Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 grudnia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Beata Kozłowska (spr.)

Sędziowie: SA Dorota Markiewicz

SO del. Małgorzata Sławińska

Protokolant: sekr. sądowy Sławomir Mzyk

po rozpoznaniu w dniu 17 grudnia 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki jawnej z siedzibą w W.

przeciwko Skarbowi Państwa – Prezydentowi (...) W. i (...) W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda i pozwanego (...) W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 29 czerwca 2017 r., sygn. akt I C 790/14

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

- w punkcie pierwszym częściowo w ten sposób, że oddala powództwo
o zapłatę kwoty 80.028,10 zł (osiemdziesiąt tysięcy dwadzieścia osiem złotych dziesięć groszy) z odsetkami od tej kwoty,

- w punkcie trzecim w ten tylko sposób, że ustala, iż pozwane (...) W. ponosi koszty procesu w 30%, a powód w 70%;

II.  oddala apelację pozwanego (...) W. w pozostałym zakresie;

III.  oddala apelację powoda,

IV.  nie obciąża powoda kosztami postępowania apelacyjnego.

Małgorzata Sławińska Beata Kozłowska Dorota Markiewicz

Sygn. akt I ACa 1339/17

UZASADNIENIE

Powód (...) spółka jawna z siedzibą w W. pozwem z dnia 17 lipca 2014 roku wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Prezydenta (...) W. kwoty 127.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 1 sierpnia 2012 roku do dnia zapłaty tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości gruntowej położonej w W. przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka ewidencyjna numer (...) o powierzchni 0,0856 ha oraz działka ewidencyjna numer (...) o powierzchni 0,1629 ha z obrębu (...), dla których Sąd Rejonowy (...) prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), w okresie od dnia 15 lipca 2011 roku do dnia 15 lipca 2012 roku. Powód wniósł również o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego zwrotu kosztów postępowania.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że jest użytkownikiem wieczystym działek ewidencyjnych numer (...) położonych przy ul. (...) w W., jednak nie może z nich korzystać, gdyż działki te są wykorzystywane przez pozwanego na cele drogowe. Podkreślił, że działka numer (...) stanowi drogę krajową numer (...) – w części ulicę (...), w części biegnie przez nią droga serwisowa (dojazdowa do ulicy (...)), a w pozostałej części działka jest wykorzystywana jako ogólnodostępny parking. Podał, że na działce numer (...) również zlokalizowana jest droga krajowa numer (...), istnieją na niej dojazdy do sąsiedniej zabudowanej działki numer (...) oraz trawniki. W ocenie powoda, w okresie objętym pozwem, pozwany był samoistnym posiadaczem w złej wierze ww. działek, toteż w świetle art. 225 k.c., zobowiązany jest do zapłaty wynagrodzenia za bezumowne z nich korzystanie w wysokości 7% ich aktualnej wartości, która wynosi 1.819.020 zł.

Pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Prezydenta (...) W. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania. Uzasadniając swoje stanowisko pozwany wskazał w pierwszej kolejności, że działka numer (...) stanowi w części drogę dojazdową do działki numer (...), która znajduje się w posiadaniu powoda, natomiast działka numer (...) jest w części wykorzystywana wyłącznie przez powoda. Podkreślił, że gdyby rzeczywiście okazało się, iż przedmiotowe działki były wykorzystywane jako droga krajowa, to legitymowanym biernie w sprawie jest (...) W. jako zarządca drogi, a nie Skarb Państwa. Pozwany podniósł również, że jeżeli przedmiotowe działki były w jakiejś części wykorzystywane pod drogę publiczną, to były one wyłączone z obrotu, co oznacza, że powód nie mógł nabyć ich użytkowania wieczystego w tej części. W dalszej kolejności pozwany wskazał, że nie zostały przedstawione żadne dowody potwierdzające rzekome posiadanie przez niego ww. działek oraz bezprawność tego posiadania. W tym kontekście podał, że nawet jeżeli na części ww. działek znajduje się droga, to Zarząd Dróg Miejskich (...) W. dysponował zgodą poprzednika prawnego powoda na realizację inwestycji drogowej, co oznacza, że potencjalne posiadanie części tych działek przez Zarząd Dróg Miejskich charakteryzowało się dobrą wiarą. Pozwany zwrócił uwagę na niespójność stanowiska powoda, który w niniejszej prawie twierdzi, że przysługuje mu prawo użytkowania wieczystego do działek numer (...), natomiast w równolegle toczącym się innym postępowaniu twierdzi, że prawo to mu nie przysługuje, a dodatkowo wskazuje, że jego prawo do działki numer (...) wygasło, gdyż działka ta, w przeciwieństwie do działki numer (...) jest zajęta pod drogę publiczną.

W piśmie procesowym z dnia 2 marca 2015 r., złożonym w dniu 3 marca 2015 r., powód wniósł o wezwanie do udziału w sprawie w charakterze pozwanego (...) W. oraz o zasądzenie na jego rzecz od pozwanych Skarbu Państwa
i (...) W. kwoty 127.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 01 sierpnia 2012 roku do dnia zapłaty oraz kosztów procesu.

Postanowieniem z dnia 3 marca 2015 roku Sąd na podstawie art. 194 § 2 k.p.c. wezwał do udziału w sprawie w charakterze pozwanego (...) W., zaś odpis powyższego postanowienia wraz z odpisem pozwu zostały doręczone (...) W. w dniu 11 marca 2015 r.

Dopozwane (...) W. w odpowiedzi na pozew wniosło o oddalenie powództwa oraz zasądzenie na jego rzecz od powoda kosztów postępowania. W uzasadnieniu swojego stanowiska wskazało ono, że powód nie udowodnił, aby w objętym pozwem okresie pozwani bezumownie korzystali z przedmiotowych działek. Podkreśliło, iż fakt, że działki znajdują się w liniach rozgraniczających ul. (...) nie oznacza, że są one faktycznie zajmowane pod drogę i jej urządzenia. Pozwany podniósł nadto, że inwestycja drogowa polegająca na poszerzeniu ul. (...) była realizowana w latach 90 – tych za wiedzą i zgodą poprzednika prawnego powodowej spółki, zanim stała się ona wieczystym użytkownikiem gruntu. Wskazał przy tym, że bez wiedzy i zgody poprzednika prawnego powoda realizacja inwestycji drogowej byłaby niemożliwa, gdyż pozwany nie uzyskałby stosownych decyzji zezwalających na roboty budowlane. W opinii pozwanego, jego posiadanie przedmiotowych działek nie było posiadaniem w złej wierze.

W piśmie procesowym z dnia 20 czerwca 2017 roku pełnomocnik powoda rozszerzył żądanie pozwu, wnosząc o zasądzenie od pozwanych Skarbu Państwa i (...) W. kwoty 152.622 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 127.000 zł
od dnia 01 sierpnia 2012 roku do dnia zapłaty, a od kwoty 25.622 zł od dnia 20 czerwca 2017 roku do dnia zapłaty na zasadzie in solidum z zastrzeżeniem, że zapłata zasądzonych kwot przez jednego z pozwanych zwalnia od tej zapłaty drugiego pozwanego oraz kosztów procesu .

Pozwani podnieśli zrzut przedawnienia odnośnie kwoty rozszerzonego powództwa.

Wyrokiem z dnia 29 czerwca 2017 roku Sąd Okręgowy w Warszawie:

1.  zasądził od pozwanego (...) W. na rzecz powoda (...) spółki jawnej z siedzibą w W. kwotę 127.000 zł
z ustawowymi odsetkami od dnia 12 marca 2015 roku do dnia zapłaty.

2.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie.

3.  ustalił, że koszty zastępstwa prawnego pozwanego Skarbu Państwa zastępowanego przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej ponosi powód (...) spółka jawna z siedzibą w W., a w pozostałym zakresie koszty procesu ponosi w 83,21% pozwane (...) W., a w 16,79 % powód (...) spółka jawna z siedzibą w W., pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Swe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i następujących ocenach prawnych:

Nieruchomość w postaci działki gruntowej numer (...) z obrębu (...) o powierzchni 2.485 m ^{( 2)} położona w W. przy ul. (...) pozostawała w zarządzie/użytkowaniu Przedsiębiorstwa Państwowego (...) wraz z działką o numerze (...). Przez działkę numer (...) przebiegała, położona równolegle do ul. (...), droga odbarczająca.

W I połowie lat 90 – tych ubiegłego wieku prowadzono prace budowlane mające na celu budowę drugiej jezdni ul. (...). Zarząd Dróg Miejskich podejmował działania polegające na przygotowaniu odpowiednich dokumentów i uzyskaniu zgód osób używających gruntów koniecznych dla realizacji inwestycji, w celu wykupienia gruntów, ich wywłaszczenia albo wydania decyzji o przekazaniu gruntu inwestorowi w sytuacji, gdy były to grunty stanowiące własność Skarbu Państwa lub Gminy. Zarząd Dróg Miejskich prowadził pertraktacje z właścicielami nieruchomości lub użytkownikami, którzy nie dysponowali tytułem własności. Jeżeli dany grunt, stanowiący własność Skarbu Państwa, znajdował się w użytkowaniu danego podmiotu, np. przedsiębiorstwa państwowego, to z reguły Skarb Państwa, w imieniu którego działał Urząd Rejonowy przekazywał taki grunt inwestorowi pod inwestycję, przy czym w ww. zakresie konieczna była zgoda użytkownika. Jeśli użytkownik nie wyrażał zgody na prowadzenie prac budowlanych, to stosowną decyzję wydawał Urząd Rejonowy. Inwestor nie mógł rozpocząć inwestycji na gruncie, jeżeli jego użytkownik wieczysty nie wyraził zgody na prowadzenie prac budowlanych. W takim przypadku konieczne było wywłaszczenie lub wykup gruntu przez Urząd Rejonowy.

W dniu 12 grudnia 1995 roku odbyło się spotkanie przedstawicieli Zakładów (...) i Zarządu Dróg Miejskich (...) W. w sprawie udostępnienia przez Zakłady (...) gruntów niezbędnych pod realizację ww. inwestycji. Podczas spotkania przedstawiciele Zakładów (...) wyrazili zgodę na udostępnienie dla robót drogowych gruntów znajdujących się w granicach lokalizacji ul. (...), tj. niezabudowanych działek numer (...) i zabudowanej działki numer (...), które miały zostać następnie wykupione na rzecz Skarbu Państwa, niezwłocznie po uregulowaniu przez (...) tytułu własności wystarczającego do sporządzenia aktu kupna. Ustalono, że zostanie wykonana wycena biegłego do spraw budowalnych, będąca w przyszłości podstawą do ustalenia ceny kupna. Zgodnie z dalszymi ustaleniami, (...) udostępnił działkę numer (...) pod warunkiem wybudowania ściany szczytowej w rejonie linii rozgraniczającej, co umożliwi wykończenie części budynku, wykupienie części budynku kolidującej z budową, wyburzenia budynku gospodarczego przylegającego do ulicy, przestawienia budynku kontenerowego poza linię rozgraniczającą. Do protokołu ww. spotkania dołączona była mapa z oznaczeniem granic nieruchomości i linii rozgraniczających. Kolejne rozmowy w tym przedmiocie odbyły się w dniu 24 stycznia 1996 roku. W ich trakcie ustalono, że (...) przystąpi do rozbiórki budynku po sezonie grzewczym, tj. 31 marca 1996 roku; do dnia 01 lutego 1996 roku (...) udostępni teren w liniach budynku, a (...) będzie mógł wyburzyć podjazd, portiernię oraz zlikwidować ogrodzenie; istniejący budynek kontenerowy zostanie przeniesiony poza linię rozgraniczającą w terminie do 15 lutego 1996 roku; budynek przyległy do budynku 2b warsztatu Z. zostanie rozebrany. Ustalono, że za wyburzone budowle zostanie wypłacone odszkodowanie.

Decyzją numer (...) z dnia 29 marca 2002 roku Wojewoda (...) stwierdził nabycie z mocy prawa z dniem 05 grudnia 1990 roku przez Przedsiębiorstwo Państwowe Zakłady (...) prawa użytkowania wieczystego będącej własnością Skarbu Państwa działki numer (...) z obrębu (...) o powierzchni 2.485 m ² położonej w W. przy ul. (...). Następcą prawnym Zakładów (...) były Zakłady (...) S.A. Oddanie ww. gruntu w użytkowanie wieczyste nastąpiło na 99 lat, tj. do dnia 05 grudnia 2089 roku. W decyzji ustalono cenę gruntu na kwotę 494.500,00 zł, a opłatę roczną na kwotę 14.835,00 zł. W dniu 7 lutego 2005 roku (...) sp. z o.o. nabyła od Zakładów (...) S.A. prawo użytkowania wieczystego działki numer (...). W umowie sprzedaży działki numer (...) była wpisana warunkowa umowa sprzedaży działki numer (...), na której znajdowała się droga, toteż (...) W. miało zastrzeżone prawo pierwokupu. Ostatecznie (...) W. nie skorzystało z prawa pierwokupu. Na mocy aktu notarialnego z dnia 17 maja 2005 roku (repertorium A numer (...)) Zakłady (...) S.A. przeniosły prawo wieczystego użytkowania działki numer (...) oraz prawo własności znajdujących się na niej urządzeń na rzecz (...) sp. z o.o. za cenę 865.468,00 zł. Przy sporządzaniu aktu notarialnego przedstawiciele Zakładów (...) S.A. oświadczyli, że na działce numer (...) znajduje się dojazd do obiektów usytuowanych na działce numer (...), plac postojowy dla samochodów, przyłącze C.O., sieć wodociągowa i sieć kanalizacyjna. Okazany został także wypis z rejestru gruntów według stanu z dnia 18 kwietnia 2005 roku, z którego wynikało, że ww. nieruchomość jest terenem przemysłowym. Spółka (...) sp. z o.o. nabyła użytkowanie wieczyste działki numer (...), gdyż nabycie prawa użytkowania wieczystego tej działki było warunkiem nabycia prawa użytkowania wieczystego działki numer (...), którą spółka była zainteresowana. Spółka nabywając użytkowanie wieczyste działki numer (...) wiedziała, iż jest na niej usytuowana droga i parking, jednak liczyła na to, że koszty utrzymania działki, w tym głównie opłaty z tytułu wieczystego użytkowania nie będą duże, skoro jest to teren zajęty pod drogę.

Decyzją numer (...) z dnia 23 października 2006 roku Prezydent (...) W. ustalił warunki i szczegółowe zasady zagospodarowania terenu oraz jego zabudowy dla inwestycji polegającej na budowie budynku handlowego, adaptacji – zmianie sposobu użytkowania istniejącego budynku magazynowego na cele handlowe i jego rozbudowie oraz rozbiórce części istniejącego budynku gospodarczego na działkach ewidencyjnych numer (...) w obrębie (...) przy ul. (...) w W.. W uzasadnieniu decyzji wskazano m.in., że Zarząd Dróg Miejskich pozytywnie zaopiniował projekt decyzji o warunkach zabudowy.

W 2008 roku Skarb Państwa podniósł opłatę z tytułu wieczystego użytkowania działki numer (...) z 1% do 3% jej wartości rocznie.

W dniu 14 września 2009 roku Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników (...) sp. z o.o. dokonało podziału tej spółki poprzez wydzielenie zorganizowanej części przedsiębiorstwa do nowo zawiązanej spółki (...) sp. z o.o., na którą przeniesiony został majątek trwały, w tym prawo użytkowania wieczystego działki numer (...) przy ul. (...). Dnia 22 lutego 2012 roku Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników (...) sp. z o.o. dokonało przekształcenia tej spółki w spółkę jawną, której nadano firmę: (...) sp.j. Z kolei w dniu 30 czerwca 2014 roku (...) sp.j. zmieniła firmę na (...) sp.j.

W piśmie z dnia 17 sierpnia 2011 roku, które wpłynęło w dniu 02 września 2011 roku, (...) sp. z o.o. wezwała Zarząd Dróg Miejskich w W. do zapłaty kwoty 1.500.000,00 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z działki o numerze ewidencyjnym (...) położonej w W. przy ul. (...) w okresie od 17 maja 2005 roku do 17 sierpnia 2011 roku. W piśmie z dnia 20 lipca 2012 roku skierowanym do Zarządu Mienia Skarbu Państwa (...) sp.j. wskazała, że wystąpiła o podział działki o numerze ewidencyjnym (...) położonej w W. przy ul. (...) w taki sposób, aby wydzielić z niej część, z której wyłącznie korzysta spółka oraz część, która jest wykorzystywana i przeznaczona jako droga. W piśmie wskazano, że po dokonaniu podziału możliwym będzie rozwiązanie umowy użytkowania wieczystego co do tej części, która jest wykorzystywana pod drogę i przejęcie jej przez Zarząd Mienia Skarbu Państwa za kwotę 850.000 zł.

Decyzją numer (...) z dnia 11 grudnia 2012 roku Prezydent (...) W. zatwierdził projekt podziału nieruchomości uregulowanej w księdze wieczystej numer (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy (...), położonej w W. przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka ewidencyjna numer (...) z obrębu (...) w sposób wskazany na mapie sytuacyjnej, tj. poprzez wydzielenie z niej dwóch działek, tj. działki o numerze ewidencyjnym (...) o powierzchni 0,0856 ha i działki o numerze ewidencyjnym (...) o powierzchni 0,1629 ha.

W 2012 roku (...) sp.j. wystąpiła do Sądu Rejonowego dla (...) W. z pozwem przeciwko Skarbowi Państwa – Prezydentowi (...) W. o ustalenie opłaty z tytułu użytkowania wieczystego działki numer (...). Sprawa została zarejestrowana pod sygn. akt II C 796/12. W piśmie procesowym z dnia 14 sierpnia 2014 roku skierowanym do sprawy o sygn. akt II C 796/12 (...) sp.j. wskazała, iż działka numer (...) została zajęta w całości pod budowę ul. (...) jeszcze w latach 90 – tych. Spółka podkreśliła, że w dniu 23 października 2006 roku Prezydent (...) W. wydał decyzję o warunkach zabudowy dla działek numer (...), jednak faktycznie zabudowa jest planowana jedynie na działce numer (...). Podała również, że nieprzekraczalna linia zabudowy została wyznaczona w rejonie działki numer (...), co oznacza, że na działce numer (...) nie może powstać żadna inwestycja z uwagi na zlokalizowanie na niej drogi publicznej.

W piśmie z dnia 21 stycznia 2014 roku Wydział (...) W.poinformował spółkę, że działki numer (...) znajdują się w liniach rozgraniczających drogi krajowej numer (...) oraz, że przez część działki numer (...) przebiega droga serwisowa ul. (...), natomiast pozostała część wykorzystywana jest jako parking, zaś na działce numer (...) istnieją dojazdy do sąsiedniej zabudowanej działki numer (...) oraz trawniki. W piśmie wskazano, że przedmiotowe działki powinny być wykorzystywane w dotychczasowy sposób, czyli pod inwestycje drogowe, tj. drogę oraz obiekty budowlane i urządzenia techniczne związane z prowadzeniem, zabezpieczeniem
i obsługą ruchu. Z kolei w piśmie z dnia 02 października 2014 roku Biuro Architektury
i Planowania Przestrzennego Urzędu (...) W. poinformowało spółkę, że działka numer (...) znajduje się w części w pasie drogowym, a działka numer (...) w całości.
W piśmie z dnia 26 stycznia 2015 roku Zarząd Dróg Miejskich wskazał, że działka numer (...) zlokalizowana jest w całości, a działka numer (...) częściowo w pasie drogowym
ul. (...).

W dniu 7 lipca 2014 roku (...) sp.j. złożył do Zarządu Mienia Skarbu Państwa wniosek o ustalenie odszkodowania za działkę ewidencyjną numer (...) w związku z wygaśnięciem prawa użytkowania wieczystego do niej z dniem 28 grudnia 2012 roku. We wniosku wskazano, że wskutek dokonanego przez Prezydenta (...) W. podziału działki numer (...), wydzielona została działka numer (...), która w całości stanowi drogę krajową numer (...), natomiast działka numer (...) stanowi ul. (...), a w części przebiega przez nią droga serwisowa tej ulicy. W odpowiedzi, pismem z dnia 17 października 2014 roku Biuro Gospodarki Nieruchomościami Wydział Nieruchomości Skarbu Państwa Urzędu (...) W. wskazał, że nie może przychylić się do wniosku o wypłatę odszkodowania za działkę numer (...). W piśmie podkreślono, że z uwagi na brak miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla przedmiotowej nieruchomości, decyzja podziałowa została wydana w oparciu o decyzję o warunkach zabudowy, która to decyzja nie ustala realizacji ani przebiegu drogi publicznej. W piśmie wskazano, że wydzielenie działki pod drogę publiczną może nastąpić tylko, gdy wydzielana działka jest przeznaczona pod drogę publiczną w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

W księdze wieczystej numer (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy (...)nie został ujawniony podział działki numer (...) na działki numer (...). W przedmiotowej księdze wieczystej działka numer (...) została opisana jako droga dojazdowa do obiektów usytuowanych na działce numer (...), plac postojowy dla samochodów, przyłącze C.O., sieć wodociągowa i sieć kanalizacyjna.
W księdze wieczystej wskazano, że działka numer (...) ma przeznaczenie przemysłowe.

W rejestrze gruntów działki numer (...) są oznaczone jako droga publiczna: krajowa numer (...).

Droga odbarczajaca, biegnąca równolegle do ul. (...), przebiegająca także przez działkę numer (...) była i jest używana powszechnie przez obywateli, w tym także przez pracowników spółki. Droga odbarczająca służy do dojazdu do poszczególnych nieruchomości zlokalizowanych wzdłuż ul. (...), w tym do działki numer (...). Droga odbarczająca stanowi jedyny dojazd do działki numer (...). Wzdłuż tej drogi usytuowany jest chodnik oraz parking, z którego korzystają pracownicy i klienci spółki oraz firm zlokalizowanych na pobliskich nieruchomościach, ale również inni obywatele. Dostęp do parkingu jest otwarty. Parking nie jest płatny. Na części działki numer (...) usytuowany jest wjazd z drogi odbarczającej na dziełek numer(...) oraz parking przylegający do budynku usytuowanego na działce numer (...). Parking został wykonany przez spółkę po wybudowaniu budynku. Parking nie jest odgrodzony od ulicy. W okresie zimowym spółka odśnieża parking. Część działki numer (...) zajmuje teren zielony (trawnik). W pewnym okresie na trawniku usytuowany był napis reklamowy spółki o treści (...). Spółka zamierzała obsadzić trawnik krzewami, jednak ostatecznie pomysł upadł. Przez obie działki przebiega kanalizacja (usytuowane są studzienki kanalizacyjne), linia energetyczna, kable światłowodowe, linia telefoniczna i wodociąg należące bądź to do miasta, bądź do prywatnych firm. Prace porządkowe na obu działkach wykonują pracownicy Zarządu Dróg Miejskich, którzy koszą trawę czy remontują chodnik. W okresach, gdy trawnik nie jest pielęgnowany przez Zarząd Dróg Miejskich, prace porządkowe na nim wykonują pracownicy spółki. Na działkach zostały postawione także znaki drogowe. W okresie od sierpnia do września 2013 roku na części działek Zarząd Dróg Miejskich wybudował podjazd. Od chwili nabycia działki numer (...) przez spółkę nie zmienił się sposób jej użytkowania. Także w okresie od dnia 15 lipca 2011 roku do dnia 15 lipca 2012 roku była ona użytkowana w taki sam sposób. Na działce sąsiedniej zlokalizowany był bilbord innej firmy.

W przestrzeni pasa drogowego ul. (...) znajduje się grunt całej działki ewidencyjnej numer (...) o powierzchni 1.629 m ² oraz część gruntu działki (...) o powierzchni 533 m ² (bez gruntu pod budynkiem przekraczającym granice działki (...)).

Wartość wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości stanowiącej działkę ewidencyjną nr (...) o powierzchni 1.629 m ² oraz części działki ewidencyjnej nr (...) o powierzchni 533 m ² w okresie od 15 lipca 2011 roku do 15 lipca 2012 roku wynosi 152.622,00 zł, a w okresie od 02 września 2011 roku do dnia 15 lipca 2012 roku wynosi 132.189,00 zł.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że powyższy stan faktyczny ustalił na podstawie wskazanych wyżej dowodów z dokumentów zgromadzonych w aktach niniejszej sprawy, które nie pozostawały ze sobą w sprzeczności oraz których autentyczności i zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy nie zakwestionowała skutecznie żadna ze stron niniejszego postępowania. Wobec niekwestionowania złożonych do akt kserokopii dokumentów brak było podstaw do żądania złożenia wyżej wymienionych dokumentów w oryginale. Analizując i oceniając w świetle całokształtu okoliczności sprawy dokumenty załączone do odpowiedzi na pozew Skarbu Państwa reprezentowanego przez Prezydenta (...) W. w postaci protokołu z dnia 12 grudnia 1995 roku i notatki służbowej z dnia 24 stycznia 1996 roku Sąd miał na uwadze, że wprawdzie częściowo były one trudne do odczytania, jednak świadek R. K., która napisała pierwszy z nich oraz świadek D. K., która napisała drugie z nich, na rozprawach – odpowiednio w dniu 16 czerwca 2015 roku
i w dniu 20 października 2015 roku, odczytały je, dzięki czemu ich treść nie budzi wątpliwości i nie może być, zdaniem Sądu, skutecznie kwestionowana. Wątpliwość co do treści powyższych dokumentów, które zostały sporządzone odręcznie w sposób niezupełnie czytelny, zostały zatem usunięte innymi środkami dowodowymi w postaci zeznań powyższych świadków świadka, które nie budziły wątpliwości, co pozwala na przypisanie im waloru wiarygodności i mocy dowodowej.

Podstawę ustaleń faktycznych w sprawie stanowiły również zeznania świadków M. C., R. K., H. W., A. K., D. K., a nadto dowody z przesłuchania w charakterze strony powoda, za którego działał wspólnik A. W. i pozwanego (...) W., za którego działał J. B. (1). Zeznania świadków oraz stron są spójne i logiczne oraz znajdują potwierdzenie do zgromadzonych w sprawie dokumentach. Świadkowie R. K., H. W., A. K. i D. K., na ile pozwalała im pamięć, przedstawiły okoliczności związane z budową drugiej jezdni ul. (...) w latach 90 – tych oraz proces związany z pozyskiwaniem gruntów pod tę inwestycję, w tym rozmowy prowadzone z Przedsiębiorstwem Państwowym Zakładami (...), w przedmiocie udostępnienia pod inwestycję działki numer (...), która znajdowała się w użytkowaniu tego przedsiębiorstwa. Z kolei świadek M. C. i przesłuchany w charakterze strony powodowej A. W. wiarygodnie opisywali okoliczności związane z nabyciem przez (...) sp. z o.o. prawa użytkowania wieczystego działek numer (...) w 2005 roku oraz potwierdzili, że w dacie nabycia tego prawa na działce numer (...) zlokalizowana była droga, chodnik oraz ogólnodostępny parking i, że od tamtego czasu,
w tym także w objętym pozwem okresie, sposób użytkowania działki nie uległ zmianie.

Ustalenia faktyczne w zakresie tego czy i w jakiej części działki o numerach ewidencyjnych (...) z obrębu (...), dla których Sąd Rejonowy (...) prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), położone przy ul. (...) w W. znajdują się w przestrzeni pasa drogowego
ul. (...) – drogi krajowej numer (...) oraz wartości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z przedmiotowej nieruchomości w okresie od 15 lipca 2011 roku do 15 lipca 2012 roku oraz w okresie od 02 września 2011 roku do 15 lipca 2012 roku, Sąd poczynił w oparciu o pisemną opinię biegłego w zakresie geodezji i kartografii J. B. (2) (k. 363 – 373)
i jego opinię uzupełniającą oraz pisemną opinię biegłego rzeczoznawcy majątkowego B. D. z dnia 30 grudnia 2016 r., skorygowaną w jej pisemnej opinii uzupełniającej z dnia 20 marca 2017 r. Wskazane opinie zostały sporządzone przez osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje oraz doświadczenie zawodowe, są rzeczowe oraz w sposób dokładny odpowiadały na zadane biegłym pytania, a w opinii uzupełniającej biegła B. D. (2) skorygowała błędnie wskazane w opinii z dnia 30 grudnia 2016 roku okresy, do których odnosi się opinia, wyjaśniając że błędnie wpisana data stanowiła omyłkę pisarską. Po dokonaniu powyższej korekty powyższe opinie nie budzą zastrzeżeń z punktu widzenia zgodności z zasadami logiki, wiedzy powszechnej, podstaw teoretycznych opinii i sposobu motywowania. Podkreślić przy tym trzeba, że ostatecznie strony nie zakwestionowały wskazanych opinii w jakimkolwiek zakresie. Zastrzeżenia do opinii biegłego rzeczoznawcy B. D., wynikające z błędnie podanych dat, spowodowały, że biegła składając opinię uzupełniającą, dokonała stosownej korekty w tym zakresie. Co do meritum, przy uwzględnieniu właściwych okresów, za które została oszacowana wartość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie ze stanowiącej przedmiot wyceny nieruchomości, biegła przedstawiła logiczną i przekonującą argumentację przemawiającą za prawidłowością opinii. Z tych względów Sąd uznał wydane w przedmiotowej sprawie opinie, po dokonaniu przez biegłą B. D. (2) korekty w powyższym zakresie, za pełnowartościowy materiał dowodowy.

Powyższe dowody wzajemnie się uzupełniają i potwierdzają, w zestawieniu ze sobą tworzą spójny stan faktyczny i brak jest zdaniem Sądu Okręgowego przesłanek do odmówienia im mocy dowodowej w zakresie, w jakim stanowiły one podstawę ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie.

Sąd pominął jako nieprzydatną dołączoną do pozwu opinię sporządzoną na potrzeby innego postępowania cywilnego dotyczącego opłat za użytkowanie wieczyste tej samej nieruchomości. Zgodnie z poglądem reprezentowanym w orzecznictwie Sądu Najwyższego, pisemna opinia biegłego złożona do akt innej sprawy nie ma bowiem charakteru dowodu z opinii biegłego (a jedynie charakter dokumentu prywatnego), gdyż sąd nie wydał uprzednio postanowienia w przedmiocie dopuszczenia tego dowodu, nie wyznaczył biegłego i nie zakreślił mu przedmiotu i granic, w jakich ma się on wypowiedzieć. Ponadto przedmiotowa opinia została sporządzona na okoliczność wartości nieruchomości na dzień 01 stycznia 2009 roku, a nie na okoliczność wartości wynagrodzenia za bezumowne z niej korzystanie. Trzeba również mieć na uwadze, że przedmiotowa opinia – operat szacunkowy jest nieaktualny w świetle art. 156 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (Dz.U. z 2014 roku, poz. 518 ze zm.), toteż nie może stanowić miarodajnego dowodu w niniejszej sprawie.

Sąd oddalił wniosek pozwanego Skarbu Państwa o dopuszczenie dowodu z oględzin stanowiącej przedmiot sprawy nieruchomości na okoliczność jej rzeczywistego przeznaczenia i wykorzystania uznając, że ww. okoliczność nie miała istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy w rozumieniu art. 227 k.p.c. Przedmiotem sprawy było bowiem roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości w okresie od dnia 15 lipca 2011 roku do dnia 15 lipca 2012 roku, a więc przeznaczenie i wykorzystywanie jej według stanu na datę dokonania ewentualnych jej oględzin przez Sąd nie miało żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, a ponadto powyższe okoliczność została wystarczająco wykazana za pomocą innych środków dowodowych.

Sąd Okręgowy uznał, że powództwo w stosunku do (...) W. zasługiwało na uwzględnienie, aczkolwiek w niższej niż dochodzona wysokości.

W przedmiotowej sprawie powód domagał się zasądzenia na jego rzecz od Skarbu Państwa – Prezydenta (...) W. i (...) W. kwoty 127.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 1 sierpnia 2012 roku do dnia zapłaty,
a po rozszerzeniu powództwa kwoty 152.622,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 127.000 zł od dnia 1 sierpnia 2012 roku do dnia zapłaty, a od kwoty 25.622 zł od dnia 20 czerwca 2017 roku do dnia zapłaty na zasadzie in solidum z zastrzeżeniem, że zapłata zasądzonych kwot przez jednego z pozwanych zwalnia od tej zapłaty drugiego pozwanego tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości gruntowej w postaci działek ewidencyjnych numer (...), położonych w W. przy
ul. (...), w okresie od dnia 15 lipca 2011 roku do dnia 15 lipca 2012 r.

Powód oparł wywiedzione roszczenie na przepisach regulujących rozliczenia pomiędzy właścicielem rzeczy a jej samoistnym posiadaczem, tj. na art. 224 i nast. k.c. Zgodnie z art. 224 § 1 i 2 k.c. samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Z kolei w myśl art. 225 k.c. obowiązki samoistnego posiadacza w złej wierze względem właściciela są takie same jak obowiązki samoistnego posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której ten dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy. Jednakże samoistny posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego.

W orzecznictwie wskazuje się, że jakkolwiek nie ma przepisu, który wprost przewidywałby stosowanie przepisów zawartych w art. 224 w związku z art. 225 k.c. w stosunku do użytkownika wieczystego, to jednak mają one również do niego zastosowanie. Prawo użytkowania wieczystego podlega bowiem ochronie takiej, jak prawo własności, co wynika z ukształtowania w art. 233 k.c. treści prawa użytkowania wieczystego analogicznie jak treści prawa własności w art. 140 k.c., bowiem zarówno właściciel, jak i użytkownik wieczysty wykonują swe prawo „z wyłączeniem innych osób”. Wieczystemu użytkownikowi przysługuje petytoryjna i posesoryjna ochrona jego prawa, przy odpowiednim stosowaniu środków przysługujących w tym celu właścicielowi, przy czym ochrona ta przysługuje także przeciwko właścicielowi nieruchomości w razie naruszenia przez niego prawa wieczystego użytkownika. W konsekwencji użytkownik wieczysty, tak jak właściciel rzeczy, może domagać się od osoby trzeciej wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z jego nieruchomości przez jej posiadacza.

W ocenie Sądu Okręgowego przytoczona przez powoda podstawa prawna dochodzonego roszczenia, tj. przepisy regulujące kwestię rozliczeń pomiędzy właścicielem rzeczy a jej samoistnym posiadaczem znajdują zastosowanie w niniejszej sprawie tylko do części roszczenia powoda obejmującej okres od 02 września 2011 roku. W orzecznictwie wskazuje się bowiem, że zasady rozliczeń przewidziane w art. 224 i 225 k.c., znajdują zastosowanie tylko w przypadku pozaumownych stosunków między właścicielem a posiadaczem. W razie istnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego, będącego podstawą posiadania cudzej rzeczy, rozliczenie nastąpić powinno według reżimu prawnego normującego ten stosunek prawny. Oznacza to, że ww. przepisy nie mają zastosowania do stosunku umownego między właścicielem a inną osobą, na podstawie którego korzystała ona z rzeczy za zgodą właściciela. W takim wypadku, w pierwszej kolejności, stosować należy postanowienia umowy, a w razie jej braku lub odpadnięcia tytułu, przepisy kodeksu cywilnego o zobowiązaniach.

Z ustalonych w sprawie okoliczności wynika, że w latach 90 – tych działka numer (...) z obrębu (...) położona w W. przy ul. (...), stanowiąca własność Skarbu Państwa, pozostawała w użytkowaniu/ zarządzie przedsiębiorstwa państwowego Zakładów (...). W tym okresie prowadzono prace budowlane polegające na budowie drugiej jezdni ul. (...), w związku z czym konieczne było uzyskanie przez inwestora uprawnień do dysponowania gruntami przyległymi do ul. (...). W tym celu przedmiotowe grunty konieczne dla realizacji inwestycji były wykupywane lub wywłaszczane. W przypadku jednak działek Skarbu Państwa, które znajdowały się w użytkowaniu danego podmiotu, np. przedsiębiorstwa państwowego, z reguły Skarb Państwa, w imieniu którego działał Urząd Rejonowy, przekazywał taki grunt inwestorowi pod inwestycję, przy czym w ww. zakresie konieczna była zgoda użytkownika. W dniu 12 grudnia 1995 roku odbyło się spotkanie przedstawicieli Zakładów (...) i Zarządu Dróg Miejskich (...) W., w trakcie którego przedstawiciele Zakładów (...) wyrazili zgodę na udostępnienie dla robót drogowych gruntów znajdujących się w granicach lokalizacji ul. (...), tj. niezabudowanych działek numer (...)
i zabudowanej działki numer (...), z tym jednak zastrzeżeniem, że ww. działki zostaną następnie wykupione na rzecz Skarbu Państwa, niezwłocznie po uregulowaniu przez (...) tytułu własności wystarczającego do sporządzenia aktu kupna.

Zdaniem Sądu, złożone w dniu 12 grudnia 1995 r. przez poprzednika prawnego powoda, tj. Zakłady (...) oświadczenie o wyrażeniu zgody na udostępnienie dla robót drogowych gruntów będących w jego użytkowaniu, a znajdujących się w granicach lokalizacji ul. (...), w tym gruntu obejmującego późniejszą działkę o numerze ewidencyjnym (...), należy poczytywać za zezwolenie pozwanemu (...) W. na używanie przedmiotowej nieruchomości zgodnie z jej przeznaczeniem, co uzasadnia przyjęcie, że pomiędzy poprzednikiem prawnym powoda, a pozwanym (...) W. doszło do zawarcia umowy zbliżonej w swej treści do umowy użyczenia. Umowa ta doszła do skutku, z uwagi na jej realny charakter, w chwili wydania nieruchomości inwestorowi realizującemu inwestycję w postaci budowy drugiej jezdni ul. (...).
W konsekwencji powód, jako następca prawny Zakładów (...) nie może za okres do dnia 1 września 2011 r. żądać wynagrodzenia za korzystanie przez pozwanego (...) W. z przedmiotowej nieruchomości, skoro istotą zawartej umowy użyczenia jest jej nieodpłatność.

Decyzją z dnia 29 marca 2002 roku Wojewoda (...) stwierdził nabycie z mocy prawa z dniem 5 grudnia 1990 r. przez Zakłady (...) prawa użytkowania wieczystego działki numer (...) z obrębu (...) położonej w W. przy ul. (...). Z kolei na mocy aktu notarialnego z dnia 17 maja 2005 r. (repertorium (...) numer (...)) Zakłady (...) S.A. – następca prawny przedsiębiorstwa państwowego Zakłady (...) przeniosły prawo wieczystego użytkowania działki numer (...) na oraz prawo własności znajdujących się na niej urządzeń na rzecz (...) sp. z o.o. za cenę 865.468 zł. Co istotne, przy sporządzaniu aktu notarialnego przedstawiciele Zakładów (...) S.A. oświadczyli, że na działce numer (...) znajduje się dojazd do obiektów usytuowanych na działce numer (...), plac postojowy dla samochodów, przyłącze C.O., sieć wodociągowa i sieć kanalizacyjna. Z zeznań świadka M. C. oraz przesłuchanego w charakterze strony powodowej A. W. jednoznacznie wynika, że (...) sp. z o.o. nabywając użytkowanie wieczyste działki numer (...) wiedziała, iż jest na niej usytuowana ogólnodostępna droga, chodnik i parking, jednak liczyła na to, że koszty utrzymania działki, w tym głównie opłaty z tytułu wieczystego użytkowania nie będą duże, skoro jest to teren zajęty pod drogę. Trzeba mieć na uwadze, że ani (...) sp. z o.o., ani jej następcy prawni, przez okres kilku lat nie podnosili kwestii związanej z faktem usytuowania na gruncie będącym przedmiotem ich użytkowania wieczystego drogi, chodnika i parkingu, godząc się na taki stan rzeczy i uiszczając opłaty z tytułu użytkowania wieczystego. Taka postawa wynikała z faktu, że opłaty za użytkowanie wieczyste działki numer (...) były stosunkowo niewysokie. Sytuacja zmieniła się diametralnie, kiedy opłaty roczne z tytułu użytkowania wieczystego tej działki zostały podniesione z poziomu 1% do 3% jej wartości. Dopiero wtedy powód zdecydował się podjąć kroki prawne zmierzające do obniżenia ww. opłat oraz do wyzbycia się dawnej działki numer (...) w części, w jakiej zajęta została pod drogę publiczną. Jeżeli więc powód nabywając działkę numer (...) wiedział jaki jest stan jej zagospodarowania i miał świadomość, że działka jest w części jest wykorzystywana pod drogę publiczną, to co do zasady nie może domagać się od pozwanego (...) W. wynagrodzenia za korzystanie z tej działki.

Sytuacja uległa jednak diametralnej zmianie we wrześniu 2011 roku, kiedy Zarząd Dróg Miejskich otrzymał pismo powoda z dnia 17 sierpnia 2011 r., w którym ten domagał się zapłaty wynagrodzenia w kwocie 1.500.000 zł za bezumowne korzystanie z działki o numerze ewidencyjnym (...) położonej w W. przy ul. (...) w okresie od
17 maja 2005 roku do 17 sierpnia 2011 r.

Przedmiotowe pismo należy potraktować jako wypowiedzenie umowy użyczenia ww. nieruchomości, zawartej jeszcze w latach 90 – tych. Powód formułując ww. pismo, dał w sposób jednoznaczny wyraz temu, że nie godzi już na to, aby pozwany korzystał z jego nieruchomości będącej w jego wieczystym użytkowania na dotychczasowych warunkach, tj. nieodpłatnie. W tej sytuacji należy przyjąć, że roszczenie powoda jest zasadne za okres od 2 września 2011 roku do 15 lipca 2012 r., gdyż pozwany (...) W. był już wtedy w złej wierze. Posiadaczem w złej wierze jest bowiem ten, kto wie albo wiedzieć powinien na podstawie towarzyszących okoliczności, że nie przysługuje mu wykonywane prawo. Jednocześnie wskazania wymaga, że dobrą wiarę tego pozwanego wyklucza w tym przypadku jego pozytywna wiedza o przysługiwaniu powódce uprawnienia do władania rzeczą w związku z ustanowieniem na jej rzecz użytkowania wieczystego
i brakiem jego dalszej zgody na nieodpłatne korzystanie z tej nieruchomości przez (...) W..

W braku umownych terminów wypowiedzenia następuje ono ze skutkiem natychmiastowym, co w realiach niniejszej sprawy implikuje przyjęcie, że od dnia 2 września 2011r. pozwane (...) W. było posiadaczem samoistnym działki (...) i części działki (...) o łącznej powierzchni 2.162 m ² znajdujących się w przestrzeni pasa drogowego ul. (...) w złej wierze, a zatem stosownie do art. 225 k.c. w związku z art. 224 § 2 k.c. jest ono obowiązane do wynagrodzenia za korzystanie z tej nieruchomości.

Jak wynika z treści art. 19 ust. 5 ustawy z dnia 21 marca 1981 r. o drogach publicznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 roku, poz. 260 ze zm.) w granicach miast na prawach powiatu zarządcą wszystkich dróg publicznych, z wyjątkiem autostrad i dróg ekspresowych, jest prezydent miasta. Grunt w przestrzeni pasa drogowego ul. (...) stanowiący przedmiot sprawy opisany w opinii biegłego J. B. (2) jako grunt wykorzystywany jako droga publiczna, był w okresie wskazanym w pozwie przeznaczony do korzystania przez nieograniczoną liczbę ludzi, ogólnie dostępny. Jak wynika przy tym bezsprzecznie z poczynionych w niniejszej sprawie ustaleń faktycznych zarząd stanowiącą przedmiot sprawy nieruchomością w przestrzeni pasa drogowego ul. (...), obejmujący modernizację, utrzymanie i ochronę drogi sprawował Zarząd (...), a zatem jednostka organizacyjna pozwanego (...) W., co pozwala na konstatację, że legitymację bierną procesową w niniejszej sprawie posiada ten właśnie podmiot, jako jej posiadacz samoistny.

Odnosząc się natomiast do podniesionego przez pozwanych zarzutu, że wykorzystywanie przedmiotowych działek pod drogę implikuje przyjęcie, że były one wyłączone z obrotu, co oznacza, że powód nie mógł nabyć ich użytkowania wieczystego w tej części, niezbędne jest dokonanie głębszej analizy unormowań prawnych dotyczących statusu gruntów zajętych pod drogi.

Podzielając argumentację przedstawioną w tym zakresie przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w uzasadnieniu wyroku z dnia 11 marca 2016 r. sygn. I ACa 1349/14 w zbliżonym stanie faktycznym, w pierwszej kolejności stwierdzić należy, że art. 2a ustawy z dnia 21 marca 1985 roku o drogach publicznych wprowadził z dniem 1 stycznia 1999 r. zasadę, że drogi te stanowią własność publiczną. Uzupełnienie tego unormowania stanowi art. 73 ustawy z dnia 13 października 1998 roku – Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr 133, poz. 872 ze zm.), którym odebrano z mocy prawa z dniem 01 stycznia 1999 roku własność nieruchomości wszystkim innym podmiotom niż gmina i Skarb Państwa za odszkodowaniem przewidzianym w ust. 4 tego przepisu.

Jednocześnie w orzecznictwie sądów administracyjnych zgodnie przyjmuje się, że brak w hipotezie art. 73 ust. 4 roszczenia użytkownika wieczystego jest konsekwencją unormowania zawartego w ust. 1 tego artykułu, w myśl którego nie stanowi on podstawy do wywłaszczenia innego prawa niż prawo własności, a wywłaszczenia prawa użytkowania wieczystego nie można domniemywać w drodze wykładni rozszerzającej. Wskazuje się przy tym, że ewentualne roszczenia użytkownika wieczystego z tytułu ograniczenia wykonywania prawa użytkowania wieczystego pozostają w sferze stosunków cywilnoprawnych między właścicielem nieruchomości a użytkownikiem wieczystym.

Powyższe rozważania prowadzą do konkluzji, że wyłączenie dróg publicznych z obrotu powszechnego, wprowadzone do porządku prawnego powołanym wyżej art. 2a ustawy o drogach publicznych, uniemożliwia ich obciążenie prawami rzeczowymi na rzecz podmiotów trzecich. Nie może jednak ta konkluzja prowadzić do wniosku o wygaśnięciu czy ustawowym odjęciu prawa użytkowania wieczystego wcześniej ustanowionego, a w konsekwencji do odmowy udzielenia ochrony tego prawa.

Ponadto ustawodawca w art. 2a ustawy o drogach publicznych nie mówi o „pasie drogowym”, lecz wyłącznie o „drodze” i tym samym zawęził pojęcie nieruchomości niedopuszczonych do obrotu prawnego, co do których istnieje ograniczenie przedmiotowe w zakresie dopuszczalności ich zbycia, czy obciążenia. Oznacza to, że wyłączenie z obrotu cywilnoprawnego dotyczy wyłącznie nieruchomości, które po zrealizowaniu procesu inwestycyjnego są budowlą przeznaczoną do prowadzenia ruchu drogowego, zlokalizowaną w pasie drogowym w rozumieniu art. 4 pkt 2 ustawy o drogach publicznych. Stąd też argument związany z wyłączeniem z obrotu powszechnego nieruchomości, których dotyczy żądanie pozwu, mógłby odnosić się tylko do czynności prawnych, jakie nastąpiły po dniu 01 stycznia 1999 roku oraz w zakresie, w jakim faktycznie i prawnie nieruchomość ta została zagospodarowana pod drogi w ścisłym rozumieniu tego słowa.

Natomiast już z samych twierdzeń pozwu wynika, że zgłoszone roszczenie dotyczy działek, znajdujących się w pasie drogowym drogi publicznej, a więc w szerszym ujęciu,
zaś nabycie użytkowania wieczystego gruntu, obejmującego po jego urządzeniu pas drogowy ul. (...), przez poprzednika prawnego powoda Przedsiębiorstwo Państwowe Zakłady (...) nastąpiło z mocy prawa z dniem 05 grudnia 1990 roku, a zatem przed 01 stycznia 1999 roku, od kiedy obowiązuje wyrażona w art. 2a ustawy z dnia 21 marca 1985 roku o drogach publicznych zasada, że drogi te stanowią własność publiczną.

Ponadto wskazać należy na obowiązywanie unormowania dotyczącego przejmowania własności nieruchomości na potrzeby dróg publicznych zawartego w art. 98 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami (tekst jednolity: Dz. U. z 2015 roku, poz. 1774, dalej „u.g.n.”). Na jego podstawie działki gruntu wydzielone pod drogi publiczne, gminne, powiatowe, wojewódzkie i krajowe z nieruchomości, której podział został dokonany na wniosek właściciela, przechodzą z mocy prawa odpowiednio na własność gminy, powiatu, województwa lub Skarbu Państwa z dniem, w którym decyzja zatwierdzająca projekt podziału stała się ostateczna, a orzeczenie o podziale prawomocne. Zasada ta odnosi się też do gruntu pozostającego w wieczystym użytkowaniu, przy czym w tej sytuacji prawo wieczystego użytkowania działki wydzielonej pod drogę wygasa. Z art. 98 wynika, że jego zakres jest ograniczony do podziału dokonywanego na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego i wtedy zgodnie z ust. 3 za działki gruntu wydzielone pod drogi przysługuje odszkodowanie w wysokości uzgodnionej między właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości podlegającej podziałowi a gminą, powiatem, województwem lub starostą powiatu reprezentującym Skarb Państwa.

Jak zaś wynika z materiału dowodowego działki o numerach (...) z obrębu
(...) powstały na mocy decyzji Prezydenta (...) W. z dnia
11 grudnia 2012 roku zatwierdzającej projekt podziału działki numer (...), a zatem nastąpiło to po okresie objętym żądaniem pozwu w niniejszej sprawie. W związku z tymi ustaleniami stwierdzić należy, że ustanowione na rzecz powódki prawo użytkowania wieczystego przed upływem okresu objętego żądaniem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z przedmiotowej nieruchomości zgłoszonego w niniejszej sprawie, nie wygasło ani z mocy prawa, ani z mocy aktów administracyjnych dotyczących tych nieruchomości.
W konsekwencji powodowa spółka korzysta z ochrony przewidzianej w art. 222 i następne k.c. w stosunku do nieruchomości obejmującej działkę (...) i część działki (...) o łącznej powierzchni 2.162 m ^{( 2)}, których dotyczy żądanie pozwu.

Przechodząc do dalszych rozważań Sąd Okręgowy wskazał, że zagadnienie, czy podmiot publiczny, który zajął nieruchomości pod drogę publiczną, może być uznany za ich posiadacza w rozumieniu art. 336 k.c. było już przedmiotem szerokiego zainteresowania judykatury. Zwieńczone ono zostało uchwałą Sądu Najwyższego składu siedmiu sędziów z dnia 26 maja 2006 roku III CZP 19/06. Rozróżniono w niej władztwo polegające na korzystaniu z drogi przez użytkowników od władania przez podmioty publiczne. Drogi publiczne są bowiem rzeczami przeznaczonymi do powszechnego użytku, a można mówić o nim tylko wtedy, gdy krąg osób uprawnionych do korzystania nie jest oznaczony. Możność korzystania z drogi publicznej nie ma cech posiadania konkretnego prawa cywilnego, lecz stanowi korzystanie ze sfery wolności, jaką państwo zapewnia każdemu obywatelowi. W tym wypadku posiadanie należy zaś do podmiotu publicznego. Ustawa o drogach publicznych zakłada, że podmioty publiczne wykonują obowiązki nałożone przez prawo względem dróg publicznych. Takie posiadanie ma zatem charakter samoistny, a jego główną cechą jest brak podporządkowania dyspozycjom innej osoby. Oceny powyższej nie zmienia okoliczność, że władztwo to polega na wykonywaniu zarządu drogą w sposób określony ustawą o drogach publicznych poprzez utrzymywanie jej, w tym odśnieżanie, remontowanie, modernizowanie, czy umieszczanie znaków drogowych. Skoro bowiem Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego działają przez swoje organy, a ich skutki powstają na rzecz tych podmiotów publicznych, to faktyczne wykonywanie własności państwowej wobec nieruchomości zajętych pod drogi publiczne jest samoistnym posiadaniem.

Przepisy art. 19 ust. 1 i art. 20 ustawy o drogach publicznych, nie kreują po stornie pozwanego miasta prawnego tytułu prawnego do tych gruntów. Przepisy te określają bowiem jedynie podmioty będące zarządcami dróg publicznych oraz zakres ich uprawnień i obowiązków, jednakże nie wynika z nich żaden tytuł prawny po stronie tych podmiotów do zarządzanych przez nie gruntów, który mógłby być skutecznie przeciwstawiony prawu użytkownika wieczystego do korzystania z nich.

W tych warunkach powództwo należało uznać za usprawiedliwione co do zasady w stosunku do (...) W., które w okresie objętym pozwem od dnia 02 września 2011 roku było posiadaczem stanowiącej przedmiot sprawy nieruchomości w przestrzeni pasa drogowego ul. (...) w złej wierze, zobowiązanym do zapłaty za bezumowne korzystanie z niego na mocy art. 225 k.c. w związku z art. 224 § 2 k.c.

Na wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy składa się to wszystko, co właściciel mógłby uzyskać, gdyby ją oddał do korzystania na podstawie określonego stosunku prawnego. Biegła B. D. (2) w wydanej w sprawie opinii przyjęła, że wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z działki ewidencyjnej numer (...) i części działki ewidencyjnej numer (...) o łącznej powierzchni 2.162 m ² w okresie od 2 września 2011 roku do 15 lipca 2012 roku powinno wynieść 132.189 zł.

Z uwagi jednak na zasadność podniesionego przez stronę pozwaną na rozprawie w dniu 20 czerwca 2017 r. zarzutu przedawnienia roszczenia w zakresie przekraczającym pierwotnie dochodzoną w niniejszej sprawie kwotę 127.000 zł, zasądzeniu na rzecz powoda z tytułu należności głównej podlegała jedynie kwota 127.000 zł.

W następstwie wniesienia pozwu w niniejszej sprawie, który pierwotnie był skierowany wyłącznie przeciwko Skarbowi Państwa, nastąpiło przerwanie biegu przedawnienia roszczenia tylko przeciwko temu pozwanemu. Wymaganie to nie zostało spełnione w stosunku do (...) W.. Zarzut przedawnienia roszczenia w zakresie przekraczającym kwotę 127.000 zł z tytułu należności głównej stosunku do pozwanego (...) W. Sąd Okręgowy uznał za uzasadniony. (...) W. zostało wezwane do udziału w niniejszej sprawie w charakterze pozwanego na wniosek powoda zgłoszony w piśmie złożonym w dniu 3 marca 2015 r. postanowieniem wydanym w tej dacie. Wezwanie do udziału w sprawie w charakterze pozwanego dokonane przez sąd na wniosek strony zastępuje pozwanie i jeżeli zostało one dokonane na wniosek powoda, przerwa przedawnienia następuje z dniem złożenia tego wniosku, gdyż jest to data czynności przedsięwziętej bezpośrednio w celu dochodzenia roszczenia. W tej sytuacji, skoro wezwanie do udziału w sprawie pozwanego (...) W. nastąpiło na wniosek powoda złożony w dniu 3 marca 2015 roku nie może budzić wątpliwości, że zarzut przedawnienia odnośnie rozszerzonego pismem z dnia 20 czerwca 2017 r. powództwa ponad kwotę 127.000 zł był uzasadniony, albowiem czynności powoda zmierzająca do wezwania do udziału w sprawie (...) W. dokonana pismem złożonym w dniu 3 marca 2015 r. miała miejsce po upływie 3 letniego terminu przedawnienia części dochodzonego w niniejszej sprawie roszczenia przekraczającej kwotę 127.000 zł.

Powyższa konstatacja prowadzi do wniosku, że roszczenie powodowej spółki z tytułu wynagrodzenia może zostać uwzględnione jedynie w kwocie 127.000 zł wobec podniesienia przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia w zakresie rozszerzonego powództwa.

Wskazać przy tym należy, że przedawnienie jest instytucją stabilizującą stosunki prawne, jego istotą jest to, aby dłużnik nie pozostawał bezterminowo w niepewności, co do swojej sytuacji prawnej. Zarzut przedawnienia stanowi prawo podmiotowe dłużnika, dlatego jedynie w wyjątkowych sytuacjach może nie zostać uwzględniony przez sąd i potraktowany, jako nadużycie prawa na podstawie art. 5 k.c., do czego w niniejszej sprawie nie ma, w ocenie Sądu podstaw, gdyż powód reprezentowany przez zawodowych pełnomocników wystąpił pierwotnie z pozwem przeciwko niewłaściwemu pozwanemu i wniósł o wezwanie do udziału w sprawie (...) W. dopiero w marcu 2015 r.

Powód domagał się zasądzenia dochodzonej w niniejszej sprawie należności z odsetkami ustawowymi od 1 sierpnia 2012 r. do dnia zapłaty, Sąd Okręgowy wskazał, że termin spełnienia świadczenia w postaci wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, a co za tym idzie jego wymagalność, określa art. 455 k.c., który wiąże ten termin z wezwaniem dłużnika do jego wykonania. Pozwane (...) W. powinno było spełnić swoje świadczenia z tytułu bezumownego korzystania ze spornej nieruchomości obejmującej działkę (...) i część działki (...) o łącznej powierzchni 2.162 m ² od dnia następnego po doręczenia mu odpisu pozwu wraz z odpisem postanowienia z dnia 03 marca 2015 r. o wezwaniu go do udziału w niniejszej sprawie w charakterze pozwanego, które nastąpiło w dniu 11 marca 2015 r. Tym samym pozwane (...) W. było w opóźnieniu od dnia 12 marca 2015 r. i od tej daty należą się powodowi odsetki.

Brak było natomiast podstaw do uwzględnienia żądania strony powodowej w zakresie odsetek za okres poprzedzający dzień 12 marca 2015 roku i w tej części powództwo musiało zostać oddalone. Podnieść jednocześnie należy, że wezwanie do zapłaty z dnia 17 sierpnia 2011 roku kwoty 1.500.000 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z działki o numerze ewidencyjnym (...) położonej w W. przy ul. (...) w okresie od 17 maja 2005 roku do 17 sierpnia 2011 roku, nie dotyczyło wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z powyższej nieruchomości za okres od dnia 2 września 2011 roku do dnia 15 lipca 2012 roku, co jednoznacznie wynika z jego treści, a zatem nie można uznać, że powyższe wezwanie spowodowało wymagalność świadczenia za okres nieobjęty tym wezwaniem.

O kosztach zastępstwa prawnego pozwanego Skarbu Państwa zastępowanego przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej obciążających powoda Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. i art. 108 § 1 zdanie drugie k.p.c.

Apelacje od tego wyroku wniósł powód oraz pozwane (...) W..

Powód zaskarżył wyrok w zakresie oddalenia powództwa w stosunku do Skarbu Państwa. Powód zarzucił:

- naruszenie art. 224 k.c. w związku z art. 225 k.c. poprzez och nieprawidłowe zastosowanie do sytuacji prawnej pozwanego Skarb Państwa i w konsekwencji błędne oddalenie powództwa w stosunku do tego pozwanego,

- naruszenie art. 328 k.p.c. poprzez zaniechanie wyjaśnienia w uzasadnieniu przyczyn oddalenia powództwa w stosunku do pozwanego Skarbu Państwa.

Pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Prezydenta (...) W. wniósł o oddalenie apelacji powoda.

Powód wniósł o zmianę wyroku i zasadzenie również od pozwanego Skarbu Państwa kwoty 127 000 zł z odsetkami od dnia 12 marca 2015 r. do dnia zapłaty z zastrzeżeniem, ze zapłata tej kwoty przez jednego z pozwanych zwalnia drugiego, ewentualnie uchylenie wyroku o przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania.

Pozwane (...) W. wniosło apelację, kwestionując wyrok w zakresie uwzględniającym powództwo i podnosząc zarzut naruszenia art. 2a ustawy o drogach publicznych poprzez błędną wykładnie pojęcia drogi publicznej, co doprowadziło do uznania, że z obrotu prawnego wyłączone są jedynie nieruchomości zajęte pod drogi, a nie pod pas drogowy, gdy zdaniem pozwanego pojęcie drogi publicznej powinno być rozumiane szerzej jako obejmujące również pas drogowy.

W apelacji pozwany podniósł również zarzut przedawnienia roszczeń za okres od 15 lipca 2011 r. do dnia 11 marca 2012 r.

Pozwany wniósł o zmianę wyroku i oddalenie powództwa oraz zmianę rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu.

Sąd Apelacyjny zaważył, co następuje:

Apelacja pozwanego (...) W. zasługiwała na częściowe uwzględnienie, natomiast apelacja powoda była w całości bezzasadna.

Jeśli chodzi o apelację pozwanego (...) W. to podlegała ona częściowemu uwzględnieniu z uwagi na skuteczność podniesionego dopiero na etapie postępowania apelacyjnego zarzutu przedawnienia, o czym będzie mowa w dalszej części uzasadnienia.

Sąd Apelacyjny uznaje za prawidłowe ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy i przyjmuje jej za własne. Za prawidłowe uznaje też stanowisko Sądu Okręgowego co do spełnienia przesłanek uprawniających powoda do domagania się wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z jego nieruchomości, o których mowa w art. 224 i 225 k.c. Pozwane (...) W. w swej apelacji tej oceny nie kwestionowało, podnosząc w apelacji jedynie zarzut naruszenia art. 2a ustawy o drogach publicznych i wywodząc z tego faktu, iż powód nie nabył skutecznie użytkowania wieczystego nieruchomości, której spór niniejszy dotyczy, a która została zajęta pod pas drogowy. Zdaniem Sądu Apelacyjnego zarzut ten nie jest zasadny, brak jest bowiem podstaw do utożsamiania pojęcia pasa drogowego, z pojęciem drogi, jak sugeruje pozwane (...) W..

Sąd Najwyższy w swych orzeczeniach wielokrotnie wyjaśniał, że ustawodawca w art. 2a u.d.p. nie mówi o „pasie drogowym”, lecz wyłącznie o „drodze”. Tym samym zawęził pojęcie nieruchomości niedopuszczonych do obrotu prawnego oraz co do których istnieje ograniczenie przedmiotowe w zakresie dopuszczalności nabycia własności przez zasiedzenie. Jest to okoliczność istotna, gdyż art. 2a u.d.p. jako stwarzający wyjątek od zasady przewidzianej w art. 172 k.c., że przedmiotem zasiedzenia może być każda nieruchomość bez względu na jej rodzaj i osobę właściciela, podlega wykładni ścisłej, a więc dotyczy jedynie dróg publicznych (tak m.in. w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2014 r. II CSK 491/13). Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie w pełni podziela ten pogląd.

W przywoływanych w apelacji przez pozwane (...) W. wyrokach Naczelnego Sądu Administracyjnego faktycznie prezentowane są poglądy o konieczności utożsamienia pojęcia „drogi” z pojęciem „pasa drogowego”, ale zauważyć należy, iż wypowiedzi te zaprezentowane zostały w zupełnie innym aspekcie i na gruncie innych okoliczności faktycznych, w szczególności w ramach analizy czy poprzedni właściciel może domagać się zwrotu wywłaszczonej nieruchomości zajętej pod pas drogowy, a nie drogę. Zatem wypowiedzi te nie mogą podważać trafności stanowiska Sądu Okręgowego zajętego w niniejszej sprawie o braku podstaw do utożsamienia pojęcia „drogi” z pojęciem „pasa drogowego”, a tym samym braku podstaw do przyjęcia nieważności umowy nabycia przez powoda użytkowania wieczystego spornych działek.

W uzasadnieniu apelacji pozwane (...) W. podniosło również zarzut przedawnienia roszczeń za okres od 15 lipca 2011 r. do 11 marca 2012 r. z uwagi na to, że dopozwanie do udziału w niniejszej sprawie zostało doręczone mu dopiero dnia 11 marca 2015 r.

Podzielając niekwestionowane przez żadną ze stron stanowisko Sądu Okręgowego co do trzyletniego terminu przedawnienia roszczeń powoda o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie, zarzut ten należy uznać za zasadny w zakresie roszczeń dochodzonych za okres do 3 marca 2012 r, a nie jak wskazuje pozwany w apelacji do dnia 11 marca 2011 r. Miarodajnym dla oceny przerwania biegu przedawnienia jest bowiem nie moment doręczenia pozwanemu postanowienia o wezwaniu go do udziału w sprawie, lecz moment złożenia przez powoda wniosku o dopozwanie, a to, (jak i wydanie postanowienia o dopozwaniu) nastąpiło dnia 3 marca 2015 r. Zgłoszenie wniosku o wezwanie do wzięcia udziału w sprawie – jeżeli zostało dokonane przez powoda – wywołuje skutki takie, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pozwu.

Trzeba jednakże zauważyć, że powód w pozwie dochodził kwoty 127 000 zł tytułem wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości będącej przedmiotem przysługującego mu użytkowania wieczystego za okres od 15 lipca 2011 r. do 15 lipca 2012 r., czyli 347,94 zł za dzień bezumownego korzystania (127 000 zł /365 dni = 347,94 zł).

Zatem na uwzględnienie zasługiwało jedynie roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie za okres od dnia 3 marca 2012 r. do dnia 15 lipca 2012 r., czyli okres 135 dni. Zatem łącznie wynagrodzenie za bezumowne korzystanie za ten okres to kwota 46 971,90 zł (135 x 347,94 = 46 971,90 zł). Powództwo winno więc ulec oddaleniu co do kwoty 80 028,10 zł z odsetkami od tej kwoty, jako różnicy pomiędzy kwotą 127 000 zł, a należną powodowi kwotą 46 971,90 zł.

Dalej idąca apelacja pozwanego (...) W. nie zasługiwała na uwzględnienie.

W toku postępowania apelacyjnego pozwane (...) W. odwołało się do stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w wyroku z dnia 10 maja 2017 r., I CSK 463/16. W wyroku tym Sąd Najwyższy stwierdził, że nie można podzielić poglądu wyrażonego w uzasadnieniu orzeczenia, którego dotyczyła rozpoznana skarga kasacyjna, iż przepisy art. 19 ust. 1 i art. 20 u.d.p. określają jedynie podmioty będące zarządcami dróg publicznych oraz zakres ich uprawnień i obowiązków, w związku z czym nie są dla jednostki samorządowej będącej zarządcą drogi źródłem żadnych uprawnień w zakresie władania nieruchomościami zajętymi pod drogi publiczne.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego trzeba przede wszystkim zauważyć, iż pogląd o przysługiwaniu zarządcy drogi uprawnień w zakresie władania nieruchomością zajętą pod drogi, został wypowiedziany w odniesieniu co do nieruchomości zajętych właśnie pod drogi. Tymczasem w niniejszej sprawie powód dochodzi wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości zajętej nie pod drogę, lecz pas drogowy.

Co prawda do zarządcy drogi, w myśl art. 20 ustawy o drogach, należy utrzymanie nawierzchni drogi, chodników, drogowych obiektów inżynierskich, urządzeń zabezpieczających ruch i innych urządzeń związanych z drogą (pkt 4), koordynacja robót w pasie drogowym (pkt 7), wydawanie zezwoleń na zajęcie pasa drogowego i zjazdy z dróg oraz pobieranie opłat i kar pieniężnych (pkt 8),co w świetle definicji pasa drogowego ujętej w art. 4 pkt 1 tej ustawy mogłoby prowadzić do wniosku, że zarządca drogi zarządza również pasem drogowym, ale zwrócić należy uwagę, że w myśl art. 20 pkt 17 tej ustawy do zarządcy drogi należy nabywanie nieruchomości pod pasy drogowe i gospodarowanie nimi w ramach posiadanego prawa do tych nieruchomości, a zatem zarządca ma prawo gospodarowania nieruchomościami zajętymi pod pasy drogowe w ramach posiadanego prawa do tych nieruchomości. W niniejszej sprawie pozwane (...) W., jako zarządca drogi, nie wykazało, by nabyło jakiekolwiek prawo do nieruchomości będącej w użytkowaniu wieczystym powoda, zajętej pod pas drogowy ul. (...). Zatem sam fakt pełnienia funkcji zarządcy drogi nie daje temu zarządcy uprawnienia do posiadania nieruchomości zajętej przez pas drogowy, jeśli nie było poprzedzone nabyciem jakiegokolwiek prawa do tej nieruchomości.

Poza tym z uzasadnienia wyżej wskazanego wyroku Sądu Najwyższego wynika, że podstawą oddalenia powództwa było stwierdzenie, że „powódka nie wykazała, by - przy uwzględnieniu regulacji dotyczących pasów drogowych zawartych w art. 34 i nast. u.d.p. - mogła uzyskać korzyści z tytułu władania częścią działek przyległych do samej drogi. Nie wykazała też, by korzyści z tego tytułu w okresie objętym żądaniem pozwu odniosła strona pozwana”.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, przy ocenie czy sam fakt pełnienia funkcji zarządcy drogi, daje uprawnienie do władania nieruchomością zajętą pod drogę, należy odwołać się do uchwały Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 26 maja 2006 r. III CZP 19/06, w której Sąd Najwyższy analizował nie tylko kwestię tego czy wykonywanie zarządu może być uznane za posiadanie nieruchomości zajętej pod drogę, ale również analizował czy były właściciel nieruchomości, który utracił własność nieruchomości zajętej pod drogę, może dochodzić wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości za wcześniejszy okres, gdy nieruchomość stanowiła jego własność. Otóż, Sąd Najwyższy stwierdził, że art. 73 ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr 133, poz. 872 ze zm.) - przewidujący odszkodowanie dla właścicieli nieruchomości zajętych pod drogi publiczne, które stały się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego - nie wyłącza roszczenia tych osób o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości przed dniem 1 stycznia 1999 r., a więc przed dniem nabycia własności nieruchomości zajętych pod drogi. Zatem pogląd wyrażony w wyroku z dnia 10 maja 2017 r. I CSK 463/16 o tym, że sam fakt zarządzania drogą daje uprawnienie do władania nieruchomością zajętą pod drogi, wydaje się być sprzeczny z uchwałą 7 sędziów z dnia 26 maja 2006 r. III CZP 19/06.

Dlatego też podzielając co do zasady stanowisko Sądu Okręgowego o zasadności roszczenia powoda o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości, będącej przedmiotem przysługującego powodowi użytkowania wieczystego, a zajętej pod pas drogowy, dokonując jedynie korekty wysokości należnego powodowi wynagrodzenia z uwagi na zasadność podniesionego przez pozwane (...) W. zarzutu przedawnienia, Sąd Apelacyjny w oparciu o art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym częściowo w ten sposób, że oddalił powództwo o zapłatę kwoty 80.028,10 zł z odsetkami od tej kwoty. Zmiana rozstrzygnięcia co do roszczeń dochodzonych w sprawie, wymagała również korekty rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu, gdyż pozwane (...) W. wygrało proces w 70%, dlatego winno ponieść koszty procesu jedynie w 30%, a powód w 70%. Z tego powodu Sąd Apelacyjny dokonał również zmiany w punkcie trzecim zaskarżonego wyroku.

Nie zasługiwała na uwzględnienie apelacja powoda, zmierzająca do zakwestionowania stanowiska Sądu Okręgowego o bezzasadności roszczeń powoda wobec pozwanego Skarb Państwa. Skarb Państwa jest właścicielem nieruchomości zajętych pod drogę oznaczoną jako ul. (...). Skarb Państwa jest też właścicielem nieruchomości zajętych pod pas drogowy, którego niniejszy spór dotyczy, a które objęte są użytkowaniem wieczystym przysługującym powodowi. Powód, jak słusznie podniesiono w odpowiedzi na apelację, w istocie nie wskazał, na czym miałoby polegać posiadanie spornych nieruchomości przez Skarb Państwa, który nie wykonuje żadnych funkcji związanych z zarządem drogi, a tym bardziej pasa drogowego. Przekonująca argumentacja nie została również przedstawiona w apelacji powoda. Sam bowiem fakt, iż pozwany Skarb Państwa jest właścicielem drogi krajowej, nie oznacza, że pozwany Skarb Państwa musi być automatycznie właścicielem nieruchomości zajętej pod pas drogowy – w tym przypadku własność Skarbu Państwa nie wynika, wbrew twierdzeniom apelacji, z treści art. 2a ustawy o drogach publicznych, z przyczyn wskazanych już w ramach analizy apelacji pozwanego (...) W.. Samo natomiast twierdzenie, że Skarb Państwa korzysta z drogi krajowej, abstrahując od zasadności tego poglądu, nie uprawnia do twierdzenia, że korzysta też z pasa drogowego.

O ile zatem co do zasady można zgodzić się z powodem, że uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie zawiera szerszej argumentacji odnoszącej się do korzystania z nieruchomości przez Skarb Państwa, o tyle wskazać należy, że fakt ten sam przez się nie przesądza o wadliwości zaskarżonego orzeczenia. Sąd Apelacyjny jest sądem merytorycznym, zatem jest w stanie ocenić tę kwestię samodzielnie. Jak zostało to już wyżej wskazane, powód poza podniesieniem twierdzenia, że pozwany Skarb Państwa, jako właściciel drogi krajowej, korzysta z niej, o tyle istotnej w niniejszej sprawie okoliczności korzystania z pasa drogowego, nie wykazał.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny apelację powoda oddalił na podstawie art. 385 k.p.c.

Sąd Apelacyjny w oparciu o art. 102 k.p.c. nie obciążył powoda kosztami postępowania apelacyjnego. Jeśli chodzi o koszty należne pozwanemu (...) W., to wskazać należy, że korekta rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego nastąpiła z uwagi na uwzględnienie zarzutu przedawnienia podniesionego dopiero w postępowaniu apelacyjnym. Żadne okoliczności nie stały na przeszkodzie podniesieniu tego zrzutu już w postępowaniu pierwszoinstancyjnym.

Jeśli chodzi o koszty należne drugiemu pozwanemu, to zdaniem Sądu Apelacyjnego w tym przypadku za nieuwzględnieniem jego żądania zasądzenia kosztów przemawiają zasady współżycia społecznego. Sąd Apelacyjny dostrzega bowiem, że pozwany Skarb Państwa, będący właścicielem nieruchomości, której spór niniejszy dotyczy, pozostaje bierny i w istocie akceptuje patologiczną sytuację, kiedy to użytkownik wieczysty, jest w istocie pozbawiony możliwości korzystania z nieruchomości oddanej mu w użytkowanie wieczyste, z uwagi na zajęcie jej pod pas drogowy, i co więcej, pobiera z tego tytułu opłaty za użytkowanie wieczyste, mając świadomość tego, że już w latach 90 – tych ubiegłego wieku podmiot, od którego powód nabył użytkowanie wieczyste, uzyskał zapewnienie uregulowania tej kwestii po uregulowaniu tytułu do nieruchomości, co nastąpiło już w 2002 r., kiedy to Wojewoda (...) stwierdził decyzją z 29 marca 2002 r. nabycie użytkowania wieczystego przez (...).

Małgorzata Sławińska Beata Kozłowska Dorota Markiewicz