Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 6 lipca 2018 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi w sprawie o sygnaturze II C 1279/14 z powództwa J. K. przeciwko Wspólnocie Mieszkaniowej (...) położonej w Ł. przy ul. (...) o pozbawienie tytułów wykonawczych wykonalności oddalił powództwo oraz nie obciążył powoda obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz strony pozwanej.

W uzasadnieniu Sąd Rejonowy argumentował, że oddalił wniosek powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego do spraw rachunkowości zgłoszony przez powoda na okoliczność rozrachunku pomiędzy stronami procesu z uwzględnienie, trzyletniego okresu przedawnienia należności ubocznych oraz wpłat czynionych przez powoda oraz przedstawionych do potrącenia wierzytelności oraz wniosek o dopuszczenie dowodu z przesłuchania stron oraz zeznań świadka na okoliczności związane z rozliczeniami między stronami, prowadzonymi negocjacjami na przestrzeni lat, odmowie przyjęcia przez pozwanego wpłaty od powoda i jego siostry na poczet należności głównej, powstania zadłużenia powoda, niesłusznego naliczenia przez pozwanego odsetek oraz kwoty należności głównej jako zbędne dla rozstrzygnięcia w rozumieniu art. 227 kpc.

W uzasadnieniu orzeczenia, Sąd Rejonowy uznał, iż nie zachodziły podstawy do uwzględnienia powództwa w zakresie tytułu wykonawczego w postaci wyroku Sądu Rejonowego w Łodzi z dnia 3 września 1998 roku w sprawie II C 3261/97. Bowiem w pierwszej kolejności egzekwowano najdalej wymagalne zobowiązania odsetkowe i na ich zaspokojenie przeznaczano wyegzekwowane od dłużnika należności. Ty samym uznać należało, że tytuł wykonawczy w zakresie przedawnionym został już wyegzekwowany, a skoro tak, nie ma możliwości pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w tym zakresie. Mimo iż należności odsetkowe objęte wskazanym wyrokiem uległy w części przedawnieniu.

Również nie zachodziły podstawy do pozbawienia wykonalności wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 19 września 2005 roku. Nie doszło do przedawnienia jakiegokolwiek roszczenia objętego przedmiotowym tytułem, ponieważ wierzyciel dwukrotnie wszczynał postępowanie egzekucyjne na podstawie przedmiotowego tytułu – pierwsze w dniu 10 października 2008 roku, które zakończono w dniu 18 listopada 2009 roku, zaś drugie w dniu 14 maja 2012 roku, które trwa do tej pory. Doszło zatem do skutecznego przerwania biegu przedawnienia. Także w oparciu o ten tytuł wykonawczy w pierwszej kolejności egzekwowano najdalej wymagalne zobowiązania odsetkowe i na ich zaspokojenie przeznaczano wyegzekwowane od dłużnika należności.

Zdaniem Sądu Rejonowego nie zachodziły również podstawy do pozbawienia wykonalności przedmiotowego tytułu wykonawczego w kontekście podniesionego przez powoda zarzutu potrącenia należności przede wszystkim z tego względu, że wierzytelność na jaką powoływał się powód względem pozwanego w tej sprawie w dacie złożenia oświadczenia o potraceniu już nie istniała, gdyż wygasła na skutek wykonania zobowiązania. Na rzecz wspólnoty wyegzekwowano bowiem kwotę 2832 zł właśnie na skutek zajęcia wierzytelności przysługujących powodowi wobec niej. Wzmianka komornika sądowego w tytule wykonawczym w postaci wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 19 września 2005 roku wskazuje, że wyegzekwowano od dłużnika kwotę 2832 zł odpowiadającą kwocie należności wspólnoty względem powoda wynikających z wierzytelności z tytułu kosztów procesu zasądzonych na jego rzecz. W tym zakresie tytuł utracił zatem wykonalność.

Niezasadne było twierdzenie powoda, że spełnił on świadczenia w całości. Całość płatności powód uiszczał jedynie w drodze egzekucji. Twierdzenia powoda co do zapłaty należności w całości nie znajdowały oparcia w zaświadczeniach wystawianych przez egzekwującego komornika, z których wynikało, że w dalszym ciągu z obu tytułów pozostają należności do zapłaty. Ponadto dłużnik traci prawo wytoczenia powództwa przewidzianego w art. 840 § 1 pkt 2 kpc z chwilą wyegzekwowania przez wierzyciela świadczenia objętego tytułem wykonawczym. Dlatego gdyby nawet uznać, że świadczenie zostało przez dłużnika spełnione w drodze egzekucji w całości, okoliczność ta w żadnej mierze nie mogłaby prowadzić do uwzględnienia powództwa w tej sprawie. Powództwo jest niedopuszczalne, gdy wykonalność tytułu wykonawczego wygasła na skutek jego zrealizowania.

Postępowanie o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności nie może służyć ewentualnej weryfikacji prawidłowości postępowania komorniczego i prowadzonych w tym postepowaniu rozliczeń. W celu ochrony praw stron postępowania egzekucyjnego ustawodawca przewidział określone instrumenty w szczególności w postaci skargi na czynność komornika.

Przepis art. 5 kc nie może stanowić odpowiedniej, skutecznej podstawy pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności. /uzasadnienie k. 369-388/.

W dniu 10 października 2018 roku powód wniósł apelację od powyższego wyroku. Apelujący zaskarżył wyrok w części, w której Sąd oddalił powództwo. Powód zarzucił wyrokowi:

1.  Naruszenie prawa materialnego, to jest:

- art. 125 kc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że dwukrotne wszczęcie przez pozwanego postępowania egzekucyjnego na podstawie tytułu wykonawczego wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 19 września 2005 roku spowodowało skuteczne przerwanie biegu przedawnienia, które biegło następnie od początku, w sytuacji gdy w ocenie powoda roszczenie pieniężne w zakresie odsetek wymagalnych uległo przedawnieniu;

- art. 410 § 2 kc poprzez jego pominięcie i niezastosowanie do ustalonego w sprawie stanu faktycznego, w konsekwencji nieprzyjęcie, że świadczenie pieniężne w zakresie przedawnionym jest świadczeniem nienależnym, w sytuacji gdy powód nie spełnił świadczenia dobrowolnie, lecz zostało ono przymusowo wyegzekwowane przez komornika, a zatem nie zaistniała przesłanka uzasadniająca wyłączenie możliwości skutecznego żądania zwrotu świadczenia, czyli element woli po stronie świadczącego, obejmującej dokonanie przysporzenia majątkowego na rzecz osoby przyjmującej świadczenie, która ujawnia się wówczas, gdy świadczący dobrowolnie spełnia świadczenie;

- art. 5 kc poprzez jego nieuwzględnienie, podczas gdy działanie pozwanego polegające na wszczęciu egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego w zakresie przedawnionych odsetek stanowi czynienie ze swego prawa użytku, który jest sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa oraz zasadami współżycia społecznego i powinno być przez Sąd uznawane jako jedna z podstaw trwałego pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności;

- art. 840 § 1 pkt 2 kpc poprzez błędną wykładnię i nieuwzględnienie powództwa o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności w całości z uwagi na wyegzekwowanie należności objętej spornym tytułem wykonawczym i wygaśnięcie wykonalności powyższego tytułu wykonawczego w tej części, podczas gdy podstawą do uwzględnienia żądania powoda było przede wszystkim zaistnienie po powstaniu tytułu egzekucyjnego, niezależnego od woli stron zdarzenia w postaci przedawnienia roszczenia oraz zajęcia wierzytelności w kwocie 40 000 zł, wskutek którego zobowiązanie nie może być egzekwowane, a nadto Sąd I instancji uznając żądanie pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności za bezzasadne w istocie nie ustalił na poczet jakich konkretnie należności stwierdzonych spornym tytułem wykonawczym zostało zaliczone wyegzekwowane w drodze egzekucji świadczenie pieniężne, tzn. czy na poczet należności głównej, odsetek, czy kosztów postępowania, a zatem nie ustalił precyzyjnie w jakiej konkretnej części wygasła wykonalność spornego tytułu wykonawczego;

2. naruszenie przepisów prawa procesowego, to jest:

- art. 217 § 1 i 2 kpc oraz 212 kpc w zw. z art. 227 kpc poprzez oddalenie wniosku dowodowego powoda o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu rachunkowości na okoliczność stanu rozrachunków między stronami z uwzględnieniem trzyletniego okresu przedawnienia należności ubocznych, wpłat czynionych przez powoda oraz zajęcia w dniu 8 lutego 2018 roku przez Komornika S. przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi w sprawie Km 1663/11 oraz Km 1719/12 wierzytelności powoda względem Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z tytułu kwoty 40 000 złotych;

- art. 233 § 1 kpc poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności poprzez przyjęcie, iż z chwilą wyegzekwowania przez wierzyciela świadczenia objętego tytułem wykonawczym, dłużnik traci prawo wytoczenia powództwa opozycyjnego w sytuacji, gdy przedawnienie roszczenia powoduje jego przekształcenie w zobowiązanie naturalne, które nie może być egzekwowane i ponieważ w niniejszej sprawie doszło do wyegzekwowania świadczenia wbrew woli dłużnika, świadczenia należy uznać za nienależne.

Apelujący wniósł o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości na okoliczność stanu rozrachunków między stronami z uwzględnieniem trzyletniego okresu przedawnienia należności ubocznych, wpłat czynionych oraz zajęcia w dniu 8 lutego 2018 roku przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi w sprawie Km 1663/11 oraz Km 1719/12 wierzytelności powoda względem Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z tytułu kwoty 40 000 złotych.

Skarżący domagał się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez pozbawienie wykonalności tytułów wykonawczych w całości, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz przyznania kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu za II instancję z uwagi na to, że koszty te nie zostały zapłacone w całości ani w części /apelacja k. 413-416/.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o jej oddalenie oraz zasądzenie od powoda na rzecz strony pozwanej kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych /odpowiedź na apelacje k. 431-433/.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna i podlega oddaleniu.

Zaskarżone rozstrzygnięcie zostało wydane w wyniku prawidłowo ustalonego stanu faktycznego. Ustalenia te Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne, uznając za zbędne ponowne ich przytaczanie. Nie dostrzega bowiem potrzeby ponowienia dowodów dopuszczonych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym oraz podziela ocenę ich wiarygodności wyrażoną przez sąd pierwszej instancji.

W pierwszej kolejności zachodzi konieczność odniesienia się do sformułowanego przez pozwanego zarzutu naruszenia przepisów prawa procesowego, albowiem wnioski w tym zakresie ze swojej istoty determinują rozważania co do pozostałych zarzutów apelacyjnych, skoro jedynie nieobarczone błędem ustalenia faktyczne, będące wynikiem należycie przeprowadzonego postępowania mogą być podstawą dla oceny prawidłowości kwestionowanego rozstrzygnięcia w kontekście twierdzeń o naruszeniu przepisów prawa materialnego.

Sąd Rejonowy prawidłowo oddalił wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości na okoliczność stanu rozrachunków między stronami z uwzględnieniem trzyletniego okresu przedawnienia należności ubocznych, wpłat czynionych oraz zajęcia w dniu 8 lutego 2018 roku przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi w sprawie Km 1663/11 oraz Km 1719/12 wierzytelności powoda względem Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z tytułu kwoty 40 000 złotych. Bowiem dowód ten był zbędny dla sprawy, gdyż wszystkie istotne informacje dotyczące: kwot przysługujących wierzytelności, dat ich wymagalności, dat ich dochodzenia, dat oraz wysokości kwot wyegzekwowanych wynikały ze złożonych już w sprawie dokumentów, w szczególności z akt komorniczych. Zaświadczenia komornicze precyzyjnie przedstawiają sposób w jaki zaliczano wyegzekwowane w drodze egzekucji świadczenie pieniężne z rozbiciem na należności główne, odsetki oraz koszty postępowania. A ponadto nawet ustalenie, iż wyegzekwowane zostały wierzytelności przedawnione, nie uzasadnia powództwa przeciwegzekucyjnego. Oprócz tego kwestia ustalenia które z wierzytelności uległy przedawnieniu, będąca wynikiem rozważań prawnych, należy wyłącznie do Sądu i dopuszczenie dowodu z opinii biegłego w tym zakresie jest niedopuszczalne.

Jako bezzasadny należy ocenić zarzut naruszenia art. 233 § 1 kpc, który zdaniem skarżącego miałby polegać na przyjęciu przez Sąd Rejonowy, iż z chwilą wyegzekwowania przez wierzyciela świadczenia objętego tytułem wykonawczym, dłużnik traci prawo wytoczenia powództwa opozycyjnego. Argumentacja apelującego sprowadza się w istocie do zakwestionowania wykładni art. 840 kpc, czyli prawa materialnego, a nie ustaleń faktycznych Sądu. Natomiast art. 233 § 1 kpc dotyczy swobodnej oceny dowodów przy ustalaniu stanu faktycznego. Dlatego należy uznać, że skarżący w tej części apelacji rozminął się z powiązaniem podstawy prawnej z treścią swoich zarzutów. Sąd Okręgowy odniósł się do naruszeń prawa materialnego w dalszej części rozważań.

Przechodząc do zarzutów dotyczących prawa materialnego, nieuzasadnione jest twierdzenie o naruszeniu art. 123 kc. Bowiem każde prawidłowe wszczęcie postępowania egzekucyjnego przerywa bieg przedawnienia, który od jego przerwania biegnie na nowo. Ustawodawca nie ograniczył ilości przerwań biegu przedawnienia w art. 123 kc, ani w żadnym innym przepisie.

Niezasadny jest zarzut błędnej wykładni art. 840 kpc. Istota powództwa przeciwegzekucyjnego polega na tym, że dłużnik może zwalczać egzekucję z danego tytułu wykonawczego, ale tylko dopóki całość wierzytelności, na którą tytuł wykonawczy opiewa, nie została wyegzekwowana. Bowiem wyegzekwowanie całości kwoty z tytułu wykonawczego powoduje wygaśnięcie tego tytułu. Skoro egzekucja została już dopełniona i nie może się dalej toczyć, to brak jest egzekucji, którą w drodze powództwa przeciwegzekucyjnego można zwalczać. A w sprawie nie było sporu pomiędzy stronami, iż wierzytelność została już wyegzekwowana.

Powództwo przeciwegzekucyjne jako skierowane na pozbawienie lub ograniczenie wykonalności tytułu wykonawczego, może być realizowane tylko pod warunkiem, że istnieje potencjalna możliwość wykonania tytułu wykonawczego. Prawo do wytoczenia powództwa opozycyjnego dłużnik traci z chwilą wyegzekwowania świadczenia objętego tytułem wykonawczym w każdym przypadku. (por. wyrok SA w Krakowie z 10.03.2016 r., I ACa 1720/15). Powództwo opozycyjne może być wytoczone niezależnie od tego, czy przeciwko dłużnikowi została już wszczęta egzekucja, byleby istniało jeszcze zobowiązanie objęte tytułem wykonawczym. Zatem tylko istnienie możliwości wykonania tytułu wykonawczego, czyli zdolność do egzekucji, pozwala na wystąpienie z powództwem zmierzającym do uniemożliwienia prowadzenia egzekucji z tego tytułu wykonawczego. Wytoczenie powództwa opozycyjnego jest niedopuszczalne w sytuacji, gdy wygasła wykonalność tytułu wykonawczego na skutek wyegzekwowania całego świadczenia. Jeżeli zobowiązanie na skutek zapłaty lub innego zdarzenia przestało istnieć, tytuł nie jest już zdolny do bycia egzekwowanym (por. wyrok SA w Białymstoku z 18.02.2016 r., I ACa 926/15).

Tak długo, jak toczy się postępowanie egzekucyjne do przedawnionego roszczenia, dłużnik może wytoczyć powództwo przeciwegzekucyjne, a w treści pozwu wnieść o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego właśnie z uwagi na przedawnienie. Jak słusznie zauważył Sąd Rejonowy, dłużnik ma prawo występować także ze skargami na poszczególne czynności komornicze.

Błędny jest zarzut naruszenia art. 410 kc, ponieważ spełnienie świadczenia przedawnionego nie stanowi świadczenia nienależnego. . Przedawnienie jest jedynie zarzutem procesowym. Jego upływ sprawia, że zobowiązanie staje się zobowiązaniem naturalnym. Spełnione świadczenie przedawnione jest świadczeniem należnym, ponieważ zobowiązanie nadal istnieje. Przedawnienie nie unicestwia bytu wierzytelności. Mimo iż apelujący słusznie sygnalizował, iż zna powyższe skutki przedawnienia, to uznał błędnie, iż nie mają one zastosowania do postępowania egzekucyjnego. Brak jest jakiejkolwiek podstawy prawnej takiego rozumowania. Apelujący nie wskazał skąd wywodzi istnienie owego ograniczenia, a rolą Sądu nie jest zastępowanie strony w poszukiwaniu argumentów, tym bardziej takiej, która jest fachowo reprezentowana.

Zarzut, iż zachowanie pozwanego naruszało art. 5 kc, jest niezasadny, ponieważ art. 5 kc nie może być podstawą powództwa, a jedynie sposobem obrony przed roszczeniem strony przeciwnej. Powództwa przeciwegzekucyjnego nie można opierać wyłącznie na general­nej klauzuli prawa cywilnego, zawartej w art. 5 k.c., zgodnie z którą nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Klauzula ta stanowi wyłącznie środek prawny służący obronie zobowiązanego przed roszczeniem uprawnionego, nie stanowi zaś źródła jakiegokolwiek powództwa przeciwko uprawnionemu, gdyż nie może być ona wyłącznym źródłem powstania prawa podmiotowego w stosunku do drugiej osoby (por. wyrok Sądu Najwyższego z 19.03.2002 r., sygn. IV CKN 892/00) – w tym przypadku prawa do żądania zaprzestania egzekwowania należności obję­tych tytułem wykonawczym.

Podsumowując, kluczową przyczyną oddalenia powództwa oraz apelacji powoda jest ustalenie, że egzekucja z tytułów wykonawczych, w tym wypadku wyroków sądów zaopatrzonych w klauzule wykonalności, została zakończona a tytuły wykonawcze zostały wykonane. W takiej sytuacji nawet wyegzekwowanie wierzytelności przedawnionych nie stanowi podstawy uwzględnienia powództwa przeciwegzekucyjnego z art. 840 kpc. Stąd sama kwestia przedawnienia nie ma znaczenia dla sprawy.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 kpc, oddalił apelację jako niezasadną.

W oparciu art. 98 kpc w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018 r., poz. 265) Sąd Okręgowy zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1800 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Stosownie do § 16 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 8 pkt 5 w zw. z § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2019 r., poz. 68) Sąd Okręgowy przyznał radcy prawnemu B. H. wynagrodzenie za udzielenie powodowi pomocy prawnej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym w kwocie 1476 zł, w której zawiera się podatek od towarów i usług.