Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 maja 2011 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 maja 2011 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa Przedsiębiorstwa (...) Spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości układowej w G.

przeciwko Zakładom (...) w likwidacji w (...)
Górach i Skarbowi Państwa - Staroście Powiatowemu w T.

o zapłatę kwoty 14.593.496,48 zł ewentualnie kwoty 12.807.044,48 zł

i z powództwa (...) Zakładów (...) w likwidacji
w T.

przeciwko Przedsiębiorstwu (...) Spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością w upadłości układowej w G.

o zapłatę kwoty 6.180.474,05 zł

na skutek apelacji powoda i pozwanych

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 27 września 2010 r., sygn. akt XIV GC 161/05

I.  z powództwa głównego: z apelacji powoda

1.  zmienia zaskarżony wyrok:

-

w części orzekającej o powództwie ewentualnym (punkt 1.1 i 1.2 wyroku) w ten sposób, że zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 1.622.086,16 (jeden milion sześćset dwadzieścia dwa tysiące osiemdziesiąt sześć 16/100) zł z ustawowymi odsetkami od 16 grudnia 1998 r., z tym, że odpowiedzialność pozwanego Skarbu Państwa, Starosty Powiatowego w T. ograniczona jest do wysokości przejętego nieodpłatnie od pozwanego Zakładów (...) w likwidacji w T. składnika mienia według stanu z chwili przejęcia a według cen z chwili zapłaty, a w pozostałej części powództwo ewentualne oddala;

-

w punkcie 1.3, w ten sposób, że zasądza od powoda:

-

na rzecz pozwanego Zakładów (...) w likwidacji w T. kwotę 25.824,51 (dwadzieścia pięć tysięcy osiemset dwadzieścia cztery 51/100) zł tytułem kosztów procesu,

-

na rzecz pozwanego Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 5.457 (pięć tysięcy czterysta pięćdziesiąt siedem) zł tytułem kosztów procesu;

2.  oddala apelację powoda w pozostałej części;

3.  oddala apelacje pozwanych;

II.  z powództwa wzajemnego:

1.  zmienia zaskarżony wyrok:

-

w punkcie 2.1 w ten sposób, że zasądza od pozwanego wzajemnego na rzecz powoda wzajemnego kwotę 633.588,52 (sześćset trzydzieści trzy tysiące pięćset osiemdziesiąt osiem 52/100) zł, a w pozostałej części powództwo wzajemne oddala;

-

w punkcie 2.2 w ten sposób, że zasądza od powoda wzajemnego na rzecz pozwanego wzajemnego kwotę 1.008 (jeden tysiąc osiem) zł tytułem kosztów procesu;

2.  odstępuje od obciążenia pozwanego wzajemnego nie uiszczoną opłatą od pozwu wzajemnego;

III.  1. zasądza od powoda – pozwanego wzajemnego na rzecz pozwanego – powoda
wzajemnego kwotę 16.200 (szesnaście tysięcy dwieście) zł tytułem kosztów
postępowania apelacyjnego i kasacyjnego;

2. znosi pomiędzy powodem a pozwanym Skarbem Państwa, Starostą Powiatowym w T. koszty postępowania apelacyjnego;

3. odstępuje od obciążenia stron nie uiszczonymi opłatami sądowymi od apelacji
i kasacji.

Sygn. akt V ACa 617/10

UZASADNIENIE

Powód Przedsiębiorstwo (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w G. domagała się zasądzenia (po rozszerzeniu powództwa
w dniu 13 marca i 13 kwietnia 2000 r.) kwot:

-

5.312.398,50 zł – tytułem kary umownej za odstąpienie od umowy;

-

10.478.241,08 zł – tytułem wynagrodzenia za wykonane roboty i skapitalizowanych odsetek za opóźnienie w zapłacie;

-

2.212.430 zł – tytułem zwrotu kaucji gwarancyjnej;

-

1.145.499 zł – tytułem wynagrodzenia za prace projektowe.

Pozwany - Zakłady (...) w T.
w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa i zarzucając, że pozwany odstąpił od umowy z przyczyn obciążających powoda i służy mu roszczenie o zapłatę kar umownych
i wniósł powództwo wzajemne domagając się zasądzenia od powoda (pozwanego wzajemnego) kwot:

-

1.342.646,15 zł tytułem części kary umownej za odstąpienie od umowy (po potrąceniu części kary z wierzytelnością powoda o zapłatę wynagrodzenia i zwrot kaucji gwarancyjnej);

-

4.114.493 zł i 723.334,90 zł tytułem kary umownej za zwłokę w wykonywaniu etapów umowy.

Wyrokiem z 30 października 2002 r. Sąd Okręgowy w Katowicach orzekając
o powództwie głównym zasądził od pozwanego kwoty: 10.365.891,08 zł, 2.212.430 zł, 5.312.398,50 zł i 1.145.499,50 zł, umorzył postępowanie co do kwoty 112.250 zł i oddalił powództwo w pozostałej części oraz oddalił powództwo wzajemne.

Uznał Sąd pierwszej instancji, iż odstąpienie przez pozwanego od umowy było bezpodstawne a zatem roszczenie powoda jest uzasadnione na podstawie art. 471 k.c.

W wyniku apelacji pozwanego – powoda wzajemnego Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia 12 stycznia 2004 r. zmienił zaskarżony wyrok w części dotyczącej zasądzenia kary umownej w kwocie 5.312.398,50 zł i w tym zakresie powództwo oddalił
a w pozostałej części (poza umorzeniem postępowania co do kwoty 112.350 zł) uchylił wyrok i sprawę przekazał Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Wskazał Sąd Apelacyjny, że roszczenie powoda o zapłatę kary umownej za odstąpienie od umowy jest bezpodstawne, gdyż kara taka przysługuje tylko stronie, która odstępuje od umowy.

Uznał dalej Sąd Apelacyjny, że ocena Sądu pierwszej instancji co do bezskuteczności odstąpienia przez pozwanego od umowy była oparta za opinii osób, które nie były biegłymi sądowymi a zatem nie stanowiła dowodu z opinii biegłego w rozumieniu art. 278 k.p.c.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy polecił sąd ustalenie, czy odstąpienie od umowy przez pozwanego było uzasadnione na podstawie postanowień umowy oraz art. 635 i 636 k.c. a jeżeli tak to ocenić roszczenie powoda zgodnie z art. 494 k.c. a także ustalić i ocenić roszczenie pozwanego – powoda wzajemnego z tytułu kar umownych za zwłokę
w wykonywaniu umowy i za odstąpienie od umowy.

Kasację powoda co do oddalenia powództwa o zapłatę kwoty 5.312.398,50 zł tytułem kary umownej za odstąpienie od umowy oddalił Sąd Najwyższy wyrokiem z 26 listopada 2004 r.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy strony zmieniały swoje stanowiska procesowe co do przysługujących im roszczeń.

W piśmie z 28 stycznia 2006 r. (k. 1018 akt) powód podtrzymał żądanie pozwu co do łącznej kwoty 13.723.820,08 zł i wniósł powództwo ewentualne o zapłatę kwot:

-

8.579.439,50 zł tytułem zwrotu wartości robót wykonanych (po odjęciu kwoty 112.350 zł);

-

2.212.430 zł tytułem zwrotu kaucji gwarancyjnej;

-

1.145.499 zł tytułem zwrotu wartości dokumentacji projektowej.

W piśmie procesowym z 28 stycznia 2008 r. (k. 2029 akt) powód zmodyfikował:

-

żądanie pierwotne i ewentualne w ten sposób, że w miejsce kwoty 1.145.499 zł
z tytułu wartości prac projektowych domagał się zasądzenia kwoty 979.050 zł
a ponadto rozszerzył powództwo o żądanie zapłaty kwoty 1.036.125,40 zł tytułem wartości robót wykonanych a nie zafakturowanych.

W odpowiedzi na rozszerzenie powództwa pozwany (k. 2237) podniósł zarzut przedawnienia w tym zakresie.

W piśmie z 12 stycznia 2008 r. (k. 2237 akt) złożonym na rozprawie 13 lutego 2008 r. pozwany podniósł zarzut potrącenia swojej wierzytelności z tytułu kary umownej za odstąpienie od umowy. Podniósł, że przysługuje mu kara umowna w kwocie 10.624.779 zł. Sprecyzował, że potrącenie jego wierzytelności z tytułu kary umownej dotyczy wierzytelności powoda z tytułu niezapłaconych faktur w wysokości 6.957.352,84 zł oraz z tytułu zabezpieczenia umowy w kwocie 2.212.430 zł i po dokonaniu potrącenia na rzecz powoda wzajemnego pozostaje kwota 1.454.996,16 zł.

Wyrokiem częściowym z 13 lutego 2008 r. Sąd Okręgowy w Katowicach zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2.212.430 zł z ustawowymi odsetkami od 1 kwietnia
2000 r.

W wyniku apelacji pozwanego Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z 26 marca 2009 r. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Wskazał Sąd Apelacyjny, iż w niniejszej sprawie nie mają zastosowania zasady prekluzji dowodów i zarzutów, gdyż instytucja ta wprowadzona została w toku procesu ustawą z 24 maja 2000 r. (Dz. u. Nr 48, poz. 554), która weszła w życie 1 lipca 2000 r.
i przewidywany w art. 479 ¹⁴ k.p.c. obowiązek pozwanego do wskazania wszystkich twierdzeń, dowodów i zarzutów w odpowiedzi na pozew dotyczy spraw wszczętych w danej instancji po wejściu w życie nowelizacji.

Pozwany najpóźniej w piśmie złożonym na rozprawie w dniu 13 lutego 2008 r. podniósł procesowy zarzut potrącenia połączony z materialnoprawnym oświadczeniem
o potrąceniu wzajemnych wierzytelności w tym także wierzytelności powoda o zapłatę kwoty 2.212.430 zł z tytułu zwrotu kaucji gwarancyjnej, a zatem zarzut ten należało ocenić.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy powód w piśmie procesowym z 25 września 2009 r. podtrzymał żądanie pozwu i powództwo ewentualne z tytułu zwrotu wartości wykonanych robót, prac projektowych i zwrotu kaucji gwarancyjnej.

Ponadto powód wniósł o wezwanie do udziału w sprawie na podstawie art. 40 § 2 k.c. w charakterze dłużnika solidarnego Skarbu Państwa, Starosty Powiatu w T. podnosząc, że Skarb Państwa przejął nieodpłatnie od pozwanego jego składniki majątkowe
w drodze zrzeczenia się użytkowania wieczystego nieruchomości i własności położonych na nich budynków i budowli.

Postanowieniem z 28 września 2008r. Sąd Okręgowy w Katowicach wezwał do udziału w sprawie w charakterze pozwanego Skarb Państwa - Starostę Powiatowego
w T..

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa zarzucając brak legitymacji biernej oraz podnosząc zarzut przedawnienia roszczenia w stosunku do niego.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Katowicach orzekając:

-

o powództwie głównym zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwotę 1.258.490,55 zł z ustawowymi odsetkami:

-

od pozwanego ad. 1 od 16 grudnia 1998 r.,

-

od pozwanego ad. 2 od 28 września 2008 r.

i oddalił powództwo w pozostałej części i zniósł pomiędzy stronami koszty procesu,

-

o powództwie wzajemnym – oddalił je i zniósł pomiędzy stronami koszty procesu.

Rozstrzygnięcie to uzasadnił Sąd pierwszej instancji następująco:

Uznał Sąd pierwszej instancji, że pozwany jako inwestor dokonał skutecznego odstąpienia od umowy i pozwanemu jako odstępującemu przysługuje kara umowna i ustalenia te wynikają
z wyroków Sądu Apelacyjnego i Sądu Najwyższego i zagadnieniem spornym są skutki oświadczenia pozwanego z 15 grudnia 1998 r. o odstąpieniu od umowy i jego wpływ na byt kar umownych i rozliczeń.

Według sądu w razie skutecznego odstąpienia od umowy żadna ze stron nie może dochodzić wynikających z niej roszczeń a wszelkie rozliczenia odbywają się na zasadach wynikających z art. 395 § 2 k.c. bądź art. 494 k.c., który określa konsekwencje odstąpienia.

Wskazał Sąd, iż pozwany odstąpił od umowy w okolicznościach o których mowa
w art. 635 k.c., który nie rozróżnia opóźnienia zawinionego i niezawinionego. Za część wykonanych robót inwestor (pozwany) powinien zapłacić wykonawcy wynagrodzenie a skoro zwrot powodowi co do wykonanych już prac jest niemożliwy, obowiązek pozwanego powinien polegać na zwrocie wartości robót.

Dlatego według sądu przedmiotem rozstrzygnięcia było żądanie ewentualne na wypadek uznania skuteczności odstąpienia od umowy wzajemnej w kwocie 12.807.044,40 zł obejmującą zwrot wartości robót budowlanych i prac projektowych, a powództwo o zapłatę kwoty 14.493.496,48 zł i powództwo ewentualne na wypadek uznania umowy za nieważną zostało oddalone.

Na kwotę uwzględnionego roszczenia ewentualnego składają się kwoty:

-

8.691.789,55 zł – stanowiące sumę należności z tytułu niezapłaconych faktur,

-

2.212.430 zł – z tytułu zwrotu zabezpieczenia,

-

2.215.175,40 zł z tytułu wartości prac projektowych i z tytułu robót niezafakturowanych (1.036.125,40 zł).

Pozwany natomiast przedstawił do potrącenia wierzytelności z tytułu kary umownej za odstąpienie od umowy w kwocie 10.624.779 zł.

Uznał Sąd, iż roszczenie powoda z tytułu wartości robót niezafakturowanych
w kwocie 1.036.125,40 zł było przedawnione.

Żądanie to powód zgłosił w piśmie procesowym z 28 listopada 2007 r. Odstąpienie od umowy miało miejsce w 1998 r. a zatem roszczenie było przedawnione i zgodnie z art. 118 k.c. zostało oddalone.

Uznając zarzut – potrącenia wskazał Sąd pierwszej instancji, iż wierzytelność powoda pomniejszona o przedawnione roszczenie (1.036.125,40 zł) wynosi 11.883.269,455 zł (8.691.789,55 + 2.212.340 + 979.050) i po potrąceniu z wierzytelnością pozwanego – 10.624.779 zł umorzyła się wzajemnie i różnica podlegała zasądzeniu od pozwanego.

W zakresie odpowiedzialności pozwanego Skarbu Państwa wskazał sąd pierwszej instancji, iż aktem notarialnym z 29 lutego 2008 r. likwidator pozwanych Zakładów (...) zrzekł się na rzecz Skarbu Państwa użytkowania wieczystego nieruchomości
i prawa własności urządzeń, budowli i budynków stanowiących odrębną nieruchomość na podstawie art. 16 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Uznał sąd, iż w sprawie zastosowanie ma art. 40 § 2 k.c. odsyłający do stanów faktycznych uregulowanych w odrębnych przepisach – w niniejszej sprawie do art. 16 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Skoro Skarb Państwa stał się nabywcą przedsiębiorstwa to na podstawie art. 55 ⁴ k.c. ponosi solidarną odpowiedzialność ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Według sądu odpowiedzialność Skarbu Państwa ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa według stanu z chwili nabycia a zatem odsetki zostały zasądzone od daty wezwania Skarbu Państwa do sprawy w charakterze pozwanego.

O kosztach procesu orzekł Sąd na podstawie art. 100 k.p.c. znosząc je wzajemnie pomiędzy stronami.

Apelacje od powyższego wyroku wniosły wszystkie strony:

Pozwany Skarb Państwa, Starosta Powiatowy w T. zaskarżył wyrok
w części zasądzającej kwotę 1.258.490,55 zł z odsetkami (pkt 1.1) i w części dotyczącej kosztów procesu (pkt 1.3).

Skarżący podniósł zarzuty:

-

błędu w ustaleniach faktycznych przez sprzeczne z dowodami przyjęcie, że likwidacja Zakładów (...) dobiegła końca i w wyniku tego Skarb Państwa stał się nabywcą przedsiębiorstwa;

-

naruszenie prawa materialnego – art. 55 ⁴ k.c. przez przyjęcie, że Skarb Państwa odpowiada za długi przejętego przedsiębiorstwa choć do przejęcia nie doszło;

-

naruszenie prawa materialnego – art. 40 § 2 k.c. poprzez przyjęcie, że doszło do nieodpłatnego nabycia składników majątku, pomimo że prawa będące składnikami majątku wygasły na skutek zrzeczenia się ich przez pozwanego ad. 1;

-

naruszenie art. 656 k.c. poprzez przyjęcie, że przepis ten odnosi się do skutków
w zakresie odstąpienia od umowy a przez to wyłącza stosowanie art. 494 k.c.;

-

naruszenie art. 100 k.p.c.

Wskazując na powyższe zarzuty domagał się skarżący zmiany zaskarżonego wyroku
i oddalenia powództwa wobec Skarbu Państwa i zasądzenie kosztów postępowania lub o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Pozwany (powód wzajemny) – Zakłady (...) w likwidacji w T. zaskarżył wyrok w części uwzględniającej powództwo główne
(pkt 1.1) i w części oddalającej powództwo wzajemne.

Podniósł skarżący zarzuty:

-

naruszenia art. 233 k.p.c. poprzez przyjęcie, wbrew zebranemu materiałowi dowodowemu, że uzasadnione roszczenie powoda wynosi 11.883.269,55 zł i przez oddalenie powództwa wzajemnego w całości;

-

naruszenie art. 494 k.c. poprzez przyjęcie, że pomimo skutecznego odstąpienia od umowy pozwany ma zapłacić powodowi kwotę 979.050 zł za nieodebraną dokumentację projektową.

Wskazując na powyższe zarzuty domagał się pozwany – powód wzajemny uchylenia wyroku w pkt 1.1 i 2.1 i oddalenia powództwa głównego i zasądzenia z powództwa wzajemnego na rzecz powoda wzajemnego kwoty 633.588.52 zł.

Powód zaskarżył wyrok w części dotyczącej rozstrzygnięcia w powództwie głównym co do oddalenia powództwa ponad kwotę 1.258.490,55 zł oraz odsetek ustawowych od pozwanego ad. 2 oraz co do rozstrzygnięcia o kosztach procesu.

Skarżący podniósł zarzut naruszenia prawa materialnego:

-

art. 635 k.c. w związku z art. 483 § 1 k.c. i art. 494 k.c. poprzez przyjęcie, że pozwany skutecznie odstąpił od umowy oraz przyjęcie, że skuteczne odstąpienie od umowy skutkuje automatycznym przyjęciem, że pozwanemu służy roszczenie
o zapłatę kary umownej,

-

art. 498 i 499 k.c. i art. 65 k.c. poprzez przyjęcie, że pismem z 12 stycznia 2008 r. pozwany dokonał potrącenia wierzytelności oraz co do zakresu i skuteczności potrącenia oraz sprzeczności istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego,

-

art. 118 k.c. poprzez przyjęcie, że roszczenie o zapłatę kwoty 1.036.125.40 zł jest przedawnione,

-

naruszenie art. 233 k.p.c. i art. 227 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie przeprowadzonych dowodów i art. 227 k.p.c. i art. 217 k.p.c. poprzez oddalenie wniosków o dopuszczenie dowodu z zeznań A. Z.,

-

nierozpoznanie istoty sprawy poprzez brak merytorycznej oceny skuteczności
i zasadności podstaw odstąpienia od umowy wskazanych w piśmie z 15 grudnia 1998 r.

-

naruszenie art. 328 § 2 k.p.c.,

-

naruszenie art. 40 § 2 k.c. w związku z art. 55 ⁴ i art. 366 k.c. poprzez zasądzenie odsetek ustawowych od pozwanego ad. 2 od 18 września 2009 r.

Wskazując na powyższe zarzuty domagał się powód zmiany zaskarżonego wyroku
i zasądzenia od pozwanych solidarnie kwoty 14.593.496,48 zł z ustawowymi odsetkami:

-

od kwoty 10.365.891,08 zł od 13 marca 2000 r.,

-

od kwoty 2.212.430 zł od 16 grudnia 1998 r.,

-

od kwoty 979.050 zł od 9 sierpnia 2000 r.,

-

od kwoty 1.036.125,40 zł od doręczenia pozwanemu rozszerzonego pozwu,

ewentualnie o zasądzenie solidarnie od pozwanych kwoty 12.807.044,40 zł z ustawowymi odsetkami od 16 grudnia 1998 r.,

lub o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja pozwanego Skarbu Państwa, Starosty Powiatu w T. jest bezzasadna pomimo zasadności zarzutu naruszenia art. 55 ⁴ k.c.

W pierwszej kolejności ocenić należało zasadę odpowiedzialności pozwanego Skarbu Państwa, Starosty Powiatu w T. wobec zarzutów apelacji pozwanego braku legitymacji biernej.

Zarzuty apelacji tego pozwanego nie zasługują na uwzględnienie pomimo częściowo błędnego uzasadnienia zaskarżonego wyroku.

Sąd pierwszej instancji błędnie bowiem uznał, że solidarna odpowiedzialność poznanego Skarbu Państwa z dłużnikiem – przedsiębiorstwem państwowym – Zakładami (...) oparta jest na treści art. 55 ⁴ k.c.

W ocenie Sądu Apelacyjnego taka podstawa prawna nie ma zastosowania w niniejszej sprawie, gdyż Skarb Państwa nie nabył przedsiębiorstwa pozwanych Zakładów (...) w rozumieniu art. 55 ² k.c.

Nabycie składników majątkowych Zakładów (...) przez Skarb Państwa nastąpiło na podstawie art. 16 ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. 2010 r. Nr 102, poz. 651) co wynika jednoznacznie z treści aktu notarialnego
(k. 3378) z dnia 28 lutego 2008 r., Rep. A nr (...), na mocy którego likwidator pozwanych Zakładów (...) zrzekł się użytkowania wieczystego nieruchomości oraz własności położonych na nich budynków, budowli i urządzeń na rzecz Skarbu Państwa na podstawie art. 16 u.g.n.

Zgodnie z tym przepisem państwowa osoba prawna może zrzec się własności lub użytkowania wieczystego nieruchomości odpowiednio na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.

W wyniku zrzeczenia się użytkowania wieczystego prawo to wygasa (por. uchwała Sądu Najwyższego z 13 sierpnia 2006 r., III CZP 60/06, OSNC 2007/6/81) a na Skarb Państwa będący właścicielem nieruchomości przechodzi własność budynków i innych budowli (art. 235 § 2 k.c.).

Przedsiębiorstwo państwowe jako państwowa osoba prawna, może zatem na podstawie art. 16 u.g.n. zrzec się użytkowania wieczystego nieruchomości i własności położonych na niej budynków i innych budowli.

Rozważyć zatem należało, czy takie zrzeczenie skutkujące wygaśnięciem użytkowania wieczystego i nabyciem własności budynków i budowli przez Skarb Państwa jest nieodpłatnym przejęciem składnika majątkowego państwowej osoby prawnej na rzecz Skarbu Państwa w rozumieniu art. 40 § 2 k.c.

Zgodnie z art. 40 § 1 k.c. państwowe osoby prawne ponoszą we własnym imieniu i na własny rachunek odpowiedzialność za swoje zobowiązania a Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania tych osób, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Jednakże zasada wzajemnej nieodpowiedzialności Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych doznaje ograniczenia w sytuacji, gdy Skarb Państwa na podstawie obowiązujących ustaw przejmuje nieodpłatnie od państwowej osoby prawnej składniki jej mienia. W takim bowiem przypadku Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność solidarną
z państwową osobą prawną za zobowiązania powstałe w okresie, gdy składnik stanowił własność danej osoby prawnej, do wysokości wartości tego składnika ustalonej według stanu w chwili przejęcia a według cen z chwili zapłaty.

Skarżący upatruje zasadności zarzutów apelacji w tym, że nabycie składnika majątkowego miało charakter pierwotny a nie nabycia od innej osoby.

Takie zarzuty nie są uzasadnione.

Przepis art. 40 § 2 k.c. nie uzależnia odpowiedzialności Skarbu Państwa od charakteru nabycia składników majątkowych a zatem także pierwotne nabycie składników majątkowych na podstawie art. 16 u.g.n. w związku z art. 235 § 2 k.c. skutkuje odpowiedzialnością nabywcy za zobowiązania państwowej osoby prawnej. Zgodnie z tymi przepisami z chwilą zrzeczenia się prawa użytkowania wieczystego nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa i wygaśnięciem tego prawa, Skarb Państwa staje się właścicielem budynków położonych na nieruchomości.

Takie przejęcie składników majątku państwowej osoby prawnej miało charakter nieodpłatny i nie budzi wątpliwości, iż składniki przejęte aktem notarialnym stanowiły własność pozwanego - Zakładów (...) w chwili powstania zobowiązania.

Nie budzi także wątpliwości, iż wysokość zobowiązania za które solidarnie odpowiada pozwany Skarb Państwa mieści się w granicach odpowiedzialności określonych w art. 40 § 2 k.c. Zgodnie bowiem z § 3 aktu notarialnego wartość tylko budynków i budowli wynosiła 68.333.491,46 zł.

Nie zasługuje także na uwzględnienie zarzut apelacji pozwanego Skarbu Państwa, iż wyrok zasądzający należność solidarnie od dłużnika i Skarbu Państwa jest niezrozumiały.

Pomijając błędne powołanie przez Sąd pierwszej instancji art. 55 ⁴ k.c. wskazać należy, iż odpowiedzialność Skarbu Państwa za zobowiązanie przedsiębiorstwa państwowego nie wynika z faktu jego likwidacji.

Przeciwnie wykreślenie przedsiębiorstwa państwowego z rejestru przedsiębiorców nie uzasadnia zastosowania art. 40 § 2 k.c.

Przepis powyższy stanowi przykład kumulatywnego przystąpienia do długu przez Skarb Państwa (z uwagi na nieodpłatne przejęcie majątku przedsiębiorstwa państwowego), które nie powoduje zwolnienia z długu dotychczasowego dłużnika, przeciwnie w procesie występuje dwóch solidarnych dłużników (por. wyrok Sadu Najwyższego z 30 września 2009 r., V CSK 32/09, nie publ.).

Nie jest także uzasadniony zarzut naruszenia art. 656 k.c.

Zgodnie z tym przepisem m.in. do skutków opóźnienia się wykonawcy
z rozpoczęciem lub wykończeniem robót albo wykonywania robót w sposób wadliwy lub sprzeczny z umową stosuje się odpowiednie przepisy o umowie o dzieło.

Odpowiednie zastosowanie mają zatem przepisy art. 635 k.c. i art. 636 § 1 k.c. Skutkiem uchybień wykonawcy opisanych w tych przepisach jest uprawnienie do odstąpienia od umowy.

Skutki odstąpienia od umowy o roboty budowlane przewidziane są natomiast w art. 494 k.c.

W żadnym razie nie można przyjąć, jak zarzuca skarżący, iż przyjęcie że wystąpiły ustawowe przesłanki odstąpienia od umowy o roboty budowlane oznacza, że zastosowanie mają rozwiązania przewidziane w § 24 ust. 4 umowy.

Jak wskazane zostanie w rozważaniach skuteczną podstawą odstąpienia od umowy było jej wykonywanie w sposób sprzeczny z umową.

Ponadto postanowienia łączącej strony umowy w zakresie uprawnienia do odstąpienia od umowy w żaden sposób nie regulują skutków odstąpienia od umowy.

Wobec powyższego apelacja pozwanego Skarbu Państwa jest bezpodstawna i zgodnie z art. 385 k.p.c. podlega oddaleniu.

W przedmiocie apelacji powoda oraz pozwanego i powoda wzajemnego – Zakładów (...) Sąd Apelacyjny ustalił i zważył:

Uzasadniony jest zarzut apelacji powoda naruszenia przez Sąd pierwszej instancji
art. 328 § 2 k.p.c. w zakresie wymogów jakie powinno spełniać uzasadnienia wyroku.

W zasadzie poza ustaleniem, że pozwany Skarb Państwa przejął nieodpłatnie składniki majątkowe pozwanych Zakładów (...) (które to ustalenia Sąd Apelacyjny przyjmuje jako własne) Sąd pierwszej instancji nie poczynił żadnych ustaleń faktycznych wbrew zaleceniom zawartym w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach
z 12 stycznia 2004 r.

Z tych przyczyn ustaleń tych dokonał zgodnie z art. 382 k.p.c. Sąd Apelacyjny. Ustalenia te dotyczą skuteczności oświadczenia o odstąpieniu od umowy o roboty budowlane z 15 grudnia 1998 r. oraz wysokości i zasadności roszczenia powoda i roszczenia pozwanego – powoda wzajemnego.

Strony łączyła umowa nr (...) z dnia 15 września 1997 r. (k. 4-9 akt) o wykonanie przez powoda projektu i robót budowlanych dotyczących zabezpieczenia przed skażeniem ujęć wody pitnej (§ 1 umowy).

Zakres rzeczowy określony został w załączniku nr 1 (k. 1597 i nast.) a terminy wykonania poszczególnych zadań w harmonogramie stanowiącym załącznik nr 2 (k. 1622
i nast.).

Zgodnie z § 4 umowy Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ) zawierająca istotne dla zamawiającego postanowienia w tym zobowiązania Generalnego Wykonawcy stanowią część umowy.

Zgodnie z § 9 pkt 1 umowy obowiązkiem powoda było opracowanie projektu budowlanego w zakresie określonym w SIWZ wraz z wszystkimi uzgodnieniami.

W § 24 strony uzgodniły, że pozwanemu przysługuje uprawnienie do odstąpienia od umowy w przypadkach określonych w tym postanowieniu a także w przypadkach określonych w przepisach Kodeksu cywilnego.

W § 15 ust. 2.1 strony uzgodniły, że powód zapłaci karę umowną m.in. za odstąpienie od umowy z przyczyn zależnych od Generalnego wykonawcy w wysokości 10 % wynagrodzenia umownego.

Pismem z 7 października 1998 r. pozwany wezwał powoda do realizacji przedmiotu umowy zgodnie z jej treścią, w związku z działaniami w zakresie zmian postanowień umowy na niekorzystne dla zamawiającego a w szczególności do złożenia w terminie 30 dni zatwierdzonego projektu budowlanego składowiska zgodnie z decyzją Burmistrza Miasta T. z 18.08.1998 r. z zastrzeżeniem wypowiedzenia umowy (dowód – pismo
k. 41-42).

Pismem z 15 grudnia 1998 r. (k. 40) likwidator pozwanego odstąpił od umowy wobec uchylenia się przez wykonawcę od realizacji umowy w szczególności z uwagi na to, że złożona do uzgodnienia dokumentacja jest rozbieżna z umową i warunkami zabudowy m.in. co do niezgodności w części dotyczącej doboru materiału i sposobu uszczelnienia składowiska warstwą mineralną oraz że rozpoczęcie dzieła opóźnia się tak dalece, że nie jest prawdopodobne jego ukończenie w czasie umówionym.

Należało zatem ustalić czy oświadczenie o odstąpieniu od umowy jest uzasadnione na podstawie § 24 umowy oraz art. 635 k.c. i art. 636 k.c.

W toku procesu pozwany nie podniósł zarzutu ani nie zgłosił wniosków dowodowych, iż spełnione są przesłanki odstąpienia od umowy na podstawie § 24 umowy tj. przerwy w realizacji robót przekraczającej miesiąc. Także w oświadczeniu o odstąpieni od umowy poza powołaniem § 24 umowy pozwany nie wskazał na tę przesłankę odstąpienia od umowy.

Powołał się natomiast pozwany na opóźnienie w realizacji przedmiotu umowy „tak dalece, że nie jest prawdopodobne jego ukończenie w czasie umówionym”.

Jest to przesłanka odstąpienia od umowy określona w art. 635 k.c.

W tym zakresie Sąd Apelacyjny ustalił i zważył:

W chwili odstąpienia przez pozwanego od łączącej strony umowy żaden z elementów przedmiotu umowy nie był zakończony.

Budowa składowiska odpadów (kwater I-VI) mogła być prowadzona równocześnie z uwagi na wykonanie przed odstąpieniem drenażu głębokiego. Czas wykonania poszczególnych kwater umożliwiał wykonanie ich w terminach określonych w harmonogramie robót. Także budowa oczyszczalni przebiegała bez zakłóceń i termin oddania jej do użytku nie był zagrożony (dowód: opinia biegłego J. O., k. 1144-1151), zeznania świadków C. G. (k. 2310), A. G. (k. 2553), B. M. (1) (k. 2675).

Na przeszkodzie w budowie składowiska nie stał brak oczyszczalni ścieków, skoro uruchomiona była oczyszczalnia kontenera (dowód: dziennik budowy - k. 1339, zeznania świadka C. G. – k. 3210).

Powód miał możliwości zarówno finansowe jak i sprzętowe, korzystał
z podwykonawcy – (...), który był firmą specjalistyczną o znacznych możliwościach wykonawczych (dowód: zeznania świadków: C. G. – k. 2210,
A. G. – k. 2553, B. M. (1) – k. 2668).

Wbrew zarzutom pozwanego możliwe było wykonanie robót ziemnych
i przemieszczenie materiałów i ziemi.

Powód uzyskał zgodę Burmistrza Miasta T. na ruch ciężarówek (dowód: pismo z 5.06.1998 r. - k. 3430) a ponadto wybudowana została rampa kolejowa do dowożenia materiałów (dowód: zeznania świadka B. M. (1) – k. 2671).

Na przeszkodzie wykonania uszczelnienia dla składowiska nie stały warunki pogodowe, które uniemożliwiały układanie membrany tylko poniżej 5 ⁰C (dowód: opinia biegłego
J. O. – k. 1149, 1253, zeznania świadków C. G. i A. G. – k. 1310,0 2553).

Dowody te uznał Sąd za wiarygodne i korespondujące ze sobą.

Nie dał wiary Sąd zeznaniom byłego likwidatora pozwanego G. P. jako nie znajdującym potwierdzenia w zebranym materiale dowodowym.

Skoro zatem powód mógł wykonać przedmiot umowy w czasie określonym umową pomimo opóźnienia w chwili odstąpienia od umowy tj. w okresie 18 miesięcy uznać należało, że pozwany nie był uprawniony do odstąpienia od umowy zgodnie z art. 635 k.c. tym, samym uzasadniony jest zarzut apelacji naruszenia prawa materialnego w tym zakresie.

Zasadność zarzutu apelacji w tej części nie ma jednak wpływu na treść rozstrzygnięcia.

Oświadczenie pozwanego z 15 grudnia 1998 r. o odstąpieniu od umowy oparte było bowiem na dwóch podstawach – art. 635 k.c. (i w tym zakresie odstąpienie od umowy było bezskuteczne) i art. 636 § 1 k.c. – z uwagi na sprzeczne z umową jej wykonanie, której to podstawy odstąpienia sąd pierwszej instancji w ogóle nie ocenił i nie poczynił w tym zakresie żadnych ustaleń faktycznych.

W przedmiocie skuteczności odstąpienia od umowy na podstawie art. 636 § 1 k.c. Sąd Apelacyjny ustalił co następuje:

Zgodnie ze Specyfikacją Istotnych Warunków Zamówienia (str. 10, pkt 2.1) stanowiącą część umowy i zobowiązań Generalnego Wykonawcy obowiązkiem wykonawcy w zakresie prac projektowych i realizacji było w zakresie przygotowania i posadowienia składowiska odpadów, przygotowanie warstwy zabezpieczającej w postaci łupków ilastych.

Pozwany co jest bezsporne opracowując dokumentację projektową budowy składowiska opracował (po odrzuceniu trzech pierwszych wariantów) koncepcję docelową – wariant IV (k. 983 - 992) składowiska odpadów, przewidującą uszczelnienie dna składowiska (poza innymi warstwami) iłołupkiem dogęszczonym o grubości 60 cm.

Minister Ochrony Środowiska postanowieniem z 18 czerwca 1998 r. (k. 2918) uzgodnił decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla inwestycji polegającej na budowie składowiska odpadów przesyłowych dla Zakładów (...) pod warunkiem zamieszczenia w decyzji zobowiązania inwestora do wykonania uszczelnienia dna i skarp składowiska wg wariantu IV przedstawionego
w koncepcji docelowej, przy czym materiały powinny zostać dobrane w oparciu o stosowne badania i atesty.

Państwowy Inspektor Sanitarny postanowieniem z 28 lipca 1998 r. (k. 1581) uzgodnił warunki zabudowy i zagospodarowania terenu składowiska nakazując (pkt 7) przyjąć do realizacji wariant IV uszczelnienia składowiska.

Decyzją nr (...) z 18 sierpnia 1998 r. Burmistrz Miasta T. zatwierdził warunki zabudowy i zagospodarowania terenu składowiska odpadów.

W decyzji wskazano, że uszczelnienie dna składowiska powinno być wykonane w użyciem iłołupka dogęszczonego wg wariantu IV koncepcji docelowej zgodnie z postanowieniami Ministra Ochrony Środowiska i Państwowego Inspektora Sanitarnego.

W piśmie z 18 sierpnia 2008 r. (k. 974) dyrektor Departamentu (...) wskazał, że z uwagi na spór co do materiałów użytych do uszczelnienie składowiska konieczne jest badanie laboratoryjne i na poletkach doświadczalnych a rodzaj zebranych materiałów, ich parametry i sposób ułożenia powinny zostać szczegółowo określone w projekcie budowlanym składowiska. W listopadzie 1998 r. pozwany przedłożył projekt wykonawcy składowiska odpadów (k. 2837) przewidujący jako materiał uszczelniający dno składowiska odsiewki dolomitowe w miejsce przewidzianego
w warunkach zabudowy iłołupka dogęszczonego.

Wprawdzie w projekcie wskazano na dwa możliwe sposoby uszczelnienie dna składowiska – z zastosowaniem iłołupka lub odsiewek dolomitowych, to jednak (k. 2846) wskazano, że proponuje się zastosowanie jako materiału lepszego – odsiewek dolomitowych.

Postanowieniem z 18 listopada 1998 r. Wojewoda (...) uzgodnił projekt budowlany składowiska (k. 3578) lecz postanowienie to – co jest bezsporne – zostało następnie zawieszone i nie stanowi prawomocnej decyzji administracyjnej.

Jest bezsporne, iż w okresie wykonywania umowy nie istniały bezwzględnie obowiązujące normy określające warunki warstw izolacyjnych składowisk odpadów (opinia biegłych M. F., A. B., T. G., J. C. i J. M. – k. 242 i 960).

Istniały jedynie zalecenia zawarte w instrukcji Instytutu (...)
nr 336/96 zalecające stosowanie materiałów o przepuszczalności rzędu 10 ^{- 9}m/s. (k. 999).

Według biegłego J. M. (k. 999) Minister Ochrony Środowiska narzucił konieczność wyboru lepszej warstwy mineralnej – w wariancie IV były założone iłołupki.

W czasie wykonywania umowy odsiewki dolomitowe jako warstwa uszczelniająca nie były wykorzystywane i materiał ten nie spełniał wymogu przepuszczalności 10 ^{- 9}m/s (k. 962), choć według biegłych materiał ten ma lepsze parametry niż iłołupki. Także biegły A. H. w swojej opinii (k. 2977 – 2901) wskazał, iż zgodnie z decyzjami Ministra Ochrony Środowiska, Państwowego Inspektora Sanitarnego i Burmistrza Miasta T. uzgadniającymi i zatwierdzającymi warunki zabudowy i zagospodarowania terenu materiałem uszczelniającym dno składowiska odpadów był iłołupek zagęszczony w oparciu o stosowne badania i atesty a więc podstawą projektu wykonawczego jest decyzja o warunkach zabudowy.

Co do powyższych ustaleń oparł się Sąd Apelacyjny na treści dowodów
z dokumentów, w tym dokumentów urzędowych, opinii biegłego A. H. i częściowo opinii biegłych J. C., I. M., H. F., A. B. i T. G., a także częściowo na zeznaniach świadków C. G. 9k. 2310), A. G. (k. 2553), B. M. (1) (k. 2668), G. P. (k. 2797), oraz przesłuchania stron (k. 3893-3897, 3913-3918, 3932-3995) w zakresie w jakim świadkowie oraz reprezentanci stron potwierdzili fakt użycia zarówno w fazie doświadczeń na poletkach doświadczalnych jak
i w dokumentacji powykonawczej odsiewek dolomitowych jako warstwy uszczelniającej dno składowiska odpadów.

Za nieprzydatne do ustalenia czy powód wykonał dokumentację wykonawczą składowiska odpadów sprzecznie z umową, uznał Sąd zeznania świadków C. G., A. G.,
B. M. (1) oraz zeznania E. M. w części, w której zeznania te odnoszą się do możliwości zastosowania odsiewek dolomitowych jako materiału uszczelniającego dno składowiska odpadów w miejsce dogęszczonego iłołupka oraz twierdzenia powoda zawarte w prywatnych opiniach nie stanowiących dowodu z opinii biegłego lub instytutu jako sprzeczne z dowodami z dokumentów urzędowych – powołanych powyżej decyzji administracyjnych w przedmiocie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu.

Sąd w postępowaniu cywilnym jest obowiązany uwzględniać stan prawny wynikający z osnowy ostatecznej decyzji administracyjnej, chyba że decyzja ta jest bezwzględnie nieważna co w niniejszej sprawie nie miało miejsca (por. m.in. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, sygn. akt III CZP 46/07 z 9 października 2007 r., OSNC 2008 r. 2008/3/30).

Nie znajduje uzasadnienia zarzut apelacji naruszenia przez sąd art. 227 k.p.c. art. 217 k.p.c. przez oddalenie wniosku dowodowego powoda o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka A. Z..

Dowodem tym powód zamierzał wykazać jakie były prawdziwe intencje Wojewody (...) wstrzymania postanowienia co do uzgodnienia projektu wykonawczego składowiska odpadów.

W ocenie Sądu Apelacyjnego taki wniosek jest sprzeczny z treścią art. 244 § 1 k.p.c., zgodnie z którym dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone.

Wstrzymanie (zawieszenie) wykonania postanowienia Wojewody (...)
z 8 listopada 1998 r. o uzgodnieniu projektu wykonawczego składowiska odpadów wiąże także sąd i nie jest dopuszczalne wykazywanie dowodem z zeznań świadka, jakie były intencje organu (cyt. powyżej uchwała sygn. III CZP 46/07).

Nie znalazł Sąd Apelacyjny podstaw do uzupełnienia postępowania dowodowego w postępowaniu apelacyjnym – z dokumentów – protokołów przesłuchania świadków w postępowaniu prowadzonym przez Prokuraturę Okręgową w Gliwicach.

Postępowanie dowodowe w sprawie cywilnej (gospodarczej) odbywa się przed sądem orzekającym w sprawie zgodnie z zasadą bezpośredniości przeprowadzenia dowodów tym bardziej, że dowód z protokołów przesłuchania świadków nie powinien zastępować dowodu ze źródeł osobowych. Wyjątkowo tylko dowód taki może być przeprowadzony, jeżeli żadna ze stron nie wniesie o przesłuchanie bezpośrednio świadków lub stron. W niniejszej sprawie pozwany domagał się oddalenia wniosku dowodowego powoda, a zatem dowód z powyższych dokumentów nie jest dopuszczalny. Niezależnie od tego w toku postępowania przeprowadzono dowód z przesłuchania E. M. i A. M., a powód nie domagał się dopuszczenia dowodu z zeznań świadków A. Z. i T. S. na okoliczności wskazane we wniosku dowodowym. Z tych przyczyn wniosek powódki Sąd Apelacyjny oddalił, a powódka nie wniosła zastrzeżeń w trybie art. 162 k.p.c.

Oceniając tak ustalony stan faktyczny uznać należało, iż oświadczenie pozwanego zawarte w piśmie z 15 grudnia 1998 r. o odstąpieniu od umowy było skuteczne wobec wypełnienia przesłanek określonych w art. 636 § 1 k.c.

Umowa stron z 15 września 1997 r. ma charakter umowy mieszanej. W zakresie wykonania robót budowlanych jest umową o roboty budowlane w rozumieniu art. 647 k.c.
a w zakresie wykonania dokumentacji projektowej jest umową o dzieło, skoro jej istotą jest osiągnięcie określonego, zindywidualizowanego rezultatu, który może być poddany sprawdzianowi na istnienie wad fizycznych.

Do obu zakresów umownych zastosowanie ma przepis art. 636 § 1 k.c. – albo wprost (projekt) albo odpowiednio zgodnie z art. 656 k.c. (roboty budowlane).

Zgodnie z tym przepisem jeżeli przyjmujący zamówienie (wykonawca) wykonuje dzieło (roboty) wadliwie lub w sposób sprzeczny z umową zamawiający (inwestor) może wezwać go do zmiany sposobu wykonywania i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin.

Po bezskutecznym upływie terminu zamawiający (inwestor) może od umowy odstąpić.

W obu zakresach umownych wykonywanie umowy powinno następować zgodnie z jej postanowieniami, zasadami wiedzy technicznej i przepisami ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane. Zgodnie z art. 20 ust. 1, pkt 1 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym
w chwili zawarcia i wykonywania umowy do podstawowych obowiązków projektanta należy opracowanie projektu budowlanego w sposób zgodny z ustaleniami określonymi w decyzji
o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, wymaganiami ustawy, przepisami
i obowiązującymi Polskimi Normami i zasadami wiedzy technicznej).

Jest bezsporne, że zgodnie z SIWZ stanowiącą część umowy stron do uszczelnienia dna składowiska odpadów przewidziany był jako materiał uszczelniający – iłołupek.

Materiał ten został także przewidziany w Koncepcji docelowej wariantu
IV - opracowanej przez powoda, która stała się podstawą uzgodnień warunków zabudowy
i zagospodarowania terenu dokonanych przez Mionistra Ochrony Środowiska
i Państwowego Inspektora Sanitarnego, a ostatecznie decyzji Burmistrza Miasta T. z 18 sierpnia 1998 r. o zatwierdzeniu warunków zabudowy i zagospodarowania terenu składowiska odpadów.

Zgodnie zatem z art. 20, ust. 1, pkt 1 cyt. ustawy powód powinien wykonać projekt wykonawczy składowiska odpadów zgodnie z prawomocną decyzją Burmistrza Miasta T..

Istnieje zgodność postanowień umowy i warunków zabudowy i zagospodarowania terenu składowiska i ewentualne zmiany materiału użytego do uszczelnienia dna składowiska wymagały zgody inwestora i zmiany uzgodnień warunków zabudowy i zmiany decyzji w tym zakresie.

Oceny tej nie zmienia pismo Ministerstwa Ochrony Środowiska z 28 sierpnia 2008 r. wskazujące na konieczność badań materiału z uwagi na spór pomiędzy stronami co do możliwości zastosowania odsiewków dolomitowych.

Powoda jako projektanta i wykonawcę obowiązywały prawomocne decyzje właściwych organów co do warunków zabudowy składowiska, a zatem opracowanie projektu wykonawczego składowiska przewidującego możliwość użycia odsiewków jako materiału uszczelniającego dno składowiska i wskazanie, że materiał ten powinien być zastosowany jest sprzeczny zarówno z umową – Specyfikacją Istotnych Warunków Zamówienia jak
i z prawomocną decyzją o zatwierdzeniu warunków zabudowy i zagospodarowania składowiska i stanowiło jednocześnie naruszenie art. 20 ust. 1 pkt 1 cyt. ustawy Prawo budowlane.

Nie budzi wątpliwości Sądu Apelacyjnego, iż działanie powoda stanowiące wykonywanie umowy sprzecznie z jej treścią było zawinione. Pozwany już w czerwcu 1998 r. wskazywał, że nie wyraża zgody na zastosowanie do budowy dna składowiska odsiewków dolomitowych jako sprzeczne z koncepcją docelową wariantu IV (dowód: pismo pozwanego z 1.07.1998 r., 14.08.1998 r. i 11.09.1998 r. – k. 43-44, 45-54, 55-57).

Pozwany wypełnił także kolejną przesłankę odstąpienia od umowy określoną
w art. 636 § 1 k.c., gdyż pismem z 7 października 1998 r. wezwał powoda do opracowania dokumentacji wykonawczej składowiska zgodnie z treścią umowy w terminie 30 dni i po bezskutecznym upływie tego terminu odstąpił od umowy.

Skuteczne odstąpienie od umowy stanowi zgodnie z § 15 ust. 2, pkt 1 podstawę do naliczenia kary umownej w wysokości 10 % wynagrodzenia umownego.

Pozwanemu służy zatem roszczenie o zapłatę tej kary w kwocie 10.624.799 zł zgodnie z powyższym postanowieniem umowy i art. 483 § 1 k.c. i art. 484 § 1 k.c. a zatem zarzuty apelacji powoda w tym zakresie są bezzasadne.

Oceniając żądanie pozwu głównego Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje.

Skuteczność odstąpienia przez pozwanego od łączącej strony umowy skutkuje tym, że pomiędzy stronami kształtuje się nowy stan prawny, gdyż umowa przestała wiązać strony ze skutkiem ex tunc a w konsekwencji po wygaśnięciu umowy żadna ze stron nie może dochodzić roszczeń przewidzianych w umowie a jedynie roszczeń określonych w art. 494 k.c. (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z 14.11.2008 r., V CSK 182/08 i z 3.12.2003 r., IV CK 340/04, niepubl.).

Z tych przyczyn bezzasadne jest powództwo o zapłatę kwot składających się na powództwo pierwotne a dochodzonych tytułem wynagrodzenia za wykonane roboty budowlane i prace projektowe (poza kwotę 2.212.430 zł tytułem zwrotu zabezpieczenia, która jest także przedmiotem powództwa ewentualnego) oraz tytułem skapitalizowanych odsetek za opóźnienie w zapłacie wynagrodzenia a zatem apelacja powoda w tym zakresie jest bezpodstawna i zgodnie z art. 385 k.p.c. podlega oddaleniu.

Przedmiotem rozstrzygnięcia jest zatem powództwo ewentualne o zapłatę kwoty 12.807.044,40 zł z tytułu zwrotu wartości wykonanych robót na skutek odstąpienia przez poznanego od umowy.

Na żądanie pozwu składały się należności:

-

8.579.439,50 zł - tytułem wartości wykonanych robót (zafakturowanych),

-

2.212.430 zł - tytułem zwrotu zabezpieczenia i kaucji gwarancyjnej,

-

979.050 zł - tytułem zwrotu wartości prac projektowych,

-

1.036.125,40 zł - tytułem zwrotu wartości robót niezafakturowanych.

Zgodnie z art. 494 k.c. strona odstępująca od umowy wzajemnej obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy.

W przypadku robót budowlanych o ile nie jest możliwym zwrot świadczenia wykonawcy, inwestor na podstawie art. 494 k.c. obowiązany jest zwrócić mu ich wartość.

Trafnie ocenił Sąd pierwszej instancji, iż przedawnione jest roszczenie powoda
o zapłatę kwoty 1.036.125,40 zł z tytułu wartości robót budowlanych niefakturowanych.

Powód w tym zakresie rozszerzył powództwo w piśmie z 28 stycznia 2008 r.

Roszczenie o zwrot wartości robót na podstawie art. 494 k.c. jest roszczeniem bezterminowym. Wymagalność tego roszczenia powstaje co do zasady dopiero z chwilą wezwania dłużnika do spełnienia świadczenia zgodnie z art. 455 k.c. Ponieważ jednak wymagalność tego roszczenia zależy od podjęcia przez uprawnionego określonej czynności, to termin biegu przedawnienia rozpoczyna się jeszcze przed jego wymagalnością – od dnia,
w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność
w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 k.c.).

Taką najwcześniejszą datą, od której powód może domagać się zwrotu wartości robót, jest data otrzymania oświadczenia o odstąpieniu od umowy (15.12.1998 r.) i od tej daty biegł trzyletni termin przedawnienia a zatem w chwili rozszerzenia powództwa roszczenie powoda było przedawnione i pozwany mógł uchylić się od jego zaspokojenia (art. 117 § 2 k.c.
w związku z art. 118 k.c.).

Nie jest także uzasadniony zarzut apelacji powoda, iż nastąpiła przerwa biegu przedawnienia tego roszczenia na skutek uznania roszczenia. Skarżący wiąże uznanie roszczenia z podpisaniem inwentaryzacji robót w dniu 22 stycznia 1999 r. (k. 1743). Pomijając już iż uprawnionym do złożenia oświadczenia woli (wiedzy) o uznaniu roszczenia jest osoba uprawniona do reprezentacji pozwanego (likwidator) to nawet, gdyby czynność inwentaryzacji stanowiła uznanie roszczenia to zgodnie z art. 124 § 1 k.c. bieg terminu przedawnienia rozpoczął się na nowo i trzyletni termin przedawnienia w chwili rozszerzenia powództwa upłynął.

Zarzut apelacji powoda naruszenia art. 118 k.c. jest zatem bezzasadny.

Uzasadnione jest powództwo ewentualne o zapłatę kwoty 2.212.430 zł. Na kwotę tę składają się: kwota 1.000.000 zł tytułem uiszczenej kaucji gwarancyjnej, kwota 27.540 zł tytułem wartości robót wykonanych zgodnie z fakturą nr (...) a reszta należności obejmuje zabezpieczenie wykonania robót w postaci zatrzymanych należności z faktur.

Zgodnie z art. 494 k.c. strona, która odstąpiła od umowy obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko co otrzymała na mocy umowy, a więc także kwotę zatrzymaną tytułem zabezpieczenia i kaucji gwarancyjnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z 27.09.2005 r., I CK 165/05, niepubl.).

Pozwane Zakłady (...) w zarzutach apelacji z należności tej kwestionowały tylko roszczenie o zwrot wartości robót objętych fakturą nr (...) w kwocie 27.540 zł podnosząc, że należność tę zapłaciły.

Do pisma z 12 stycznia 2008 r., w którym pozwany ten zarzut podniósł (k. 2237) pozwany nie przedłożył żadnego dowodu zapłaty i dowodu takiego nie przedłożył ani w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji ani w postępowaniu apelacyjnym.

Z tych przyczyn ten zarzut apelacji pozwanego jest bezzasadny a zatem roszczenie
o zapłatę kwoty 2.212.430 zł jest uzasadnione na podstawie art. 494 k.c.

Uzasadnione są natomiast zarzuty apelacji pozwanego – Zakładów (...) sprzeczności istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego
w zakresie ustaleń i uznania za uzasadnione roszczenia powoda o zapłatę kwoty 979.050 zł
z tytułu zwrotu wartości dokumentacji projektowej, co oznacza również, iż Sąd pierwszej instancji naruszył przepis prawa materialnego – art. 494 k.c., które to naruszenie Sąd Apelacyjny bierze pod uwagę z urzędu.

Roszczenie to dotyczy wartości dokumentacji projektu wykonawczego składowiska odpadów, projektu wykonawczego rekultywacji terenu i projektu wykonawczego układu komunikacyjnego.

Powód pismem z 29 marca 2009 r. (k. 1670) wezwał pozwanego o zwrot tej dokumentacji i pozwany za pismem z 1 kwietnia 1999 r. (k. 1672) zwrócił żądaną dokumentację za wyjątkiem części III, IV i V projektu wykonawczego składowiska deklarując zapłatę za tę część dokumentacji.

Pomimo tego zarzutu powód nie sprecyzował i nie zgłosił wniosków dowodowych co do ustalenia wartości części nieodzyskanej dokumentacji domagając się zwrotu wartości całej zwróconej dokumentacji projektowej.

Tymczasem zgodnie z formularzem spisu z natury (k. 1763) powód objął fakturą wartość całego projektu budowlanego składowiska, którego tylko część (niewyodrębnioną co do wartości) stanowił projekt wykonawczy cz. III, IV i V.

Wartość tej części dokumentacji nie została zatem przez powoda wykazana przed sądem pierwszej instancji.

W pozostałej części dokumentacja projektowa została powodowi zwrócona.

Zgodnie z art. 494 k.c. po odstąpieniu od umowy roszczenie drugiej strony obejmuje zwrot świadczenia. Świadczeniem powoda było wykonanie dokumentacji projektowej
i świadczenie to zostało powodowi zwrócone zgodnie z powyższym przepisem a zatem brak podstaw do uznania, iż powód może skutecznie domagać się zwrotu jego wartości.

Powództwo o zapłatę kwoty 779.050 zł jest zatem w świetle art. 494 k.c. bezzasadne.

Uzasadnione jest natomiast ostatnie roszczenie o zapłatę kwoty 8.579.439 zł z tytułu zwrotu wartości robót budowlanych.

W tym zakresie pozwany podniósł zarzuty co do zasadności roszczenia o zapłatę kwoty 773.220,02 zł jako wartości robót objętych fakturą nr (...).

Zarzucał skarżący, iż należność objęta powyższą fakturą dotyczy „nadzoru wewnętrznego płatnego”, który zgodnie z Dyrektywnym Harmonogramem Robót ( (...))
w pkt 125 nie jest płatny.

Zarzuty te skarżący podniósł w piśmie z 18 czerwca 2007 r. powołując się na swoje pismo z 9 czerwca 1999 r. (k. 1664), w którym wskazał, że faktura nr (...) dotyczy nadzoru wewnętrznego płatnego, natomiast protokół (...), na podstawie którego faktura została wystawiona dotyczy nadzoru zewnętrznego płatnego.

Powód w odpowiedzi na powyższe zarzuty potwierdził, że w fakturze nr (...) błędnie wskazano przedmiot robót jako „nadzór wewnętrzny”, podczas, gdy faktycznie faktura dotyczy nadzoru zewnętrznego zgodnie z poz. 125 (...).

Sąd Apelacyjny ustalił:

W toku postępowania przed sądem pierwszej instancji pozwane Zakłady (...) nie podnosiły zarzutu, iż roboty określone w protokole (...) nie zostały odebrane a jedynie zawierały sprzeczność pomiędzy określeniem przedmiotu robót w fakturze nr (...) (nadzór wewnętrzny) a protokołem odbioru nr (...) (nadzór zewnętrzny).

Powyższy protokół nie został dołączony do akt, co jednak jest bez wpływu na treść rozstrzygnięcia.

Przedmiotem roszczenia ewentualnego nie jest zapłata wynagrodzenia za odebrane roboty lecz zapłata wartości wykonanych robót.

Z tych przyczyn powołane w toku postępowania apelacyjnego dokumenty mające wykazać, iż do odbioru nie doszło, nie mają znaczenia a poza tym pozwany w żadnym razie nie wykazał, aby nie mógł ich przedstawić w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji a zatem brak podstaw do dopuszczenia dowodu z tych dokumentów przez sąd drugiej instancji na podstawie art. 381 k.p.c. Na marginesie zauważyć należy, iż dokumenty te pozwany przedstawił po 12 latach procesu, a ponadto nie złożył wniosku o dopuszczenie dowodu z tych dokumentów.

Pozwany w żaden sposób nie podważył twierdzeń powoda, iż przedmiotem robót określonych w fakturze nr (...) był w istocie nadzór zewnętrzny płatny zgodnie z poz. 125 (...).

Fakt wykonania przedmiotu umowy w tym zakresie znajduje potwierdzenie
w sporządzonej przez strony po odstąpieniu od umowy inwentaryzacji robót (formularz nr 6, poz. 33 - k. 1766 akt). Także opinia biegłego A. H. (k. 1725) potwierdza wykonanie przedmiotu umowy w tym zakresie.

Dowody te są przekonujące i czytelne a pozwany w tym zakresie do opinii biegłego nie zgłosił zastrzeżeń a na rozprawie w dniu 16 stycznia 2008 r. (k. 2004) pełnomocnik pozwanego potwierdził ujęcie tych robót w spisie inwentaryzacyjnym.

Jedynie w piśmie procesowym z 10 października 2007 r. (k. 1792) pozwany podniósł zarzut, iż roboty te są dla niego nieprzydatne, ale w zakresie tym nie zgłosił żadnych wniosków dowodowych, a w szczególności nie wykazał, aby świadczenie to zgodnie
z art. 494 k.c. zwrócił powodowi a zatem zobowiązany jest zwrócić mu ich wartość.

Reasumując zatem powyższe ustalenia i rozważania uznać należało, iż roszczenie objęte powództwem ewentualnym jest uzasadnione do kwot:

-

8.579.439 zł z tytułu wartości wykonanych robót,

-

2.212.430 zł z tytułu zwrotu kaucji gwarancyjnej i zwrotu zabezpieczenia oraz wartości robót wskazanych w fakturze nr (...) (kwota 27.450 zł),

tj. łącznie 10.791.869 zł na podstawie art. 494 k.c.

Bezzasadne jest powództwo ewentualne o zapłatę wartości robót w kwocie 1.036.125,40 zł jako przedawnione i o zapłatę wartości prac projektowych w kwocie 979.050 zł skoro świadczenie powoda zostało mu zwrócone a w części roszczenie nie zostało udowodnione co do wysokości.

W dalszej kolejności należało zatem rozpoznać zarzut apelacji powoda co do uwzględnienia zarzutu potrącenia oraz apelacji powoda wzajemnego co do nieuwzględnienia powództwa wzajemnego.

Pozwane Zakłady (...) wraz z odpowiedzią na pozew wniosły pozew wzajemny. Żądaniem tego pozwu objęły (poza roszczeniem o zapłatę kary umownej za zwłokę, która to żądanie nie jest istotne dla rozstrzygnięcia, wobec jego niezaskarżenia) także roszczenie o zapłatę kary umownej za odstąpienie od umowy, przy czym z roszczenia tego w łącznej kwocie 10.624.799 zł żądaniem pozwu wzajemnego objęły kwotę 1.342.646,15 zł wskazując, że w pozostałej części dokonały potrącenia tej wierzytelności
z wierzytelnością powoda.

W toku procesu w piśmie z 12 stycznia 2008 r. złożonym na rozprawie w dniu
13 lutego 2008 r. w obecności Prezesa Zarządu powoda pozwany podniósł, ze jego roszczenie o zapłatę kary umownej w kwocie 10.624.779 zł jest uzasadnione i powinno być skompensowane z należnościami powoda w wysokości 6.957.352,84 zł (jako części należności w kwocie 8.691.789,55 zł) oraz 2.212.430 zł z tytułu zabezpieczenia wykonania umowy i po dokonaniu tych potrąceń do zapłaty na rzecz powoda wzajemnego pozostaje kwota 1.454.996,16 zł a zatem w kwocie tej mieści się żądanie pozwu wzajemnego (1.342.646,15 zł).

Wbrew zarzutom apelacji powoda, powód wzajemny nie rozszerzył powództwa wzajemnego a zatem nie istnieje konflikt roszczeń pozwanego – powoda wzajemnego przedstawionego do potrącenia i objętych powództwem wzajemnym a dotyczących kary umownej za odstąpienie od umowy.

W piśmie z 12 czerwca 2008 r. (k. 2685) pozwany powód wzajemny wyraźnie oświadczył, że jego stanowisko, że uznaje swoje roszczenie o zapłatę kary umownej
w kwocie 10.624.779 zł za uzasadnione nie oznacza, że rozszerzył powództwo wzajemne
i powołał się na kompensatę szczegółowo opisaną w piśmie z 12 stycznia 2008 r.

Zgodnie z art. 498 k.c. przedmiotem potrącenia mogą być m.in. wymagalne wierzytelności pieniężne.

Zarzut procesowy potrącenia nie jest formą dochodzenia roszczenia a zatem nie mają do niego zastosowania wymogi formalne pozwu.

Do skuteczności zarzutu potrącenia nie jest wymagane użycie zwrotu „potrącenie”
i wystarczające jest określenie wzajemnych wierzytelności przedstawionych do potrącenia
i wyrażenia woli ich potrącenia ze skutkiem umorzenia.

Procesowy zarzut potrącenia może być połączony z materialnoprawnym oświadczeniem o potrąceniu dokonanym zgodnie z art. 499 k.c.

W ocenie Sądu Apelacyjnego pozwany w piśmie z 12 stycznia 2008 r. zgłosił procesowy zarzut potrącenia wzajemnych wierzytelności połączony z materialno-prawnym oświadczeniem o potrąceniu. Pozwany w dostateczny sposób określił wierzytelność powoda przedstawioną do potrącenia – należność z tytułu wartości robót budowlanych i z tytułu zwrotu zabezpieczenia oraz własną wierzytelność z tytułu kary umownej za odstąpienie od umowy.

To oświadczenie woli zostało wyraźnie potwierdzone przez pozwanego w piśmie
z 12 czerwca 2008 r. a zatem brak jest jakichkolwiek podstaw aby na podstawie art. 65 k.c. oświadczeniu temu nadać treść inną niż wyrażona.

Zarzut naruszenia art. 65 k.c. i art. 498 i 499 k.c. w znaczeniu jakie nadaje mu powód jest bezzasadne.

Częściowo jest jednak uzasadniony zarzut apelacji powoda naruszenia art. 498 k.c.
i 499 k.c. w innym znaczeniu.

Sąd pierwszej instancji uznał ze przedmiotem potrącenia powinno być całościowe rozliczenie wzajemnych wierzytelności i takie samo stanowisko zajął pozwany – powód wzajemny w swojej apelacji.

Takie stanowisko jest błędne i sprzeczne z treścią art. 498 k.c.

Skutek umorzenia na skutek potrącenia wzajemnych wierzytelności następuje zgodnie z powyższym przepisem tylko co do wierzytelności przedstawionych do potrącenia (do wysokości wierzytelności niższej).

Tymczasem zgodnie z zarzutem potrącenia i połączonym z nim materialnoprawnym oświadczeniem o potrąceniu, pozwany przedstawił do potrącenia ze swoją wierzytelnością
z tytułu kary umownej w kwocie 10.624.779 zł z wierzytelnościami powoda w kwotach: 2.212.430 zł z tytułu zwrotu zabezpieczenia i 6.957.352,84 zł z tytułu wartości robót (z łącznej kwoty 8.579.439 zł – 8.691.789,55 –112.350 zł co do której powód cofnął pozew pomniejszonej
o nieuznaną wierzytelność w kwocie 1.622.086,71 zł).

Brak zatem podstaw do uznania, że przedmiotem potrącenia była wierzytelność powoda o zwrot wartości robót w kwocie 8.579.439 zł a jedynie wierzytelność z tego tytułu
w kwocie 6.957.352,84 zł co wyraźnie wynika z oświadczenia woli pozwanego.

Skutkiem potrącenia wzajemnych wierzytelności – powoda w kwocie 9.169.782,84 zł (6.957.352,84zł + 2.212.430zł) i pozwanego o kwocie 10.624.799 zł było wzajemne umorzenie do wysokości wierzytelności powoda jako niższej zgodnie z art. 198 § 2 k.c.

Skoro jak to wskazano powyżej uzasadnione jest powództwo ewentualne w kwocie 10.791.869 (8579.439 zł +2.212.430 zł) to po potrąceniu kwoty 9.169.782,84 zł powodowi przysługuje roszczenie o zapłatę kwoty 1.622.086,16 zł i w tym zakresie apelacja powoda i jej zarzuty naruszenia art. 498 i 499 k.c. są uzasadnione.

Oznacza to, że zaskarżony wyrok w pkt 1.1 i 1.2 należało na podstawie art. 386 § 1 k.c. zmienić i zasądzić solidarnie od pozwanych na rzecz powoda powyższą kwotę.

Uzasadniona jest także apelacja powoda naruszenia art. 40 § 2 k.c. w odniesieniu do oddalenia powództwa o zapłatę ustawowych odsetek od pozwanego Skarbu Państwa za okres od 16 grudnia 1998 r.

Sąd pierwszej instancji powołał się przy tym na treść art. 55 ⁴ k.c. wskazując na odpowiedzialność nabywcy do wartości przedsiębiorstwa a zatem ponosi on odpowiedzialność odsetkową od dnia wezwania do zapłaty.

Jak wskazano wyżej odpowiedzialność Skarbu Państwa w niniejszej sprawie oparta jest na treści art. 40 § 2 k.c. a nie art. 55 ⁴ k.c. Powyższy przepis przewiduje kumulatywne przystąpienie do cudzego długu. Oznacza to, że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność nie za swoje zobowiązania lecz za zobowiązania przedsiębiorstwa, od którego nieodpłatnie przejął składniki majątkowe.

Bez znaczenia jest zatem ewentualny termin płatności w stosunku do dłużnika przystępującego do cudzego długu. Dłużnik ten odpowiada za cudze zobowiązania w pełnym zakresie, także co do odsetek za opóźnienie w zapłacie z ograniczeniem tylko wysokości odpowiedzialności do wartości przyjętego składnika.

Nie budzi wątpliwości Sądu Apelacyjnego, iż zgodnie z art. 494 k.c. pozwane Zakłady (...) jako odstępujący od umowy powinny z chwilą odstąpienia zwrócić powodowi jego świadczenie lub jego wartość a zatem od chwili odstąpienia pozostaje w opóźnieniu
w spełnieniu świadczenia a zatem zgodnie z art. 481 § 1 k.c. powinny zapłacić powodowi solidarnie z pozwanym Skarbem Państwa ustawowe odsetki od dnia 16 grudnia 1998 r.

Wyrok w tym zakresie należało zatem na podstawie art. 386 § 1 k.c. zmienić.

Ostatecznie co do powództwa głównego częściowo uzasadniona jest apelacja powoda a apelacja pozwanego ad. 1 pomimo częściowo uzasadnionych zarzutów okazała się bezpodstawna podobnie jak apelacja pozwanego Skarbu Państwa.

Zbędne natomiast było orzeczenie o powództwie ewentualnym z tytułu zwrotu wartości robót z uwagi na nieważność umowy stron. Powództwo ewentualne (lub kolejne ewentualne) rozpatrywane jest tylko wtedy, gdy oddalone zostało powództwo pierwotne lub poprzedzające je powództwo ewentualne.

Skoro uznano za uzasadnione powództwo ewentualne z tytułu rozliczenia po odstąpieniu od umowy to zbędne było rozpatrywanie kolejnego powództwa ewentualnego
z tytułu nieważności umowy.

Powód zresztą w apelacji nie podniósł żadnych zarzutów co do nieważności łączącej strony umowy o wykonanie prac projektowych i robót budowlanych a Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się żadnych przesłanek nieważności umowy zgodnie z art. 58 § 1 i § 2 k.c.

Zmianie podlega na podstawie powyższego przepisu także wyrok w części dotyczącej oddalenia powództwa wzajemnego.

Sąd pierwszej instancji w ogóle nie wskazał z jakich przyczyn powództwo wzajemne oddalił.

Należy wskazać, ze wobec uznania za uzasadnione roszczenie pozwanego - powoda wzajemnego o zapłatę kary umownej za odstąpienie od umowy w kwocie 10.624.779 zł
i uwzględnienie potrącenia do kwoty 9.169.782,84 zł powodowi wzajemnemu przysługuje na podstawie § 15 umowy w związku z art. 483 k.c. roszczenie w kwocie 1.454.996,16 zł

Powód w pozwie wzajemnym domagał się z tego tytułu zasądzenia kwoty 1.342.046.90 zł jednakże we wnioskach apelacji, którymi zgodnie z art. 378 § 1 k.c. Sąd Apelacyjny jest związany powód wzajemny podtrzymał swoje żądanie tylko do kwoty 633.588,52 zł.

Z tych przyczyn należało zaskarżony wyrok w pkt 2.1 zmienić i zasądzić od pozwanego wzajemnego na rzecz powoda wzajemnego powyższą kwotę. W pozostałej części rozstrzygnięcie o oddaleniu powództwa wzajemnego jest prawomocne wobec jego niezaskarżenia.

O kosztach procesu przed sądem pierwszej instancji, kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. dokonując ich stosunkowego rozdzielenia.

Koszty I instancji:

1.  z powództwa głównego.

Powód poniósł koszty w postaci opłaty od pozwu (100.000 zł), koszty zastępstwa procesowego – 7.200 zł oraz uiścił zaliczki na wydatki w kwocie 24.200 zł (8.000 zł + 4.500 zł + 1.700 zł + 7.000 zł), z których rozliczone na wynagrodzenie biegłych zostały zaliczki
w kwocie 18.503,49 zł (poza zaliczką w kwocie 4.500 zł, poz. 1903/01, zaliczką w kwocie 1000 zł z poz. 1932/07 i resztą zaliczki w kwocie 196,51 zł z poz. 1831/07) tj. łącznie 125.703,49 zł.

Pozwany poniósł koszty związane z wynagrodzeniem biegłych – uiścił zaliczki w kwocie 45.206,35 zł (206,35 zł + 25.000 zł + 2.000 zł + 1.000 zł + 10.000 zł + 7.000 zł) z których rozliczone na wynagrodzenie biegłych zostały zaliczki w kwocie 39.484,05 (poza częścią zaliczki w kwocie 5.722,30 zł z poz. 964/06) oraz koszty zastępstwa procesowego w kwocie 7.200 zł – łącznie4 46.684,05 zł.

Łącznie koszty procesu z powództwa głównego wyniosły zatem 172.387,54 zł.

Powód utrzymał się ze swoim żądaniem w 12,1 % a zatem obciąża go 87,9 % łącznych kosztów procesu tj. kwota 151.528 zł

Skoro powód poniósł koszty procesu w kwocie 125.703,49 zł to różnica podlegała zasądzeniu od powoda na rzecz pozwanego – Zakładów (...) zgodnie
z art. 100 k.p.c. i art. 105 § 1 k.p.c.

O kosztach procesu pomiędzy powodem a pozwanym Skarbem Państwa orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. i art. 105 § 1 k.p.c.

Łączne koszty procesu w tym zakresie wynoszą 14.400 zł (koszty zastępstwa procesowego obu stron). Powód utrzymał się ze swoim żądaniem w 12,1 % a zatem obciąża go 87,9 % kosztów tj. 12.657 zł. Skoro powód poniósł koszty w kwocie 7.200 zł to różnica w kwocie 5.457 zł podlegała zasądzeniu na rzecz pozwanego Skarbu Państwa.

2.  koszty z powództwa wzajemnego.

Wobec zwolnienia powoda wzajemnego z opłaty od pozwu strony poniosły koszty procesu
w kwocie 14.400 zł (koszty zastępstwa procesowego po 7.200 zł).

Powód wzajemny utrzymał się ze swoim żądaniem w 47 % a zatem obciąża go 53 % łącznych kosztów tj. kwota 8.208 zł. Skoro powód wzajemny poniósł koszty w kwocie 7.200 zł to różnica w kwocie 1008 zł podlega zasądzeniu na rzecz pozwanego wzajemnego, zgodnie
z art. 100 k.p.c.

3.  koszty postępowania apelacyjnego i kasacyjnego

a)  z apelacji powoda

powód utrzymał się z żądaniem apelacji w zakresie podwyższenia zasądzonej kwoty w 2,7 % (1.622.086,16 – 1.258.490,55 =303.595,61 zł) a więc w nieznacznej części co uzasadnia obciążenie go w całości kosztami postępowania apelacyjnego i przyznanie od powoda na rzecz pozwanych zgodnie z art. 100 i art. 105 § 1 k.p.c. kosztów postępowania apelacyjnego w postaci kosztów zastępstwa procesowego po 5.400 zł oraz przyznanie pozwanemu ad. 1 kosztów postępowania kasacyjnego w kwocie 5.400 zł (koszty zastępstwa procesowego);

b)  z apelacji powoda wzajemnego

Apelacja powoda wzajemnego została w całości uwzględniona co uzasadnia zgodnie z art. 98 k.p.c. zasądzenie kosztów postępowania w kwocie 5.400 zł od pozwanego wzajemnego

c)  z apelacji pozwanego Skarbu Państwa

Apelacja pozwanego nie została uwzględniona a zatem powodowi należą się koszty postępowania apelacyjnego – koszty zastępstwa procesowego w kwocie 5.400 zł.

Ostatecznie rozliczenie kosztów postępowania apelacyjnego wyniosło:

-

pomiędzy powodem a pozwanym Zakładami (...) powód - pozwany wzajemny powinien zapłacić pozwanemu – powodowi wzajemnemu kwotę 16.200 zł (po 5.400 zł z apelacji powoda i apelacji powoda wzajemnego i 5400 zł z tytułu postępowania kasacyjnego).

-

pomiędzy powodem a pozwanym Skarbem Państwa koszty wzajemnie zniesiono (powodowi należała się kwota 5.400 zł z apelacji pozwanego, a pozwanemu 5.400 zł z apelacji powoda).

Ponieważ powód wzajemny korzystał ze zwolnienia od opłaty od pozwu wzajemnego
a wszystkie strony korzystały ze zwolnienia od opłaty od apelacji a powód także od opłaty
od skargi kasacyjnej, uznał Sąd Apelacyjny, że zachodzą szczególnie uzasadnione wypadki, aby opłatami tymi nie obciążać w żadnej części przeciwników i na podstawie art. 113 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w związku z art. 100 k.p.c. odstąpił od obciążenia stron tymi opłatami.