Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 30 listopada 2015 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 listopada 2015 roku

sprawy z wniosku D. K.

z udziałem A. S., H. K., Z. Ś., W. K., P. K., M. K. (1), K. K. (2)

o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji uczestniczek: A. S., H. K.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 16 lutego 2015 roku, sygn. akt I Ns 1929/14

postanawia:

1.  zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie drugim sentencji w ten sposób, że stwierdzić iż wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne na podstawie ustawy nabyli: syn L. K. i wnuczka H. K. po 1/2 (jednej drugiej) części każdy z nich;

2.  oddalić apelację w pozostałej części;

3.  ustalić, iż każdy z uczestników ponosi koszty postępowania odwoławczego związane ze swoim udziałem w sprawie.

SSO Jarosław Gołębiowski

SSA w SO Arkadiusz Lisiecki SSO Paweł Hochman

Sygn. akt II Ca 337/15

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. cytuję:

„1. stwierdził, że spadek po J. K. z domu N. (córce J. i M.), zmarłej w dniu(...)roku w W., ostatnio stale zamieszkałej w W., na podstawie ustawy nabyli: mąż B. K. (syn P. i J.) w 4/16 częściach oraz dzieci L. K. (syn B. i J.), W. K. (1) (syn B. i J.), P. K. (syn B. i J.) i Z. Ś. z domu K. (córka B. i J.) po 3/16 części każde z nich, z tym, że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne na podstawie ustawy nabyli mąż B. K. (syn P. i J.) i syn L. K. (syn B. i J.) po 1/2 części każdy z nich;

2. stwierdził, że spadek po B. K. (synu P. i J.), zmarłym w dniu (...)roku w W., ostatnio stale zamieszkałym w W., na podstawie ustawy nabyły dzieci: L. K. (syn B. i J.), P. K. (syn B. i J.) i Z. Ś. z domu K. (córka B. i J.) po 2/8 części każde z nich, oraz wnuczki A. S. z domu K. (córka W. i B.) i H. K. z domu K. (córka W. i B.) po 1/8 części każda z nich, z tym, że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne na podstawie ustawy nabył syn L. K. (syn B. i J.) w całości;

3. stwierdził, że spadek po L. K. (synu B. i J.), zmarłym w dniu (...)roku w W., ostatnio stale zamieszkałym w W., na podstawie ustawy nabyła żona W. K. (2) z domu B. (córka J. i M.) oraz dzieci: M. K. (1) (syn L. Z. i W.), D. K. z domu K. (córka L. Z. i W.) i K. K. (2) (syn L. Z. i W.) po 1/4 części każde z nich, z tym, że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne na podstawie ustawy nabyła żona W. K. (2) z domu B. (córka J. i M.) w całości;

4. stwierdził, że spadek po W. K. (1) (synu B. i J.), zmarłym w dniu (...)roku w W., ostatnio stałe zamieszkałym w W., na podstawie ustawy nabyły dzieci: A. S. z domu K. (córka W. i B.) i H. K. z domu K. (córka W. i B.) po 1/2 części każda z nich;

5. ustalił, ze strony ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie” – koniec cytatu.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego:

J. K. i B. K. byli małżeństwem, z którego urodziło się czworo dzieci: L. K., W. K. (1), P. K. i Z. Ś.. Małżonkowie K. byli właścicielami nieruchomości znajdującej się w W. obręb (...), w skład której wchodziło gospodarstwo rolne.

W dniu (...)roku zmarła J. K., która stale zamieszkiwała w W.. Nie pozostawiła ona po sobie testamentu, a jej mąż oraz dzieci dożyły chwili otwarcia spadku. Nie miała ona innych dzieci, w tym pozamałżeńskich ani przysposobionych. Nikt z wyżej wymienionych nie zrzekł się spadku ani go nie odrzucił, nikt także nie został uznany za niegodnego dziedziczenia.

W skład spadku po J. K. wchodził udział w gospodarstwie rolnym położonym w miejscowości W.. W chwili śmierci J. K. w gospodarstwie tym pracował B. K. oraz jeden z jego synów L. K.. Hodowali wtedy świnie, mieli także 2 byki. Praca w gospodarstwie była głównym zajęciem L. K., który w 1979 roku zrobił uprawnienia rolnicze i uzyskał świadectwo wykwalifikowanego rolnika, hodowcy bydła. L. K. wraz z ojcem hodował kury, kaczki, przez pewien czas także gęsi. Pozostałe rodzeństwo L. K. nie pracowało w przedmiotowym gospodarstwie ani w ogóle w rolnictwie i nie miało uprawnień rolniczych.

W dniu (...)roku zmarł jeden z synów B. W. K.. W. K. (1) był rozwiedziony, miał dwie córki A. S. i H. K.. Nie pozostawił on po sobie testamentu, a żadna z córek nie zrzekła się dziedziczenia po ojcu, nie odrzuciła spadku ani nie została uznana za niegodną dziedziczenia. W. K. (1) nie miał innych dzieci, w tym ani pozamałżeńskich ani przysposobionych.

W dniu (...)roku zmarł B. K., który po sobie pozostawił troje dzieci: L. K., P. K. i Z. Ś. oraz po zmarłym wcześniej synu W. K. (1) jego dwie córki A. S. i H. K.. Nie miał innych dzieci, w tym pozamałżeńskich ani przysposobionych, nie pozostawił także żadnego testamentu. Żadne z dzieci nie zrzekło się spadku po nim ani go nie odrzuciło, nikt także nie został uznany za niegodnego dziedziczenia. W skład spadku po B. K. wchodziły udziały w gospodarstwie rolnym położonym w miejscowości W.. Gospodarstwem zajmował się nadal L. K., który hodował m.in. drób, świnie oraz siał zboże.

L. K. był żonaty z W. K.. Ze związku małżeńskiego miał troje dzieci: M. K. (1), K. K. (2) i D. K.. W. K. (2) pomagała mężowi w pracy na gospodarstwie, dorabiała także pracami chałupniczymi oraz w Spółdzielni (...). Z czasem zajęła się już tylko pracą wraz z mężem w gospodarstwie.

W dniu (...)r. L. K. zmarł. Nie pozostawił on po sobie testamentu, nie miał także innych dzieci, w tym pozamałżeńskich ani przysposobionych. Nikt nie zrzekł się spadku po nim ani go nie odrzucił i nikt nie został uznany za niegodnego dziedziczenia. Po śmierci męża W. K. (2) zrezygnowała z hodowli świń i byków, ale nadal miała drób i założyła plantację truskawek.

Z. Ś. nie pracowała w rolnictwie, zatrudniona była w (...) w P. T.. a mieszkała w M.. P. K. nie pracował w rolnictwie, pracował w elektrowni (...), a mieszkał w P. T.natomiast W. K. (1) również nie pracował w rolnictwie, utrzymywał się z prac dorywczych i zmieniał miejsce zamieszkania. Żadne z rodzeństwa L. K. nie miało swojego gospodarstwa rolnego ani uprawnień rolniczych.

Mając tak poczynione ustalenia faktyczne Sąd Rejonowy stwierdził, że spadek po J. K. na podstawie ustawy w części ogólnej nabyli: mąż B. K. w 4/16 częściach oraz dzieci L. K., W. K. (1), P. K. i Z. Ś. z domu K. po 3/16 części każde z nich. Sąd ten stwierdził w oparciu o zgodne zeznania stron, że wchodzące w skład spadku po J. K. gospodarstwo rolne na podstawie ustawy nabyli mąż B. K. i syn L. K. po 1/2 części każdy z nich.

B. K. zmarł w 1987 r., w chwili swojej śmierci również nie pozostawił po sobie testamentu, a przy życiu w tej dacie pozostawały jego dzieci L. K., P. K. i Z. Ś.. Otwarcia spadku nie dożył W. K. (1) który zmarł w 1985 roku. pozostawiając po sobie córki: A. S. i H. K.. Mając powyższe na uwadze Sąd Rejonowy stwierdził, że spadek po B. K. na podstawie ustawy w części ogólnej nabyły dzieci: L. K., P. K. i Z. Ś. z domu K. po 2/8 części każde z nich, oraz wnuczki A. S. z domu K. i H. K. z domu K. po 1/8 części każda z nich. Wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne na podstawie ustawy nabył syn L. K. w całości, albowiem tylko on spełniał przesłanki z art. 1059 k.c., gdyż pracował on w przedmiotowym gospodarstwie, uprawiał rolę oraz hodował inwentarz - świnie, byki, drób, nadto miał uprawnienia rolnicze. Pozostali spadkobiercy nie spełniali przesłanek z art. 1059 k.c.

Sąd Rejonowy w oparciu o zgodne zeznania stron stwierdził, że spadek po L. K. na podstawie ustawy nabyła żona W. K. (2) z domu B. oraz dzieci: M. K. (1), D. K. z domu K. i K. K. (2) po ¼ części każde z nich, z tym, że wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne na podstawie ustawy nabyła żona W. K. (2) z domu B. w całości.

Trzy lata po śmierci swojej matki w 1985 roku zmarł W. K. (1). Był on rozwiedziony, miał dwie córki A. S. i H. K.. Nie pozostawił on po sobie testamentu, nie miał on również innych dzieci, w tym pozamałżeńskich ani przysposobionych. Dlatego też Sąd Rejonowy stwierdził, że spadek po W. K. (1) na podstawie ustawy nabyły dzieci: A. S. z domu K. i H. K. z domu K. po 1/2 części każda z nich. W skład spadku nie wchodziło jednak gospodarstwo rolne, albowiem W. K. (1) nie miał własnego gospodarstwa rolnego ani nie nabył udziału w gospodarstwie po matce. Nie pracował on w gospodarstwie rolnym swoich rodziców ani nigdzie przy produkcji rolnej i nie miał uprawnień rolniczych, nie był też trwale niezdolny do pracy. Utrzymywał się z prac dorywczych i nie spełniał przesłanek z art. 1059 k.c.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 520 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego postanowienia wniosły uczestniczki H. K. i A. S. zaskarżając go w części, tj. w zakresie pkt. 1, 2 postanowienia w szczególności w zakresie wyłączenia z dziedziczenia gospodarstwa rolnego pozostałego w spadku po J. i B. K. ich syna W. K. (1) i wnuczki H. K. i A. S..

Apelacja zaskarżonemu wyrokowi zarzuca:

1. naruszenie prawa materialnego poprzez błędną interpretację art. 1059 k.c. polegającą na przyjęciu że W. K. (1), A. S. i małoletnia w dacie otwarcia spadku H. K. nie spełnili przesłanek do dziedziczenia gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadku.

2. błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, oraz sprzeczność ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodowego w sprawie, nadto niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy wskutek naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, nie przeprowadzenie postępowania dowodowego i w konsekwencji dokonanie błędnych ustaleń faktycznych polegających na uznaniu przez Sąd, że W. K. (1), A. S. i małoletnia w dacie otwarcia spadku H. K. nie spełnili przesłanek do dziedziczenia gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadku,

3. naruszenie prawa procesowego - art. 233 § 1 k.p.c. i art. 670 k.p.c. poprzez oparcie rozstrzygnięcia na zeznaniach wnioskodawczyni D. K., które są niewiarygodne, nielogiczne i sprzeczne ze stanem faktycznym, bowiem D. K. była małoletnia w dacie otwarcia obu spadków;

4. naruszenie prawa procesowego - art. 328 § 2 k.p.c. poprzez zupełne pominięcie w treści uzasadnienia dowodów, na których Sąd się oparł ustalając, iż w W. K. (1), A. S. i małoletnia w dacie otwarcia spadku H. K. nie spełnili przesłanek do dziedziczenia gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadku.

Biorąc pod uwagę powyższe apelujące wnosiły o zmianę postanowienia Sądu pierwszej instancji i stwierdzenie, że W. K. (1), A. S. i małoletnia w dacie otwarcia obu spadków H. K. nabyli wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje: apelacja jest uzasadniona jedynie w części, a mianowicie w zakresie wyłączenia z dziedziczenia gospodarstwa rolnego pozostałego w spadku po B. K. jego wnuczki H. K..

Obowiązkiem Sadu Rejonowego w niniejszej sprawie było wyjaśnić kwestię posiadania kwalifikacji do dziedziczenia gospodarstwa rolnego przez spadkobierców ustawowych J. K. i B. K..

Stosownie do treści art. LI przepisów wprowadzających ustawę z dnia 23.04. (...). kodeks cywilny ( Dz. U. Nr 16, poz. 94 ze zm. ) do spraw spadkowych stosuje się prawo jakie obowiązywało w chwili śmierci spadkodawców. Niespornym w sprawie jest, że J. K. z d. N. zmarła (...)., zaś jej mąż B. K. zmarł (...).

W tym stanie rzeczy kwalifikacje do dziedziczenia gospodarstwa rolnego spadkobierców ustawowych ( zstępnych ) należy oceniać na podstawie treści art. 1059 k.c. w brzmieniu nadanym nowelą z dnia 26.03.1982r. ( Dz. U. Nr 11, poz.81 ), która weszła w życie z dniem 06.004.1982 r.

Trafnie Sąd Rejonowy w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia wskazał warunki jakie muszą spełniać zstępni spadkodawców, by mogli z mocy ustawy dziedziczyć gospodarstwo rolne.

Z poczynionych przez Sąd meriti ustaleń faktycznych wynika, że jedynie syn L. K. spełniał przesłanki z art. 1059 pkt 1 k.c., gdyż zarówno w dacie otwarcia spadku po matce i ojcu pracował w gospodarstwie spadkowym oraz posiadał kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego. Pozostałe dzieci spadkodawców nie posiadali kwalifikacji, o których stanowi przepis art. 1059 k.c. Faktem niespornym jest, że córka Z. Ś., która mieszkała na stałe w M., w dacie otwarcia spadku po rodzicach nie pracowała w rolnictwie, zatrudniona była na podstawie umowy o pracę w (...) w P. T.syn P. K. pracował w Elektrowni (...), a mieszkał w P. T.., natomiast syn W. K. (1) pracował na kolei w systemie.

W sprawie niniejszej spornym jest czy syn W. K. (1) w dacie otwarcia spadku po swej matce stale pracował w gospodarstwie rolnym. W postępowaniu przed Sądem Okręgowym w związku z powyższym przeprowadzono zgłoszone w apelacji nowe wnioski dowodowe z zeznań świadków oraz przeprowadzono dowód z przesłuchania w charakterze strony uczestników, których to nie przesłuchano przed Sądem I instancji.

Z przeprowadzonych dowodów z zeznań świadków oraz przesłuchania stron zgodnie wynika, że spadkodawcy byli właścicielem gospodarstwa rolnego o łącznej powierzchni 2,16 ha, w tym 1,58 ha gruntów ornych, 0,22 ha łąka, działka siedliskowa 0,08 ha oraz 0,27 ha las. Już w roku 1978 przekazali synowi L. K. i jego żonie działkę orną na której wybudowano siedlisko oraz łąkę. ( dowód: zeznania uczestników W. K., P. K., Z. Ś. protokół z dn. 16.11.2015r., od 00:05:30 – 00:49:16; rejestr gruntów k. 22). Oznacza powyższe, że skoro grunt orny i łąka były uprawiane przez L. K. i jego żonę to pozostałe dzieci w dacie otwarcia spadku po rodzicach nie mogły pomagać matce i ojcu przy pracach takich jak: przy żniwach, wykopkach ziemniaków i innych pracach polowych, czy tez doglądać inwentarza. Z zeznań świadków M. K. (2), S. K., M. B. i J. D. wynika, że w latach 80 – tych ubiegłego wieku nie widzieli W. K. (1) by pomagał rodzicom w pracach w gospodarstwie. ( dowód: zeznania świadków protokół z dn. 06.07.2015 r., M. K. (2) 00:06:34 – 00:13:21; S. K. 00:23:07 – 00:29:59; protokół z dn. 28.09.2015r. M. B. 00:21:15 – 00: 26:42 i J. D. 00:10:34 – 00:19:22 ).

Sąd Okręgowy odmówił wiary zeznaniom R. Ś. i E. Ś., iż W. K. (1) pomagał rodzicom w pracach w gospodarstwie rolnym w dacie otwarcia spadku po matce J. K.. Zeznania tych świadków pozostają w sprzeczności z zeznaniami w/w świadków oraz z zeznaniem uczestniczki W. K. oraz częściowo z zeznaniami P. K. i Z. Ś., którzy to potwierdzili fakt przekazania synowi L. K. i jego żonie działki ornej. Także nie zasługują na wiarę zeznania uczestników Z. Ś. i P. K., iż w gospodarstwie rolnym w dacie otwarcia spadku po rodzicach także oni wraz z bratem W. K. (1) pomagali rodzicom w pracach w gospodarstwie rolnym. W tym miejscu podkreślić należy , że uczestnik P. K. potwierdził ostatecznie, iż zeznania uczestniczki (...) sa zgodne z prawdą. Także powyższe fakty potwierdził w swych informacyjnych wyjaśnieniach złożonych na rozprawie w dniu16.06.2014 r w sprawie I Ns 118/14 Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał, ze stosownie do treści art. 6 k.c. apelujące nie udowodniły by w dacie otwarcia spadku po J. K. także syn W. K. (1) spełniał przesłanki konieczne do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, o których stanowi przepis art. 1059 k.c.

Co do dziedziczenia gospodarstwa rolnego przez wnuczki spadkodawców tj. uczestniczki H. K. i A. S. to należy odnieść się do treści art. 1060 k.c. w brzmieniu obowiązującym w dacie śmierci dziadków. Otóż wnuki spadkodawcy mogą dziedziczyć gospodarstwo rolne w dwóch przypadkach. W pierwszym wnuki dziedziczą wówczas, gdy ich rodzic nie dożył chwili otwarcia spadku lub dożył ale zrzekł się dziedziczenia, został wydziedziczony, uznany za niegodnego albo odrzucił spadek. W drugim przypadku wnuk dziedziczy gospodarstwo w sytuacji kiedy rodzic dożył chwili otwarcia spadku , ale nie może dziedziczyć gospodarstwa rolnego, gdyż nie odpowiada warunkom przewidzianym w art. 1059 k.c.

W pierwszym przypadku wnuki spadkodawcy dziedziczą gospodarstwo rolne jeżeli stale pracują w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej, mają kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego, są małoletni lub trwale niezdolni do pracy. Natomiast w drugim przypadku wnuki dziedziczą gospodarstwo rolne tylko wtedy, gdy stale pracują w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej albo mają kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego ( art. 1060 k.c. w związku z art. 160 § 1 i 1059 k.c.).

Oczywistym jest, że żadna z apelujących nie może dziedziczyć gospodarstwa rolnego w świetle wyżej omówionych warunków po swej babci J. K., albowiem ich ojciec W. K. (1) dożył chwili otwarcia spadku po mamie.

Sytuacja wygląda inaczej w przypadku dziedziczenia gospodarstwa rolnego po dziadku B. K. przez H. K.. Dzieje się tak dlatego, że uczestniczka H. K. z d. K. w chwili otwarcia spadku ( 01.09.1987 r. ) była osobą małoletnią ( urodziła się bowiem (...)r. ). Uwagi tej nie można odnieść do uczestniczki A. S., która w dacie otwarcia spadku była osobą pełnoletnią i nie pracowała w gospodarstwie rolnym, ani nie posiadała kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Dlatego też mając na uwadze w/w rozważania Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie w punkcie drugim sentencji w ten sposób, że stwierdził, iż wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne na podstawie ustawy nabyli syn L. K. i wnuczka H. K. po ½ części każde z nich.

W pozostałej części apelacja nie jest uzasadniona i stosownie do treści art. 385 k.p.c. podlega oddaleniu. O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.