Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 stycznia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Urszula Wiercińska (spr.)

Sędziowie – SA Aldona Wapińska

– SA Krzysztof Tucharz

Protokolant: – sekr. sądowy Mariola Frąckiewicz

po rozpoznaniu w dniu 15 stycznia 2014 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. R.

przeciwko Przedsiębiorstwu (...) w W.

i Skarbowi Państwa - Prezydentowi m. (...) W.

z udziałem interwenienta ubocznego (...) w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 24 września 2012 r., sygn. akt IV C 196/08

uchyla zaskarżony wyrok w punktach: pierwszym, drugim oraz trzecim i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 349/13

UZASADNIENIE

Powód A. R. wniósł o zasądzenie solidarnie od pozwanych Skarbu Państwa – Prezydenta m. (...) W., Przedsiębiorstwa (...) w W. i interwenienta ubocznego (...) w W. kwoty 100.000 zł z ustawowymi odsetkami od daty wydania przez Sąd I instancji wyroku oddalającego powództwo o wydania nieruchomości w sprawie IV C 3462/05 tytułem odszkodowania częściowego za szkodę doznaną w wyniku braku możliwości windykacji nieruchomości. Niniejszy pozew został wyłączony do odrębnego postępowania ze sprawy IV C 3462/05.

Pozwani oraz interwenient uboczny wnieśli o oddalenie powództwa w całości.

Wyrokiem z dnia 24 września 2012 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo, postanowił o kosztach procesu oraz nakazał zwrócić A. W. ze Skarbu Państwa kwotę 375 zł.

Powyższe rozstrzygniecie zostało oparte o następujące ustalenia faktyczne i rozważania.

Powód jest jednym ze spadkobierców A. B..

Dla nieruchomości o łącznej powierzchni 29.1599 m ^{( 2)} składającej się z: w obrębie (...) działki nr (...) o pow. 56 m ^{( 2)}, działki nr (...) o pow. 52 m ^{( 2)}, działki nr (...) o pow. 731 m ^{( 2)}, działki nr (...) o pow. 18.0942 m ^{( 2)}, w obrębie (...) działki nr (...) o pow. 5.3220 m ^{( 2)}, w obrębie (...) działki nr (...) o pow. 5.5515 m ^{( 2)} w okresie przedwojennym została założona księga hipoteczna „(...) i część (...)”. Jak wynika z zachowanej części niniejszej księgi w dziale II wykazu wpisem jawnym z 1927 r. na wniosek z 1924 r. ujawniony jest Skarb Państwa (Ministerstwo Spraw Wojskowych) co do udziału gruntu obszaru 221 ha 37 arów 60 m ^{( 2)} oraz A. B. co do reszty nieruchomości.

Na mocy dekretu (...) z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej Sąd Powiatowy dla Warszawy Pragi wydał postanowienie o wpisaniu w miejsce A. B. na rzecz Skarbu Państwa prawa własności nieruchomości opisanej w księdze hipotecznej „(...) i część (...)" (inw. (...)). Sąd Wojewódzki w Warszawie utrzymał w mocy powołane orzeczenie. Na podstawie art. 38 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości w brzmieniu obowiązującym do 1990 r. istniała możliwość oddania gruntów w zarząd jednostkom organizacyjnym posiadającym osobowość prawną. Przedmiotowe nieruchomości zostały następnie formalnie przekazane przez Skarb Państwa działający za pośrednictwem terenowego organu administracji państwowej w zarząd na czas nieoznaczony Przedsiębiorstwu (...) na mocy decyzji z dnia 9 maja 1988 r. o nr (...) Decyzja ta została następnie zamieniona decyzją z dnia 15 lutego 1990 r. w zakresie kwestii finansowych związanych z przejściem w zarząd gruntów. Przedmiotowe grunty, na których już wówczas znajdowało się międzynarodowe i krajowe lotnisko (...) od wielu lat były użytkowane przez Zarząd (...), którego następcą prawnym jest Przedsiębiorstwo (...)”.

Postanowieniem z dnia 18 stycznia 1995 r. Sąd Najwyższy uchylił postanowienie, na mocy którego wpisano Skarb Państwa jako właściciela przedmiotowych nieruchomości w księdze wieczystej, podnosząc konieczność wyznaczenia wnioskodawcy terminu do usunięcia istniejącej przeszkody do wpisu prawa własności. Sąd Najwyższy stwierdził, iż podstawą dokonania wpisu powinno być zaświadczenie o przeznaczeniu danej nieruchomości na cele reformy rolnej rozumiane jako odrębny dokument. Zgodnie z obowiązującym wówczas stanem prawnym (art. 53 ustawy o terenowych organach rządowej administracji ogólnej) zaświadczenie powinno zostać wydane przez wojewodę i stwierdzać, iż nieruchomość przeszła na własność Skarbu Państwa z przeznaczeniem na cele reformy rolnej. Zaświadczenie takie jest wymogiem formalnym i wystarczającym dokumentem do dokonania wpisu Skarbu Państwa jako właściciela w księdze wieczystej. Wskutek bezskutecznego upływu terminu na dostarczenie dokumentu stwierdzającego, iż nieruchomość o pow. 219,59 ha pochodząca z księgi „(...) i część (...)", a należąca do A. B. przeszła na rzecz Skarbu Państwa, postanowieniem z dnia 2 stycznia 1996 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa odmówił dokonania wpisu Skarbu Państwa w księdze hipotecznej „(...) i część (...)”.

Z akt księgi hipotecznej oraz zaświadczenia wydanego przez Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa, (...)Wydział (...) w dniu 5 lipca 2004 r. wynika, iż część księgi hipotecznej pod nazwą „(...) i część (...)" inw. (...) przeznaczona na wpisy, w postaci tomu II, uległa zniszczeniu. Na podstawie pozostałej części nie można określić czy zaginiona część zawierała wpisy i jakiej treści, zwłaszcza, że wzmianki o sprzedaży działek wpisywane były również w działach trzecim i czwartym tych ksiąg. Księgę hipoteczną uznano za zniszczoną w rozumieniu art. 1 ust. 2 o księgach wieczystych z dnia 6 lipca 1982 r. Jak wynika z zachowanej części pierwszej księgi w dziale II wykazu wpisem jawnym z 1927 r. ujawniony jest Skarb Państwa (Ministerstwo Spraw Wojskowych) co do działki gruntu obszaru 221 hektarów 3760 m ^{( 2)} oraz A. B. co do reszty nieruchomości na wniosek z 1924 r. Nadto w dziale II wykazu znajduje się szereg zastrzeżeń i wzmianek dotyczących działek gruntu wchodzących w skład niniejszej nieruchomości, pochodzących z okresu wojny.

Powództwo o wydanie przedmiotowej nieruchomości zostało prawomocnie oddalone.

Powództwo o odszkodowanie nie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ powód nie udowodnił prawa własności do przedmiotowej nieruchomości. W ocenie Sądu Okręgowego w toku niniejszego postępowania nie zostały przedstawione żadne dowody wskazujące bezspornie na przysługujące powodowi jako następcy prawnemu A. B. prawo własności nieruchomości. Powód w żadnym okresie nie figurował jako właściciel w księdze wieczystej. Powód nie może zatem korzystać z domniemań prawnych wynikających z ustawy o księgach wieczystych i hipotece, ponieważ księga została uznana za zniszczoną w rozumieniu art. 1 ust. 2 tej ustawy. O prawie własności powoda nie przesądza także sam fakt wykreślenia wpisu Skarbu Państwa jako właściciela. Z uwagi na informacyjno-techniczne znaczenie ewidencji gruntów także wypisy z niej nie przesądzają o prawie własności powoda. Sąd Okręgowy ustalając stan faktyczny nie oparł się na dokumentach z k. 273-281, k. 282-288, ponieważ nie zawierają one podpisów i zostały zakwestionowane przez interwenienta ubocznego.

Zgodnie z art. 6 k.c. na powodzie spoczywa ciężar udowodnienia faktów, z których wywodzi skutki prawne, czemu powód nie sprostał. Sąd Okręgowy nie wziął pod uwagę opinii biegłego oraz oddalił wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej, albowiem nie jest zadaniem biegłego przez wydanie opinii tworzenie faktów. Taka sytuacja powstałaby, gdyby zgodnie z wnioskiem biegły szukał dokumentów, ustalał na ich podstawie prawo własności przedmiotowej nieruchomości, charakter działek składających się na przedmiotową nieruchomość. W konsekwencji Sąd uznał, że powód nie wykazał prawa własności do przedmiotowej nieruchomości, oddalił powództwo nie ustalając innych okoliczności (czy powstała szkoda, jeżeli tak - jaka jest jej wartość, kto ponosi odpowiedzialność za jej powstanie).

Apelację od powyższego wyroku złożył powód, który wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w punktach pierwszym, drugim oraz trzecim i o przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, wskazując, że nie została rozpoznana istota sprawy, a postępowanie dowodowe wymaga przeprowadzenia skomplikowanych czynności dowodowych, praktycznie w całości, ewentualnie o zmianę wyroku w zaskarżonej części, uwzględnienie powództwa w całości, stosownie do zgłoszonego przez powoda żądania zapłaty oraz zasądzenie od pozwanych i interwenienta ubocznego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych, za II instancję. Zaskarżonemu wyrokowi powód zarzucił:

1)  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 6 k.c. przez bezpodstawne uznanie, że na powodzie spoczywa ciężar dowodzenia okoliczności negatywnych, które mogłyby niweczyć jego żądanie (utrata przez A. B. lub jego następców prawnych tytułu własności spornych nieruchomości), gdy tymczasem to na pozwanych spoczywał dowód wykazania okoliczności niweczących tytuł właścicielski powoda lub jego poprzedników prawnych;

2)  naruszenie przepisów postępowania, tj.: art. 227 k.p.c. oraz art. 217 § 2 k.p.c. polegające na bezzasadnym oddaleniu bądź pominięciu wniosków dowodowych powoda zmierzających do wykazania przysługującego mu prawa własności spornych nieruchomości, co dotyczy w szczególności dowodu z istniejących fragmentów (dokumentów) księgi hipotecznej dawnej „(...) i część (...)" oraz pozostałych okoliczność konstytuujących roszczenie pozwu (doznanie szkody przez powoda, ustalenie jej rozmiarów oraz istnienie węzła przyczynowo-skutkowego między szkodą powoda a działaniami pozwanych);

3) naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. przez błędną ocenę mocy dowodowej przeprowadzonych przez Sąd I instancji dowodów i uznanie, że nie wnoszą one nic istotnego dla ustalenia tytułu właścicielskiego powoda oraz jego poprzedników prawnych, co w szczególności dotyczy dowodu z Planów Parcelacyjnych części gruntów księgi hipotecznej dawnej „(...) i część (...)”, jak również Szczegółowego Planu Zabudowania Osiedla (...), podczas gdy prawidłowa ocena tych dowodów, w tym także przy uwzględnieniu opinii biegłego geodety, winna prowadzić do wniosku, że poprzednik prawny powoda – A. B. – był właścicielem spornych nieruchomości i nie mógł on (a także jego następcy) utracić tytułu właścicielskiego, gdyż grunty parcelowane nie podlegały nacjonalizacji w trybie dekretu (...) o przeprowadzeniu reformy rolnej, zaś część spornych nieruchomości, pochodząca z terenów infrastruktury Osiedla (...) (projektowane drogi, zieleńce, skwery, parki itp.) była wyłączona w sposób faktyczny z obrotu prawnego, albowiem zgodnie z art. 67 rozporządzenia Prezydenta RP o prawie budowlanym i zabudowaniu osiedli z 1928 r., mogła zostać przejęta od właściciela parcelowanego terenu (A. B.) przez gminę dopiero po zabudowaniu 1/3 części parcel, co nigdy nie nastąpiło;

4)  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 278 § 1 k.p.c. przez uznanie przez Sąd I instancji, że nie wymaga wiadomości specjalnych analiza dowodów geodezyjnych i kartograficznych oraz historycznej dokumentacji wieczystoksięgowej, jak również aktów notarialnych obejmujących czynności stanowiące podstawę wpisów w księgach hipotecznych prowadzonych niegdyś przez Sąd Okręgowy w Warszawie (ten Sąd prowadził księgi hipoteczną dawną „(...) i część (...)”, w której były uregulowane sporne nieruchomości), gdy tymczasem ocena okoliczności faktycznych ustalonych w sprawie wymaga wiedzy specjalnej - ww. dokumenty nie posługują się obecną nomenklaturą ewidencyjną, jak również zobrazowane w nich dane (w sposób graficzny – co dotyczy planów) wymagają do ich odczytania i interpretacji wiedzy, którą posiada biegły;

5)  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 286 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. przez zaniechanie realizacji dowodu z uzupełniającej opinii biegłego geodety, mimo że okoliczności, które miały być jej przedmiotem miały istotne znaczenie w sprawie, zaś wcześniej złożona opinia była niepełna;

6)  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 328 § 2 k.p.c. polegające na sporządzeniu pisemnego uzasadnienia wyroku w sposób nie uwzględniający wymogów przewidzianych w tym przepisie, tj. w szczególności przez zaniechanie wyjaśnienia przyczyn oddalenia wniosków dowodowych powoda zmierzających do wykazania przysługującego mu prawa własności spornych nieruchomości oraz braku omówienia mocy dowodowej dowodów, dopuszczonych przez Sąd I instancji przed dniem zamknięcia rozprawy;

7)  nierozpoznanie istoty sprawy – w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. – polegające na całkowitym zaniechaniu przez Sąd I instancji podjęcia ustaleń, co do tego, czy powodowi przysługuje prawo własności spornych nieruchomości, a zatem nie rozpoznaniu jednej z podstawowych okoliczności konstytuujących roszczenie pozwu.

W związku oddaleniem przez Sąd Okręgowy w Warszawie odwołania od zarządzenia Przewodniczącego z dnia 18 grudnia 2012 r. w przedmiocie odmowy sprostowania i uzupełnienia protokołu rozprawy z dnia 24 września 2012 r. powód wniósł o wpisanie zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c., co do uchybienia przez Sąd Okręgowy w Warszawie art. 158 § 1 i 2 k.p.c. przez sporządzenie protokołu rozprawy z dnia 24 września 2012 r., którego treść, w jego ocenie, nie oddaje rzeczywistego przebiegu czynności procesowych, które miały miejsce podczas ww. rozprawy, w zakresie szczegółowo omówionym we wniosku pełnomocnika powoda z dnia 23 października 2012 r. o sprostowanie i uzupełnienie protokołu rozprawy. Powód zgłosił nowy zarzut apelacyjny, a mianowicie naruszenie prawa procesowego, tj. art. 158 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 162 k.p.c. i w zw. z art. 162 k.p.c. i w zw. z art. 227 k.p.c. przez oparcie wyroku na treści protokołu rozprawy z dnia 24 września 2012 r., który nie oddaje rzeczywistego przebiegu czynności procesowych podczas rozprawy, w zakresie szczegółowo omówionym we wniosku pełnomocnika powoda o sprostowanie i uzupełnienie protokołu, co doprowadziło do braku reasumpcji przez Sąd Okręgowy w Warszawie postanowienia z dnia 24 września 2012 r. w przedmiocie oddalenia wniosków dowodowych powoda oraz zamknięcia rozprawy i wyrokowania bez przeprowadzenia postępowania dowodowego w pełnym wnioskowanym przez powoda zakresie, mimo że przedmiotowe wnioski dowodowe zasługiwały na uwzględnienie, gdyż dotyczyły okoliczności mających istotne znaczenie w sprawie (tytuł własności powoda do spornych nieruchomości, doznanie szkody przez powoda oraz jej wysokość, jak również węzeł przyczynowo-skutkowy pomiędzy działaniami pozwanych a szkodą powoda), zaś pełnomocnik powoda zgłosił Sądowi Okręgowemu w Warszawie, podczas rozprawy z dnia 24 września 2012 r. stosowne zastrzeżenie w trybie art. 162 k.p.c. co do naruszenia przez Sąd Okręgowy w Warszawie art. 227 k.p.c. w wyniku oddalenia na rozprawie w dniu 24 września 2012 r. wniosków dowodowych powoda. Na podstawie art. 380 k.p.c. powód wniósł o rozpoznanie postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 14 stycznia 2013 r. przez zmianę ww. postanowienia oraz poprzedzającego go zarządzenia, jak również uzupełnienie i sprostowanie protokołu rozprawy z dnia 24 września 2012 r. zgodnie z wnioskiem pełnomocnika powoda z dnia 23 października 2012 r. Celem wykazania zasadności wniosków dowodowych powoda o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z dokumentów księgi hipotecznej dawnej „(...) i część (...)” oraz dowodu z opinii biegłego geodety w pełnym wnioskowanym przez powoda zakresie.

W odpowiedzi pozwane Przedsiębiorstwo (...) w W. wniosło o oddalenie apelacji oraz zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Skarb Państwa – Prezydent m. (...) W. wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego według norm prawem przepisanych, w tym na podstawie art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

Interwenient uboczny wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie w obu instancjach wedle norm przepisanych.

W piśmie procesowym z dnia 7 stycznia 2014 r. powód zmodyfikował w części żądanie pozwu, tj. w miejsce żądania zapłaty odszkodowania dotyczącego pogorszenia rzeczy wskutek spadku wartości poniżej wskazanych nieruchomości, wniósł o nakazanie wydania przez pozwanych solidarnie na rzecz powoda i pozostałych współwłaścicieli (tj. A. W., A. V., J. V., E. W. i M. G.) działek ewidencyjnych nr (...) do (...) z obrębu (...); (...) z obrębu (...); (...), od (...) z obrębu (...); (...) z obrębu (...); (...) z obrębu (...) uregulowanych w księdze wieczystej nr (...), ewentualnie o zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda odszkodowania częściowego w kwocie 50.000 zł za szkodę doznaną w wyniku pogorszenia ww. nieruchomości, polegającego na zmniejszeniu ich wartości wskutek trwałego zagospodarowania na cele lotnicze. Powód wyjaśnił, iż dokonana powyżej modyfikacja pozwu polega na przekształceniu dotychczasowego żądania głównego (odszkodowawczego) w żądanie ewentualne w stosunku do nowo zgłoszonego wydania nieruchomości, z którym powód wiąże powstanie szkody, przy czym przekształcenie to dotyczy wyłącznie żądań związanych z nieruchomościami, co do których została założona księga wieczysta i których powód pozostaje współwłaścicielem. Jednocześnie powód podtrzymał żądanie zapłaty kwoty 50.000 zł tytułem odszkodowania częściowego za szkodę doznaną w wyniku pogorszenia (polegającego na zmniejszeniu wartości wskutek trwałego zagospodarowania na cele lotnicze) nieruchomości objętych decyzjami Wojewody (...) z dnia 4 grudnia 2012 r. o nr (...) i z dnia 22 marca 2013 r. o nr (...).

W piśmie procesowym z dnia 13 stycznia 2014 r. powód zmodyfikował po raz kolejny powództwo w ten sposób, że żądaniem wydania powodowi i pozostałym współwłaścicielom przez pozwanych solidarnie (jak również konsekwentnie żądaniem ewentualnym zapłaty przez pozwanych solidarnie na rzecz powoda odszkodowania) obejmuje także działki ewidencyjne nr (...) z obrębu (...), uregulowane w księdze wieczystej (...).

Na rozprawie apelacyjnej strony podtrzymały dotychczasowe stanowiska.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna i skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku oraz przekazaniem sprawy o zapłatę odszkodowania do ponownego rozpoznania.

Sąd I instancji oddalając powództwo o zapłatę odszkodowania częściowego za szkodę doznaną w wyniku braku możliwości windykacji nieruchomości, wskazał jako wyłączną podstawę rozstrzygnięcia - nie udowodnienie przez powoda prawa własności do nieruchomości, których brak windykacji stanowił źródło szkody. Tym samym Sąd ten pominął fakt procesowy zmiany przez stronę powodową podstawy żądania odszkodowania w piśmie z dnia 27 stycznia 2011 r. (k. 320 i n.), w którym strona wskazała, że powództwo obejmuje żądanie zapłaty odszkodowania częściowego kompensującego część szkody wynikającej ze zmniejszenia wartości prawa własności nieruchomości wskutek ich określonego zagospodarowania i użytkowania.

W konsekwencji już tylko ten element może uprawniać wniosek o nierozpoznaniu istoty sprawy.

W postępowaniu apelacyjnym skarżący przedstawił nowe dowody w postaci: odpisu zupełnego księgi wieczystej (...) (k. 837-856; k. 1001-1019) i odpisu z księgi wieczystej (...) (k.1020-1024), w których powód jest ujawniony jako współwłaściciel działek stanowiących element podstawy faktycznej żądania oraz dwóch decyzji Wojewody (...) wydanych w przedmiocie wywłaszczenia części nieruchomości oraz trzech zawiadomień tego organu o wszczęciu postępowania odszkodowawczego (k. 857-879). Nie może budzić żadnych wątpliwości, że wymienione dowody wypełniają warunki „nowości” z art. 381 k.p.c., dowody te nie istniały bowiem w postępowaniu przed Sądem Okręgowym. Strona powodowa przedstawia ww. dowody na wykazanie faktu powoływanego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, tj. prawa własności (współwłasności) powoda nieruchomości, z którymi skarżący wiąże żądanie odszkodowania wynikającego ze zmniejszenia wartości prawa wskutek określonego zagospodarowania i użytkowania działek gruntu.

Tym samym uzasadnionym jest wniosek oparty o treść art. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Przepis ten wyraża zasadę jawności materialnej, która polega na tym, że księga wieczysta ujawnia stan prawny nieruchomości, dla której jest prowadzona. Konsekwencjami tej zasady są dwa domniemania, z których istotne znaczenie w rozpoznawanej sprawie ma domniemanie wiarygodności ksiąg wieczystych, polegające na tym, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Domniemania z art. 3 są domniemaniami iuris tantum i jako takie mogą być obalone przez przeciwstawienie im dowodu przeciwnego albo w procesie o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, albo w każdym innym postępowaniu, w którym ocena prawidłowości wpisu ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Przy obalaniu tego domniemania można korzystać z wszelkich środków dowodowych (por. wyrok SN z dn. 5.04.2006 r., sygn. IV CSK 177/05, LEX nr 301835). Na tym etapie postępowania domniemanie z art. 3 nie zostało obalone, zatem prawidłowym jest ustalenie faktu, że powodowi przysługuje prawo własności (współwłasności) nieruchomości objętych wyżej wymienionymi księgami wieczystymi oraz nieruchomości, które z mocy prawa zostały nabyte przez Skarb Państwa (dwie decyzje Wojewody (...): z dnia 4 grudnia 2012 r. o nr (...) i z dnia 22 marca 2013 r. o nr (...)). Powód wyjaśnił jedynie, że działki gruntu, dla których są prowadzone ww. księgi wieczyste oraz wymienione w powołanych decyzjach Wojewody (...), odpowiadają działkom gruntu uregulowanym w dawnej księdze wieczystej „(...) i część (...)”. Jak już zaznaczono Sąd I instancji oddalenie powództwa uzasadnił wyłącznie nie udowodnieniem przez powoda prawa własności do nieruchomości, których brak windykacji stanowił źródło szkody. W konsekwencji zaistnienia nowych dowodów na wykazanie faktu powoływanego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, tj. prawa własności powoda, uprawnionym jest wniosek o nierozpoznaniu istoty sprawy o odszkodowanie za szkodę doznaną w wyniku pogorszenia nieruchomości, polegającego na zmniejszeniu ich wartości wskutek trwałego zagospodarowania. Sąd Okręgowy poza ustaleniami dotyczącymi prawa własności nieruchomości, nie dokonywał ustaleń okoliczności niezbędnych dla rozstrzygnięcia, tj. stanowiących podstawę faktyczną dochodzonego żądania. Tym samym nie budzi wątpliwości, że wydanie wyroku co do istoty sprawy wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości (art. 386 § 4 k.p.c.). Uwzględniając zakres zarzutów apelacyjnych (sformułowanych w kontekście uzasadnienia zaskarżonego wyroku), tj. zwalczających ustalenie negatywne prawa własności (współwłasności) powoda do nieruchomości stanowiących element podstawy faktycznej żądania, Sąd II instancji jest zwolniony od rozważań dotyczących ich trafności.

Koniecznym natomiast staje się rozważenie - czy w sprawie doszło do niedopuszczalnych w postępowaniu apelacyjnym zmian przedmiotowych powództwa i ewentualnie w jakim zakresie. Zasadą, którą wyraża art. 383 zd. 1 k.p.c. jest, iż w postępowaniu apelacyjnym nie można rozszerzyć żądania pozwu ani występować z nowymi roszczeniami. Wyjątki od tej zasady przewidziane są w dalszej części powołanego artykułu i według pierwszego z nich „w razie zmiany okoliczności można żądać zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu”. Z charakteru tej normy - jako wyrażającej wyjątek od zasady - wynika, że niedopuszczalna jest jej wykładnia rozszerzająca i że powinna ona być wykładana ściśle. W rozpoznawanej sprawie zdarzeniem powodującym zmianę okoliczności, mającym dawać podstawę do zmiany powództwa na żądanie wydania określonych w piśmie procesowym z dnia 7 stycznia 2014 r. (k. 950 i n.) działek gruntu, jest według powoda pojawienie się nowego dowodu wykazującego tytuł własności w postaci ksiąg wieczystych: (...) (k. 837-856; k. 1001-1019) i (...) (k.1020-1024). W świetle wyżej przedstawionej wykładni art. 383 k.p.c. jest oczywiste, że nie zaistniało żadne nowe zdarzenie, które uzasadniałoby zmianę na powództwo o wydanie. Skarżący przedstawił wyłącznie nowe dowody na wykazanie faktu powoływanego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, tj. prawa własności (współwłasności) powoda nieruchomości, z którymi skarżący wiąże żądanie odszkodowania wynikającego ze zmniejszenia wartości przysługującego mu prawa wskutek określonego zagospodarowania działek gruntu. Powyższe nie stanowi zmiany okoliczności faktycznych w rozumieniu art. 383 k.p.c., usprawiedliwiającej zmianę powództwa w postępowaniu apelacyjnym i Sąd II instancji nie mógł wyrokować co do zmienionego żądania o wydanie.

Wyżej już wielokrotnie przytoczono podstawę faktyczną żądania powoda wskazanego w piśmie procesowym z dnia 27 stycznia 2011 r. (k. 320 i n.), w którym strona wskazała, że powództwo obejmuje żądanie zapłaty odszkodowania częściowego kompensującego część szkody wynikającej ze zmniejszenia wartości prawa własności nieruchomości wskutek ich określonego zagospodarowania i użytkowania. W postępowaniu apelacyjnym w piśmie procesowym z dnia 7 stycznia 2014 r. (k. 950 i n.) powód jako żądanie ewentualne (do żądania o wydanie nieruchomości) wniósł o zasądzenie odszkodowania częściowego w kwocie 50.000 zł za szkodę doznaną w wyniku pogorszenia nieruchomości, polegającego na zmniejszeniu ich wartości wskutek trwałego zagospodarowania na cele lotnicze. Powód wyjaśnił, iż dokonana modyfikacja pozwu polega na przekształceniu dotychczasowego żądania głównego (odszkodowawczego) w żądanie ewentualne w stosunku do nowo zgłoszonego wydania nieruchomości, z którym powód wiąże powstanie szkody, przy czym przekształcenie to dotyczy wyłącznie żądań związanych z nieruchomościami, co do których została założona księga wieczysta i których powód pozostaje współwłaścicielem. Jednocześnie powód podtrzymał żądanie zapłaty kwoty 50.000 zł tytułem odszkodowania częściowego za szkodę doznaną w wyniku pogorszenia (polegającego na zmniejszeniu wartości wskutek trwałego zagospodarowania na cele lotnicze) nieruchomości objętych decyzjami Wojewody (...) z dnia 4 grudnia 2012 r. o nr (...) i z dnia 22 marca 2013 r. o nr (...). W ocenie Sądu Apelacyjnego nie doszło do zmiany przedmiotowej żądania o zapłatę odszkodowania. Żądanie wskazane w piśmie procesowym z dnia 27 stycznia 2011 r. i z pisma procesowego z dnia 7 stycznia 2014 r. (pomijając z przyczyn wyżej wyjaśnionych powództwo o wydanie) zostało oparte na tożsamych faktach uzasadniających roszczenie odszkodowawcze - szkoda doznana w wyniku pogorszenia nieruchomości, polegająca na zmniejszeniu ich wartości wskutek trwałego zagospodarowania. Nie doszło zatem do „przebudowy” podstawy faktycznej. Wprawdzie powód w piśmie z dnia 27 stycznia 2011 r. wskazywał na delikt ciągły, a w piśmie złożonym w postępowaniu apelacyjnym jako podstawę prawną wskazał również przepisy dotyczące roszczeń uzupełniających (dotyczące stosunku pomiędzy właścicielem a posiadaczem), to nie dokonał zmiany ich źródła faktycznego, zaś konstrukcja podstawy prawnej rozstrzygnięcia co do zasady należy do sądu. Okoliczność, że strona powodowa nie ma obowiązku wskazywania materialnoprawnej podstawy zgłoszonego żądania nie wyklucza jednak tezy, że wskazanie tej podstawy przez powoda nie pozostaje bez znaczenia dla przebiegu sprawy, albowiem zakreśla krąg okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie pozwu i wyznacza tym samym granice badania sądu (por. wyrok SN z dn. 23.02.1999 r., sygn. I CKN 252/98, OSNC 1999/9/152). W realiach niniejszej sprawy granice badania Sądu I instancji ograniczyły się wyłącznie do okoliczności prawa własności powoda do nieruchomości, których brak windykacji stanowił źródło szkody. Sąd ten pominął fakt procesowy zmiany przez stronę powodową podstawy żądania odszkodowania w piśmie z dnia 27 stycznia 2011 r. (k. 320 i n.) i nie dokonywał ustaleń faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia w kontekście czy to deliktu czy roszczeń uzupełniających. Tym samym w ocenie Sądu odwoławczego w sprawie nie zaistniała niedopuszczalna zmiana powództwa odszkodowawczego, wobec braku zmiany przez powoda stanu faktycznego sprawy.

Wyżej już Sąd II instancji wskazał, że wydanie wyroku co do istoty sprawy wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania odwoławczego postanowiono stosownie do treści art. 108 § 2 k.p.c.