Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

W dniu 30 sierpnia 2011 roku G. G. (1) wniosła skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w Łodzi z dnia 31 lipca 1979 roku w sprawie o sygn. akt V Nas I 1531/79 oraz o zmianę ewentualnie uchylenie postanowienia wydanego we wskazanej sprawie i oddalenie wniosku. Wnioskodawczyni wniosła także o zasądzenie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu wskazano, że postanowieniem z dnia 31 lipca 1979 roku Sąd Rejonowy w Łodzi stwierdził, iż Skarb Państwa nabył przez zasiedzenie własność nieruchomości położonej w Ł., stanowiącej działkę nr (...) o powierzchni 684 m ².Przedmiotowa nieruchomość należała do D. Ł., który w czasie, gdy skarżone postępowanie było prowadzone już nie żył. Wnioskodawczyni podała, że żaden ze spadkobierców D. Ł. nie brał udziału we wskazanym postępowaniu, nie otrzymał żadnego wniosku i nie mógł zakwestionować zasadności wniosku. Podniosła ponadto, że Skarb Państwa nie spełnił przesłanek do zasiedzenia przedmiotowej nieruchomości. Nie tylko w żaden sposób nie przejawiał cech władztwa nad gruntem, ale także nie upłynął niezbędny czas do stwierdzenia zasiedzenia. G. G. (1) podała, że o wydaniu postanowienia w sprawie o sygn. akt V Nas I 1531/79 dowiedziała się od W. Ł.

Uczestnik W. M. przyłączył się do skargi i wniósł o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem z dnia 31 lipca 1979 roku w sprawie o sygn. akt V Ns I 1531/79.

Uczestnik wskazał, że w sprawie o sygn. akt V Ns I 1531/79 Sąd nieprawidłowo zastosował tryb wezwania osób zainteresowanych przez ogłoszenie, bowiem ustalenie danych spadkobierców D. M. było możliwe. Danymi tymi przede wszystkim dysponował wnioskodawca, bowiem w toczącej się równolegle sprawie o zasiedzenie innej należącej do D. M. nieruchomości jako uczestnicy zostali już wskazani jego spadkobiercy. Natomiast w sprawie V Ns I 1531/79 Sąd poprzestał na oświadczeniu wnioskodawcy, że ustalenie tych osób jest niemożliwe i dokonał ogłoszenia. Samo ogłoszenie zaś było dokonane w sposób nieprawidłowy. Nie wskazano w nim numeru księgi wieczystej prowadzonej dla przedmiotowej nieruchomości, zaś samego ogłoszenia dokonano w prasie dostępnej jedynie w ograniczonym rejonie. Dodatkowo nie dokonano ogłoszenia przez wywieszenia jego treści w urzędzie gminy właściwej ze względu na miejsce zamieszkania współwłaściciela nieruchomości. Uczestnik podniósł ponadto, że Skarb Państwa sprawował jedynie zarząd nad przedmiotową nieruchomością. Powołano się także na niemożność dochodzenia w poprzednio obowiązującym systemie politycznym przez właścicieli zwrotu nieruchomości, których posiadania zostali pozbawionych przez Skarb Państwa. W ocenie uczestnika istniał wówczas stan zawieszenia wymiaru sprawiedliwości wpływający na zawieszenia biegu zasiedzenia z uwagi na siłę wyższą.

Skarb Państwa – Prezydent Miasta Ł. wniósł o odrzucenie skargi, z uwagi na nieudowodnienie zachowania trzymiesięcznego terminu do jej wniesienia, ewentualnie o jej oddalenie. Wskazano, że zgodnie z art. 524 § 2 k.p.c. zainteresowany, który nie brał udziału w sprawie musi bowiem wykazać, że w sposób nie zawiniony nie był uczestnikiem postępowania, zaś zwalczane orzeczenie narusza jego prawa. Wskazano, że w toku sprawy V Ns I 1531/79 Skarb Państwa nie miał możliwości ustalenia kręgu spadkobierców D. M., którzy zamieszkiwali w innej miejscowości i nie ujawnili swoich praw do nieruchomości w księdze wieczystej. Ponadto skarżąca nie wykazała, że gdyby jej poprzednicy prawni brali udział w postępowaniu o zasiedzenie jego wynik byłby odmienny. W skardze ograniczono się jedynie do ogólnikowego stwierdzenia, że Skarb Państwa nie był samoistnym posiadaczem.

Uczestnik M. M. (2) przyłączył się do skargi.

Postanowieniem z dnia 26 października 2012 roku Sąd wezwał do udziału w sprawie Gminę Miejską Ł.

Postanowieniem z dnia 5 maja 2014 roku Sąd wezwał do udziału w sprawie B. K.

Postanowieniem dnia 6 października 2014 roku Sąd dokonał ogłoszeń o toczącym się postępowaniu w dzienniku o zasięgu ogólnopolskim, w budynku tutejszego Sądu oraz w budynku Urzędu Miasta Ł..

Postanowieniem z dnia 10 sierpnia 2016 r., wydanym w sprawie ze skargi G. G. (1) z udziałem M. M. (3), J. M., W. M., M. M. (2), E. M., E. S., J. P., N. M., Skarbu Państwa – Prezydenta Miasta Ł., Miasta Ł. i B. K. o wznowienie postępowania w sprawie V Ns I 1531/79 Sądu Rejonowego w Łodzi o stwierdzenie zasiedzenia zakończonego prawomocnym postanowieniem z dnia 31 lipca 1979 r., Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi wznowił postępowanie w zakresie wniosku Skarbu Państwa o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie należącego do R. M. udziału w wysokości 1/10 części prawa we współwłasności nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w Łodzi z dnia 31 lipca 1979 r. wydane w sprawie V Ns I 1531/79 poprzez stwierdzenie, że Skarb Państwa nabył ten udział we współwłasności przez zasiedzenie z dniem 22 września 1989 r., oddalił skargę w pozostałym zakresie, ustalił, że każdy z uczestników ponosi koszty związane ze swym udziałem w sprawie i nie obciążył ich obowiązkiem zwrotu nieuiszczonych kosztów sądowych.

Postanowienie to zaskarżyła apelacją wnioskodawczyni i uczestnicy postępowania: W. M., M. M. (2), N. M., J. M. i M. M. (3), obejmując zakresem zaskarżenia rozstrzygnięcie o wznowieniu postępowania w sprawie V Ns I 1531/79 Sądu Rejonowego w Łodzi o stwierdzenie zasiedzenia zakończonego prawomocnym postanowieniem z dnia 31 lipca 1979 r. jedynie w odniesieniu do należącego do R. M. udziału w wysokości 1/10 części prawa we współwłasności oraz pozostałe punkty orzeczenia i domagając się wznowienia przedmiotowego postępowania w całości, zmiany postanowienia z dnia 31 lipca 1979 r. wydanego w sprawie V Ns I 1531/79 Sądu Rejonowego w Łodzi poprzez oddalenie wniosku o stwierdzenie zasiedzenia w całości i zasądzenia na rzecz skarżących zwrotu kosztów postępowania, ewentualnie uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucono naruszenie:

- art. 401 pkt. 2 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez wznowienie postępowania jedynie w części, a mianowicie w zakresie rozstrzygnięcia dotyczącego udziału we współwłasności nieruchomości należącego do R. M.;

- art. 379 pkt. 2 k.p.c. w związku z art. 199 § 1 pkt. 1 k.p.c. poprzez niepodjęcie decyzji o odrzuceniu wniosku Skarbu Państwa i niedokonanie zniesienia postępowania z powodu nieważności;

- art. 610 § 1 k.p.c. w związku z art. 677 § 1 k.p.c. poprzez dopuszczenie do wydania dwóch przeciwstawnych rozstrzygnięć, pomimo obowiązku dokonywania ustaleń z urzędu i konieczności badania z urzędu, komu przysługuje prawo własności;

- art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niedokonanie rozważań, co do przesłanek zasiedzenia 9/10 części nieruchomości będącej przedmiotem postępowania;

- art. 172 k.c. poprzez przyjęcie, że nastąpiło zasiedzenie nieruchomości z dniem 22 września 1989 r., a Skarb Państwa był posiadaczem samoistnym nieruchomości.

W uzasadnieniu apelacji jej autorzy stanęli na stanowisku, że G. G. (1) była legitymowana do żądania wznowienia postępowania także w odniesieniu do rozstrzygnięcia dotyczącego praw pozostałych współwłaścicieli nieruchomości, wywodząc to uprawnienie z faktu wspólności majątku spadkowego po D. M.; wskazali, że do majątku spadkowego odpowiednio stosuje się przepisy o współwłasności, w tym także art. 209 k.c. Zdaniem skarżących, każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do czynności zachowawczych względem wspólnej rzeczy, jak np. do wystąpienia o wydanie nieruchomości w celu przerwania biegu zasiedzenia, a czynność taka odnosi skutek także wobec udziałów pozostałych współwłaścicieli. Wywodzili oni, że swym orzeczeniem Sąd pozbawił skarżącą prawa do żądania przyznania jej całej nieruchomości w ramach działu spadku, a pozostali uczestnicy działu mogą żądać od G. G. (2) rozliczenia dotyczącego ich udziałów. Wskazali, że wobec faktu, iż oboje uczestnicy postępowania wymienieni we wniosku, który zapoczątkował sprawę V Ns I 1531/79 Sądu Rejonowego w Łodzi, nie żyli już w chwili wszczęcia postępowania – zważywszy przy tym, że Sąd zobowiązany jest z urzędu brać pod uwagę uchybienia skutkujące nieważnością postępowania – w sprawie niniejszej postępowanie winno być wznowione w całości, a zaskarżone orzeczenie uchylone z jednoczesnym odrzuceniem wniosku o stwierdzenie zasiedzenia. Dalej autorzy apelacji nie zgodzili się z Sądem Rejonowym co do ustalenia dotyczącego samoistnego posiadania nieruchomości przez Skarb Państwa w dobrej wierze, wywodząc, że w przypadku przyjęcia, iż od 1979 r. Skarb Państwa był współwłaścicielem nieruchomości w 9/10 części, a w pozostałym udziale współwłaścicielką była R. M., dla skutecznej zmiany charakteru władania z dotychczasowego dzierżenia jej udziału na samoistne posiadanie konieczne było jawne zamanifestowanie tego w odniesieniu właśnie do tej współwłaścicielki; powołali się tu na bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego, z którego wynika, że współwłaściciel żądający stwierdzenia idealnego udziału należącego do innego współwłaściciela winien nie tylko rozszerzyć zakres swego posiadania ponad realizację uprawnienia z art. 206 k.c., ale także uzewnętrznić tę zmianę wobec pozostałych uprawnionych. Dalej skarżący stwierdzili, że nie byli w stanie doprowadzić do przerwania biegu zasiedzenia, ponieważ wymagałoby to wystąpienia z powództwem windykacyjnym, a to z kolei było niemożliwe, gdyż na nieruchomości znajdowała się kamienica z lokalami mieszkalnymi wynajętymi lokatorom na podstawie decyzji o przydziale, a tym samym Skarb Państwa, który oddał te lokale w posiadanie zależne, nie byłby biernie legitymowany w procesie o wydanie nieruchomości; podobnie skazane na niepowodzenie byłoby skierowanie powództwa przeciwko najemcom lokali, którzy swe prawa wywodzili z decyzji administracyjnych. Przerwanie biegu zasiedzenia było, w ocenie skarżących, niemożliwe zarówno z powyższych przyczyn natury prawnej, jak i dlatego, że przed 1989 r. występowanie na drogę sądową przeciwko Skarbowi Państwa dla ochrony swoich praw było z góry skazane na porażkę, właściciele kamienic byli dyskryminowani, a próby kwestionowania przez nich decyzji organów państwowych mogły skończyć się utratą pracy, powszechnym wykluczeniem społecznym i konfiskatą majątku. Podkreślono na zakończenie, że sądy konsekwentnie przyjmują, że do 1989 r. nie można było skutecznie występować z roszczeniami przeciwko Skarbowi Państwa.

Sąd Okręgowy w Łodzi postanowieniem z dnia 23 lutego 2017r.uwzględnił apelację w części przez zmianę pkt 2 postanowienia z dnia 10 sierpnia 2016r., która polegała na tym, że sąd zmienił postanowienie z dnia 31 lipca 1979r. w granicach objętych wznowienia postepowania w ten sposób, że oddalił wniosek o zasiedzenie w zakresie dotyczącym należącego do następców prawnych R. M. i wynoszącego 1/10 części udziału we współwłasności nieruchomości położonej w Ł. przy ulicy (...) a w pozostałym zakresie oddalił apelację.

Od postanowienia Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 23 lutego 2017r. w części oddalającej apelację, skargę kasacyjną złożyli uczestnicy postępowania M. M. (4) maska, J. M. i W. M.. Zarzucili naruszenie art. 380 k.p.c. w zw. z art. 406 z art. 398 ²¹ , z art. 401 pkt 1 i 2 , z art. 524 § 1 i 2, z art. 365 § 1 i z 13 § 2 , art., 379 pkt 2 w zw. z art. 199 pkt 3, z art. 64 § 1 i z art. 13 § 2 , art. 610 § 1 w zw. z art. 677 § 1, art. 328 § 2 w zw. z art. 386 § 4 , z art. 398 ²¹ i z art. 13 § 2 k.p.c., art. 172 § 1 i 2 , art. 206 w zw. z art. 336, art. 338 i art. 121 pkt4, art. 172 § 1 i 2 , art. 206 w zw. z art. 336 , art. 338 i art. 121 pkt 4, art. 209 w zw. z art. 1035, art.209 w zw. z art. 1035, art. 172 § 1 i 2 i art. 121 pkt 4 k.c..

Wnieśli o uchylenie postanowienia z dnia 23 lutego 2017r. w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Łodzi do ponownego rozpoznania, bądź o uchylenie postanowienia z dnia 23 lutego 2017r. w zaskarżonej części i zmianę postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 10 sierpnia 2016r. przez: wznowieni postępowania zakończonego postanowieniem z dnia 31 lipca 1979 r., co do udziału 9/10 części, uchylenie postanowienia z dnia 31 lipca 1979 r. i odrzucenie wniosku o stwierdzenie zasiedzenia, co do udziału w 9/10 części, ewentualnie o uchylenie postanowienia z dnia 31 lipca 1979r. i oddalenie wniosku o stwierdzenie zasiedzenia, co do udziału 9/10.

Postanowieniem z dnia 12 września 2018r. Sąd Najwyższy uchylił postanowienie Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 23 lutego 2017r. w części oddalającej apelację oraz w części rozstrzygającej o kosztach postępowania i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Łodzi w tym zakresie sprawę Sadowi Okręgowemu w Łodzi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

W uzasadnieniu postanowienia Sąd Najwyższy stwierdził, że w wypadku, w którym wnioskodawca występuje o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości, przedmiot postępospowania obejmuje żądanie stwierdzenia zasiedzenia własności nieruchości, choćby nieruchomość dotychczas stanowiła przedmiot współwłasności kilku osób. Uczestnikami postępowania powinni być wtedy wszyscy współwłaściciele, jako osoby zainteresowane( art. 510 § 1 k.p.c.).W razie, gdy apelację od postanowienia sądu pierwszej instancji stwierdzającego zasiedzenie własności nieruchomości wniesienie tylko jeden ze współwłaścicieli, sąd drugiej instancji musi – z udziałem także pozostałych współwłaścicieli – rozpoznać sprawę w całości, tj., co do zasiedzenie własności nieruchomości, nie może natomiast ograniczyć się do jej rozpoznania tylko w odniesieniu udziału we współwłasności współwłaściciela, który wniósł apelacje, gdyż w ten sposób doszłoby do zmiany przedmiotu postępowania, tj. zamiast orzekania w przedmiocie zasiedzenia własności nieruchomości sąd drugiej instancji orzekłby w przedmiocie zasiedzenia udziału w jej współwłasności.

Reguły te dotyczą także wypadków wznowienia postępowania na skutek skargi któregoś zw. współwłaścicieli ( któregoś z jego następców prawnych) - byłego uczestnika postępowania albo zainteresowanego, o którym mowa w art. 524 § 2 k.p.c. – złożonej od prawomocnego postanowienia stwierdzającego zasiedzenie własności nieruchomości pozostającej ( wcześniej) we współwłasności, niezależnie od tego, na jakiej podstawie zostaje ono oparte. Wniesienie takiej skargi skutkuje nie tylko w stosunku do skarżącego, ale też w stosunku do wnioskodawcy i wszystkich uczestników postępowania o zasiedzenie, w którym zapadło objęte nią postanowienie o stwierdzeniu zasiedzenia nieruchomości, a w wypadku określonym w art. 524 § 2 k.p.c. – również w stosunku do wszystkich zainteresowanych, którzy nie byli uczestnikami w sprawie. W tych granicach podmiotowych następuje badanie dopuszczalności wznowienia oraz – stwierdzenia istnienia powołanej w skardze podstawy wznowienia, choćby został ona odniesiona wyłącznie do osoby wnoszącej skargę – wznowienie postępowania i ponowne rozpoznanie sparwy.Sąd Najwyższy stwierdził, że skarga o wznowienie postępowania wniesiona przez G. G. (3) – następczynię prawną R. M., współwłaścicielki w 1/10 części nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...), mającej status zainteresuj w tej sprawie – ale nieuczestniczącej w tej sprawie – wywołała skutek w stosunku do wnioskodawcy ( jego następcy prawnego) w tej sprawie i pozostałych zainteresowanych, którzy nie brali udziału w sprawie ( ich następców prawnych). Stwierdzenie przez sąd, że wystąpiła powołana przez G. G. (1) podstawa wznowienia ( art. 524 § 2 zdanie 2 k.p.c.), powodowało, że należało wznowić postępowanie zakończone prawomocnym postanowieniem z dnia 31 lipca 1979 r. w całości w odniesieniu do jego przedmiotu, tj. żądania stwierdzenia zasiedzenie własności nieruchomości objętej wnioskiem z dnia 24 czerwca 1976r., a nie jedynie w odniesieniu do przysługującej skarżącej 1/10 części. Odmienne podejście sądów I II instancji, co do tej kwestii było błędne i faktycznie skutkowało tym, że sądy te na etapie badania dopuszczalności wznowienia postepowania – zmieniły przedmiot postępowania i następnie rozpoznały sprawę w odniesieniu do tak zmienionego przedmiotu postepowania.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sad Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest uzasadniona i skutkuje uchyleniem postanowienia Sądu I instancji w zakresie, w jakim Sąd I instancji oddalił skargę o wznowienie postępowania i orzekł o kosztach postępowania.

Zdaniem Sądu Okręgowego, w pełni uzasadniony jest zarzut naruszenia art. 401 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez wznowienie postępowania przez Sąd I instancji jedynie w części, a mianowicie w zakresie rozstrzygnięcia dotyczącego udziału we współwłasności nieruchomości należącego do R. M.

Jest okolicznością bezsporną w rozpoznawanej sprawie, że Sąd I instancji rozpoznał skargę o wznowienie postępowania jedynie do udziału wynoszącego 1/10 części w prawie własności nieruchomości objętej skargą o wznowienie postępowania.

Jak zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 12 września 2018r. w wypadku, w którym wnioskodawca występuje o stwierdzenie zasiedzenia własności nieruchomości, przedmiot postępowania obejmuje żądanie stwierdzenia zasiedzenia własności nieruchości, choćby nieruchomość dotychczas stanowiła przedmiot współwłasności kilku osób. Uczestnikami postępowania powinni być wtedy wszyscy współwłaściciele, jako osoby zainteresowane( art. 510 § 1 k.p.c.).W razie, gdy skargę o wznowienie postępowania od postanowienia sądu stwierdzającego zasiedzenie własności nieruchomości wniesienie tylko jeden ze współwłaścicieli, sąd musi – z udziałem także pozostałych współwłaścicieli – rozpoznać sprawę w całości, tj., co do zasiedzenie własności nieruchomości, nie może natomiast ograniczyć się do jej rozpoznania tylko w odniesieniu udziału we współwłasności współwłaściciela, który wniósł skargę o wznowienie postępowania, gdyż w ten sposób doszłoby do zmiany przedmiotu postępowania, tj. zamiast orzekania w przedmiocie zasiedzenia własności nieruchomości sąd I instancji orzekł jedynie w zakresie zasiedzenia udziału w prawie własności nieruchomości.

Wniesienie skargi o wznowienie postępowania skutkuje nie tylko w stosunku do skarżącego, ale też w stosunku do wnioskodawcy i wszystkich uczestników postępowania o zasiedzenie, w którym zapadło objęte nią postanowienie o stwierdzeniu zasiedzenia nieruchomości, a w wypadku określonym w art. 524 § 2 k.p.c. – również w stosunku do wszystkich zainteresowanych, którzy nie był uczestnikami w sprawie, w tych granicach podmiotowych następuje badanie dopuszczalności wznowienia oraz – w stwierdzenia istnienia powołanej w skardze podstawy wznowienia, choćby została ona odniesiona wyłącznie do osoby wnoszącej skargę – wznowienie postępowania i ponowne rozpoznanie sprawy. Sąd Najwyższy stwierdził, że skarga o wznowienie postępowania wniesiona przez G. G. (3) – następczynie prawną R. M., współwłaścicielki w 1/10 części nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...), mającej status zainteresuj w tej sprawie – wywołała skutek w stosunku do wnioskodawcy ( jego następcy prawnego) w tej sprawie i pozostałych zainteresowanych, którzy nie brali udziału w sprawie ( ich następców prawnych).Stwierdzenie przez sąd I instancji, że wystąpiła powołana przez G. G. (1) podstawa wznowienia ( art. 524 § 2 zdanie 2 k.p.c.), powodowało, że należało wznowić postępowanie zakończone prawomocnym postanowieniem z dnia 31 lipca 1979 r. w całości w odniesieniu do jego przedmiotu, tj. żądania stwierdzenia zasiedzenie własności nieruchomości objętej wnioskiem z dnia 24 czerwca 1976r., a nie jedynie w odniesieniu do przysługującej skarżącej 1/10 części. Odmienne podejście Sądu I instancji , co do tej kwestii było błędne i faktycznie skutkowało tym, że Sąd ten na etapie badania dopuszczalności wznowienia postepowania – zmienił przedmiot postępowania i następnie rozpoznał sprawę w odniesieniu do tak zmienionego przedmiotu postepowania.

W tym stanie rzeczy, zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy w zakresie w jakim skarga o wznowienie postępowania została oddalona, co skutkowało uchyleniem zaskarżonego postanowienia art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Sąd Okręgowy pozostawił rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego i apelacyjnego Sądowi I instancji na podstawie art. 108 § 1i 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.