ich syna Z.. O ile dokładne ustalenie czasu pracy jaki odwołujący miał poświęcać na wykonywanie prac w gospodarstwie ze względu na znaczny upływ czasu i brak precyzyjnych dowodów nie jest możliwe, o tyle zdaniem Sądu przywołane wyżej okoliczności, związane w szczególności ze stanem osobowym gospodarstwa oraz zaangażowaniem innych domowników w wykonywanie prac wynikające z konieczności jego prowadzenia pozwalają przyjąć, że odwołujący w okresach, gdy nie wykonywał innych prac dorywczych poza miejscem zamieszkania przeznaczał co najmniej 4 godziny na pracę w gospodarstwie. Za takim stanowiskiem zdaniem Sądu przemawia ustalona specyfika gospodarstwa, w tym w szczególności jego wielkość oraz ilość i rodzaj uprawianych roślin oraz hodowanych zwierząt. Nie bez znaczenia były dla Sądu również okoliczności, w jakich miało dojść do opuszczenia przez odwołującego gospodarstwa, co zgodnie z zeznaniami świadków miało nastąpić po utracie przez odwołującego zdolności do dalszego wykonywania pracy w gospodarstwie ze względu
na stanu zdrowia oraz w związku z sugestiami D. W. (1) co do jego dalszego braku przydatności w gospodarstwie ze wskazanej wyżej przyczyny.

Z tych też względów Sąd zważył, że okresy pracy odwołującego w gospodarstwie rolnym podlegają uwzględnieniu przy ustalaniu jego stażu pracy jako okresy uzupełniające w myśl art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej. Zebrany w sprawie materiał dowodowy przemawia zdaniem Sądu za uznaniem, że odwołujący w okresie zamieszkiwania w gospodarstwie stale i w wymiarze co najmniej połowy czasu pracy wykonywał w nim pracę, nie miała ona charakteru doraźnego, lecz istotnej pomocy w prowadzeniu gospodarstwa rolnego. Jednocześnie Sąd zważył, że nie uwzględnieniu podlegają tylko te okresy, które przypadają między ukończeniem przez odwołującego 16 roku życia (co nastąpiło w dniu 1 września 1963 r.) a określonej w powyższym przepisie art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej dacie 31 grudnia 1982 r., z wyłączeniem okresów, w których odwołujący podejmował prace poza gospodarstwem i które zostały już przez organ rentowy zaliczone do stażu pracy odwołującego. We wniosku o emeryturę odwołujący sprecyzował, że domagał się zaliczenia jako okresów pracy w gospodarstwie rolnym okresów od 2 września 1963 r. do 19 lipca 1967 r., od 16 kwietnia 1969 r. do 7 lipca 1971 r., od 13 listopada 1971 r. do 2 lipca 1972 r. oraz od 21 kwietnia 1976 r. do 31 grudnia 1982 r., w łącznym wymiarze 13 lat, 6 dni i 7 miesięcy. Zważywszy, że w tych okresach – zgodnie z poczynionymi wyżej ustaleniami – odwołujący zamieszkiwał w gospodarstwie i zajmował się wyłącznie wykonywaniem prac rolniczych związanych z jego prowadzeniem, Sąd przyjął, iż okresy te należy doliczyć do stażu pracy odwołującego. To z kolei skutkuje stwierdzeniem, że odwołujący legitymuje się stażem pracy w wymiarze przekraczającym okres 20 lat określony w art. 28 ustawy emerytalnej, a tym samym spełnia sporną przesłankę do uzyskania prawa do emerytury.

Mając na uwadze powyższe Sąd stwierdził, że Z. K. na dzień złożenia wniosku spełnił warunki do przyznania mu prawa do emerytury. W konsekwencji skarżona decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych podlegała stosownej zmianie, wobec czego Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł w punkcie 1 sentencji wyroku o przyznaniu odwołującemu prawa do emerytury od dnia 1 lutego 2014 r. zgodnie z art. 129 ustawy emerytalnej.

W punkcie 2 wyroku Sąd orzekł o przyznaniu wynagrodzenia pełnomocnik reprezentującej odwołującego z urzędu. Kwota wynagrodzenia została ustalona na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2016 r. poz. 1714).

Zarządzenie: odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi ZUS.