Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 czerwca 2019 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach, Wydział VI Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący SSO Ewa Trzeja-Wagner (spr.)

Sędziowie SSO Arkadiusz Łata

SSR del. Piotr Pawlik

Protokolant Monika Dąbek

przy udziale Artura Buli Prokuratora Prokuratury Rejonowej w T.

po rozpoznaniu w dniach 12 kwietnia 2019 r. i 4 czerwca 2019 r.

sprawy M. B. ur. (...) w B.

syna A. i J.

oskarżonego z art. 177§2 kk

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego

od wyroku Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach

z dnia 4 grudnia 2018 r. sygnatura akt VI K 690/18

na mocy art. 437 kpk, art. 438 kpk, art. 624 § 1 kpk

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

- uchyla rozstrzygnięcie zawarte w punkcie 3,

- obniża wysokość nawiązki orzeczonej w punkcie 5 na rzecz K. A. i G. T. do kwoty po 1.000 zł (jeden tysiąc złotych);

2.  w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

3.  zasądza od oskarżonego na rzecz oskarżycieli posiłkowych: G. T., K. A. i E. S. kwoty po 840 zł (osiemset czterdzieści złotych) dla każdego z nich, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym;

4.  zwalnia oskarżonego od zapłaty kosztów sądowych postępowania odwoławczego, obciążając wydatkami Skarb Państwa.

Sygn. akt: VI Ka 145/19

UZASADNIENIE

Od wyroku Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach z dnia 4 grudnia 2018 r. (sygn. akt VI K 690/18) apelację w części dotyczącej kary wniósł obrońca oskarżonego M. B..

Zarzucił wyrokowi Sądu I instancji:

a.  obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść wyroku: art. 410 k.p.k. poprzez nierozważenie całości zgromadzonego i ujawnionego w toku rozprawy głównej materiału dowodowego, w szczególności zaświadczenia przedłożonego przez oskarżonego od pracodawcy o konieczności posiadania prawa jazy celem dalszego zajmowania stanowiska w firmie;

b.  błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia, który mógł mieć wpływ na treść wyroku:

- błąd braku w ustaleniach faktycznych poprzez nieustalenie na podstawie zgromadzonego w toku przedmiotowego postępowania, iż posiadanie przez oskarżonego prawa jazdy jest warunkiem koniecznym do kontynuacji zatrudnienia u dotychczasowego pracodawcy oraz dojazdu do pracy, bez którego będzie to niemożliwe, a w konsekwencji uniemożliwi oskarżonemu czynienie zadość obowiązkowi łożenia na utrzymanie swojego małoletniego dziecka;

- błąd braku w ustaleniach faktycznych polegający na nieustaleniu przy dokonywaniu oceny zachowania oskarżonego przy orzeczeniu środa karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych okoliczności wpływających na korzyść tj. poruszanie się pojazdem mechanicznym w granicach dopuszczalnej prędkości administracyjnej, uprzedniej niekaralności i braku spowodowania podobnych tego typu zdarzeń w przeszłości przez oskarżonego, wykazanej skruchy i żalu w trakcie postępowania, niezwłoczne przyznanie się do zarzucanego oskarżonemu czynu;

- błąd dowolności w ustaleniach faktycznych polegający na ustaleniu, iż śmierć zmarłego była dla pokrzywdzonych dużym przeżyciem i cierpieniem w sytuacji, gdy nie zostało w żaden sposób w toku postępowania przez strony wnoszące to udowodnione, a jedynie Sąd I instancji bezkrytycznie przyjął wnioski w tym zakresie;

- błąd braku w ustaleniach faktycznych polegający na nieustaleniu, czy wnoszący o orzeczenie środka kompensacyjnego w postaci nawiązki mieli wypłacone w toku postępowania likwidacyjnego stosowne kwoty zadośćuczynień/ odszkodowań, co w ocenie obrońcy czyniłoby bezprzedmiotowy wniosek w toku niniejszego postępowania;

c.  rażącą niewspółmierność środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, w sytuacji gdy jego zastosowanie w niniejszej sprawie było fakultatywne, zaś samo wypełnienie znamion przestępstwa nie może stanowić okoliczności uzasadniających jego zastosowanie, lecz powinno zostać dokonane na podstawie całokształtu okoliczności tj. uprzedniej niekaralności, niezwłocznego przyznania się do zarzucanego czynu oskarżonego, wyrażona w toku postępowania skrucha, ustalone okoliczności osobiste związane z koniecznością posiadania prawa jazdy celem kontynuacji zatrudnienia (vide: zaświadczenie), konieczność posiadania prawa jazdy, aby możliwy był dojazd do pracy, konieczność posiadania uprawnień w postaci prawa jazdy do dokonywania jazd testowych z uwagi na zajmowane stanowisko w pacy w zakładzie pracy, poruszanie się w trakcie wypadku z dopuszczalną administracyjnie prędkością, brak spowodowania podobnych tego typu zdarzeń w przeszłości, brak rażących naruszeń w zakresie techniki i taktyki jazdy, oskarżony w trakcie dopuszczenia się czynu zabronionego nie znajdował się pod wpływem alkoholu bądź środków odurzających;

d.  rażącą niewspółmierność orzeczonego środka kompensacyjnego w postaci obowiązku zapłaty na rzecz pokrzywdzonych nawiązki w orzeczonym wymiarze choć okoliczności sprawy przemawiały za wymierzeniem tego środka w mniejszej wysokości, nieustaleniu czy w toku postępowania likwidacyjnego prowadzonego przez ubezpieczyciela została wypłacona w orzeczonym zakresie kwota zadośćuczynienia/odszkodowania, co w ocenie obrońcy niniejszy wniosek czyniłoby bezzasadnym z uwagi na jego spełnienie przez ubezpieczyciela z tytułu zawartej polisy OC, z której oskarżony opłacał w terminie stosowne składki.

Podnosząc te zarzuty apelujący wniósł o zmianę wyroku poprzez:

- nie orzekanie o stosowaniu fakultatywnego środka karnego w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych;

- nie orzekanie o stosowaniu nawiązki od oskarżonego na rzecz oskarżycieli posiłkowych i pokrzywdzonej, względnie o wymierzenie jej w mniejszej wysokości wg uznania tut. Sądu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja obrońcy oskarżonego w części jest zasadna.

Przede wszystkim należy stwierdzić, iż strony nie kwestionowały ustaleń faktycznych Sądu Rejonowego. Obrońca oskarżonego złożył wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku w zakresie wymierzonej kary. Dlatego też uzasadnienie wyroku zostało sporządzone jedynie w zakresie rozstrzygnięcia o karze.

Aktem oskarżenia zarzucono M. B. czyn z art. 177 § 2 k.k. polegający na tym, że w dniu 29 marca 2018 r. w P. na skrzyżowaniu ulic (...) i (...) naruszając nieumyślnie zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym w ten sposób, że kierując samochodem osobowym m-ki R. (...) o nr rej. (...), nie zachował wymaganej ostrożności i nie zastosował się do znaku „Stop” oraz nie udzielił pierwszeństwa przejazdu jadącemu prawidłowo autobusowi m-ki S. (...) o nr rej. (...) i spowodował w ten sposób nieumyślnie wypadek, w którym uderzony przez ten autobus w/w samochód R. (...) potrącił pieszego idącego po chodniku J. T., który na skutek doznanych obrażeń zmarł. Sąd Rejonowy nie dokonał zmian w opisie czynu i uznał oskarżonego za winnego popełnienia czynu opisanego w akcie oskarżenia i tym samym przypisał mu przestępstwo z art. 177 § 2 k.k.

Z treści art. 177 § 2 k.k. wynika, że naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu może nastąpić umyślnie lub nieumyślnie, natomiast skutki czynu stanowiące jego ustawowe znamię i decydujące o zaistnieniu przestępstwa są objęte nieumyślnością. W opisie czynu przyjętym przez Sąd meriti wyraźnie określono, że oskarżony nieumyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu lądowym poprzez nie zastosowanie się do znaku „Stop” i nie udzielenie pierwszeństwa przejazdu jadącemu prawidłowo autobusowi. Takie stanowisko jest błędne ponieważ nie zastosowanie się do znaku „Stop” i nie udzielenie pierwszeństwa przejazdu jadącemu prawidłowo pojazdowi stanowi niewątpliwie umyślne naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu.

Wyrażony w art. 434 § 1 k.p.k. zakaz orzekania na niekorzyść oskarżonego w razie wniesienia środka odwoławczego jedynie na jego korzyść oznacza, że w postępowaniu odwoławczym sytuacja oskarżonego nie może ulec pogorszeniu w jakimkolwiek zakresie, w tym, w sferze ustaleń faktycznych powodujących negatywne skutki w sytuacji prawnej oskarżonego. W wyniku rozpoznania środka odwoławczego wniesionego jedynie na korzyść oskarżonego nie jest więc możliwe dokonanie przez sąd ad quem zmiany ustaleń faktycznych, a w konsekwencji zmiany opisu czynu w sposób wykazujący wypełnienie przez oskarżonego ustawowych znamion określonego typu czynu zabronionego. Na marginesie należy jedynie zauważyć, iż w piśmie procesowym z dnia 16.11.2018 r. pełnomocnik oskarżycieli posiłkowych podnosił kwestie związane z umyślnym naruszeniem zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym, jednakże nie wywiódł apelacji od wyroku nie uwzględniającego jego stanowiska.

Złożona apelacja obrońcy oskarżonego kwestionowała jedynie orzeczony wobec oskarżonego zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w ruchu lądowym oraz orzeczone nawiązki.

Środek karny, przewidziany w art. 42 § 1 k.k. ma charakter fakultatywny. Zatem orzeczenie zakazu pozostawione jest swobodnemu uznaniu sądu. Orzeczenie tegoż środka karnego celowe jest wówczas gdy z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez oskarżonego zagraża bezpieczeństwu w komunikacji.

Przesłanką orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów wobec sprawcy przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji nie jest samo naruszenie zasad bezpieczeństwa w ruchu, gdyż zaistnienie okoliczności należących do znamion przestępstwa nie może być wystarczającą podstawą orzeczenia środka karnego. To z zachowania sprawcy powinien wynikać wniosek, że lekceważy on zasady ostrożności i bezpieczeństwo innych uczestników ruchu, przez co stwarza zagrożenie w komunikacji. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 26 lipca 2012 r. II AKa 250/12). Zakaz prowadzenia pojazdów jest środkiem karnym, który podobnie jak kara stanowi określoną dolegliwość związaną z popełnionym przestępstwem. Sąd Rejonowy w uzasadnieniu orzeczenia wskazał, że podstawą orzeczenia zakazu był całokształt ujawnionych okoliczności – oskarżony naruszył podstawowe zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym, w następstwie których śmierć poniósł 61 – letni człowiek, a zatem w zasadzie okoliczności należące do znamion zdecydowały o konieczności orzeczenia zakazu i względy wychowawcze. Z takim stanowiskiem nie sposób się zgodzić, skoro nie ustalono, by oskarżony w sposób umyślny naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym, to nie było wobec niego podstaw do wymierzenia środka karnego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych. Nie negując faktu, iż zachowanie oskarżonego było niewątpliwie naganne, podkreślić należy, iż oskarżony nie był do tej pory karany sądownie, spowodowany przez niego wypadek był zdarzeniem incydentalnym w jego życiu. Nie można bowiem uzasadniać orzeczenia wymienionego środka względami obostrzenia wymierzonej oskarżonemu kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Orzeczenie środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych byłoby rażącym represjonowaniem oskarżonego. Należy również zauważyć, iż orzeczenie tegoż środka spowodowałoby utratę pracy a to z kolei skutkowałoby niemożnością płacenia alimentów oraz uiszczeniem innych świadczeń na rzecz pokrzywdzonych.

Jeżeli chodzi natomiast o wywody obrońcy na temat szybkości jazdy tzn., że oskarżony poruszał się w granicach dopuszczalnej prędkości i był trzeźwy nie miały one żadnego wpływu na treść rozstrzygnięcia, bowiem są to cechy typowe dla kierowcy i nie mogą w żadnym razie stanowić okoliczności łagodzącej.

Autor apelacji kwestionuje również wysokość orzeczonych na rzecz E. S. i K. A. w kwotach po 10.000 zł i na rzecz G. T. w kwocie 8000 zł nawiązek. Sąd Rejonowy zasądzając w tych wysokościach nawiązki stwierdził, iż ich wielkość uwzględniała wniosek złożony przez pełnomocnika pokrzywdzonych. Pełnomocnik oskarżycieli posiłkowych wnosił o zasądzenie od oskarżonego na rzecz oskarżycieli posiłkowych częściowego zadośćuczynienia pieniężnego w kwotach po 10.000 zł na rzecz każdej z córek zmarłego oraz w kwocie 8000 zł na rzecz brata zmarłego – G. T.. Wniosek swój uzasadnił tym, że oskarżyciele posiłkowi stanowią najbliższą rodzinę dla zmarłego, są to jego dzieci i brat. Utrata członka rodziny była dla oskarżycieli dużym przeżyciem, mając na uwadze także więzi łączące oskarżycieli z pokrzywdzonym. Zdaniem pełnomocnika rekompensata za żal i cierpienie po stracie osoby najbliższej nie może mieć wymiaru symbolicznego dlatego też wnosił o zasądzenie w/w kwot od oskarżonego jako częściowego zadośćuczynienia. Sąd Rejonowy w ogóle nie analizował relacji pomiędzy J. T., a osobami na rzecz których zasądził nawiązki. Dlatego też Sąd odwoławczy zmuszony został do uzupełniającego przesłuchania E. S., K. A. i G. T..

Norma dekodowana z art. 46 § 2 k.k. chroni interesy pokrzywdzonego oraz osób, których sytuacja życiowa w wyniku śmierci spowodowanej przestępstwem uległa pogorszeniu i nałożenie nawiązki ma ją w pewnym stopniu zrekompensować, lecz nie zamykać drogi do odszkodowania. Z zeznań córki zmarłego J. T. – E. S.wynikało, że ojciec pomagał jej nie tylko finansowo ale również sprawował opiekę nad jej starszym synem. Pomoc ta miała charakter stały, bowiem ojciec mieszkał w sąsiedztwie i praktycznie uczestniczył w codziennym życiu jej rodziny. Dlatego też Sąd odwoławczy uznał, iż w odniesieniu do E. S. zasądzenie od oskarżonego na jej rzecz nawiązki w kwocie 10.000 zł jest jak najbardziej zasadne, bowiem ta córka najdotkliwiej odczuła śmierć ojca nie tylko w aspekcie majątkowym ale również osobistym. Na gruncie stosunków osobistych ocenie podlegał faktyczny związek emocjonalny pomiędzy osobą najbliższą a zmarłym pokrzywdzonym, a co za tym idzie - zakres krzywdy doznanej w wyniku śmierci pokrzywdzonego.

Z zeznań córki zmarłego J. T. - K. A. wynikało, że na stałe zamieszkuje wraz z rodziną w Niemczech i ojciec nie wspierał ją finansowo, utrzymywali stały kontakt telefoniczny a widywali się 3 lub 4 razy w roku. Nawiązkę na rzecz osoby najbliższej należy orzec, jeżeli wskutek śmierci pokrzywdzonego jej sytuacja życiowa uległa znacznemu pogorszeniu. Mając na względzie zeznania K. A. należy stwierdzić, że jej sytuacja życiowa nie uległa pogorszeniu na skutek śmierci ojca, a zatem w odniesieniu do tej pokrzywdzonej Sąd odwoławczy zmienił zaskarżony wyrok i obniżył wysokość nawiązki do kwoty 1000 zł mając na względzie jej sytuację osobistą, która wyraża się w krzywdzie osoby najbliższej zmarłego.

Z zeznań brata zmarłego J. T. – G. T. wynikało, że wzajemnie się wspierali finansowo i życiowo. Pomoc finansowa nie była regularna, a jedynie sporadyczna. Sąd odwoławczy uznał, iż sytuacja życiowa G. T. nie uległa pogorszeniu na skutek śmierci J. T. i dlatego obniżył wysokość nawiązki do kwoty 1000 zł uwzględniając również sytuację osobistą.

"Korzystanie przez sprawcę przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji z ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów nie wyłącza ani nakazu orzeczenia obowiązku naprawienia szkody (art. 46 § 1 k.k.), ani możliwości orzeczenia zamiast tego obowiązku nawiązki określonej w art. 46 § 2 k.k." (uchwała SN z dnia 20 czerwca 2000 r., I KZP 5/00, OSNKW 2000, nr 7-8, poz. 55). Zatem zarzut obrońcy oskarżonego wnoszącego o uchylenie orzeczenia dotyczącego nawiązek z uwagi na fakt, iż przez ubezpieczyciela została wypłacona odpowiednia kwota zadośćuczynienia i odszkodowania jest niezasadny.

W pozostałym zakresie, poza omówionymi zmianami, Sąd odwoławczy utrzymał w mocy zaskarżony wyrok orzekając o kosztach sądowych stosownie do przepisu art. 624 § 1 k.p.k.