Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 marca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA Tomasz Pałdyna

Sędziowie: SA Jacek Sadomski (spr.)

SO del. Paulina Wawrzynkiewicz

Protokolant: sekretarz sądowy Olga Kamińska

po rozpoznaniu w dniu 21 marca 2019 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy

z powództwa J. B. (1)

przeciwko (...) S.A. w W.

o ochronę dóbr osobistych

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 27 lutego 2017 r., sygn. akt III C 451/16

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie pierwszym i drugim w całości w ten sposób, że powództwo oddala,

b)  w punkcie piątym w całości w ten sposób, że przyznaje radcy prawnemu J. B. (2) ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w W.7 920 zł (siedem tysięcy dziewięćset dwadzieścia złotych) bez podatku VAT tytułem nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu,

c)  w punkcie siódmym w ten sposób, że zasądza od powódki na rzecz pozwanego 8 280 zł (osiem tysięcy dwieście osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

I.  uchyla zaskarżony wyrok w punktach czwartym i szóstym;

II.  oddala apelację powódki;

III.  zasądza od powódki na rzecz pozwanego 1012, 50 zł (tysiąc dwanaście złotych pięćdziesiąt groszy) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

IV.  przyznaje radcy prawnemu J. B. (2) ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w W.855 zł (osiemset pięćdziesiąt pięć złotych) bez podatku VAT tytułem nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt VIA Ca 1334/17

UZASADNIENIE

Powódka J. B. (1) wniosła pozew przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W. o ochronę dóbr osobistych w postaci prawa do prywatności i dobrego imienia. Podstawą faktyczna powództwa był fakt udzielania przez pozwaną telefonicznie osobom postronnym informacji dotyczących zawartej przez powódką z pozwaną umowy i jej nienależytego wykonania.

Powódka domagała się ochrony niemajątkowej poprzez:

1)  nakazanie pozwanemu zaniechania naruszeń jej dóbr osobistych w postaci prawa do prywatności i dobrego imienia, poprzez zaprzestanie udzielania osobom postronnym informacji dotyczących istoty zawarcia przez powódkę umowy o abonament z (...), to jest numeru umowy, wysuwanych w stosunku do powódki żądań finansowych, ich wysokości, daty wymagalności, jak również zamiaru podjęcia działań windykacyjnych w stosunku do niej oraz ujawnienia informacji o jej zadłużeniu w biurze informacji gospodarczej;

2)  usunięcie skutków naruszenia dóbr osobistych poprzez złożenie w formie pisemnej i przesłanie na adres powódki, oświadczenia o przeprosinach, następującej treści: (...) S.A. składa wyrazy ubolewania z powodu bezprawnego naruszania dóbr osobistych pani J. B. (1) poprzez udzielanie, osobom postronnym, informacji dotyczących istoty zawarcia przez nią umowy o abonament z (...), jej numeru, wysuwanych w stosunku do niej żądań finansowych, ich wysokości, daty wymagalności, jak również zamiaru podjęcia działań windykacyjnych w stosunku do pani J. B. (1) oraz ujawnienia informacji o jej zadłużeniu w biurze informacji gospodarczej, naruszającego jej prawo do prywatności i dobre imię. (...) S.A. zobowiązuje się nie dokonywać takiego naruszania dóbr osobistych w przyszłości”.

Powódka wniosła również o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz zasądzenia zadośćuczynienia w kwocie 20 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty, a także zasądzenia świadczenia pieniężnego na rzecz (...) w kwocie 50 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty.

Pozwany nie uznał powództwa i wnosił o jego oddalenie.

Wyrokiem z 27 lutego 2017 r. Sąd Okręgowy w Warszawie częściowo uwzględnił powództwo w ten sposób, że nakazał pozwanej usunięcie skutków naruszenia dóbr osobistych powódki poprzez przesłanie do powódki oświadczenia następującej treści: (...) S.A. w W., składa wyrazy ubolewania z powodu bezprawnego naruszenia dóbr osobistych pani J. B. (1) poprzez udzielenie osobom nieupoważnionym w dniach 10.02.2015 roku i 11.02.2015 roku, informacji dotyczących zawartej przez nią umowy, wysokości zadłużenia i daty wymagalności a także zamiaru podjęcia działań windykacyjnych w stosunku do pani J. B. (1)”. Ponadto, sąd okręgowy zasądził na rzecz powódki 1000 zł zadośćuczynienia, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 04 kwietnia 2016 roku do dnia zapłaty. W pozostałym zakresie powództwo zostało oddalone.

Sąd okręgowy ustalił, że 6 lutego 2004 r. powódka udzieliła pełnomocnictwa swojemu synowi M. B. do występowania w jej imieniu przed wszystkimi władzami, urzędami, instytucjami, przedsiębiorstwami i osobami fizycznymi, a także do składania wszelkich oświadczeń i wniosków, a także reprezentowania powódki przed sądami w charakterze strony, wnioskodawcy, uczestnika postępowania i do udzielania w jej imieniu dalszych pełnomocnictw. Z racji wieku i stanu zdrowia powódki M. B. zajmował się nią i wspomagał ją finansowo. W dniu 3 marca 2010 r. powódka zawarła z pozwanym umowę o abonament na okres osiemnastu miesięcy. W umowie jako numer do kontaktu powódka wskazała numer (...). Pismem z 27 lutego 2012 r. powódka wypowiedziała zawartą umowę. W wypowiedzeniu wskazała, aby wszelką korespondencję kierować na adres przy ul. (...) w P., zaś inne informacje przekazywać telefonicznie pod numer (...). W dniu 28 lutego pozwana skierowała do powódki pismo, w którym wskazała, że rezygnacja powódki z zawartej w dniu 3 marca 2010 r. nie może zostać uwzględniona, gdyż nie uwzględnia wymogów określonych w Regulaminie Umowy o Abonament. Umowa była kontynuowana. W dniu 23 kwietnia 2014 r. pozwany otrzymał pełnomocnictwo udzielone przez powódkę synowi M. B.. Powódka wypowiedziała umowę w grudniu 2014 r. Umowa została rozwiązana z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia na dzień 31 marca 2015 r. Powódka nie opłacała abonamentu. W dniach 9, 14, 17 stycznia 2015 r. pracownicy działu windykacji pozwanego dzwonili pod numer (...) i rozmawiali z synem powódki M. B. bez potwierdzenia, że jest on osobą upoważnioną przez powódkę do uzyskiwania informacji związanych z umową, a także bez weryfikacji jego danych. W rozmowach przekazali informacje dotyczące zawarcia przez powódkę umowy, numeru zawartej umowy, informowali o zaległościach w płatnościach, wysokości zadłużenia, pierwszych cyfrach numeru PESEL powódki. Żądali uregulowania należności oraz informowali, że nieuregulowanie należności może spowodować przekazanie danych powódki do Biura (...).

Pismem z 22 stycznia 2015 r. powódka zwróciła się do pozwanego o wyjaśnienie powodów, z jakich doszło do udzielenia informacji dotyczących jej osoby. Pismem z 25 lutego 2015 r. pozwany potwierdził fakt braku zweryfikowania przez pracowników pozwanego danych osobowych osoby, której przedstawiono wyjaśnienia dotyczące płatności. Pozwany przeprosił powódkę za zaistniałą sytuację oraz w ramach zadośćuczynienia, za błędy popełnione przez pracowników pozwanego, zaproponował wyksięgowanie 50 % opłaty abonamentowej naliczonej w lutym 2015 w kwocie 100 zł. Pomimo tego pracownicy działu windykacji pozwanego w dniach 10 i 11 lutego 2015 r. ponownie w rozmowach telefonicznych z M. B. udzielali mu żądanych przez niego informacji co do zawartej przez powódkę z (...) umowy.

Pismem z 20 lutego 2016 r., doręczonym pozwanemu w dniu 2 marca 2016 roku, powódka wezwała pozwanego do zaniechania naruszeń jej dóbr osobistych i zażądała zapłaty 20 000 zł tytułem zadośćuczynienia z odsetkami ustawowymi od dnia doręczenia wezwania, a także zapłaty 50 000 zł na rzecz (...) z ustawowymi odsetkami od dnia doręczenia wezwania do dnia zapłaty.

Jak wskazał sąd okręgowy, powódka ma 87 lat. Choruje na stwardnienie rozsiane. Z uwagi na stan zdrowia praktycznie nie opuszcza mieszkania i wymaga stałej pomocy osób trzecich. Powódka jest osobą niepełnosprawną z ustalonym znacznym stopniem niepełnosprawności. Z uwagi na znacznie ograniczoną możliwość samodzielnej egzystencji, powódka wymaga stałej pomocy osób trzecich. Przez pewien czas powódką opiekował się syn M. B.. Informacje o zaległościach finansowych z tytułu zawartej umowy o abonament wpłynęły negatywnie na relacje powódki z synem M. B., który pomagał powódce i wspierał ją także finansowo. Od tego czasu relacje powódki z synem się pogorszyły do tego stopnia, iż M. B. przestał się zajmować powódką.

Sąd okręgowy uznał, że pozwany dopuścił się bezprawnego naruszenia dóbr osobistych powódki w postaci prawa do prywatności i dobrego imienia. Pracownicy pozwanego kontaktując się telefonicznie pod numer wskazany przez powódkę nie weryfikowali danych osoby, z którą rozmawiali, przyjmując za rozmówcą, iż jest on osobą decyzyjną co do umowy jaką powódka zawarła z (...). Bez uzyskania informacji dotyczącej imienia i nazwiska, czy też innych danych wynikających z pełnomocnictwa na podstawie, których można było zweryfikować, czy dana osoba faktycznie może podejmować decyzje odnoszące się do umowy o abonament, pracownicy pozwanego telefonicznie udzielali informacji co do pierwszych cyfr numeru PESEL powódki, numeru umowy, którą powódka zawarła z (...), wysokości zadłużenia wynikającego z tejże umowy, daty wymagalności. Ponadto, pracownicy pozwanego informowali rozmówcę o zamiarze podjęcia w stosunku do powódki działań windykacyjnych. Sąd okręgowy wskazał, że wprawdzie M. B. miał pełnomocnictwo udzielone przez powódkę do reprezentowania jej, na co powoływał się w rozmowach z pracownikami pozwanej, jednakże okoliczności te w ocenie sądu okręgowego nie miały znaczenia. Jak wskazał sąd okręgowy, pracownicy pozwanej udzielali informacji M. B. nie jako jej pełnomocnikowi, a jako osobie, która podawała się za takiego pełnomocnika i syna powódki. Nie zweryfikowali jego danych. Pozwany przekazując M. B. dane dotyczące zadłużenia powódki i wskazując na możliwość skierowania tej należności do windykacji naruszył dobre imię powódki. Informacja ta wiązała się bowiem z negatywnym odbiorem powódki przez M. B..

Sąd okręgowy wskazał ponadto, że sam kontakt telefoniczny ze strony pozwanego nie był bezprawny. Była to jedyna możliwa forma kontaktu z powódką. Numer, na który dzwonili pracownicy pozwanego został wskazany przez samą powódkę jako numer do kontaktu w piśmie z dnia 27 lutego 2012 r.

Apelację od wyroku sądu okręgowego wniosły obie strony.

Powódka zaskarżyła wydany wyrok w części oddalającej powództwo co do kwoty 5000 zł zadośćuczynienia i wniosła o zmianę wyroku poprzez zasądzenie na jej rzeczy tej kwoty. W apelacji skarżąca podniosła zarzuty naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę zeznań świadka A. B. oraz naruszenie art. 448 k.c. poprzez zasądzenie zbyt niskiej i nieadekwatnej kwoty zadośćuczynienia.

Pozwana zaskarżyła wyrok w części uwzględniającej powództwo, wnosząc o jego zmianę i oddalenie powództwa. Skarżąca podniosła zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę zeznań świadka A. B. oraz art. 299 k.p.c. poprzez zaniechanie dowodu z przesłuchania powódki. Ponadto, skarżąca wskazała również na naruszenie art. 24 k.c. poprzez uznanie, że doszło do bezprawnego naruszenia dóbr osobistych powódki i art. 38 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych oraz art. 5 k.c.

Rozpoznając sprawę w granicach zaskarżenia, sąd apelacyjny zważył, co następuje.

Zgodnie z prawidłowymi ustaleniami faktycznymi sądu okręgowego:

- powódka zawarła umowę z pozwanym i z tytułu tej umowy była dłużnikiem pozwanego;

- pracownicy pozwanego domagając się spłaty istniejącego zadłużenia kontaktowali się telefonicznie, dzwoniąc na numer wskazany przez powódkę, jako numer do kontaktów;

- rozmawiali w tej sprawie z synem powódki M. B., który miał pełnomocnictwo udzielone przez powódkę w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym (kopia pełnomocnictwa: k. 59) do działania w imieniu i na rzecz powódki, a pełnomocnictwo to zostało przez powódkę złożone pozwanemu;

- w toku rozmów, których forma nie budziła zastrzeżeń, pracownicy pozwanego informowali pełnomocnika powódki o numerze umowy zawartej przez powódkę, istniejącym na jej koncie zadłużeniu oraz konsekwencjach związanych z postępowaniem egzekucyjnym na wypadek niespłacenia tego zadłużenia;

- sam M. B. w rozmowach z pracownikami pozwanego wskazywał, że jest osobą uprawnioną do reprezentacji powódki w relacjach z pozwanym.

W świetle powyższych prawidłowych ustaleń faktycznych, niekwestionowanych zresztą przez obie strony i aprobowanych przez sąd apelacyjny, niezasadna jest ocena prawna sądu okręgowego, który uznał, że powyższe działania pozwanego stanowiły bezprawne naruszenie prawa do prywatności i dobrego imienia powódki.

Z oceną tą nie można się zgodzić. Sąd okręgowy, uzasadniając wyrażoną w tej sprawie ocenę prawną, podnosił, że bezprawne naruszenie dóbr osobistych powódki polegało na tym, że pracownicy pozwanej w toku rozmów telefonicznych nie zweryfikowali danych osoby, z którą rozmawiali, przyjmując za rozmówcą, że jest on osobą decyzyjną co do umowy, jaką powódka zawarła z pozwaną. Rzecz jednak w tym, czego nie dostrzega sąd okręgowy, że założenie przyjęte przez pracowników pozwanego okazało się zasadne – faktycznie rozmawiali oni z M. B., pełnomocnikiem powódki, a więc osobą „decyzyjną”. M. B. nie był więc – jak twierdzi powódka – „osobą postronną”, nieupoważnioną przez nią do uzyskiwania informacji o zawartej przez powódkę umowie i istniejącym w związku z tym zadłużeniu i działaniach windykacyjnych, które mogą być w związku z tym podjęte. W efekcie nie doszło do bezprawnego naruszenia dóbr osobistych powódki w postaci prawa do prywatności i dobrego imienia poprzez ujawienie osobie trzeciej informacji dotyczących umowy zawartej przez powódkę z pozwaną spółką. Tym samym zasadny jest podnoszony w apelacji strony pozwanej zarzut naruszenia art. 24 § 1 k.c.

Bez znaczenia w świetle powyższego jest ocena sądu okręgowego co do naruszenia przez stronę pozwaną art. 38 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych. Nawet gdyby przyjąć za zasadny zarzut tego sądu co do braku należytej kontroli przez stronę pozwaną nad zbiorem danych, w tym w zakresie ich udostępniania, uchybienie to nie skutkowało w okolicznościach rozpoznawanej sprawy naruszeniem dóbr osobistych powódki. Jej dane osobowe nie zostały przekazane osobom trzecim. Trafnie okoliczności te podniesione zostały w ramach zarzutu naruszenia art. 38 ustawy o ochronie danych osobowych w apelacji strony pozwanej.

Bezzasadnie strona pozwana zarzuca sądowi pierwszej instancji naruszenie art. 299 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z zeznań powódki. Pomijając sam brak obowiązku przeprowadzenia przez sąd okręgowy tego dowodu z urzędu (skarżący wniosku o przeprowadzenie tego dowodu nie składał) wskazać należy, że sąd zasadnie pominął ten dowód mając na uwadze stanowisko samej powódki, która oświadczyła, że zeznawać w tej sprawie nie będzie (pismo pełnomocnika powódki: k.173).

Strona powodowa w złożonej apelacji podnosi zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wadliwą ocenę dowodu z zeznań świadka A. B. i odmowę wiary zeznaniom tego świadka, w tym zakresie, w którym świadek wskazał, że raz odebrał telefon od pracownika pozwanego dotyczący umowy zawartej przez powódkę i rozmawiał na ten temat z pracownikiem pozwanego. Można podzielić zarzut powoda, że ocena dokonana przez sąd okręgowy nie jest przekonywująca, zwłaszcza jeśli zważyć, że pozwany w odpowiedzi na pozew wprost przyznał, że pracownicy pozwanego podjęli próbę skontaktowania się z powódką również za pośrednictwem jej wnuka A. B. (k. 48). Wbrew jednak zarzutom strony powodowej, okoliczność ta nie wpływa na ostateczną ocenę prawną tej sprawy. Jak wynika bowiem z zeznań świadka A. B. odebrał on raz telefon od pracownika pozwanego. Uzyskał informację o zawartej przez powódkę umowie oraz istniejącej zaległości. Jak wskazał świadek, nie rozmawiał on o tym z powódką, nie przywiązywał do tego faktu specjalnej wagi. Całą sprawą zajmował się jego ojciec M. B., od niego również świadek miał wiedzę co do zawartej przez powódkę umowy i istniejącej zaległości. Przysłuchiwał się bowiem wcześniejszym rozmowom ojca prowadzonym z pracownikami pozwanego. W efekcie przyjąć należy, że opisany przez świadka incydent związany z rozmową telefoniczną z pracownikiem pozwanego odnośnie do umowy zawartej przez babcię świadka nie powinien być uznany za bezprawne naruszenie dóbr osobistych powódki skutkujące koniecznością przyznania jej żądanej ochrony niemajątkowej i majątkowej.

Obiektywna koncepcja ochrony dóbr osobistych wymaga w wypadku oceny określonego zdarzenia w kontekście dokonanego naruszenia uwzględnienia całego kontekstu sytuacyjnego danego zdarzenia, jego społecznego odbioru i oceny według kryteriów właściwych dla ludzi rozsądnych i uczciwych. Akcentuje się przy tym konieczność zachowania należytych proporcji i umiaru, tak aby instrumenty ochrony, w wypadku ochrony niemajątkowej oparte na konstrukcji prawa podmiotowego o charakterze bezwzględnym, nie były nadużywane w sytuacjach drobnych, incydentalnych naruszeń, co stanowiłoby o niedopuszczalnych deprecjonowaniu samego przedmiotu ochrony i tym samym naruszało zasadę minima non curat praetor (tak w szczególności wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2002 r., IV CKN 1076/00).

W świetle powyższego powództwo powódki uznać należy w całości za bezzasadne. Działania pozwanego nie skutkowały bowiem bezprawnym naruszeniem prawa do prywatności i dobrego imienia powódki, które wymagałaby udzielenia jej ochrony niemajątkowej i majątkowej. W efekcie bezprzedmiotowe są pozostałe zarzuty zawarte w apelacjach obu stron.

Z tych względów sąd apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił wniesione w tej sprawie powództwo. W konsekwencji zmianie podlegały również pozostałe, akcesoryjne rozstrzygnięcia zawarte w zaskarżonym wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu – art. 98 § 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Na koszty poniesione przez pozwaną składają się opłata od apelacji oraz wynagrodzenie pełnomocnika procesowego ustalone w stawce minimalnej na poziomie 75 % wynagrodzenia podstawowego. Natomiast wynagrodzenie pełnomocnikowi z urzędu przyznane zostało w oparciu o stawkę minimalną wynikającą z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu.