Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 kwietnia 2019 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSO Ewa Milczarek

Protokolant – st. sekr. sądowy Sylwia Sawicka

po rozpoznaniu w dniu 11 kwietnia 2019 r. w Bydgoszczy

na rozprawie

odwołania: W. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B.

z dnia 25 czerwca 2018 r., znak: (...)

w sprawie: W. K.

przeciwko: Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.

o rentę socjalną

1)  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje ubezpieczonemu W. K. prawo do renty socjalnej od dnia 1 kwietnia 2018 r. do dnia 7 grudnia 2021 r.,

2)  stwierdza, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji,

3)  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. na rzecz ubezpieczonego kwotę 252,01 (dwieście pięćdziesiąt dwa 01/100) zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt VI U 1679/18

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 25 czerwca 2018 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił ubezpieczonemu W. K. prawa do renty socjalnej od 1 kwietnia 2018 roku. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że Komisja Lekarska ZUS nie stwierdziła całkowitej niezdolności do pracy.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł ubezpieczony wskazując, że jest osobą niepełnosprawną intelektualnie i niezdolną do samodzielnej egzystencji. Ubezpieczony podkreślił, że stan jego zdrowia uległ pogorszeniu
i konieczna jest pomóc innych osób, ponieważ sam ma problemy
z czytaniem, pisaniem i zrozumieniem przekazywanych informacji ustnych
i pisemnych.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie
i podtrzymał stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji.

Sąd ustalił, co następuje:

Ubezpieczony W. K. (ur. (...)) był uprawniony do renty socjalnej od 1 września 2010 roku do 30 listopada 2016 roku.
W dniu 7 grudnia 2016 roku ubezpieczony złożył wniosek o ponowne ustalenie prawa do renty. Decyzją z dnia 7 lutego 2017 roku organ rentowy odmówił ubezpieczonemu prawa do renty socjalnej, z uwagi na orzeczenie Komisji Lekarskiej ZUS, która nie ustaliła całkowitej niezdolności do pracy
u ubezpieczonego. W dniu 6 kwietnia 2018 roku ubezpieczony złożył wniosek o rentę socjalną. Lekarz Orzecznik ZUS w orzeczeniu z dnia 17 maja 2018 roku ustalił, że ubezpieczony nie jest całkowicie niezdolny do pracy. Komisja Lekarska ZUS rozpatrując sprzeciw ubezpieczonego orzeczeniem z dnia
21 czerwca 2018 roku uznała, że ubezpieczony nie jest całkowicie niezdolny do pracy.

Dowód: akta organu rentowego – decyzje o przyznaniu renty socjalnej k. 14,
k. 47, decyzja o odmowie przyznania prawa do renty k. 82, wniosek o rentę socjalną z dn. 6.04.2018 r. k. 85, orzeczenie Lekarza Orzecznika k. 88, orzeczenie Komisji Lekarskiej k. 90.

Ubezpieczony legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności na stałe z powodu upośledzenia umysłowego. Umiarkowany stopień niepełnosprawności datuje się od 20 czerwca 2018 roku. We wskazaniach zawartych w orzeczeniu wskazano, że ubezpieczony jest niezdolny do pracy, wymaga uczestnictwa w terapii zajęciowej, a także korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji.

Aktualna sprawność intelektualna W. K. mieści się
w granicach upośledzenia umysłowego w stopniu umiarkowanym. Ubezpieczony pochodzi z rodziny, w której oboje rodzice oraz rodzeństwo byli upośledzeni umysłowo. Od początku swojej kariery szkolnej uczył się
w ramach kształcenia specjalnego. Tam, mimo obniżonego progu wymagań szkolnych, nie radził sobie z opanowaniem materiału. W słabym stopniu opanował umiejętności czytania, pisania, liczenia. Ubezpieczony nie zna tabliczki mnożenia i słabo orientuje się w systemie monetarnym, posługuje się jedynie drobnymi nominałami pieniężnymi. Nie potrafi określić godziny na zegarku, nie posługuje się telefonem komórkowym, nie obsługuje komputera. Ubezpieczony rozumie elementarne normy życia społecznego, pojmuje jedynie bardzo proste sytuacje i interakcje społeczne. Słabo ukształtowana umiejętność myślenia logicznego sprawa, iż ubezpieczony ma istotne trudności w zakresie planowania, organizowania i przewidywania skutków swoich działań. Istotnie obniżone w stosunku do normy jest funkcjonowanie procesów poznawczych. Ubezpieczonego cechuje wąski zakres pamięci świeżej. Ubezpieczony ujawnia trudności w koncentracji uwagi, która łatwo ulega rozproszeniu. Ubezpieczonego charakteryzuje słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa, wolne tempo uczenia się. Otaczającą rzeczywistość ubezpieczony spostrzega w sposób uproszczony, niedokładny. Cechuje go myślenie konkretne, charakterystyczne dla wcześniejszych etapów rozwoju. Osobowość ubezpieczonego jest prymitywnie skonstruowana, oligofreniczna. Zubożała jest jego sfera emocjonalna. Przeżywane emocje są proste, zależne od stopnia zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Niedostatecznie ukształtowana jest uczuciowość wyższa, infantylizm. Wgląd w swoje problemy psychiczne i krytycyzm wobec siebie jest znacznie obniżony.

Dotychczasowe funkcjonowanie społeczne ubezpieczonego odpowiada jego możliwościom intelektualnym. Ubezpieczony żyje pod opieką osób drugich, wykonuje zlecone proste prace fizyczne. Ubezpieczony jest dość samodzielny w zaspokajaniu swoich podstawowych potrzeb tj. spożywanie posiłków, ubieranie się, mycie, zaspokajanie potrzeb fizjologicznych. Ubezpieczony wymaga częściowej opieki ze strony osób drugich. Ubezpieczony nie radzi sobie w bardziej złożonych sytuacjach społecznych, jak np. właściwe gospodarowanie zasobami finansowymi, załatwianie spraw urzędowych. Funkcjonowanie ubezpieczonego jest na poziomie upośledzenia umiarkowanego – przede wszystkim nie opanował on w dostatecznym stopniu sztuki czytania i pisania. Ubezpieczony jest całkowicie niezdolny do pracy do 7 grudnia 2021 roku. Ubezpieczony stał się niezdolny do pracy przed osiemnastym rokiem życia.

Dowód: akta sądowe – opinia biegłego psychologa i psychiatry k. 32-36, opinie uzupełniające biegłego psychologa i psychiatry k. 74-75, k. 78, orzeczenie o stopniu niepełnosprawności k. 102.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dowód z opinii biegłych sądowych – psychologa i psychiatry. Sąd w całości podzielił wnioski zawarte w opiniach tych biegłych, ponieważ były uzasadnione, spójne
i logiczne. Podstawą do wydania opinii i wysnucia wniosków były: przeprowadzone badanie przedmiotowe oraz dokumentacja zgromadzona
w aktach sprawy, w tym dokumentacja medyczna, a także wywiad od ubezpieczonego i od jego nieformalnego opiekuna E. K.. Wobec tego rzetelność opinii nie budzi żadnych wątpliwości. Biegłe są doświadczonymi specjalistami z dziedzin medycyny adekwatnych do schorzeń ubezpieczonego. Do pierwszej opinii biegłych organ rentowy wniósł zastrzeżenia wskazując, że rozpoznane przez biegłych upośledzenie umysłowe stopniu umiarkowanym budzi wątpliwości i jest sprzeczne
z rozpoznaniem Komisji Lekarskiej (rozpoznano upośledzenie umysłowe
w stopniu lekkim); ponadto, nie stwierdzono ostrych objawów psychotycznych ani nasilonych zaburzeń nastroju; z oceny stanu psychicznego dokonanego przez biegłych nie wynika także nasilenie objawów w stopniu powodującym całkowitą niezdolność do pracy. Sąd zwrócił się do biegłych o wydanie opinii uzupełniającej. Biegłe w opinii uzupełniającej wyjaśniły, że ubezpieczony nie zna się na zegarku, pieniądzach, nie umie dobrze czytać i pisać. Pomaga sąsiadowi w prostych pracach
w gospodarstwie, co dowodzi jedynie życzliwości sąsiada. To nie oznacza, że ubezpieczony byłby w stanie znaleźć samodzielnie pracę, chodzić do niej regularnie i samodzielnie się utrzymać. Poziom upośledzenia umysłowego to nie tylko wynik badania w cyfrach, ale też funkcjonowanie społeczne. Ubezpieczony był wielokrotnie badany testami i w jednym z poprzednich badań rozpoznawano upośledzenie w stopniu umiarkowanym. Organ rentowy wniósł zastrzeżenia do opinii uzupełniającej, wskazując, iż podtrzymuje swoje poprzednie stanowisko. Rozpoznanie organ rentowy ustalił w oparciu o opinię psychologa klinicznego oraz konsultację specjalisty-psychiatry. Konsultanci ZUS wzięli pod uwagę nie tylko wynik ilorazu inteligencji, ale także jego funkcjonowanie społeczne i zawodowe.
W ocenie Sądu zastrzeżenia organu rentowego były niezasadne, sformułowane ogólnikowo i oparte o wybiórcze kryteria w oderwaniu od całościowej i kompleksowej opinii biegłych. Organ rentowy całkowicie pominął zasadnicze stanowisko biegłych, zgodnie z którym oceniając intelekt należy brać pod uwagę nie tylko wyniki testów, ale przede wszystkim funkcjonowanie danej osoby. Trudno sobie wyobrazić, że w dzisiejszych czasach osoba, która nie umie czytać, pisać i nie zna się na zegarku oraz wartości pieniędzy będzie zdolna do pracy. To zaś, że pomaga w prostych pracach życzliwemu sąsiadowi, który się nim de facto opiekuje nie znaczy, że jest zdolny do pracy. Sąd w całości zgodził się ze stanowiskiem biegłych.
W takim stanie rzeczy, zastrzeżenia organu rentowego w żaden sposób nie podważyły opinii biegłych sądowych. W związku z tym, iż potrzeba dopuszczenia dowodu z opinii innego zespołu biegłych powinna wynikać
z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony z dotychczas złożonej opinii Sąd nie znalazł podstaw do uwzględnienia wniosku organu rentowego. Dopuszczenie dowodu z kolejnej opinii zmierzałoby jedynie do niepotrzebnego przedłużenia postępowania dowodowego. Z tych względów Sąd oddalił wniosek organu rentowego o dopuszczenie dowodu z opinii kolejnego zespołu biegłych.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie ubezpieczonego zasługiwało na uwzględnienie. Zgodnie
z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy
z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało: przed ukończeniem 18. roku życia; w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25. roku życia; w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej. W myśl ust. 2 art. 4 ww. ustawy osobie, która spełnia warunki określone w ust. 1, przysługuje: renta socjalna stała - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała; renta socjalna okresowa - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest okresowa. Na mocy art. 15 pkt 1 wyżej wymienionej ustawy w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio m.in. art. 12-14 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu (art. 12 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej). W myśl art. 13 ust. 1 ww. ustawy przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się: stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji; możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

W niniejszej sprawie sporną kwestią było ustalenie całkowitej niezdolności do pracy ubezpieczonego. W związku z tym, iż do ustalenia niezdolności do pracy potrzebne są wiadomości specjalne z zakresu medycyny Sąd wezwał biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii na podstawie art. 278 § 1 k.p.c. Opinia biegłych sądowych podlega swobodnej ocenie sądu na podstawie art. 233 § 1 k.p.c. Sąd, uwzględniając materiał dowodowy zebrany w toku postępowania dokonuje oceny, czy biegły w świetle tego materiału w sposób logiczny przedstawił w opinii tok swojego rozumowania prowadzący do sformułowania niesprzecznych wniosków końcowych. Ponadto, Sąd dokonuje oceny i analizy opinii co do jej fachowości
i rzetelności. Opinie biegłych w sposób jednoznaczny i rzeczowy wyjaśniły
z jakich powodów ubezpieczony jest całkowicie niezdolny do pracy.

Ubezpieczony W. K. jest upośledzony w stopniu umiarkowanym oraz jest osobą niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym
z powodu upośledzenia umysłowego. Ubezpieczony jest dość samodzielny
w zaspokajaniu swoich podstawowych potrzeb (jak np. spożywanie posiłków, ubieranie się, mycie), jednak wymaga częściowej opieki innych osób. Ubezpieczony nie radzi sobie w bardziej złożonych sytuacjach społecznych,
w słabym stopniu opanował umiejętności pisania, czytania, liczenia. Nie zna się na zegarku, nie zna także wartości pieniądza. W ocenie Sądu,
w przypadku ubezpieczonego (w świetle opinii biegłych sądowych) nie ma możliwości aktywizacji zawodowej w ramach otwartego rynku pracy, na którym wymaga się przede wszystkim samodzielności, efektywności i różnych kwalifikacji (co do zasady wykraczających poza podstawowe umiejętności takie jak pisanie i liczenie – dotyczy to także podstawowych prac fizycznych). Sąd w całości podzielił wnioski biegłych, iż ubezpieczony utracił zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Podkreślenia w szczególności wymaga, że przesłanka niezdolności do jakiejkolwiek pracy odnosi się do każdego zatrudnienia w innych warunkach niż specjalnie stworzone na stanowiskach pracy odpowiednio przystosowanych do stopnia i charakteru naruszenia sprawności organizmu (wyrok SN z dn. 8.12.2000 r., II UKN 134/00, LEX nr 46842). O zdolności do pracy nie może przesądzać pomoc sąsiadowi (który jest jednocześnie nieformalnym opiekunem ubezpieczonego) w podstawowych pracach gospodarskich takich jak: nakarmienie psa, pograbienie liści, wypuszczenie gołębi. Takie prace mają charakter jedynie incydentalny i nie mogą być w żadnej mierze porównywane do świadczenia pracy na podstawie umowy z przyczyn oczywistych. Dodatkowo, Sąd wskazuje, że ubezpieczony był uprzednio uprawniony do renty socjalnej od 1 września 2010 roku do 30 listopada 2016 roku. W stanie zdrowia ubezpieczonego nie nastąpiła żadna zmiana uzasadniająca twierdzenie, że ubezpieczony nie jest już całkowicie niezdolny do pracy. Odnośnie zaś stopnia upośledzenia umysłowego Sąd podkreśla, że wzmianka o umiarkowanym stopniu upośledzenia ubezpieczonego pojawiła się już w orzeczeniu Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Ś. z dnia 29 czerwca 2010 roku o potrzebie kształcenia specjalnego. Nie mniej jednak, przekonujące jest w ocenie Sądu stanowisko biegłych, że poziom upośledzenia to też funkcjonowanie społeczne, a nie tylko wynik badania wyrażony w cyfrach. Biegli szczegółowo w swojej opinii odnieśli się do funkcjonowania społecznego ubezpieczonego i w związku
z tym Sąd uznał, że rozpoznanie dokonane przez biegłych (upośledzenia
w stopniu umiarkowanym) jest uzasadnione. Reasumując, na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego w przedmiotowej sprawie Sąd uznał, iż ubezpieczony jest całkowicie niezdolny do pracy, spełnia więc warunki określone w art. 4 ustawy o rencie socjalnej.

Mając na względzie powyższe, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w punkcie 1. wyroku.

W punkcie 2. wyroku zgodnie z treścią art. 118a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (zastosowanego na zasadzie odesłania zawartego w art. 15 pkt 1 ustawy o rencie socjalnej) Sąd orzekł z urzędu o odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Zdaniem Sądu Okręgowego, w okolicznościach przedmiotowej sprawy brak jest podstaw do stwierdzenia odpowiedzialności organu rentowego, ponieważ biegli oceniając stan zdrowia ubezpieczonego w kontekście niezdolności do pracy dysponowali dodatkowym materiałem w postaci wywiadu od nieformalnego opiekuna ubezpieczonego. W takim stanie rzeczy, zdaniem Sądu organ rentowy nie może ponosić odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

W punkcie 3. wyroku Sąd orzekł o kosztach procesu. Zgodnie
z art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony. Na zasadzie określonej w art. 99 k.p.c. stronom reprezentowanym przez radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej zwraca się koszty
w wysokości należnej według przepisów o wynagrodzeniu adwokata. Szczegółowe zasady ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października
2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu. W myśl § 4 ust. 1-2 tego rozporządzenia opłatę ustala się w wysokości określonej
w rozdziałach 2-4, przy czym nie może ona przekraczać wartości przedmiotu sprawy. Ustalenie opłaty w wysokości wyższej niż określona w ust. 1,
a nieprzekraczającej 150% opłat określonych w rozdziałach 2-4, następuje
z uwzględnieniem: nakładu pracy radcy prawnego, w szczególności czasu poświęconego na przygotowanie się do prowadzenia sprawy, liczby stawiennictw w sądzie, w tym na rozprawach i posiedzeniach, czynności podjętych w sprawie, w tym czynności podjętych w celu polubownego rozwiązania sporu, również przed wniesieniem pozwu; wartości przedmiotu sprawy; wkładu radcy prawnego w przyczynienie się do wyjaśnienia okoliczności faktycznych, jak również do wyjaśnienia i rozstrzygnięcia istotnych zagadnień prawnych budzących wątpliwości w orzecznictwie
i doktrynie; stopnia zawiłości sprawy, w szczególności trybu i czasu prowadzenia sprawy, obszerności zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności dopuszczenia i przeprowadzenia dowodu
z opinii biegłego lub biegłych sądowych, dowodu z zeznań świadków, dowodu z dokumentów o znacznym stopniu skomplikowania i obszerności. Biorąc powyższe pod uwagę i uwzględniając nakład pracy pełnomocnika Sąd zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. na rzecz ubezpieczonego kwotę 252,01 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Na tę kwotę składa się: podwyższona o 150% stawka minimalna 90 zł (§ 15 ust. 2 ww. rozporządzenia) oraz uzasadnione wydatki pełnomocnika związane ze stawiennictwem na rozprawie w wysokości 117,01 zł. Sąd nie podwyższył powyższej opłaty o kwotę podatku od towarów i usług wyliczoną według stawki podatku obowiązującej dla tego rodzaju czynności na podstawie przepisów o podatku od towarów i usług zgodnie z § 4 ust. 3 ww. rozporządzenia, ponieważ przepis ten znajduje zastosowanie jedynie w tych przypadkach, w których koszty nieopłaconej pomocy prawnej ponosi Skarb Państwa, niebędący stroną przegrywającą proces ( Partyk Aleksandra, Partyk Tomasz, Rozporządzenie w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu. Komentarz; Opublikowano: LEX/el. 2016).

SSO Ewa Milczarek