Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29. listopada 2016 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie w VIII Wydziale Karnym w składzie:

Przewodniczący: SSO Maciej Gruszczyński

Protokolant: sekretarz sądowy Paweł Furman

w obecności Prokuratora Krystyny Nogal Załuskiej

po rozpoznaniu w dniu 26. października 2016 r. i 25 listopada 2016 r.

sprawy z wniosku T. B.

przeciwko Skarbowi Państwa

o odszkodowanie i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłą z niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania stosowanego w postępowaniu karnym zakończonym prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego dla Warszawy Woli w Warszawie z dnia 18 sierpnia 2015 r. wydanym w sprawie V K 908/13,

na podstawie art. 552 § 4 kpk, art. 554 § 2 kpk i art. 554 § 4 kpk

orzeka:

I.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz T. B. tytułem odszkodowania kwotę 860 złotych (osiemset sześćdziesiąt) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty

II.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz T. B. tytułem zadośćuczynienia kwotę 3.000 (trzy tysiące) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

III.  w pozostałej części wniosek oddala;

IV.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz T. B. kwotę 288 (dwieście osiemdziesiąt osiem) złotych powiększoną o należny podatek VAT tytułem zwrotu wydatków związanych z ustanowieniem pełnomocnika;

V.  kosztami postępowania obciąża Skarb Państwa.

Sygn. akt VIII Ko 66/16

UZASADNIENIE

Dnia 09 maja 2016 r. do Sądu Okręgowego w Warszawie wpłynął wniosek pełnomocnika T. B. o zasądzenie od Skarbu Państwa na jego rzecz kwoty 10.000 zł tytułem odszkodowania oraz kwoty 15.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę poniesioną w związku z niewątpliwie niesłusznym tymczasowym aresztowaniem w okresie od 18 grudnia 2011 r. do dnia 01 stycznia 2012 r. w sprawie Prokuratury Rejonowej (...) w W.. Wniosek ten w czasie przesłuchania w charakterze świadka został rozszerzony przez T. B., który z obu tytułów zażądał 1 miliona złotych. Na ostatniej rozprawie pełnomocnik wniósł o zasądzenie kwot wskazanych we wniosku.

Prokurator wniósł o oddalenie żądania wskazując, iż wobec faktu, że T. B. był ścigany listem gończym roszczenie o odszkodowanie i zadośćuczynienie nie przysługuje.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

T. B. był podejrzany, a następnie oskarżony o to, że w dniu 16 maja 1998 r. w W. w celu osiągnięcia korzyści majątkowej doprowadził J. Z. do niekorzystnego rozporządzenia własnym mieniem w kwocie 19.000 złotych za pomocą wprowadzenia w błąd co do zamiaru zatrudnienia pokrzywdzonego, tj. o czyn z art. 286 § 1 k.k.

Z uwagi na fakt, że T. B. opuścił terytorium Polski postępowanie w sprawie zostało zawieszone (postanowienie z dnia 28 lutego 2001 r.). Wobec nieskuteczności działań związanych z ustaleniem miejsca pobytu T. B. dnia 12 maja 2010 r. prokurator wystąpił z wnioskiem o zastosowanie wobec niego tymczasowego aresztowania. Postanowieniem z dnia 29 czerwca 2010 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Woli w Warszawie uwzględnił wniosek prokuratora i zastosował wobec podejrzanego środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania na okres 14 dni od dnia zatrzymania. Dodatkowo dnia 26 sierpnia 2010 r. prokurator zarządził poszukiwania T. B. listem gończym.

Dnia 18 grudnia 2011 r. T. B. został zatrzymany i osadzony w Areszcie Śledczym w O.. Dnia 29 grudnia 2011 r. został on przesłuchany w charakterze podejrzanego, po czym, tego samego dnia prokurator wydał postanowienie o uchyleniu tymczasowego aresztowania.

Wyrokiem Sądu Rejonowego dla Warszawy Woli w Warszawie V Wydział Karny z dnia 18 sierpnia 2015 r., sygn. akt. V K 908/13 T. B. został uniewinniony od popełnienia zarzucanego mu czynu. Wyrok ten został utrzymany w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 18 grudnia 2015 r. wydanym w sprawie IX Ka 1331/15.

Przed aresztowaniem wnioskodawca był osobą trzykrotnie karaną, do czasu aresztowania go w sprawie 2 Ds. (...) Prokuratury Rejonowej (...) w W. pięciokrotnie przebywał w jednostkach penitencjarnych, po raz ostatni w roku 2002 (k. 58). Uzasadniając wniosek o odszkodowanie pełnomocnik podniósł, iż przed aresztowaniem T. B. na stałe pracował w L.. Jego tymczasowe aresztowanie skutkowało nie tylko niemożnością wykonania zobowiązań biznesowych, ale także koniecznością zapewnienia w trybie nagłym opieki dla dzieci. We wniosku podniesiono także, iż okres izolacji T. B. przypadał na okres świąt Bożego Narodzenia, które dzieci musiały spędzać z obcymi osobami.

Słuchany na rozprawie T. B. zeznał, iż na skutek zatrzymania i osadzenia musiał płacić opiekunce dzieci 120 funtów dziennie przez 14 dni. W tamtym okresie przyjechał do Polski sam na 4 dni. Nie był to przyjazd świąteczny, bo w kraju nie ma nikogo bliskiego. Dodał, że w późniejszym okresie ponosił jeszcze koszty związane z dojazdem na rozprawy. Przed osadzeniem zajmował się nadzorem budowlanym, pracował dla trzech grup budowlanych, był ich podwykonawcą. Na skutek osadzenia stracił ten kontrakt. Zeznał, iż dniówka zadaniowa za wykonywanie nadzoru wynosiła 180 funtów. Indagowany nie potrafił jednak wskazać, ile dni pracy wypadło mu w związku z osadzeniem w grudniu 2011 r. Zeznał, iż nie powiedział córkom prawdy o powodach późniejszego powrotu do domu.

Odpowiadając na pytania stwierdził, iż przed zatrzymaniem był osobą zdrową, w areszcie nie musiał korzystać z pomocy lekarskiej. W czasie osadzenia czuł się traktowany jak zwierzę. Ze strony współosadzonych nie spotkał się z żadnymi szykanami, nie miał żadnych konfliktów. Opisując swoją sytuację materialna stwierdził, iż w Anglii nie korzystał z pomocy społecznej, swoje roczne zarobki szacował między 5.000 a 15.000 funtów. Po skonfrontowaniu tych oświadczeń z treścią wyjaśnień złożonych w postępowaniu przygotowawczym (k. 97 akt V K 908/13) stwierdził, iż mógł zostać źle zrozumiany lub pewne treści zostały mu zasugerowane. Dodał, że w 2014 r. przeszedł na emeryturę, która wynosiła wówczas 180 funtów miesięcznie. Nie był w stanie powiedzieć jakie konkretnie wielkości złożyły się na żądaną wysokość odszkodowania, obliczenia zostały wykonane przez pełnomocnika. Gdy chodzi o krzywdę wskazał, iż nie potrafi ocenić dyskomfortu związanego z sytuacją, gdy świąt Bożego Narodzenia nie spędza się z dziećmi.

Sąd zważył co następuje:

Analizując zebrany w sprawie materiał dowodowy oraz treść przepisów regulujących uprawnienia do dochodzenia odszkodowania, Sąd Okręgowy uznał, iż aresztowanie T. B. było niewątpliwie niesłuszne, a zatem wniosek o przyznanie odszkodowania i zadośćuczynienia na podstawie art. 552 § 4 k.p.k. jest słuszny i zasługuje na uwzględnienie.

Wskazać w tym miejscu należy, iż stan prawny regulujący odpowiedzialność Skarbu Państwa z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania ulegał w ostatnich miesiącach znaczącym zmianom. Z punktu widzenia rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy najistotniejsza korekta była związana z wprowadzeniem począwszy od 01 lipca 2015 r. normy art. 553 § 2 kpk, zgodnie z którą roszczenie o odszkodowanie lub zadośćuczynienie z tytułu wykonywania środka przymusu nie przysługuje, jeżeli jego zastosowanie nastąpiło z powodu bezprawnego utrudniania postępowania przez oskarżonego. Tego typu sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie, albowiem sięgnięcie przez Sąd po izolacyjny środek zapobiegawczy było związane wyłącznie z brakiem możliwości ustalenia miejsca pobytu T. B., bezowocnymi poszukiwaniami wymienionego trwającymi ponad 9 lat.

Przepis ten wyłączający odpowiedzialność Skarbu Państwa w sytuacji bezprawnego utrudniania postępowania przez oskarżonego został jednak uchylony ustawą z dnia 11 marca 2016 r., która weszła w życie 15 kwietnia 2016 r. Ponieważ wniosek T. B. wpłynął do Sądu 09 maja 2016 r. należało stosować regulację obowiązującą po dniu 15 kwietnia 2016 r., a zatem nie przewidującą wspomnianego wyłączenia.

Oceniając kwestię zasadności tymczasowego aresztowania stosowanego wobec wnioskodawcy Sąd podzielił zachowujący aktualność pogląd wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 15 września 1999 roku – sygn. I KZP 27/99 opublikowanej w OSNKW 1999/11-12 poz. 72, która stanowi, iż odpowiedzialność Skarbu Państwa z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania (art. 552 § 4 k.p.k.) opiera się na zasadzie ryzyka. Niewątpliwie niesłusznym, w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k., jest takie tymczasowe aresztowanie, które było stosowane z obrazą przepisów rozdziału 28 Kodeksu postępowania karnego oraz tymczasowe aresztowanie oskarżonego (podejrzanego), powodujące dolegliwość, której nie powinien doznać, w świetle całokształtu okoliczności ustalonych w sprawie, a w szczególności, prawomocnego jej rozstrzygnięcia w przedmiocie odpowiedzialności karnej. W orzecznictwie podkreślono jednocześnie, że na podstawie art. 552 § 4 k.p.k. rekompensowane mogą być jedynie szkoda i krzywda, będące bezpośrednim następstwem niesłuszności zastosowanego środka przymusu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2007r., V KK 61/2006).

Wnioskodawca, w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa określonego w art. 286 § 1 k.k. pozostawał tymczasowo aresztowany w okresie od dnia 18 grudnia 2011 r. do dnia 29 grudnia 2011 r. (a nie jak stwierdził we wniosku do 01 stycznia 2012 r.), tj. przez dwanaście dni. Wobec faktu, że postępowanie karne przeciwko T. B. zakończyło się wyrokiem uniewinniającym, uznać należało, iż jego tymczasowe aresztowanie było niewątpliwie niesłuszne. Wnioskodawca na tej podstawie nabył roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie za okres pozbawienia go wolności w związku z tymczasowym aresztowaniem.

Jak wyżej wspomniano Skarb Państwa z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Odpowiedzialność ta aktualizuje się wówczas gdy pozostają spełnione przesłanki określone w rozdziale 58 kpk, a osoba pozbawiona wolności rzeczywiście poniosła szkodę lub doznała krzywdy, która nie została zrekompensowana.

Tytułem odszkodowania w związku z niewątpliwie niesłusznym stosowaniem wobec niego środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowana T. B. wniósł o zasądzenie kwoty 10.000 zł.

Wnioskodawca nie sprecyzował co miałoby się składać na sumę odszkodowania, indagowany na tę okoliczność przez Sąd stwierdził, iż nie wie z czego wynika powyższa kwota (k. 30). Analizując jego depozycje złożone na rozprawie Sąd doszedł do przekonania, iż odszkodowanie zawiera w sobie 14 dniówek płaconych opiekunce dzieci (120 funtów za dobę) i bliżej niesprecyzowaną ilość dniówek roboczych związanych z ewentualnym wykonywaniem pracy nadzorcy budowlanego.

Na powyższe okoliczności oprócz oświadczeń wnioskodawcy nie zostały przedstawione jednak żadne dowody. Próby Sądu działania w tej sprawie z urzędu i obligowania T. B. do przedłożenia stosownej dokumentacji potwierdzającej płatności dla opiekunki dziecka, czy wykazania wysokości uzyskiwanych zarobków zakończyły się niepowodzeniem.

W tej sytuacji ustalenia w tym zakresie Sąd próbował czynić w oparciu o materiał znajdujący się w aktach sprawy V K 908/13. Z odtworzonego na rozprawie fragmentu wyjaśnień złożonych kilka dni po osadzeniu T. B. w jednostce penitencjarnej wynika, iż w Anglii zarabia on bardzo mało i pomaga mu pomoc społeczna. Z informacja tą koresponduje kolejne oświadczenie wnioskodawcy, który w czerwcu 2015 r. stwierdził, że w roku podatkowym 2014 zarobił poniżej minimum socjalnego wynoszącego w Anglii 4900 funtów.

Mając na uwadze powyższe, sprzeczne ze sobą oświadczenia składane w toku niniejszej sprawy oraz sprawy V K 908/13, a jednocześnie brak jakichkolwiek dowodów potwierdzających depozycje wnioskodawcy w odniesieniu do wydatków ponoszonych w związku z jego osadzeniem w grudniu 2011 r. Sąd przyjął, że jego miesięczny dochód kształtował się na poziomie wspomnianych już 4.900 funtów rocznie, a zatem 408,33 funtów miesięcznie. Sąd nie wliczył w to ewentualnych świadczeń z opieki społecznej nie tyle w związku z brakiem wiedzy o ich wysokości, lecz w związku z faktem, że ich otrzymywanie w żaden sposób nie było powiązane z brakiem zarobkowania wnioskodawcy w okresie osadzenia. 12 – dniowy okres izolacji więziennej wnioskodawcy oznaczał dla niego uśrednioną stratę wynoszącą 163,33 funty. Przeliczając tę wartość na rodzimą walutę Sąd uznał, iż należne T. B. odszkodowanie wynosi 860 złotych. W pozostałym zakresie Sąd żądanie wnioskodawcy oddalił.

Za niewątpliwie zasadny Sąd uznał natomiast wniosek T. B. o zasądzenie na jego rzecz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w związku ze stosowaniem wobec niego niewątpliwe niesłusznego tymczasowego aresztowania w okresie od 18 grudnia 2011 r. do dnia 29 grudnia 2011 r. Uznając za słuszne, co do zasady, żądanie wnioskodawcy zrekompensowania mu wyrządzonej krzywdy w drodze zadośćuczynienia, Sąd nie mógł się zgodzić z postulowaną przez T. B. wysokością tego zadośćuczynienia.

Oceniając kwestię wysokości zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie wnioskodawcy Sąd wziął po uwagę, że każdy niesłuszny pobyt w izolacji zawsze godzi w jedno z podstawowych dóbr prawnych każdego człowieka, jakim jest jego wolność osobista, a więc powoduje krzywdę. Stopień tego pokrzywdzenia minimalizuje niewątpliwie długość okresu izolacji, która w niniejszej sprawie sięgnęła dwunastu dni, z drugiej strony Sąd zauważa, iż stosowanie tymczasowego aresztowania przypadło na wyjątkowy w naszej chrześcijańskiej kulturze okres – okres świąt Bożego Narodzenia. Sąd miał wreszcie na uwadze, że wnioskodawca przebywał w regulaminowych warunkach więziennych i zdaniem Sądu nie doznał z racji tego ponadprzeciętnych cierpień i krzywd.

Rozważając wysokość zadośćuczynienia należnego wnioskodawcy, Sąd uznał, że kwota 3.000 złotych, będzie kwotą adekwatną. Sąd ustalając powyższą kwotę wziął pod uwagę wszelkie okoliczności, w tym wspomniany już czas trwania tymczasowego aresztowania, warunki jego odbywania, a także negatywne przeżycia wiążące się z izolacją więzienną w okresie świątecznym. Sąd oceniając wysokość kwoty zadośćuczynienia miał również na względzie, by było ono odpowiednie, zgodnie z art. 445 § 1 k.c., który to przepis posiłkowo winien być stosowany w sprawach o ustalenie wysokości zadośćuczynienia.

Wskazać należy, iż miarkując wysokość zadośćuczynienia należało ją zobiektywizować, odnosząc do realnie i na chłodno ocenianych rozmiarów krzywdy i aktualnych warunków społeczno - finansowych. Jak konsekwentnie podnosi się w judykaturze (np. wyroki Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 25. września 2007. roku sygn. II AKa 210/07, opubl. LEX nr 357189, Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 30. grudnia 2004. roku sygn. II AKa 260/04, opubl. KZS nr 2/2005 poz. 44) zadośćuczynienie nie może mieć z jednej strony charakteru symbolicznego, gdyż ma być surogatem rzeczywistej rekompensaty za krzywdę, a więc musi mieć realną ekonomicznie wartość; nie może też jednak prowadzić do wzbogacania się pokrzywdzonego pod pretekstem rekompensowania mu krzywd.

Zgodnie zatem z przyjętą powszechnie wykładnią, odpowiednia (w rozumieniu art. 448 kc) kwota zadośćuczynienia to taka suma, która utrzymuje się w granicach odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa (np. wyrok Sądu Najwyższego z 4. lutego 2008. roku, sygn. III KK 349/07, opubl. Prok. i Pr. - wkł. nr 7-8 z 2008. roku, poz. 28).

Sąd analizując całokształt okoliczności niniejszej sprawy uznał, iż kwotą adekwatną do stopnia doznanej przez wnioskodawcę krzywdy z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania, będzie właśnie kwota 3.000 złotych.

W pozostałym zakresie Sąd wniosek o zadośćuczynienie oddalił, uznając go za nadmiernie wygórowany, to jest nieznajdujący żadnego racjonalnego odniesienia do okresu izolacji, jej warunków oraz następstw.

Wobec treści art. 554 § 2 kpk, kosztami niniejszego postępowania należało w całości obciążyć Skarb Państwa, albowiem – niezależnie od wyników postępowania, to jest zakresu uwzględnienia dochodzonych roszczeń – jest ono wolne od kosztów.

Z kolei w oparciu o normę art. 554 § 4 kpk in fine wobec nawet częściowego uwzględnienia roszczenia wnioskodawcy Sąd zasądził na rzecz T. B. zwrot wydatków związanych z ustanowieniem w sprawie pełnomocnika. Wobec braku wskazania kwoty wydatku z tego tytułu Sąd oparł się na treści § 11 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. poz. 1800).

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy orzekł jak w części dyspozytywnej wyroku.