Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 30 maja 2019 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VIII Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Artur Fornal (spr.)

Sędziowie: SO Wiesław Łukaszewski

SO Wojciech Wołoszyk

po rozpoznaniu w dniu 30 maja 2019 r. w Bydgoszczy

na posiedzeniu niejawnym

w sprawie z wniosku dłużnika S. S.

o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej

na skutek zażalenia dłużnika na postanowienie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 5 marca 2019 r. (sygn. akt XV GU 600/18)

p o s t a n a w i a:

1.  uchylić zaskarżone postanowienie w punkcie 1. (pierwszym) oraz odrzucić wniosek;

2.  przyznać radcy prawnemu J. P. od Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Bydgoszczy kwotę 450 zł (czterysta pięćdziesiąt złotych) wraz z należnym podatkiem od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej dłużnikowi z urzędu.

Wiesław Łukaszewski Artur Fornal Wojciech Wołoszyk

Sygn. akt VIII Gz 71/19

UZASADNIENIE

Dłużnik S. S. we wniosku złożonym w dniu 31 października 2018 r. domagał się ogłoszenia własnej upadłości, jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej.

Postanowieniem z dnia 5 marca 2019 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy (Sąd upadłościowy) oddalił powyższy wniosek, a także przyznał ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Bydgoszczy radcy prawnemu J. P. kwotę 2.214 zł brutto tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej dłużnikowi z urzędu.

Sąd upadłościowy ustalił, że dłużnik S. S. ma 43 lata. Mieszka w mieszkaniu należącym do jego rodziców. Dłużnik ma na utrzymaniu córkę, na rzecz której zobowiązany jest do uiszczania alimentów w kwocie 350 zł miesięcznie, zgodnie z zwartą ugodą sądową. Pracował on w firmie (...) Sp. z o.o. na stanowisku portiera w okresie od 26 marca 2018 r. do 31 lipca 2018 r., a do rozwiązania umowy o pracę doszło na mocy porozumienia stron. Dłużnik ma orzeczony umiarkowany stopień niepełnosprawności na okres do dnia 31 lipca 2019 r. Dłużnik nadużywał alkoholu. W okresie od 16 sierpnia 2016 r. do 10 października 2016 r. był hospitalizowany w (...) w Ś.. W trakcie pobytu w placówce zrealizował podstawowy program terapii uzależnień. Drugi raz dłużnik przebywał w ww. Szpitalu w okresie od 2 lipca 2018 r. do 27 lutego 2018 r. Dłużnik leczył się także neurologicznie, jest uzależniony od alkoholu. Stwierdzona u dłużnika polineuropatia jest skutkiem zespołu zależności alkoholowej. Dłużnik zatrudniony był także w (...) na stanowisku pracownika transportu wewnętrznego w okresie od 4 maja 2015 r. do 17 października 2015 r. Umowa ta została rozwiązana przez pracodawcę. W czasie wykonywania pracy dłużnik dwukrotnie korzystał z tzw. „urlopu na żądanie”, a powyższe wynikało z faktu, iż po spożyciu alkoholu nie był pewien czy może przystąpić do pracy. Wcześniej dłużnik pracował w firmie (...), a pomiędzy terapiami dorywczo w (...).

Sąd Rejonowy ustalił ponadto, że dłużnik zalega z płatnościami alimentów na rzecz swojej córki – według stanu na dzień 10 kwietnia 2018 r. na kwotę 17.244,01 zł. Dłużnik ma także zadłużenie w (...), (...), (...) S.A., (...)

Sąd upadłościowy zważył, że zgodnie z art. 10 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2019 r. poz. 498; dalej jako: p.u.) upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Definicja niewypłacalności została zawarta w art. 11 p.u., który stanowi, iż dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych (art. 11 ust. 1 p.u.). Przepisy te z mocy art. 491 ¹ p.u. stosuje się także do osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej.

W ocenie Sądu Rejonowego zgromadzony materiał dowodowy pozwala na ustalenie, że dłużnik jest osobą niewypłacalną. Dłużnik od dłuższego czasu nie reguluje swoich wymagalnych zobowiązań, którego nie mogą także zostać zaspokojone z jego majątku. Sytuacja materialna dłużnika jest niewątpliwie trudna. Sąd ten podkreślił, że samo ustalenie, że dłużnik jest osobą niewypłacalną nie jest wystarczające do ogłoszenia upadłości. Stosownie bowiem do art. 491 ⁴ ust. 1 p.u. sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.

W ocenie Sądu upadłościowego porównując treść przepisów art. 491 ⁴ ust. 1 oraz art. 491 ⁴ ust. 2 p.u. należy stwierdzić, że w przypadku winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa nie znajdą zastosowania zasady słuszności i zasady humanitaryzmu. W przypadku, gdy dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa Sąd nie bada czy zachodzą zasady słuszności lub humanitaryzmu. Sąd upadłościowy powołał się przy tym na pogląd, według którego umyślność w rozumieniu art. 491 ⁴ ust. 1 p.u. oznacza objęcie przez dłużnika zamiarem doprowadzenia do niewypłacalności albo jej pogłębienia, a nie sam fakt umyślnego dokonania czynności, które ostatecznie do niewypłacalności doprowadziły. Rażące niedbalstwo natomiast to kwalifikowana postać tzw. winy nieumyślnej, polegającej na niedołożeniu należytej staranności wymaganej w danych okolicznościach. Dla przypisania niedbalstwa konieczne jest ustalenie, że w konkretnych okolicznościach danego przypadku sprawca mógł zachować się z należytą starannością.

W ocenie Sądu pierwszej instancji dłużnik wskutek rażącego niedbalstwa zwiększył istotnie swoją niewypłacalność. W lipcu i sierpniu 2018 r. zaciągnął on bowiem kolejne dwie pożyczki. Dłużnik rozwiązał umowę o pracę, gdyż zamierzał wyjechać do pracy w Niemczech. Właśnie w celu sfinansowania tego wyjazdu dłużnik zawarł ww. dwie umowy pożyczki. Pomijając zaległości ze zobowiązań alimentacyjnych należności z tych dwóch umów stanowią 30 % pozostałego zadłużenia dłużnika, a więc zaciągnięte zobowiązania były niewielkie. Sam fakt wyjazdu do pracy za granicę nie świadczyłby jeszcze o rażącym niedbalstwie dłużnika, jednak – w ocenie Sądu upadłościowego – okoliczności związane z tym wyjazdem wskazują na co najmniej rażące niedbalstwo wnioskodawcy. Dłużnik nie miał żadnej umowy na podstawie której miał wykonywać pracę. Cały wyjazd oparty był na zapewnieniach kolegi, a przed rozwiązaniem umowy o pracę oraz zaciągnięciem pożyczek dłużnik nie podjął jakichkolwiek czynności sprawdzających wiarygodność propozycji pracy za granicą. Należy przy tym wskazać, że z uwagi na stwierdzoną u niego polineuropatię dłużnik wiedział, że nie może wykonywać pracy na wózkach widłowych, a na nich właśnie miał tam pracować. W ocenie Sądu a quo mogło to oznaczać, że dłużnik okłamał swojego kolegę, który miał mu załatwić pozwolenie na pracę w Niemczech, albo też świadomie godził się na zdobycie fałszywego zezwolenia. Działań dłużnika nie można usprawiedliwiać tym, iż w Polsce jego wynagrodzenie w znacznej części zajmowane było przez komornika, skoro największe zaległości dotyczyły alimentów. Ponadto podejmując legalne zatrudnienie dłużnik musi się liczyć z tym, że jego wynagrodzenie będzie zajmowane przez komornika. Dłużnik nie potrafił też wskazać na co zostały przeznaczone pieniądze z pożyczki udzielonej mu przez (...) S.A., ograniczając się do stwierdzenia „na łatwe życie”, nie był on też w stanie określić kosztów swojego utrzymania. W ocenie Sądu upadłościowego dłużnik nie bierze odpowiedzialności za własne zobowiązania finansowe, zaciągnięcie kredytu tłumaczył namowami ze strony konkubiny, a zadłużenie z tytułu alimentów także wynika z postawy konkubiny, która wystąpiła z pozwem o alimenty, a potem przeprowadzała egzekucję sądową. Jako podstawę oddalenia wniosku (w punkcie 1 postanowienia) Sąd Rejonowy powołał przepis art. 491 ^{( 4)} ust. 1 p.u., natomiast przyznania wynagrodzenia pełnomocnikowi ustanowionemu dla dłużnika z urzędu (w punkcie 2 postanowienia) § 14 ust. 1 pkt 5 w zw. z § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (tekst jedn.: Dz.U. z 2019, poz. 68).

Zażalenie na powyższe postanowienie złożył dłużnik, zaskarżając go w części tj. co do oddalenia wniosku. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił:

1.  naruszenie art. 391 ⁴ ust. 1 p.u. poprzez jego błędne niezastosowanie pomimo braku przesłanek do uznania, że dłużnik istotnie zwiększył stopień swojej niewypłacalności wskutek rażącego niedbalstwa,

2.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wybiórczą i sprzeczną z zasadami doświadczenia życiowego, a nie swobodną zebranego materiału dowodowego i chybione uznanie, że dłużnik zwiększył stopień swojej niewypłacalności wskutek rażącego niedbalstwa,

3.  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że dłużnik istotnie zwiększył stopień swojej niewypłacalności oraz, że zaciągnięcie przez dłużnika zobowiązań w 2018r. cechowało rażące niedbalstwo.

Wskazując na powyższe dłużnik wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez ogłoszenie jego upadłości oraz o przyznanie pełnomocnikowi kosztów nieopłaconej pomocy prawnej w drugiej instancji udzielonej z urzędu.

W uzasadnieniu zażalenia dłużnik podniósł, że zwiększenie stopnia niewypłacalności nie było istotne ani nie powstało wskutek rażącego niedbalstwa. W ocenie skarżącego nie można ocenić w taki sposób zaciągnięcia latem 2018 r. zobowiązań w kwocie ok. 3.000 zł, przy ogólnej sumie ówczesnych zobowiązań dłużnika wynoszących ok. 25.000 zł. Dłużnik zaciągnął te zobowiązania, aby sfinansować wyjazd do pracy za granicę, natomiast to znajomy dłużnika przez wiele miesięcy zwodził go i wprowadzał w błąd. Dłużnik wierzył, iż przedmiotowy wyjazd pozwoli mu spłacić znaczną część zobowiązań.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Przedmiotowy wniosek dłużnika podlegał odrzuceniu, gdyż – jak ustalił Sąd drugiej instancji – nie zaistniała zmiana podstawy faktycznej, która stanowiła przedmiot orzekania w poprzednim, prawomocnie zakończonym postępowaniu o ogłoszenie jego upadłości konsumenckiej (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 35 i art. 491 ² ust. 1 p.u.; por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2015 r., I CSK 926/14, LEX nr 1954221).

Wcześniejszy, bo złożony w dniu 30 maja 2017 r., wniosek dłużnika S. S. o ogłoszenie jego upadłości, jako osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, Sąd Rejonowy w Bydgoszczy oddalił bowiem postanowieniem z dnia 29 stycznia 2018 r. (sygn. akt XV GU 250/17). W sprawie tej nie zostało wprawdzie sporządzone uzasadnienie postanowienia oddalającego ww. wniosek, wobec braku takiego żądania (art. 357 § 1 k.p.c. a contrario w zw. z art. 35 i art. 491 ² ust. 1 p.u.) – w jego sentencji zaznaczono jednak, że podstawę prawną oddalenia wniosku stanowił przepis art. 491 ⁴ ust. 1 p.u. ( zob. k. 88 akt XV GU 250/17). Przepis ten stanowi, że sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Postanowienie wydane w tej sprawie stało się prawomocne z dniem 5 lutego 2018 r. ( zob. zarządzenie z dnia 16 marca 2018 r. o stwierdzeniu prawomocności - k. 89 akt XV GU 250/17).

Chociaż więc w niniejszej sprawie wnioskodawca (dłużnik) powołał we wniosku nowe okoliczności zaistniałe w ciągu roku 2018 związane z podjęciem i utratą zatrudnienia i zamiarem wyjazdu do Niemiec celem podjęcia tam pracy, jednocześnie jednak podstawą faktyczną jego wniosku – podobnie jak w sprawie XV GU 250/17 – pozostawał fakt, że jego zobowiązania z tytułu alimentów należnych małoletniej córce dłużnika, a także z tytułu umów kredytowych zawartych z Bankiem (...) S.A. od wielu już lat nie są regulowane. W obu sprawach dłużnik powoływał się ponadto na swoje problemy zdrowotne oraz pogorszenie się jego sytuacji życiowej i finansowej ( zob. k. 6 akt niniejszej sprawy oraz k. 4 akt XV GU 250/17). Rzecz jednak w tym, że w przypadku negatywnej przesłanki ogłoszenia upadłości z art. 491 ^{( 4 )}ust. 1 p.u. w postaci umyślności lub rażącego niedbalstwa w doprowadzeniu do stanu niewypłacalności – której istnienie przesądził już w stosunku do dłużnika Sąd Rejonowy w Bydgoszczy w prawomocnym orzeczeniu wydanym w sprawie XV GU 250/17 – sąd nie może badać, czy za upadłością przemawiałyby względy słuszności czy względy humanitarne, które są brane pod uwagę w pozostałych sytuacjach przemawiających za oddaleniem wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 491 ^{( 4 )}ust. 2, 3 i 4 p.u.). Obie te sytuacje wykluczają się wzajemnie, bowiem przy zdecydowanie negatywnej ocenie zachowania dłużnika – w przypadku jego umyślności lub niedbalstwa w stopniu rażącym – nie może on jednocześnie powoływać się na wartości takie jak uczciwość, sprawiedliwość, dobre obyczaje, sprawiedliwość społeczna itp., których sam dłużnik nie uwzględnił w swoich motywacjach (zob. m.in. postanowienia Sądów Okręgowych : w Bydgoszczy z dnia 5 lipca 2018 r., VIII Gz 87/18, LEX nr 2523979; w Szczecinie z dnia 28 listopada 2018 r.; VIII Gz 371/18, LEX nr 2593087; w Toruniu z dnia 13 lutego 2019 r., VI Gz 38/19, LEX nr 2620899).

Należało więc przyjąć, że jeśli poprzedni wniosek został oddalony, dopuszczalne jest wystąpienie z tym samym żądaniem jedynie wówczas, jeżeli okoliczności, na które powołuje się dłużnik uzasadniając nowy wniosek, uległy następczo zmianie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2012 r., II CSK 304/11, LEX nr 1170221 oraz wyrok tego Sądu z dnia 21 czerwca 2006 r., II CSK 34/06, LEX nr 393881 – na tle spraw inicjowanych pozwem). W ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie nie mogła jednak zaistnieć taka następcza zmiana okoliczności, które istniały w chwili wydania prawomocnego orzeczenia oddalającego wniosek i stały na przeszkodzie jego uwzględnieniu. Podniesiona obecnie we wniosku argumentacja nie mogły bowiem zmienić (uchylić) stwierdzonej uprzednio negatywnej przesłanki uzasadniającej oddalenie wniosku – wskazanej w art. 491 ⁴ ust. 1 p.u. – w postaci umyślności lub rażącego niedbalstwa w doprowadzeniu do stanu niewypłacalności, który istniał już w dacie wystąpienia z wnioskiem w sprawie XV GU 250/17.

Jedynie na marginesie zauważyć można, że jako pozbawione znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy należałoby także ocenić podniesione w uzasadnieniu wniosku okoliczności związane z pobytem dłużnika w szpitalu w okresie od dnia 2 stycznia 2018 r. do dnia 27 lutego 2018 r. ( zob. wniosek – k. 6, karta informacyjna leczenia szpitalnego – k. 26 akt niniejszej sprawy), tj. w czasie kiedy odbyło się posiedzenie wyznaczone w dniu 29 stycznia 2018 r. na rozprawę w sprawie XV GU 250/17 - zakończonej oddaleniem wniosku ( k. 82, 84-85 i 87 ww. akt). Ustalenie okoliczności związanych z ewentualną nieprawidłowością zawiadomienia dłużnika o terminie ww. rozprawy mogłoby bowiem nastąpić wyłącznie w ramach postępowania zainicjowanego skargą o wznowienie takiego postępowania (zob. m.in. uzasadnienie postanowienia z Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 2011 r., II UZ 10/11, LEX nr 901616), nie miałoby jednak wpływu na bieg terminu przewidzianego dla jego uprawomocnienia się (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 lipca 2000 r., V CKN 1146/00, LEX nr 52388).

Mając powyższe okoliczności na względzie, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie w punkcie 1. oraz odrzucił wniosek.

O kosztach wynagrodzeniu pełnomocnika ustanowionego dla dłużnika z urzędu orzeczono zgodnie z art. 22 ³ ust. 1 i 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. - o radcach prawnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2018 r., poz. 2115 ze zm.) w zw. z § 14 ust. 1 pkt 5 w zw. z § 16 ust. 2 pkt 1 i § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (tekst jedn.: Dz.U. z 2019, poz. 68).

Wiesław Łukaszewski Artur Fornal Wojciech Wołoszyk