Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 kwietnia 2019 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR del. Tadeusz Bulanda

Protokolant: sekr. sądowy Paulina Bondel

po rozpoznaniu w dniu 8 kwietnia 2019 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. B. (1) i M. B.

przeciwko M. S.

o bezpodstawne wzbogacenie i odszkodowanie

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od A. B. (1) i M. B. na rzecz M. S. kwoty po 500 (pięćset) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu i nie obciąża powodów kosztami procesu w pozostałym zakresie;

III.  przyznaje adw. A. P. z funduszy Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 3600 (trzy tysiące sześćset) złotych, powiększoną o podatek od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za pełnienie funkcji pełnomocnika z urzędu ustanowionego dla powodów.

Sygn. akt I C 1434/15

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 4 grudnia 2008 roku, sprecyzowanym ostatecznie w piśmie procesowym z 10 kwietnia 2017 roku, M. B. i A. B. (1) wnieśli o zasądzenie od M. S. na ich rzecz:

1)  168 480 złotych z odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, tytułem zwrotu korzyści uzyskanej w ten sposób, że pozwany nie łożył kwot, do których był obowiązany tytułem obowiązków związanych z opieką nad dzieckiem, a które to koszty ponosili powodowie, co stanowi bezpodstawne wzbogacenie pozwanego;

2)  8 500 złotych tytułem odszkodowania za zniszczone przez niego mienie;

3)  kosztów według norm przepisanych, w tym kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, oświadczając, że nie zostały poniesione w całości ani w części.

Wysokość bezpodstawnego wzbogacenia powodowie obliczyli jako koszt 18-letniej opieki nad dzieckiem pozwanego, a wnukiem powodów, w stawce po 500 złotych miesięcznie (6000 zł rocznie) oraz koszt dojazdów do wnuka przez 18 lat w stawce po 3 360 złotych rocznie (108 000 zł + 60 480 zł). Wysokość odszkodowania określili jako wartość ruchomości wchodzących w skład gospodarstwa domowego pozwanego i jego żony, a córki powodów, które powodowie, jak twierdzili, przekazali córce (pozew – k. 2-4, pismo procesowe – k. 1376-1380).

M. S. wniósł o oddalenie powództwa w całości, wskazując na bezpodstawność roszczeń. Podniósł, iż nie zlecał powodom opieki nad synem T. S. oraz że wywiązywał się w okresie objętym pozwem z obowiązku alimentacyjnego względem dziecka (odpowiedź na pozew – k. 176).

W piśmie procesowym z 14 października 2010 roku pozwany wniósł o zasądzenie na jego rzecz od powodów kosztów procesu według norm przepisanych (pismo – k. 195).

W piśmie procesowym z dnia 5 maja 2017 roku pozwany podniósł zarzut częściowego przedawnienia roszczenia, wykraczającego ponad 10 letni termin. Zaprzeczył, aby zniszczył meble i inne elementy wyposażenia mieszkania, które miałyby stanowić własność powodów (pismo procesowe – k. 1423-1424).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. S. i B. S. zawarli związek małżeński w 1994 roku. W 1995 roku kupili spółdzielcze prawo do lokalu nr (...) w budynku przy ulicy (...) w C.. Znaczną część ceny mieszkania (20 000 złotych z 25 000 złotych) pokryli rodzice B. A. i M. B., którzy również sfinansowali wyposażenie mieszkania w podstawowe sprzęty – meble pokojowe, segment, pralkę, lodówkę.

Dnia 8 maja 1998 roku M. i B. S. urodził się syn T..

M. S. zmienił pracę, którą wykonywał w W. i podjął zatrudnienie w PHU (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w C.. Zmiana wiązała się ze zmniejszeniem wynagrodzenia, ale M. S. podzielał zdanie swojej żony, iż pozwoli to scalić ich więzi małżeńskie. Z biegiem czasu pomiędzy małżonkami dochodziło do coraz częstszych nieporozumień i kłótni. B. S. oczekiwała, że małżonek podejmie lepiej płatną pracę, a gdy zaangażował się w prace dodatkowe wyrażała niezadowolenie z małej ilości czasu spędzanej wspólnie przez małżonków.

W sierpniu 2002 roku M. S. wyprowadził się z mieszkania zajmowanego wspólnie z żoną i synem i przeniósł się do swoich rodziców.

Wyrokiem z 6 stycznia 2003 roku Sąd Rejonowy w Ciechanowie (sygn. akt III RC 467/02) przyznał T. S. od M. S. rentę alimentacyjną w kwotach po (...) złotych miesięcznie.

W 2003 roku i 2004 roku T. S. przechodził problemy zdrowotne. Z powodu wady słuchu przebywał na badaniach i turnusach rehabilitacyjnych w Ośrodku (...) w W. oraz (...) Centrum (...) w J..

T. S. miał trudności w nauce. Wymagał pracy korekcyjno-kompensacyjnej. Wykazywał cechy nadpobudliwości psychoruchowej. Rozpoznano u niego zaburzenia koncentracji uwagi, deficyty parcjalne (w zakresie rozwoju w obrębie pamięci słuchowej bezpośredniej, myślenia logicznego, przyczynowo-skutkowego, umiejętności grafomotorycznych) oraz zaburzenia emocjonalne.

Opiekę nad nim sprawowała B. S., zaś jej rodzice A. i M. B. pomagali w opiece nad wnuczkiem, bądź przyjeżdżając do C. (najczęściej przyjeżdżała M. B.), bądź opiekując się wnukiem w ich miejscu zamieszkania w H. ok. 20 km od C.. Będąc w C., babcia spędzała z wnukiem wolny czas, odbierała go z przedszkola, a później szkoły, gotowała obiady, pomagała przy odrabianiu prac domowych. A. i M. B. pomagali córce rzeczowo i finansowo. W pomoc angażowali się także bracia B. S..

Wyrokiem z 13 lutego 2006 roku Sąd Okręgowy w Płocku rozwiązał przez rozwód małżeństwo B. i M. S.. Jednocześnie ustalił udział M. S. w ponoszeniu kosztów utrzymania T. S. w wysokości po 500 złotych miesięcznie, zamiast alimentów zasądzonych wyrokiem Sądu Rejonowego w Ciechanowie z dnia 6 stycznia 2003 roku. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił apelację B. S. od powyższego orzeczenia.

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Ciechanowie z dnia 24 września 2008 roku, zmienionym wyrokiem Sądu Okręgowego w Płocku z dnia 4 grudnia 2008 roku renta alimentacyjna należna T. S. od M. S. została podwyższona za okres od 19 stycznia 2004 roku do 30 kwietnia 2004 roku z kwoty po (...) złotych miesięcznie do kwoty (...) złotych miesięcznie, płatnej z góry do dziesiątego dnia każdego miesiąca do rąk matki B. S. z ustawowymi odsetkami w razie zwłoki w płatności, poczynając od 19 stycznia 2004 roku. Została podwyższona również renta alimentacyjna ustalona w wyroku rozwodowym Sądu Okręgowego w Płocku z dnia 13 lutego 2006 roku z kwoty po (...) złotych miesięcznie do kwoty po (...) złotych miesięcznie, płatnej do dziesiątego dnia każdego miesiąca do rąk matki B. S., poczynając od 1 września 2008 roku, z ustawowymi odsetkami w razie zwłoki w płatności (kopie opinii – k. 166-166v, kopia opinii sądowo-lekarskiej – k. 167, kopia umowy darowizny sporządzonej w formie aktu notarialnego – k. 222, kopia opinii – k. 223-224v, odpis wyroku Sądu Rejonowego w Ciechanowie – k. 649-663, odpis wyroku Sądu Okręgowego w Płocku – k. 664-671, odpis wyroku Sądu Rejonowego w Ciechanowie – k. 672-678, odpis wyroku Sądu Okręgowego w Płocku – k. 679-689, odpis wyroku Sądu Okręgowego w Płocku – k. 690-702, odpis wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie – k. 703-713, pracownicze dokumenty M. S. – k. 959-962, odpis aktu notarialnego – k. 1479-1481, odpis aktu notarialnego – k. 1482-1484, kopia opinii – k. 1603-1607, zeznania świadków: D. B., A. B. (2) – k. 945 i 947, B. S. – k. 1007, 1616-1620 i 1728-1733, A. N. – k. 1610-1612, J. O. – k. 1612-1615, dowód z przesłuchania powódki – k. 1733-1738, dowód z przesłuchania powoda – k. 1738-1739, dowód z przesłuchania pozwanego – k. 1738-1742).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych wyżej dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach niniejszej sprawy. Dokumenty były spójne z pozostałym materiałem dowodowym, a ich autentyczność i zgodność z rzeczywistością nie budziły wątpliwości.

Sąd uwzględnił zeznania świadków i stron w zakresie, w jakim pokrywają się z dowodami z dokumentów. Przesłuchani świadkowie to członkowie rodziny powodów lub bliscy znajomi byłej żony pozwanego, dlatego zeznania te w większości były tendencyjne i nasycone niechęcią (głównie zeznania B. B. (2) i jej braci) do M. S..

Zeznania powodów były ogólne i również nasycone żalem i niechęcią do pozwanego, która narosła wokół konfliktu małżeńskiego ich córki i pozwanego. W kontekście przedmiotu tej sprawy (żądanie pieniężne) zeznania powodów są materiałem dowodowym o niskiej wartości. Powodowie nie byli w stanie wskazać konkretnych wydatków ponoszonych przez nich na poczet kosztów utrzymania i wychowania T. S.. Brak jest w ich zeznaniach konkretów dotyczących czasu poświęconego jako pomoc w opiece nad wnukiem. Z zeznań powodów, a także B. B. (2) wynika, że pomoc finansową (np. na pokrycie kosztu pobytu T. S. w sanatorium oraz w postaci kosztów przejazdów z H.-A.) ponosili także bracia B. B. (2).

Sąd pominął nie powołany wyżej materiał dowodowy jako nieprzydatny dla ustalenia okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Chodzi tu w szczególności o materiały zgromadzone w aktach postępowań przygotowawczych, które nie dają podstaw do poczynienia jakichkolwiek ustaleń co do zakresu bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego oraz zakresu i wysokości szkody, której rekompensaty powodowie dochodzą.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

M. B. i A. B. (1) domagali się zasądzenia na ich rzecz od M. S. kwoty 168 480 złotych z odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego uzyskanego w ten sposób, że pozwany nie łożył kwot, do których był obowiązany tytułem obowiązków związanych z opieką nad synem T. S., a które to koszty ponosili powodowie. Nadto żądali zasądzenia od pozwanego na ich rzecz kwoty 8 500 złotych tytułem odszkodowania za zniszczone przez niego mienie.

Podstawą prawną pierwszego z roszczeń (168 480 złotych) jest art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

Ugruntowane jest stanowisko judykatury, iż przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu znajdą zastosowanie, gdy brak jest innego środka prawnego, przy wykorzystaniu którego, możliwe byłoby przywrócenie równowagi majątkowej, naruszonej bez prawnego uzasadnienia. Odpowiedzialność z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia ma charakter subsydiarny (patrz: wyrok Sądu Najwyższego z 8 marca 2018 roku, III CSK 299/17, Lex nr 2508551).

W świetle stanu faktycznego i uzasadnienia roszczenia o zapłatę 168 480 złotych, należałoby rozważyć w pierwszej kolejności zastosowanie art. 140 § 1 k.r.o., zgodnie z którym, osoba, która dostarcza drugiemu środków utrzymania lub wychowania nie będąc do tego zobowiązana albo będąc zobowiązana z tego powodu, że uzyskanie na czas świadczeń alimentacyjnych od osoby zobowiązanej w bliższej lub tej samej kolejności byłoby dla uprawnionego niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami, może żądać zwrotu od osoby, która powinna była te świadczenia spełnić.

Skoro powodowie twierdzą, że ponieśli koszt wychowania i utrzymania wnuka T. S., który powinien ponieść jego ojciec – M. S., to w istocie powodowie zgłaszają roszczenie o charakterze regresowym, uregulowane w art. 140 k.r.o. W tej sytuacji, wobec subsydiarności tej instytucji prawnej, nie mogą znaleźć zastosowania przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. W tej sytuacji, przy uwzględnieniu zasady wyrażonej w art. 321 § 1 k.p.c., zgodnie z którym sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie, już samo popieranie roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia w okolicznościach faktycznych sprawy daje podstawę do oddalenia powództwa o zapłatę kwoty 168 480 złotych.

Niezależnie od powyższego, żądanie zapłaty kwoty 168 480 złotych jest także bezzasadne w świetle art. 140 k.r.o. M. S. w okresie objętym żądaniem pozwu (18 pierwszych lat życia T. S.) partycypował w kosztach utrzymania i wychowania syna – w pierwszym okresie 4,5 lat życia syna w ten sposób, że mieszkając z żoną i synem przeznaczał uzyskiwane przez siebie dochody na potrzeby rodziny, a następnie płacąc alimenty na podstawie orzeczeń sądów.

Podnieść należy, że zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Orzeczenia Sądu Rejonowego w Ciechanowie i Sądu Okręgowego w Płocku określające wysokość świadczeń alimentacyjnych obciążających pozwanego na rzecz jego syna wiążą Sąd w niniejszej sprawie, a zatem nie jest dopuszczalne poczynienie przy rozpoznaniu tej sprawy ustalenia, że powodowie ponieśli koszty utrzymania i wychowania T. S., które obowiązany był ponieść M. S.. Z art. 133 § 1 i art. 135 § 1 k.r.o. wynika, że. rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania, przy czym zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Jeżeli zatem właściwe sądy w C. i P. ustaliły w danej wysokości alimenty obciążającej M. S. na rzecz jego syna, uwzględniając usprawiedliwione potrzeby T. S. oraz zarobkowe i majątkowe możliwości M. S., to w niniejszej sprawie Sąd nie może ustalić, że należne alimenty były wyższe i alimenty w zakresie przekraczającym alimenty zasądzone i uiszczane przez pozwanego pokryli powodowie zamiast pozwanego.

Dodatkowo zważyć trzeba, że powodowie, mimo obowiązku wyrażonego w art. 232 k.p.c. i art. 6 k.c., nie wykazali, iżby ponieśli na rzecz T. S. co miesiąc przez 18 pierwszych lat jego życia po 780 zł, w tym po 280 zł tytułem kosztów dojazdów oraz po 500 złotych tytułem kosztów utrzymania i wychowania. Twierdzenia tego nie potwierdza materiał dowodowy zgromadzony w sprawie – nie dowodzą tego w żaden sposób dokumenty, a zeznania świadków, przede wszystkim B. B. (2), oraz zeznania powodów nie pozwalają na poczynienie jakichkolwiek, nawet przybliżonych miarodajnych ustaleń w tym zakresie. Twierdzenie, że powodowie płacili regularnie po 3 360 złotych przez osiemnaście lat życia T. S. jest nadto sprzeczne z doświadczeniem życiowym i zasadami logiki, skoro w tym okresie niewątpliwie ulegały zmianie tak potrzeby T. S., jak i ceny oraz siła nabywcza pieniądza.

Odnośnie żądania zapłaty odszkodowania podnieść należy, że zgodnie z art. 415 k.c. kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Skuteczność roszczenia odszkodowawczego uzależniona jest od wykazania bezprawności zachowania sprawcy szkody, istnienia i wysokości szkody oraz związku przyczynowego między tym zjawiskami (art. 361 § 1 k.c.).

Powodowie nie udowodnili (również mimo obowiązku wyrażonego w art. 232 k.p.c. i art. 6 k.c.), jakie dokładnie przedmioty zostały rzekomo zniszczone, że należały one do powodów, że ich wartość wynosiła 8 500 złotych oraz że zniszczył je pozwany bezprawnym zachowaniem.

Wobec powyższego Sąd oddalił powództwo w całości.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c., który stanowi, że w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Powodowie przegrali sprawę w całości, jednak mając na względzie ich wprawdzie nie skonkretyzowane, lecz wieloletnie starania o wychowanie wnuka oraz ich sytuację majątkową, Sąd uznał za sprawiedliwe obciążenie ich jedynie częścią kosztów procesu poniesionych przez pozwanego.

Adwokat reprezentujący z urzędu powodów złożył oświadczenie, że jego wynagrodzenie nie zostało zapłacone w całości ani w części. Sąd zasądził zatem ze środków Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie na rzecz pełnomocnika powodów na podstawie § 2 pkt 3, § 6 pkt 6 w zw. z § 19 i 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokatów oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, wynagrodzenie w kwocie 3 600 zł tytułem, które powiększył o należny podatek od towarów i usług.