Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 listopada 2012 r. w Poznaniu

sprawy z wniosku L. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o emeryturę

na skutek apelacji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu

z dnia 28 marca 2012 r. sygn. akt VII U 1219/11

o d d a l a apelację.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 23 września 2011 r. pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił L. S. prawa do emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w warunkach szczególnych – w rozpoznaniu wniosku z dnia 17 czerwca 2011 r.

Od decyzji powyższej wnioskodawca odwołał się do Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu.

Wyrokiem z dnia 28 marca 2012 r. dokonano zmiany zaskarżonej decyzji w całości poprzez przyznanie odwołującemu prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych poczynając od dnia 30 lipca 2011 r.

U podstaw powołanego rozstrzygnięcia legły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

L. S. ur. (...) , z zawodu traktorzysta, posiada na dzień 1 stycznia 1999 r. 25 lat 11 miesięcy i 12 dni okresów składkowych i nieskładkowych (bezsporne), w tym okresy pracy w warunkach szczególnych od 1 października 1972 r. do 30 czerwca 1991 r. (z wyłączeniem urlopu bezpłatnego od 11-16 grudnia 1989 r.) świadczonej w Spółdzielni (...) w J. jako kierowca ciągnika-traktorzysta.

W okresie 1.10.1972 r. do 30.06.1991 r. L. S. był zatrudniony w Spółdzielni (...) w J. i przez cały ten okres pracował jako traktorzysta. Jeździł ciągnikiem orząc i bronując, woził obornik, zajmował się opryskami chemicznymi oraz rozsiewem wapna i nawozu. Niekiedy pracował także przy wyładunku i załadunku wagonów. W okresie od 11 grudnia 1989 r. do 16 grudnia 1989 r. L. S. przebywał na urlopie bezpłatnym. Od dnia 1 grudnia 1990 r. otrzymał dodatek funkcyjny brygadzisty, który jednak nie wpłynął na zakres wykonywanych przez niego obowiązków.

W świadectwie pracy z dnia 28 czerwca 1991 r. widnieje adnotacja , iż odwołujący zajmował stanowisko traktorzysty. Z kolei w świadectwie wykonywania prac w warunkach szczególnych z dnia 8 stycznia 1998 r. podano, że odwołujący pracował w szczególnych warunkach od 1.10.1972 r. do 30.06.1991 r. jako kierowca ciągnika-traktorzysta wykaz A Dział VIII poz.3 rozporządzenia RM z 7.XI.1983 r. (Dz.U.Nr 8 poz.43) wymienionym w wykazie A dziale VIII stanowiącym załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8 poz.43 ze zm.).

Odwołujący posiada 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

W dniu 3 września 1996 r. L. S. złożył wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy . Decyzją z dnia 26 stycznia 1997 r. pozwany przyznał mu rentę inwalidzką III grupy. Odwołujący nie pracuje, obecnie pobiera rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Nie jest członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego.

W tak ustalonym – na podstawie dokumentów akt sprawy, dokumentacji akt emerytalnych wnioskodawcy, zeznań świadka J. R., zeznań L. S. – stanie faktycznym Sąd I instancji uznał wniesione odwołanie za uzasadnione.

Sąd uznał za wiarygodne przedstawione w sprawie dokumenty z wyłączeniem świadectwa pracy w warunkach szczególnych z dnia 8.01.1998 r. co do uwzględnienia jako pracy w warunkach szczególnych okresu urlopu bezpłatnego wnioskodawcy. Pozostałe dokumenty sporządzono w przepisanej formie przez powołane do tego organy.

Sąd uznał zeznania odwołującego za prawdziwe – są one spójne i logiczne, pozostają w zgodzie z pozostałym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym. Podobnie – zeznania świadka J. R. zasługują na wiarę .

Sąd Okręgowy przywołał treść art.184 ust.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. nr 153 poz.1227), zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1)okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2)okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

W myśl ust. 2 emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

Za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresu zatrudnienia (par.3 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8 poz.43 ze zm.).

Pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A nabywa prawo do emerytury, jeżeli łącznia spełnia następujące warunki:

-osiągnął wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn

-ma wymagany okres zatrudnienia w tym co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych (par.4 ust.1 rozporządzenia).

Okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku (par.2 ust.1 rozporządzenia).

Sąd podkreślał, iż bezsporne było między stronami, że odwołujący posiada wymagany do wcześniejszej emerytury wiek, okresy składkowe i nieskładkowe ponad 25 lat, oraz że nie jest członkiem OFE.

Kwestię sporną stanowiło posiadanie przez odwołującego 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, co było kwestionowane przez organ rentowy. W zaskarżonej decyzji wskazano na brak w świadectwie pracy powołania zarządzenia i uchwały resortowej podległej i nadzorowanej przez centralne związki spółdzielcze.

Sąd Okręgowy wskazywał, że w załączniku do cytowanego rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w wykazie A wymienione są prace w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego. W wykazie A Dział VIII (w transporcie i łączności) ujęto „prace kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych”.

Zdaniem sądu I instancji przeprowadzone w niniejszej sprawie postępowanie dowodowe wykazało, iż odwołujący pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jako traktorzysta w okresie od 1.10.1972 r. do 30.06.1991 r. (z wyłączeniem okresu urlopu bezpłatnego od 11 do 16 grudnia 1989 r.) w Spółdzielni (...)w J.. Fakt, iż odwołujący dokonywał niekiedy prac załadunkowych i wyładunkowych nie może przekreślać jego prawa do wcześniejszej emerytury, zwłaszcza mając na względzie fakt, iż L. S. posiada okres znacznie przewyższający wymagany 15-letni staż pracy w szczególnych warunkach. Co więcej – jak akcentował sąd – wersję odwołującego potwierdził również świadek J. R..

Sąd I instancji przywołał wyrok SN z 8.12.1998 r. IIUKN 357/98 oraz uchwały z dnia 10.03.1984 r. IIIUZP 6/84 i z 21 września 1984 r. IIIUZP 48/84 wskazujące na możliwość dowodzenia wykonywania pracy w warunkach szczególnych w postępowaniu sądowym wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi .

Sąd uznał także za chybiony zarzut organu rentowego, iż w świadectwie pracy w szczególnych warunkach nie powołano właściwego przepisu resortowego – zarządzenia resortowe nie są źródłem prawa materialnego , w odróżnieniu od rozporządzenia RM z dnia 7 lutego 1983 r. cytowanego wyżej.

Apelację od powołanego orzeczenia wywiódł pozwany organ rentowy, domagając się zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia odwołania.

Zarzut apelacji objął naruszenie przepisów prawa materialnego art.184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 153 poz.1227 ze zm.) w związku z par.4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8 poz.43).

W uzasadnieniu wniesionego środka zaskarżenia apelujący naprowadzał, że nawet gdyby przyjąć ustalenie sądu o świadczeniu przez wnioskodawcę w spornym okresie pracy kierowcy ciągnika, to przywołane przepisy rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. nie dotyczą odwołującego. Powyższe wynika z faktu, że prace kierowców ciągników, kombajnów i pojazdów gąsienicowych ujęte zostały jedynie w dziale dotyczącym prac wykonywanych w transporcie i łączności. Ponad wszelką wątpliwość Spółdzielnia (...) nie należała do sektora transportowego gospodarki. Jedynie więc pracę wykonywaną ciągnikiem w transporcie można by uznać za pracę wykonywaną w szczególnych warunkach.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 czerwca 2010 r. IIUK 21/10 wskazywał wyraźnie, że nie konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w akcie prawnym.

Odwołujący L. S. w złożonej odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego organu rentowego jest bezzasadna.

Na wstępie Sąd Apelacyjny wskazuje, że w pełni akceptuje ustalenia stanu faktycznego poczynione na etapie postępowania pierwszo instancyjnego, przez co zbędne staje się ich ponowne w tym miejscu szczegółowe przywoływanie. Apelujący – co istotne – także nie naprowadzał zarzutów w zakresie ustaleń faktycznych.

Prawidłowo przeanalizował Sąd I instancji materialno prawne podstawy roszczenia emerytalnego L. S..

Zgodnie z brzmieniem art.184 ust.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy tj.1 stycznia 1999 r. osiągnęli:

1)okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2)okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

W myśl ust. 2 emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

W myśl art.32 tej samej ustawy ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1. Dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia (ust.2).

Za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresu zatrudnienia (par.3 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8 poz.43 ze zm.).

Pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A nabywa prawo do emerytury, jeżeli łącznia spełnia następujące warunki:

-osiągnął wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn

-ma wymagany okres zatrudnienia w tym co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych (par.4 ust.1 rozporządzenia).

Okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku (par.2 ust.1 rozporządzenia).

Zdaniem Sądu w przedmiotowej sprawie wykazano fakt legitymowania się przez wnioskodawcę co najmniej 15-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych.

Nietrafny jest zarzut apelacji, iż zaliczenie spornego okresu pracy jako pracy w warunkach szczególnych jest niemożliwe wobec ujęcia prac kierowców ciągników , kombajnów i pojazdów gąsienicowych wyłącznie w dziale „transport i łączność” rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8 poz.43).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego tego rodzaju prace – na co wskazują także zasady doświadczenia życiowego – są wykonywane w różnych działach przemysłu (wielu resortach). Ich przypisanie działowi „transport i łączność” ma wyłącznie charakter porządkujący – w innym wypadku ten rodzaj prac należałoby umieścić praktycznie w każdym z działów przemysłu i rolnictwie albowiem prace kierowców tych pojazdów stanowią element funkcjonowania wielu gałęzi gospodarki .

Za takim stanowiskiem opowiedział się także Sąd Najwyższy w wyroku z 25 września 2008 r. IIUK 1/08 rozpoznając skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 31 lipca 2007 r. wydanego w sprawie sygnatura III AUa 315/06 .

Sąd Najwyższy przywoływał w uzasadnieniu orzeczenia następującą argumentację :

„Stwierdzenie, iż tylko kierowcy zatrudnionemu w dziale „Transport i łączność” można uznać pracę w szczególnych warunkach do emerytury stanowi błędną wykładnię prawa i prowadzi do uzależniania prawa do emerytury nie tylko od samej pracy w szczególnych warunkach lecz dodatkowo od określonego przyporządkowania jej do poszczególnych działów wymienionych w wykazie A załącznika do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. (…) Od razu powstaje więc zwykłe pytanie, o to czy w innych działach (przyjmując konwencje działów z wykazy do rozporządzenia ) nie było i nie ma kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze pow.3,5 tony zatrudnionych na takich stanowiskach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Oczywiście, że odpowiedź jest pozytywna. (…) Analiza ustawy prowadzi do wniosku, że podmiotem regulacji jest pracownik jako ubezpieczony a nie tylko pracownik-kierowca w dziale Transport i łączność. Stanowiący pierwotne źródło rozporządzenia art.55 ustawy z dnia 14.12.1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin nie warunkował prawa do wcześniejszej emerytury od pracy w danym dziale, lecz pracy w szczególnych warunkach lub charakterze. Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach ustawodawca uważał pracowników stale zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia i wymienił takie stanowiska pracy nie traktując kręgu jako zamkniętego , o czym świadczy zwrot „ w szczególności” (art.53 ust.2). Ta regulacja potwierdzała, że chodzi o podmiotowe uprawnienie pracownika bez zawężania do działu gospodarki. Niezasadnym byłoby przyjęcie, że mogło to uczynić rozporządzenie wykonawcze z dnia 7 lutego 1983 r. skoro w jego delegacji ustawowej w art.55 stwierdzono jedynie, że rozporządzenie określa rodzaje prac lub stanowisk pracy oraz warunki na podstawie których przysługiwać może wcześniejsza emerytura . (…) W wykazach resortowych lub branżowych prace w szczególnych warunkach nie były zawężane tylko do danego resortu czy branży. Regulacja ta nie zmieniła się po reformie systemu emerytalnego gdyż art.32 nie inaczej określa pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach i charakterze. Znaczący jest także wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 czerwca 2004 r. P 17/03, zgodnie z którym pracę w warunkach szczególnych zalicza się również pracownikom zatrudnionym u prywatnych pracodawców.

(…) ponadto – odesłanie a art.32 ust.4 ustawy emerytalnej do przepisów dotychczasowych czyli do rozporządzenia oznacza, że znaczenie prawne ma tylko regulacja dotycząca rodzajów pracy i stanowisk oraz warunków zatrudnionych w szczególnych warunkach lub charakterze. (por. uchwała SN z 13.02.2002 r. IIIZP 30/01 OSNP 2002/10/243), a zatem nie działy branżowe gospodarki, jeśli założyć, że tego dotyczy egzemplifikacja.

Stanowisko powyższe sąd orzekający w niniejszej sprawie w całości aprobuje .

Mając na uwadze całość przywołanej argumentacji orzeczono o oddaleniu apelacji pozwanego organu rentowego jako bezzasadnej w myśl art.385 k.p.c.

SSA Marta Sawińska SSA Marek Borkiewicz SSA Iwona Niewiadowska-Patzer