Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 lipca 2019 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodnicząca: Sędzia (del.) Aleksandra Różalska-Danilczuk

Protokolant: sekr. sądowy Amanda Mioduszewska

po rozpoznaniu w dniu 11 lipca 2019 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa T. Ś.

przeciwko (...) Bank S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę

orzeka

I.  umarza postępowanie w zakresie objętym cofnięciem powództwa;

II.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  zasądza od powoda T. Ś. na rzecz pozwanego (...) Bank S.A.
z siedzibą w W. kwotę 5.417 zł (pięć tysięcy czterysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

IV.  nakazuje pobrać od powoda T. Ś. na rzecz Skarbu Państwa – kasy Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 638,82 zł (sześćset trzydzieści osiem złotych 82/100) tytułem wydatków tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa;

V.  odstępuje od obciążania powoda T. Ś. kosztami sądowymi w postaci opłaty sądowej od rozszerzonego powództwa.

Sygn. akt XXV C 1932/16

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 13 grudnia 2016 r. (data nadania w urzędzie pocztowym) powód T. Ś. wniósł o zasądzenie od pozwanego (...) Bank S.A. z siedzibą w W. (dalej: (...) Bank S.A.) kwoty 153.865,77 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 26 października 2016 r. do dnia zapłaty, nadto o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych. Powód wniósł
o zasądzenie ww. kwoty tytułem zwrotu nienależnego świadczenia w związku z wykonywaniem przez niego nieważnego w całości i od początku aneksu do umowy kredytu hipotecznego zawartej
z pozwanym, ewentualnie wskutek niedozwolonego charakteru postanowień tego aneksu ( pozew
k. 2-13).

Uzasadniając swoje stanowisko powód w pierwszej kolejności podniósł, że został wprowadzony w błąd – nie wiedział na czym polegał mechanizm działania zawartego do umowy kredytu hipotecznego aneksu a doradca finansowy pozwanego Banku zapewniał go, że postanowienia aneksu nie są dla niego niekorzystne, bowiem głównym jego celem jest zawieszenie płatności raty przez okres pierwszych 2 lat. Powód podniósł, że nie został poinformowany o wysokości raty kredytu ani o wysokości salda kredytu po zakończeniu obowiązywania ww. aneksu. W ocenie powoda pozwany stworzył i przedstawiał produkt w sposób nieoddający jego rzeczywistych cech,
w szczególności powód nie miał wiedzy o obowiązującym oprocentowaniu, nie otrzymał harmonogramu rat kredytu.

Powód powoływał się zarówno na nieważność przedmiotowego aneksu jak i na abuzywność jego postanowień a to w oparciu o przepis art. 58 § 2 k.c., tj. wskutek uznania czynności za sprzeczną
z zasadami współżycia społecznego. Tak nieważność jak istnienie klauzul abuzywnych skutkowała zdaniem powoda koniecznością zwrócenia mu przez pozwanego tego co od niego otrzymał na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c., bowiem pozwany był bezpodstawnie wzbogacony.

Pozwany w odpowiedzi na pozew z dnia 17 stycznia 2017 r. (data nadania w urzędzie pocztowym) wniósł o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie na jego rzecz od powoda zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych ( odpowiedź na pozew k. 73-88).

W ocenie pozwanego nastąpiło wygaśnięcie prawa powoda do uchylenia się od skutków oświadczenia woli, zatem nie może on skutecznie powoływać się na okoliczność wprowadzenia go
w błąd. Niezależnie od powyższego pozwany wskazał, że przedmiotowy aneks do umowy kredytu hipotecznego nie był niezrozumiały, zawierał wszystkie kluczowe i niezbędne postanowienia. Pozwany zakwestionował również twierdzenia powoda w zakresie rzekomej abuzywności postanowień aneksu, które należy interpretować w kategorii świadczenia głównego z umowy kredytu, które nie zostało zredagowane w sposób niejednoznaczny. W ocenie pozwanego powód orientował się w zakresie charakteru przedmiotowego aneksu i ze względu na ten charakter zdecydował się go zawrzeć i skorzystać z dawanych przez niego możliwości.

Strony w toku postępowania uszczegółowiały swoje stanowiska, odnosząc się przy tym do argumentów oraz zarzutów podnoszonych przez oponenta. Kwestie sporne między stronami nie uległy zmianie aż do zakończenia postępowania. Na marginesie wskazać należy, że powód w piśmie procesowym z dnia 14 lutego 2019 r. (data nadania w urzędzie pocztowym) rozszerzył powództwo
o kwotę 28.813,75 zł, tj. do kwoty łącznie 182.679,52 zł, jednak ostatecznie na rozprawie w dniu
11 lipca 2019 r. cofnął powództwo w zakresie rozszerzenia pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia ( rozszerzenie powództwa k. 319, protokół rozprawy k. 387-388).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 29 maja 2009 r. powód T. Ś. zawarł jako konsument umowę kredytu hipotecznego ze (...) Bank S.A. z siedzibą w W. – poprzednikiem prawnym pozwanego Banku (...) S.A. Zobowiązanie to zostało stwierdzone umową kredytu „Tradycyjnego” o nr (...). Kredyt opiewał na kwotę łącznie 1.029.946,80 zł i był przeznaczony na zakup nieruchomości mieszkalnej na rynku wtórnym za kwotę 1.000.000 zł oraz na pokrycie opłat okołokredytowych, ubezpieczenia tytułu prawnego i wad prawnych nieruchomości. Okres kredytowania ustalono na 360 miesięcy ze stałym oprocentowaniem w okresie 2 lat od dnia uruchomienia kredytu opartym na marży Banku w wysokości 10,9% – do czasu prawomocnego wpisu hipoteki – po którym marża miała wynosić 8,9%. Po upływie 2 lat od dnia uruchomienia kredytu oprocentowanie kredytu było zmienne i składało się z sumy obowiązującej stawki referencyjnej 12M WIBOR dla PLN i marży Banku w wysokości 4,95%. W przypadku braku ustanowienia zabezpieczenia w postaci prawomocnego wpisu hipoteki w terminie 2 lat od dnia uruchomienia kredytu marża Banku miała zostać podniesiona o 2 punkty procentowe.

Zabezpieczeniem spłaty kredytu było oświadczenie kredytobiorcy o poddaniu się egzekucji do kwoty 2.059.893,60 zł, weksel własny in blanco wraz z deklaracją wekslową dla Banku, umowa cesji wierzytelności z umowy najmu o nr (...), umowa przeniesienia środków pieniężnych (kaucja) o nr (...)do kwoty 1.000.000 zł, cesja praw z polisy ubezpieczenia od ognia
i innych zdarzeń losowych o nr (...) z minimalną sumą ubezpieczenia wynoszącą 1.400.000 zł oraz pełnomocnictwo dla Banku w formie aktu notarialnego do sprzedaży nieruchomości. Zabezpieczeniem była nadto ustanowiona hipoteka zwykła do kwoty 1.029.946,80 zł i hipoteka kaucyjna do kwoty 720.962,76 zł na nieruchomości stanowiącej zabudowaną działkę gruntu
o powierzchni 1.041 m ^{( 2)} położoną przy ul. (...) w W., dla której prowadzona jest księga wieczysta o nr (...). Użytkowanie wieczyste ww. działki gruntu oraz własność znajdującego się na niej budynku przysługiwała powodowi ( umowa kredytu hipotecznego
k. 22-25, zawiadomienie o wpisie w księdze wieczystej k. 62-63, treść księgi wieczystej k. 64-66 i 135-137, umowa przeniesienia środków pieniężnych k. 67, regulamin kredytowania k. 138-143).

Powód w dniu 10 czerwca 2009 r. zawarł z ww. Bankiem aneks nr (...) z dnia 4 czerwca 2009 r. do przedmiotowej umowy kredytu – zwany Aneksem (...). Celem tego aneksu była zmiana postanowień umowy kredytu w związku ze skorzystaniem przez kredytobiorcę z Oferty (...), na podstawie której uzyskiwał on prawo do odroczenia zapłaty części rat odsetkowych przez okres 24 miesięcy. Marża Banku w dniu sporządzenia aneksu wynosiła 9,2%, zaś oprocentowanie kredytu na warunkach aneksu wynosiło 14,06%. Powód potwierdził, że wyraził zgodę na podwyższenie przez Bank przez okres 24 miesięcy od dnia wejścia w życie przedmiotowego aneksu marży Banku o 2,25% w skali roku. Powód mocą aneksu zobowiązany był do zapłaty w okresie 24 miesięcy rat odsetkowych obliczonych przez Bank w oparciu o stałe oprocentowanie wynoszące 3% w skali roku, zaś po upływie tego okresu Bank miał wyliczyć sumę kwot wszystkich odroczonych rat odsetkowych
i doliczyć ją do salda kredytu pozostającego do spłaty. Wówczas spłata następowała na podstawie parametrów określonych dotychczas w umowie kredytu.

Wskutek zawarcia przedmiotowego aneksu rata kredytu zmalała z kwoty 7.329,79 zł (w lipcu 2009 r.) do kwoty 2.574,87 zł (w sierpniu 2009 r.). Po zakończeniu okresu obowiązywania aneksu rata kredytu wynosiła 11.421,07 zł (lipiec 2011 r.). W czasie trwania aneksu powód uiścił na rzecz Banku kwotę 63.467,08 zł, zaś po zakończeniu jego obowiązywania Bank doliczył do salda kredytu kwotę 192.129,24 zł tytułem rozliczenia odroczonych rat odsetkowych ( aneks nr (...) k. 26-27, wyciąg nr (...) k. 32-47, harmonogram spłat k. 106-108, zeznania powoda T. Ś.
k. 188v-189v).

W dniu 21 września 2010 r., tj. w okresie obowiązywania przedmiotowego aneksu powód zawarł z pozwanym Bankiem aneks nr (...) do przedmiotowej umowy kredytu. Aneks ten zwiększał kwotę kredytu o 102.950 zł celem uregulowania podatku od zakupu finansowanej kredytem nieruchomości. Wskutek aneksu nr (...) kwota raty kredytu wzrosła do 2.950 zł (we wrześniu 2010 r.) – w czasie obowiązywania Aneksu (...) ( aneks nr (...) k. 28-29, wyciąg nr (...) k. 32-47, harmonogram spłat k. 106-108).

Po okresie trwania Aneksu (...) powód zawarł z pozwanym Bankiem kolejny aneks do przedmiotowej umowy kredytu – aneks nr (...). Jego celem miało być dostosowanie obciążenia do możliwości płatniczych powoda. W okresie 60 miesięcy wysokość raty kredytu miała wynosić 4.000 zł (zamiast ok. 11.000 zł). Ustalono zmienne oprocentowanie wynoszące w dniu zawarcia przedmiotowego aneksu 9,85% w skali roku, które oparte było na marży Banku wynoszącej 4,99%
i WIBORZE 3M. Bank po upływie 60 miesięcy miał doliczyć do salda kapitału kredytu odsetki, których spłata została zawieszona. Powód oświadczył, że jest świadomy ryzyka wynikającego ze zmiennego oprocentowania w całym okresie kredytowania i zaakceptował to ryzyko ( aneks nr (...)
k. 30-31).

Całkowita spłata przedmiotowego kredytu nastąpiła w dniu 24 sierpnia 2015 r. w łącznej kwocie 1.562.801,01 zł. Wówczas kapitał do spłaty wynosił 1.156.243,37 zł. Odroczone aneksem restrukturyzacyjnym odsetki, które w wyniku całkowitej spłaty kredytu zostały doliczone do salda kapitału kredytu wynosiły 406.497,69 zł ( pismo z dnia 16 października 2015 r. k. 146).

Wskutek interwencji powoda Miejski Rzecznik Konsumentów zwrócił się do pozwanego pismem z dnia 20 kwietnia 2016 r. z prośbą o zawarcie z powodem jako konsumentem porozumienia znoszącego negatywne skutku wprowadzonych aneksów. W odpowiedzi pozwany pismem z dnia
10 maja 2016 r. zaproponował powodowi zwrot kwoty 47.936,87 zł stanowiącej konsekwencję podwyższonej o 2,25% marży w okresie obowiązywania Aneksu (...). Następnie w piśmie z dnia 23 czerwca 2016 r. pozwany uznał roszczenie co do dalszej kwoty 16.840,56 zł stanowiącej wysokość odsetek umownych od ww. kwoty 47.936,87 zł. W piśmie z dnia 19 lipca 2016 r. pomimo ingerencji Miejskiego Rzecznika Konsumentów pozwany podtrzymał swoje stanowisko ( pisma Miejskiego Rzecznika Konsumentów k. 48, 52, 55, decyzje pozwanego k. 49, 51, 54).

Powód skierował do pozwanego pismo z dnia 4 października 2016 r. będące przesądowym wezwaniem do zapłaty, w którym twierdził jednocześnie, że uchyla się od skutków oświadczenia woli jako złożonego pod wpływem błędu w zakresie zawarcia m.in. Aneksu (...). Pozwany otrzymał ww. pismo w dniu 11 października 2016 r., zaś pismem z dnia 10 listopada 2016 r. zanegował roszczenie powoda ( wezwanie do zapłaty k. 56-57, decyzja pozwanego k. 58-61).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów i wyciągów bankowych wskazanych powyżej, których autentyczności strony nie kwestionowały. Sąd uznał je za wiarygodne źródło dowodowe. Powód nie kwestionował, że złożył podpis zarówno pod treścią umowy kredytu hipotecznego jak i pod treścią zmieniających ją aneksów. Przyjął tym samym zawarte w nich ustalenia i postanowienia.

Za podstawę ustaleń faktycznych Sąd przyjął również zeznania powoda T. Ś., które zostały ocenione jako wiarygodne w takim zakresie, w jakim wnioski wypływające z przeprowadzenia tego dowodu były zgodne i spójne z ustaleniami poczynionymi na podstawie pozostałego zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego. W ocenie Sądu zapisy przedmiotowej umowy kredytu hipotecznego jak i spornego aneksu były jasne i nie powinny budzić żadnych wątpliwości. Zawarte w nich postanowienia zostały ujęte wprost w sposób klarowny. Sąd nie dał zatem wiary zeznaniom powoda w zakresie sposobu rozumienia przez niego poszczególnych postanowień umownych. Istotne dla Sądu były zeznania powoda, w których wskazywał, że rozumiał de facto postanowienia przedmiotowego aneksu i dla tych właśnie postanowień (tymczasowo obniżających ratę zaciągniętego kredytu) zdecydował się zawrzeć poszczególne aneksy. Powód zeznał nadto, że miał świadomość, że po okresie obowiązywania aneksu zajdzie konieczność spłaty większej kwoty wynikającej li tylko z tego tymczasowego zmniejszenia raty.

W niniejszej sprawie dopuszczony został dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu bankowości i finansów na okoliczność m.in. ustalenia jakie części rat odsetkowych zostały odroczone przez pozwanego w trakcie obowiązywania spornego aneksu i jakie były rzeczywiste konsekwencje finansowe poniesione przez powoda w całym okresie kredytowania na skutek obowiązywania tego aneksu. Biegły sądowy P. K. złożył do niniejszej sprawy dwie opinie (główną
i uzupełniającą), z których wynikały stricte matematyczne wyliczenia. Sąd nie włączył ich do podstawy ustaleń faktycznych, bowiem w ocenie Sądu spór między stronami nie osadzał się na konkretnych wyliczeniach wynikających z aneksu czy umowy. Faktyczny spór dotyczył odmiennego rozumienia poszczególnych ich zapisów, a właściwie niezrozumienia tych zapisów przez powoda.
W ocenie Sądu ustalenia płynące z opinii w żaden sposób nie przybliżały istoty mechanizmów stosunków prawnych łączących strony.

Do niniejszej sprawy zostało złożone w trybie art. 63 k.p.c. stanowisko Rzecznika Finansowego z dnia 16 listopada 2017 r. będące oświadczeniem zawierającym pogląd istotny dla sprawy. Sąd podziela stanowisko doktryny, zgodnie z którym przedstawiony sądowi pogląd organizacji nie stanowi środka dowodowego, lecz jest wyrazem oceny społecznej stanu faktycznego sprawy. Pogląd ten nie jest dla sądu wiążący, stanowi jedynie materiał opiniodawczy o charakterze pomocniczym i w taki właśnie sposób został przez Sąd potraktowany w niniejszej sprawie.

Sąd zważył, co następuje:

Przed przystąpieniem do merytorycznej oceny roszczenia powoda należy odnieść się do kwestii rozszerzenia przez niego powództwa o kwotę 28.813,75 zł, tj. do kwoty łącznie 182.679,52 zł a następnie cofnięcia powództwa w tym zakresie wraz ze zrzeczeniem się roszczenia. Zgodnie
z art. 203 § 1 k.p.c. pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia – aż do wydania wyroku. Sąd nie uznał cofnięcia pozwu przez powoda za niedopuszczalne, bowiem nie było ono w realiach niniejszej sprawy sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego i nie zmierzało do obejścia prawa. W takim przypadku na mocy art. 355 § 1 k.p.c. należało umorzyć postępowanie w zakresie objętym oświadczeniem o cofnięciu powództwa, o czym orzeczono w punkcie I sentencji wyroku.
W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu z przyczyn wskazanych poniżej.

Powód swoje roszczenie opierał na nienależnym świadczeniu uzyskanym od niego przez pozwanego w związku z wykonywaniem przez niego nieważnego w całości i od początku aneksu do umowy kredytu hipotecznego, ewentualnie wskutek niedozwolonego charakteru postanowień tego aneksu. Wskazywał, że został wprowadzony w błąd co do charakteru otrzymanego produktu.

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić istotę umowy kredytu hipotecznego. Zgodnie z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych
z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje oraz warunki dokonywania zmian
i rozwiązania umowy.

Umowa kredytu stanowi odrębny typ umowy nazwanej, jest to umowa konsensualna, dwustronnie zobowiązująca i odpłatna. Jak wskazano w ww. przepisie umowa ta powinna określać wysokość oprocentowania. W orzecznictwie wskazuje się, że odsetki od udzielonego kredytu bankowego są elementem składowym świadczenia głównego stron umowy kredytu, stanowią bowiem z jednej strony cenę płaconą przez kredytobiorcę za korzystanie z oddanych mu do dyspozycji środków finansowych banku, z drugiej zaś strony – wynagrodzenie pobierane przez bank za udostępnienie kredytobiorcy tych środków (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2011 r., sygn. akt I CSK 46/2011). Oznacza to, że wynagrodzenie tego rodzaju bank kredytujący musi pobrać zawsze celem zachowania ważności danej umowy jako umowy kredytu. W myśl art. 76 ww. ustawy zasady oprocentowania kredytu określa umowa kredytu, z tym że w razie stosowania stopy zmiennej należy określić w umowie kredytowej warunki tej zmiany i powiadomić o niej kredytobiorcę w sposób określony w umowie. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 grudnia 2011 r. (sygn. akt I CSK 310/2011) wskazał, że wprawdzie samo zastrzeżenie przez bank zmiennej stopy procentowej kredytu nie stanowi niedozwolonej klauzuli wzorca umownego w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., niemniej sposób określenia przez bank warunków zmiany procentowej kredytu podlega ocenie z punktu widzenia konsumenta i w tym zakresie banki powinny zachować szczególną staranność w odniesieniu do precyzyjnego, jednoznacznego i zrozumiałego dla kontrahenta określenia tych warunków.

Już w tym miejscu należy odnieść się do podniesionego przez pozwanego zarzutu odnośnie kwestionowania przez niego statusu powoda jako konsumenta. Zarzut ten jest całkowicie nietrafiony. Zgodnie z art. 22 ¹ k.c. za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Przede wszystkim nie sposób uznać, że kredyt zaciągnięty celem zakupu nieruchomości mieszkalnej na rynku wtórnym jest kredytem związanym z działalnością gospodarczą lub zawodową. Ponadto jak wynika
z zaświadczenia Naczelnika Urzędu Skarbowego W. (...) z dnia 25 marca 2019 r. ( k. 340) powód w okresie od dnia 1 maja 2009 r. do dnia 31 sierpnia 2015 r. nie figurował w ewidencji podatników jako osoba prowadząca działalność gospodarczą.

W ocenie Sądu postanowienia łączącej strony umowy kredytu hipotecznego jak i spornego aneksu zostały ujęte w sposób jasny, klarowny i czytelny. Postanowienia te w szczególności odpowiadały regulacjom ustawy prawo bankowe. Aneks wskazywał zarówno wysokość marży Banku jak i zmienione wskutek jego zawarcia oprocentowanie kredytu. Wiadome było również, że po okresie obowiązywania aneksu Bank miał wyliczyć sumę kwot wszystkich odroczonych rat odsetkowych
i doliczyć ją do salda kredytu pozostającego do spłaty. Sąd nie zgodził się z argumentacją powoda odnośnie skomplikowanego charakteru postanowień aneksu. Co więcej w swoich zeznaniach powód wskazał, że miał świadomość, iż po okresie obowiązywania aneksu zajdzie konieczność spłaty większej kwoty wynikającej li tylko z tego tymczasowego zmniejszenia raty. W ocenie Sądu powód zawarł przedmiotowy aneks właśnie z uwagi na możliwość skorzystania z Oferty (...), na podstawie której uzyskiwał on prawo do odroczenia zapłaty części rat odsetkowych przez okres
24 miesięcy. Powód szukał takiego mechanizmu. Chwilowe spłacanie mniejszych rat kredytu było jego celem. Jednocześnie warunki aneksu jasno wskazywały, że wszelkie odroczone płatności zostaną doliczone do salda kredytu, który po upływie 24 miesięcy będzie spłacany na warunkach określonych w umowie kredytu.

Zgodnie z art. 84 k.c. w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła
z łatwością błąd zauważyć. Można przy tym powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).

Pojęcie „treść czynności prawnej” trzeba rozumieć szeroko. Chodzi nie tylko o to, co zostało wprost w samej czynności wyrażone, ale także i o to, co wynika z obowiązujących przepisów, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. Można zatem stwierdzić, że błąd odnosi się do wszelkich składników czynności prawnej, które na podstawie art. 56 k.c. wyznaczają treść stosunku prawnego. Błąd co do treści czynności prawnej to zarówno błąd co do faktów, jak i błąd co do prawa. Pierwszy z nich występuje, jeżeli mylne wyobrażenie odnosi się do faktów (cena, osoba kontrahenta, termin wykonania zobowiązania). Drugi natomiast ma miejsce wtedy, gdy błędne przekonanie uczestnika czynności prawnej dotyczy obowiązku powinnego zachowania się czy skutków czynności wyznaczonych ustawą lub ustalonymi zwyczajami, a wynikających ze złożonego oświadczenia woli. Wreszcie błąd istotny to taki błąd, który uzasadnia przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. Ocena, czy jakaś osoba działała pod wpływem błędu nie może abstrahować od jej sytuacji i nie może być dokonana z pominięciem jej osobowości, poziomu wykształcenia i znajomości problematyki, której przedsiębrana czynność dotyczy.

W bezpośredniej korelacji z regulacją art. 84 k.c. pozostaje regulacja wynikająca z art. 65 § 1 k.c., zgodnie z którym oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. Również art. 353 ¹ k.c. wyrażający zasadę swobody umów wskazuje na dowolność treści stosunku prawnego między stronami o ile nie sprzeciwia się ona zasadom współżycia społecznego. Oczywiste powiązanie wykazuje również treść art. 58 § 2 k.c., który stanowi, że nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Powód zasadność swojego roszczenia opierał poza rzekomym działaniem pod wpływem błędu również na sprzeczności przedmiotowego aneksu z tą właśnie klauzulą generalną – z zasadami współżycia społecznego. Przez to pojęcie należy rozumieć zasady odwołujące się do powszechnie uznawanych i akceptowanych w danym społeczeństwie wartości, wyznaczających zasady przyzwoitego, uczciwego zachowania, obejmujące zarówno normy moralne, jak i obyczajowe. Katalog tych wartości ma charakter otwarty, poza tym podlegają one stałej ewolucji, co w każdym wypadku rodzi konieczność osobnej analizy zarówno treści samej zasady, jak
i zakresu jej obowiązywania. Wymóg zgodności podejmowanych czynności prawnych z zasadami współżycia społecznego odnosi się do wszystkich podmiotów prawa, a zatem osób fizycznych, osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych, które nie posiadają osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną. W odniesieniu do obrotu profesjonalnego zasady współżycia społecznego należy rozumieć jako zasady uczciwości i rzetelności kupieckiej, sprowadzającej się do przestrzegania dobrych obyczajów, zasad uczciwego obrotu, rzetelnego postępowania czy lojalności i zaufania
w stosunku do partnera umowy. Działając w zgodzie z tymi zasadami, przedsiębiorca powinien powstrzymać się od wszelkich zachowań, które świadczą o braku respektu dla interesów partnera lub wywołują uszczerbek w tych interesach.

W ocenie Sądu jasność i przejrzystość kwestionowanych zapisów przedmiotowego aneksu wyłącza możliwość uznania, że pozwany ukrywał przed powodem rzeczywiste koszty jego zawarcia, tj. aby pozwany Bank miał ukryty, nieuchwytny dla kredytobiorcy na moment zawarcia danego stosunku prawnego sprzeczny z ustawą bądź kryteriami pozaprawnymi cel, co mogłoby stanowić argument przemawiający za nieważnością całej czynności prawnej bądź jej poszczególnych postanowień wskutek uznania ich za klauzule abuzywne. Jak już wykazano powyżej nie można mówić o sprzeczności przedmiotowego aneksu z zasadami współżycia społecznego, skoro jego regulacje czynią zadość zapisom ustawowym w tej materii i odzwierciedlają wolę powoda w zakresie spłacania mniejszych rat kredytu. Przyjęty w tym aneksie mechanizm został przedstawiony klarownie w sposób nie budzący wątpliwości i nienastręczający problemów interpretacyjnych. Wobec powyższego
w żadnej mierze nie można było zgodzić się z zarzutem powoda w zakresie abuzywności postanowień przedmiotowego aneksu, czy też z zarzutem nieważności całego aneksu.

Nie sposób było również przychylić się do twierdzenia powoda jakoby w chwili zawierania przedmiotowego aneksu znajdował się pod wpływem błędu co do charakteru jego postanowień. Powód poszukiwał produktu, który umożliwiłby spłacanie zaciągniętego zobowiązania w mniejszych ratach, co uzyskał na mocy przedmiotowego aneksu, który obniżył ratę kredytu z kwoty 7.329,79 zł (w lipcu 2009 r.) do kwoty 2.574,87 zł (w sierpniu 2009 r.). W ocenie Sądu chęć powoda uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli wynika li tylko z tego, że wyliczenia salda kredytu po okresie 24 miesięcy nie były dla niego korzystne, podczas gdy tak radykalne obniżenie raty kredytu w stosunku do pierwotnej musiało wiązać się ze znacznym wzrostem salda kredytu po okresie obowiązywania aneksu. Nie można dojść do wniosku, że powód działał pod wpływem błędu i że gdyby nie ten błąd to powód nie zawarłby przedmiotowego aneksu. Powód oceniał złożenie oświadczenia woli w formie aneksu do umowy kredytu w sposób rozsądny i właśnie z uwagi na jego charakter skorzystał z oferowanego w nim produktu zmniejszenia rat kredytu poprzez odroczenie zapłaty części rat odsetkowych. Dodatkowo powód złożył w dniu zawarcia przedmiotowego aneksu oświadczenie, że został poinformowany o tym, że produkt (...) jest dobrowolny i zapoznał się z mechanizmami jego działania ( k. 134).

Mając na względzie powyższe rozważania świadczenia realizowane przez powoda na rzecz pozwanego Banku na mocy przedmiotowego aneksu nie były świadczeniami nienależnymi, o których mowa w art. 410 k.c., do którego mają zastosowanie ogólne reguły bezpodstawnego wzbogacenia
z art. 405 k.c. Należy bowiem stwierdzić, że spełnienie nienależnego świadczenia jest co do zasady równoznaczne z zaistnieniem podstawowych przesłanek bezpodstawnego wzbogacenia, które zachodzi gdy uzyskano korzyść majątkową kosztem innej osoby bez podstawy prawnej. Świadczenie jest nienależne jeżeli ten kto je spełnił nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Aby przyjąć taką podstawę ewentualnej odpowiedzialności pozwanego Banku względem powoda należałoby najpierw ustalić, że pozwany Bank pobierał od powoda raty a następnie doliczał do salda kredytu te, które nie zostały spłacone bez żadnej podstawy prawnej lub po uznaniu czynności prawnej za nieważną, przy czym jednocześnie pozwany musiałby uzyskać wskutek powyższego korzyść majątkową. Rozważania takie tracą zupełnie na znaczeniu wobec poczynionych w sprawie ustaleń, że odsetki stanowią część roszczenia głównego i wchodzą w zakres wynagrodzenia Banku za udzielenie kwoty kredytu zatem nie stanowią korzyści majątkowej Banku, nadto zarówno przedmiotowa umowa kredytu hipotecznego jak i zmieniający ją aneks były ważne i nie zawierały klauzul abuzywnych.

Niezależnie od powyższego pozwany Bank słusznie podniósł zarzut wygaśnięcia prawa powoda do powoływania się na błąd celem uchylenia się od skutków prawnych złożonego w formie aneksu do umowy kredytu oświadczenia woli. Zgodnie z art. 88 § 1 k.c. uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu wygasa z upływem roku od jego wykrycia. Prawo uchylenia się od skutków oświadczenia woli przysługuje wyłącznie osobie, która złożyła wadliwe oświadczenie i to jej pozostawiono swobodę decyzji w przedmiocie doprowadzenia do unieważnienia czynności prawnej. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli ma charakter prawa podmiotowego kształtującego, które może być wykonane wyłącznie w odniesieniu do całego oświadczenia. Jego wykonanie odnosi więc skutek wobec całej czynności prawnej, a nie tylko niektórych jej postanowień, które składający oświadczenie chciałby zachować w mocy. Prawo to nie służy bowiem do modyfikacji treści stosunku prawnego poprzez nadanie umowie stron takiej treści, jaką miałaby, gdyby błędu nie popełniono.

Termin do złożenia oświadczenia wynosi jeden rok i rozpoczyna swój bieg od chwili wykrycia błędu. Ma on charakter zawity (prekluzyjny), co oznacza, że nie może być przedłużany ani skracany, nie podlega przerwaniu ani zawieszeniu, nie może również zostać przywrócony. Po jego upływie prawo definitywnie wygasa. O wykryciu błędu można mówić wtedy, jeżeli zaistnieje stan faktyczny, w którym każda racjonalnie postępująca i należycie dbająca o swoje interesy osoba zdałaby sobie sprawę, że składając oświadczenie woli, działała pod wpływem błędu. W ocenie Sądu ewentualne wykrycie przez powoda błędu nastąpiło jeszcze w trakcie obowiązywania przedmiotowego Aneksu (...), a na pewno nastąpiło ono najpóźniej w dniu zakończenia okresu jego trwania. Błąd miał polegać na niezrozumieniu przez powoda postanowień aneksu powodujących zwiększenie salda kredytu, podczas gdy aneks (...) został zawarty przez niego właśnie z uwagi na wyższe saldo i większe od początkowych raty kredytu. Powód chętnie korzystał z mechanizmu działania produktu (...). Był on korzystny i pozwalał na odciążenie i wyrównanie sytuacji finansowej powoda. Musiał się on liczyć z tym, że tymczasowe zmniejszenie rat kredytu będzie wiązało się z tym, że po zakończeniu jego trwania koniecznym będzie uiszczenie niezapłaconych kwot, na co zresztą jasno wskazywały postanowienia aneksu. Nawet zatem gdyby uznać, że powód
w istocie znajdował się pod wpływem błędu (co nie zostało w sprawie wykazane), to uprawnienie do skorzystania z dobrodziejstwa tego stanu rzeczy wygasło najpóźniej z upływem roku od zakończeniu okresu obowiązywania przedmiotowego aneksu, tj. w czerwcu 2012 r. Powód skierował do pozwanego Banku wezwanie do zapłaty pismem z dnia 4 października 2016 r., które pozwany otrzymał w dniu 11 października 2016 r., zaś pozew przeciwko Bankowi został wniesiony w dniu
13 grudnia 2016 r. Należało zatem niezależnie od powyższego uznać wywiedzione powództwo za spóźnione.

Wobec powyższych rozważań powództwo w zakresie nieobjętym oświadczeniem o cofnięciu pozwu, tj. w zakresie roszczenia o zapłatę kwoty 153.865,77 zł podlegało oddaleniu, o czym orzeczono w punkcie II sentencji wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł w punkcie III sentencji wyroku stosownie do dyspozycji
art. 98 § 1 i 3 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Należało zatem zasądzić od powoda na rzecz pozwanego (jako wygrywających sprawę w 100%) poniesione przez niego w toku postępowania koszty zastępstwa procesowego w łącznej kwocie 5.417 zł. Kwestia rozszerzenia a następnie cofnięcia powództwa nie miała znaczenia dla wysokości
ww. kosztów, bowiem w każdym przypadku wartość przedmiotu sporu wynosiła mniej niż 200.000 zł. Zgodnie z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r.
w sprawie opłat za czynności radców prawnych koszty te w niniejszej sprawie wyniosły 5.400 zł
(+17 zł opłaty skarbowej od pełnomocnictwa).

W punkcie IV sentencji wyroku Sąd nakazał pobrać od powoda (jako przegrywającego sprawę) kwotę 638,82 zł tytułem wydatków tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa na wynagrodzenie biegłego sądowego. Zgodnie bowiem z art. 83 ustawy o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych jeżeli przepisy ustawy przewidują obowiązek działania i dokonywania czynności połączonej z wydatkami z urzędu, sąd zarządzi wykonanie tej czynności, a kwotę potrzebną na ich pokrycie wykłada tymczasowo Skarb Państwa, o czym następnie sąd orzeka w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie stosując odpowiednio przepisy art. 113 tej ustawy (w świetle których kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić sąd obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu).

W punkcie V sentencji wyroku Sąd odstąpił od obciążania powoda T. Ś. kosztami sądowymi w postaci opłaty sądowej od rozszerzonego powództwa na podstawie art. 113
ust. 4 ww. ustawy.

ZARZĄDZENIE

(...)

(...)