Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 15 marca 2018 r.

Pozwem z dnia 23 marca 2015 r. powód wniósł o zasądzenie od pozwanej Z. K. kwoty (...).39 zł tytułem wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty z tytułu umowy pożyczki nr (...) z dnia 22 lutego 2013 r. oraz umowy pożyczki nr (...) z dnia 14 maja 2013 r.

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 31 marca 2015 r., wydanym w sprawie o sygn. akt. I Nc 3081/15 Sąd nakazał, aby pozwana zapłaciła na rzecz powoda kwotę 3 653,39 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 19 marca 2015 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 642,00 zł tytułem kosztów procesu, w tym kwotę 600,00 zł tytułem zastępstwa procesowego.

Pozwana w skutecznie wniesionym sprzeciwie od nakazu zapłaty z dnia 31 marca 2015 r. wniosła o oddalenie powództwa w całości wskazując, iż w momencie zawierania umów pożyczek, tj. odpowiednio w dniu 22 lutego 2013 r. i 14 maja 2013 r., znajdowała się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Pismem procesowym z dnia 27 lutego 2017 r. powód dokonał zmiany swojego pierwotnego żądania w ten sposób, że wniósł od pozwanej kwoty 420 zł z tytułu nienależnego świadczenia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Powód podniósł, iż w świetle opinii biegłego wskazującej na nieważność umów pożyczki stanowiących przedmiot niniejszej sprawy, kwota wypłacona pozwanej przez powoda na podstawie tych umów stała się świadczeniem nienależnym, co uzasadnia konieczność zwrotu przez pozwaną części kwoty wypłaconych pożyczek pozostałej do spłaty.

S ąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwana Z. K. zawarła z powodem dnia 22 lutego 2013 r. umowę pożyczki nr (...) oraz dnia 14 maja 2013 r. umowę pożyczki nr (...). Obie umowy zostały wypowiedziane przez powoda z dniem 24 czerwca 2014 r., w związku z nieuregulowaniem przez Pozwaną zaległości z tytułu opóźnienia w spłacie rat umów pożyczki ( dowód: umowy k. 4-7, wypowiedzenia k. 8)

W dacie zawarcia umowy pożyczki z dnia 22 lutego 2013 r., jak i umowy pożyczki z dnia 14 maja 2013 r. pozwana znajdowała się w aktywnej fazie schizofrenii paranoidalnej i w stanie wyłączającym świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli co do zawarcia pożyczki. Pozwana od 2002 r. leczy się na schizofrenię paranoidalną. Początek choroby nastąpił w 2000 r. W związku z tą chorobą pozwana trzykrotnie odbywała leczenie w szpitalu – 2002 r., 2007 r. i 2015 r. Jej matka również była leczona z powodu schizofrenii paranoidalnej. Pozwana wskazała jednak na występowanie objawów wytwórczych (pod postacią omamów słuchowych komentujących). W przebiegu choroby pozwanej występuje wysoki poziom dezorganizacji psychicznej obejmującej proces myślenia oraz własne zachowania, wysoką sugestywność i podatność na wpływy zewnętrzne. Występują znaczne zaburzenia koncentracji, pamięci i inteligencji ( dowód opinia psychiatryczno-psychologiczna k. 141-146).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie w/w dowodów z dokumentów, jak również opinii biegłych. Opinię Sąd uzna za miarodajną i rzetelną do poczynienia na jej podstawie ustaleń faktyczny. Opinia została sporządzona przez kompetentne osoby – specjalistę psychiatrę oraz specjalistę psychologa w oparciu o analizę akt, dokumentacji medycznej oraz osobiste badanie pozwanej. Biegli w sposób rzeczowy i kompetentny odnieśli się do tezy dowodowej. Strony nie kwestionowały złożonej przez biegłych opinii.

Dowody z dokumentów nie były kwestionowane przez strony, Sąd także nie znalazł podstaw do ich zakwestionowania z urzędu.

S ąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 82 k.c., nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Brak świadomości i swobody w rozumieniu powołanego przepisu rozumiany jest przy tym w orzecznictwie w ten sposób, że chodzi o brak rozeznania, niemożność rozumienia znaczenia swojego zachowania, zrozumienia sensu składanych oświadczeń; nie ma przy tym znaczenia czy stan ten ma charakter trwały czy przemijający. Powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest swobodne, gdy zarówno proces decyzyjny, jak i uzewnętrznienie woli nie zostały zakłócone przez destrukcyjne czynniki wynikające z właściwości psychiki czy procesu myślowego osoby składającej oświadczenie woli. Stan wyłączający swobodę musi wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym podmiocie składającym oświadczenie woli, a nie w sytuacji zewnętrznej (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 20 lutego 2013 r., I ACa 837/12, LEX 1344226).

Zdaniem Sądu, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, w szczególności przeprowadzona w toku sprawy opinia psychiatryczno-psychologiczna pozwalają stwierdzić, iż w przypadku pozwanej wypełniona zostaje przesłanka z art. 82 k.c. Ze względu na chorobę psychiczną, w czasie zawierania obu umów pożyczki pozwana znajdowała się bowiem w takim stanie psychicznym, który jednoznacznie wykluczał świadome i swobodne powzięcie decyzji oraz wyrażenie woli. Biegli stwierdzili jednocześnie wysoki poziom dezorganizacji myślowo-pojęciowej, wysoką sugestywność i podatność na wpływy zewnętrzne.

W świetle okoliczności faktycznych ustalonych w sprawie Sąd stwierdził zatem, że wobec braku możliwości podjęcia świadomej decyzji i wyrażenia woli przez pozwaną przedmiotowa umowa jest nieważna, co powoduje brak możliwości powstania jakiegokolwiek zobowiązania wynikającego z umowy.

Powód pismem wniesionym dnia 27 lutego 2017 r. zmienił zakres swojego powództwa i wskazał, że w sytuacji gdy umowa pożyczki jest nieważna pozwana winna być zobowiązana do zwrotu kwoty 420 zł tytułem nienależnego świadczenia.

W przedmiotowej sprawie Sąd uznał, iż zmiana powództwa przez powoda jest dopuszczalna. W szczególności wypełnia ona dyspozycję przepisu art. 193 §1 k.p.c., jest też zgodna z wskazywaną przez doktrynę i orzecznictwo koniecznością istnienia więzi materialnoprawnej i logicznego związku pomiędzy pierwotnym a następnym żądaniem, które powinny mieścić się w granicach tego samego stosunku prawnego (post. SN z 2.6.1965 r., II CZ 51/65). Z tego względu, Sąd rozpatrywał żądanie powoda w zakresie wniosku ze zmienionego zakresu powództwa, a zatem o zapłatę przez pozwaną kwoty 420 zł tytułem nienależnego świadczenia.

W piśmie wniesionym dnia 27 lutego 2017 roku powód uzasadniając swoje roszczenie powołał się na brzmienie art. 410 § 2 k.c. oraz art. 405 k.c. W ocenie Sądu znaczenie dla niniejszej sprawy będzie miała jednak wykładnia przepisu art. 409 k.c., zgodnie z którym w przypadku świadczenia nienależnego obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

Przepis art. 409 k.c. należy traktować jako przejaw ochrony osób działających w dobrej wierze. Tak też wskazał SN w wyr. z 29.6.2016 r., III CSK 267/15 gdzie wskazano, że powinność liczenia się z obowiązkiem zwrotu nie jest uzależniona od zawinionego działania, lecz jest utożsamiana ze złą wiarą, do której ustalenia stosuje się kryteria obiektywne, a zatem nie są bezpośrednio istotne właściwości psychiczne danego podmiotu, lecz to, czy przeciętny podmiot o takich samych cechach psychicznych zdawałby sobie sprawę z obowiązku zwrotu. Podobnie jak w odniesieniu do złej wiary, powinność liczenia się z obowiązkiem zwrotu jest kwestią świadomości wzbogaconego.

W związku z powyższym Sąd nie ma zatem wątpliwości, że w sytuacji gdy pozwana znajdowała się w stanie wyłączającym świadome podjęcie decyzji dotyczącej złożenia oświadczenie woli w postaci zawarcia umów pożyczki, to tym bardziej nie mogła ona liczyć się z obowiązkiem zwrotu kwot zaciąganych pożyczek. Jednocześnie, nie mogła ona w żadnym stopniu działać w złej wierze, gdyż zgodnie ze wskazaniem powołanych biegłych, jej zachowanie było skutkiem trwania choroby psychicznej, a zatem pozostawało poza sferą bezpośredniej świadomości pozwanej. Świadomość obowiązku zwrotu świadczenia jest natomiast czynnikiem wtórnym zawarcia umowy. W ocenie Sądu, w świetle zasad doświadczenia życiowego można uznać, że gdyby pozwana miała świadomość obowiązku zwrotu pożyczki to nie zawarłaby niniejszej umowy.

Kierując się przedstawioną argumentacją i przytoczonymi regulacjami prawnymi Sąd oddalił powództwo, w pkt I wyroku.

Zgodnie z art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sadowych w sprawach cywilnych kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu. Powód jest stroną przegrywającą sprawę, zatem zgodnie z art. w art. 98 § 1 i 3 k.p.c. zasadne było obciążenie go kosztami procesu, które zostały poniesione tymczasowo przez Skarb Państwa. Na koszty te złożyły się koszty przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego w sprawie tj. kwota 1.216,13 zł oraz koszt wynagrodzenia pełnomocnika ustanowionego dla pozwanej z urzędu tj. kwota 600 zł oraz podatek VAT w kwocie 138 zł. Łączenie kwota 1.954,13 zł.

Mając powyższe na uwadze, Sąd orzekł jak w wyroku.

W., dnia 10 kwietnia 2018 r.

SSR Dominika Podpora

Zarządzenie: odpis wyroku wraz z uzasadnieniem proszę doręczyć pełnomocnikowi powoda.