Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VI Wydział Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: Sędzia del. Izabela Kościarz - Depta

protokolant sądowy- stażysta Bartłomiej Sasin

przy udziale prokuratora Teresy Pakieły

po rozpoznaniu dnia 30 września 2019 r. w Warszawie

sprawy M. O. (1) s. F. i L., ur. (...) we W.

oskarżonego o czyn z art. 300 § 2 k.k.

T. K. – O. c. J. i T., ur. (...) S. (U.)

oskarżonej o czyn z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 300 § 2 k.k.

na skutek apelacji wniesionej przez pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi - Południe w Warszawie

z dnia 23 stycznia 2019 r. sygn. akt IV K 1005/17

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie do ponownego rozpoznania.

Sygn. akt VI Ka 504/19

UZASADNIENIE

M. O. (1) został oskarżony o to, że: w dniu 6 lutego 2017 w W. w Kancelarii Notarialnej B. W. przy ul. (...), działając w celu udaremnienia wykonania wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie, VI Wydział Cywilny Rodzinny Odwoławczy z dnia 20 grudnia 2013r. w sprawie VI C 1354/11 udaremnił zaspokojenie swojego wierzyciela W. O., w ten sposób, że zawarł z T. K.-O. umowę darowizny udziału we własności nieruchomości – akt notarialny repertorium (...) lokalu mieszkalnego nr (...) położonego przy ul. (...) w W., dla którego Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa, X Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW nr (...), wskutek czego zbył zagrożony zajęciem składnik swojego majątku, tj. o czyn z art. 300 § 2 k.k.

T. K.-O. została oskarżona o to, że: w dniu 6 lutego 2017r w Kancelarii Notarialnej B. W. przy ul. (...) w W. i G., działając w zamiarze, aby M. O. (1) dokonał czynu zabronionego polegającego na udaremnieniu wykonania wyroku Sadu Okręgowego w Warszawie, VI Wydział Cywilny Rodzinny Odwoławczy z dnia 20 grudnia 2013r. w sprawie VI C 1354/11 i udaremnił zaspokojenie swojego wierzyciela, tj. W. O., w wyniku zbycia zagrożonego zajęciem w toku postępowania egzekucyjnego o syg. Kmp 22/16 składnika jego majątku w postaci ½ udziału lokalu mieszkalnego nr (...) położonego przy ul. (...) w W., dla którego Sąd Rejonowy Warszawa Mokotów w Warszawie, X Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr (...), ułatwiła popełnienie tego przestępstwa, w ten sposób, że przyjęła od M. O. (1) darowiznę w/w udziału dokonaną przez M. O. (1) aktem notarialnym Repertorium (...), tj. o czyn z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 300 § 2 k.k.

Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi-Południe w Warszawie w IV Wydziale Karnym wyrokiem z dnia 23 stycznia 2019 roku (sygn. akt IV K 1005/17) uniewinnił oskarżonych od popełnienia zarzucanych im czynów.

Powyższy wyrok został zaskarżony w całości przez pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej, który wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji i podniósł zarzuty:

1)  błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku

2)  rażącej obrazy przepisów prawa procesowego mających wpływ na treść orzeczenia poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny materiału dowodowego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej zasługiwała na uwzględnienie, w związku z powyższym Sąd Odwoławczy uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

W świetle przedstawionych przez skarżącego zarzutów dokonana przez Sąd I Instancji ocena dowodów, ustalony w oparciu o nie stan faktyczny i wysnute na tej podstawie wnioski budzą istotne wątpliwości Sądu Odwoławczego.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że Sąd Okręgowy podziela zarzut pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej, iż uzasadnienie wyroku Sądu Rejonowego nie zawiera wszystkich elementów, o których mowa w art. 424 k.p.k., przez co uniemożliwia kontrolę instancyjną. Ocena materiału dowodowego poczyniona przez Sąd I instancji i zaprezentowana w pisemnym uzasadnieniu w przeważającej części nie spełnia wymogów określonych w art. 7 k.p.k. i wykracza poza ramy swobodnej oceny dowodów.

Sąd Rejonowy nie wykazał z jakich względów uznał, iż zarzucane oskarżonej i oskarżonemu czyny nie wypełniły znamion przestępstwa z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 300 § 2 k.k. i art. 300 § 2 k.k. W uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia znajduje się lakoniczne stwierdzenie, że „ oskarżony w dacie czynu był osobą majętną, dysponującą więcej niż jedną nieruchomością” oraz że „W. O. nie podała okoliczności wskazujących na umyślny zamiar oskarżonej udaremnienia zaspokojenia wierzyciela”.

Sąd I Instancji nie dokonał analizy materiału dowodowego w sposób prawidłowy i nie rozważył wszystkich okoliczności, tym samym wykraczając poza ramy swobodnej oceny dowodów. Sąd Rejonowy nie przedstawił, które dowody uznał za wiarygodne, a którym odmówił wiary. Ponadto należy podkreślić, iż to nie pokrzywdzona powinna wykazywać winę oskarżonej. Pokrzywdzona założyła zeznania w sprawie i Sąd Rejonowy był zobowiązany do ich oceny w kontekście całokształtu materiału dowodowego. Natomiast przestępstwo z art. 300 k.k. jest ścigane z oskarżenia publicznego i to na prokuratorze ciążył obowiązek wykazania winy oskarżonych. Również należy podkreślić, iż Sąd Rejonowy nie wskazał do którego z oskarżonych odnoszą się rozważania odnośnie zamiaru.

Ponadto oskarżonej T. K.-O. nie zarzucono popełnienia przestępstwa udaremnienia egzekucji, a ułatwienie jego popełnienia tzw. pomocnictwo. Ta kwestia pozostała poza zakresem rozważań Sądu Rejonowego, do której nie odniósł się w pisemnym uzasadnieniu w żaden sposób.

Słuszny jest zarzut pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej odnoszący się do błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku i mający wpływ na jego treść, a polegający na uznaniu, iż oskarżeni nie popełnił zarzuconych im czynów z uwagi na fakt, iż jak należy domniemywać zdaniem Sądu Rejonowego oskarżonym nie można przypisać działania z zamiarem bezpośrednim.

W myśl art. 300 § 2 k.k. odpowiedzialności karnej podlega ten, kto w celu udaremnienia wykonania orzeczenia Sądu lub innego organu państwowego, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku zajęte lub zagrożone zajęciem, bądź usuwa znaki zajęcia.

Przez "orzeczenie sądu lub innego organu państwowego" należy w kontekście art. 300 § 2 kodeksu karnego rozumieć każde rozstrzygnięcie - niezależnie od jego nazwy - wydane przez organ państwowy, w szczególności sąd, w sprawie indywidualnej w postępowaniu cywilnym (wyroki, postanowienia, nakazy zapłaty), administracyjnym (decyzje, postanowienia), karnym (wyroki, postanowienia, nakazy karne) lub innym prowadzonym na podstawie przepisów ustawy (np. postanowienie o ogłoszeniu upadłości w postępowaniu upadłościowym), które nadaje się do wykonania w drodze egzekucji (jest wykonalne). Przykładem orzeczenia, o którym mowa, może być wyrok zasądzający z powództwa o świadczenie (zob. Jarosław Majewski Komentarz do art. 300 Kodeksu karnego).

Dla dokonania przestępstw z art. 300 § 1 i 2 k.k. konieczne jest sprowadzenie skutku w postaci udaremnienia lub co najmniej utrudnienia zaspokojenia wierzyciela. Jeżeli czynność rozporządzająca zajętym mieniem dłużnika nie miała realnego wpływu na zaspokojenie wierzyciela, to pomimo wypełnienia pozostałych znamion stypizowanego w tym przepisie występku brak znamienia skutku w postaci udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela powoduje, że nie można uznać, iż doszło do popełnienia jednego z tych przestępstw (wyrok SA w Gdańsku z 22.12.2016r., w sprawie II AKa 372/16, LEX nr 2310600). Innymi słowy, czynności wykonawcze dłużnika muszą doprowadzić zawsze do „zubożenia” jego aktywów i co najmniej zmniejszenia możliwości całkowitego zaspokojenia wierzyciela.

Sąd Rejonowy uniewinnił oskarżonego od popełnienia zarzucanego mu czynu, uznając w lakonicznym stwierdzeniu, że nie można przypisać mu działania z zamiarem bezpośrednim kierunkowym. W dalszej części uzasadnienia brak jest natomiast rozważań w zakresie oceny całokształtu materiału dowodowego, w szczególności wersji przedstawionej przez pokrzywdzoną W. O. i świadka M. O. (2) - jej matkę - w odniesieniu do jednoznacznego w swej wymowie przepisu art. 300 § 2 k.k. Z zeznań świadków wynika w sposób jednoznaczny, iż oskarżony wiedział, że posiada zobowiązania alimentacyjne. Pomimo wyroku Sądu i określonej w nim kwoty należnej córce, sam decydował jaką sumę zapłaci. Również zdawał sobie sprawę z egzekucji komorniczej jaka jest prowadzona wobec jego osoby oraz dlaczego jest prowadzona i że jest możliwa w bardzo ograniczonym zakresie. Miał pełną świadomość toczącej się sprawy o podział majątku wspólnego małżonków i uprawnień właścicielskich odnośnie nieruchomości, które posiada. Sąd Rejonowy w żaden sposób nie odniósł się do powyższych kwestii, przyjmując bez podania powodu, że oskarżony nie działał z zamiarem bezpośrednim kierunkowym, albowiem jest osobą majętną.

Słuszny jest zarzut zawarty w apelacji obrońcy odnoszący się do błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku i mający wpływ na jego treść, a polegający na przyjęciu, że oskarżony M. O. (1) jest osobą majętną, posiadającą inny majątek i że nie działał w celu udaremnienia lub uszczuplenia prowadzonej egzekucji.

Z analizy materiału dowodowego zgromadzonego w aktach przedmiotowej sprawy wynika, że jedynym składnikiem majątku z którego dłużnik mógł się zaspokoić był lokal mieszkalny położony przy ul. (...) w W.. Pozostałe składniki majątku były i są przedmiotem postępowania o podział majątku wspólnego i zniesienie współwłasności. Do czasu prawomocnego zakończenia postępowania nie jest wiadomo do kogo należą i zaspokojenie się z nich jest znacznie utrudnione, a wręcz niemożliwe. Zwłaszcza biorąc pod uwagę, że stroną postępowania jest matka pokrzywdzonej. Ponadto z dokumentacji dotyczącej prowadzonej egzekucji komorniczej w sprawie zaległych świadczeń alimentacyjnych wynika, że była ona skuteczna w niewielkim stopniu i nie doszło do zaspokojenia roszczeń pokrzywdzonej W. O..

Oskarżony doskonale zdawał sobie sprawę, że jest zobowiązany do łożenia na rzecz utrzymania córki oraz wiedział, jakie kwoty do zapłaty wynikają z rozstrzygnięcia zawartego w wyroku. Również miał świadomość toczącej się wobec niego egzekucji komorniczej. Pomimo tego przekazał na rzecz swojej żony T. K. – O. umową darowizny zawartą w formie aktu notarialnego, składnik swojego majątku osobistego w postaci ½ udziału w lokalu mieszkalnego nr (...) położonego przy ul. (...) w W..

Również z wyjaśnień samej oskarżonej T. K. – O. wynika, iż dobrze znana była jej sytuacja rodzinna i majątkowa oskarżonego M. O. (1). Wiedziała, że ma zobowiązania alimentacyjne wobec córki. Sama przyznała, że jak została zabrana część emerytury męża to dowiedziała się o prowadzonej wobec niego egzekucji komorniczej. Sytuacja ta miała miejsce przed dokonaniem na jej rzecz darowizny przez oskarżonego M. O. (1). Dobrze była jej znana sytuacja majątkowa oskarżonego, gdyż pracowała w firmie, w której Prezesem był kiedyś oskarżony.

Analiza materiału dowodowego zgromadzonego na tym etapie postępowania wskazuje, że udział w lokalu mieszkalnym przy ul. (...) w W. był jedynym składnikiem majątku należącym tylko do oskarżonego, z którego W. O. mogłaby dokonać zaspokojenia swojego roszczenia.

Odnosząc się do rozstrzygnięcia Sądu I Instancji w zakresie uniewinnienia oskarżonej T. K. – O. należy podkreślić, iż brak jest rozważań i oceny całokształtu materiału dowodowego w odniesieniu do zarzucanego pomocnictwa. Wydaje się, że Sąd Rejonowy przyjął, że zamiaru bezpośredniego kierunkowego nie było po stronie obojga oskarżonych.

Art. 20 k.k. stanowi, że każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej umyślności lub nieumyślności niezależnie od odpowiedzialności pozostałych współdziałających.

Zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem, zawartym, w orzecznictwie Sądów możliwe jest pomocnictwo w zamiarze ewentualnym do przestępstwa, które może być popełnione jedynie z zamiarem kierunkowym (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 13 kwietnia 2016 r w sprawie II AKa 45/160).

Warto w tym miejscu przywołać wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2013 r. III KK 184/13 (OSNKW 2014/2/15), w którym wskazano, że jeżeli chodzi o formy zjawiskowe określone w art. 18 § 3 k.k. odnoszące się do przestępstw kierunkowych to wystarczające jest wykazanie po stronie współdziałającego pomocnika zamiaru ewentualnego.

Udzielający pomocy musi obejmować świadomością to, że podejmując określone czynności ułatwia w ten sposób innej osobie popełnienie czynu zabronionego oraz to, że czyni to w odniesieniu do konkretnego, scharakteryzowanego w odpowiednim przepisie części szczególnej czynu zabronionego. W konsekwencji musi on obejmować świadomością zarówno prawną charakterystykę czynu zabronionego, którego popełnienie ma zamiar ułatwić oraz mieć świadomość znaczenia swojego zachowania w tym w szczególności tego, że stanowi ono ułatwienie popełnienia czynu zabronionego przez inną osobę (tak Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 1 kwietnia 2016 r. w sprawie II AKa 87/16).

Mając na uwadze powyższe należy w niniejszej sprawie rozważyć, czy oskarżona nie działał z zamiarem ewentualnym pomocnictwa do ułatwienia udaremnienia egzekucji. Aktualnie zebrany materiał dowodowy wskazuje, że oskarżona pozostawała w związku małżeńskim z oskarżonym M. O. (1). Doskonale zdawała sobie sprawę z jego sytuacji rodzinnej i majątkowej, jak również z tego, iż wobec niego toczy się postepowanie egzekucyjne, co sama przyznała w składanych wyjaśnieniach.

W związku z tym rację ma skarżący, iż doszło w przedmiotowej sprawie do obrazy przepisów prawa procesowego poprzez zaniechanie dążenia do wyjaśnienia istotnych dla meritum sprawy okoliczności faktycznych, a w szczególności czynienia ustaleń faktycznych w sposób dowolny na podstawie wyselekcjonowanego materiału dowodowego, nie zaś wszystkich dowodów zgromadzonych w sprawie, niezgodnie ze wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego oraz zasadami prawidłowego rozumowania.

Należy również wskazać, iż ocena materiału dowodowego dokonana przez Sąd Rejonowy jest pobieżna i lakoniczna, ponadto zawiera istotne braki w zakresie wyjaśnienia przyczyn uniewinnienia oskarżonych w kontekście całokształtu materiału dowodowego. Sąd I Instancji w żaden sposób nie odniósł się do zeznań pokrzywdzonej W. O. oraz zeznań świadka M. O. (2), nie skonfrontował ich z pozostałym materiałem dowodowym, nie podjął się ustalenia, czy oskarżona T. K. – O. działała co najmniej z zamiarem ewentualnym pomocnictwa przy wyzbyciu się udziału w lokalu mieszkalnym przy ul. (...) w W..

W niniejszej sprawie zachodzi konieczność przeprowadzenia od początku, na nowo, przewodu sądowego, ponieważ przy tak zgromadzonym materiale dowodowym, jego wybiórczej i dowolnej ocenie nie znajdującej oparcia w aktach sprawy, Sąd Okręgowy zmuszony był uchylić wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania. Na obecnym etapie przy tak zebranym materiale dowodowym niemożliwe jest dokonanie kontroli instancyjnej zaskarżonego wyroku i nawet czynności dowodowe przeprowadzone przez Sąd Odwoławczy nie umożliwiłyby naprawienia błędów Sądu Rejonowego. Ponadto zgodnie z brzmieniem art. 454 § 1 kpk (Reguły ne peius) Sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został uniewinniony w pierwszej instancji lub co do którego w pierwszej instancji umorzono postępowanie.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy przeprowadzi postępowanie dowodowe, w szczególności ponownie przesłucha świadków, na okoliczność sytuacji rodzinnej i majątkowej oskarżonego, w szczególności realizacji obowiązku alimentacyjnego oraz możliwości w tym zakresie. Sąd I Instancji ustali, jaka była sytuacja majątkowa oskarżonego w chwili dokonywania darowizny udziału w lokalu mieszkalnym przy ul. (...) w W. na rzecz żony, w tym celu rozważy zwrócenie się do Urzędu Skarbowego, jak również przeprowadzenie wywiadu kuratora. Sąd zwróci uwagę na wyjaśnienia oskarżonych oraz zeznania pokrzywdzonej i świadka oraz skonfrontuje z ujawnionym w sprawie materiałem dowodowym. Następnie podda analizie zgodnej z kryteriami zawartymi w art. 7 i 5 § 2 k.p.k.

Kontrola instancyjna doprowadziła Sąd Odwoławczy do wniosku, iż Sąd I instancji nie sprostał wymogom wynikającym z treści art. 7 k.p.k., art. 424 § 1 k.p.k. i przekraczając granice swobodnej oceny dowodów oraz dokonując ich wybiórczej, nielogicznej oceny, poczynił błędne ustalenia faktyczne. Sąd Rejonowy nie przeprowadził wnikliwej oceny wszystkich dostępnych dowodów, a zaprezentowana w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku ocena materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy jest niepełna i pobieżna. Z tych względów zaskarżony wyrok nie mógł się ostać, a w związku z tym Sąd Okręgowy uchylił go i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Z powyższych względów orzeczono jak w wyroku.