Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 4 lutego 2020 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu VIII Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 22 stycznia 2020 r.

sprawy z wniosku H. S.

z udziałem A. S.

o zniesienie współwłasności

na skutek apelacji uczestnika postępowania

od postanowienia Sądu Rejonowego w Grudziądzu

z dnia 31 stycznia 2019 r.

sygn. akt I Ns 768/17

p o s t a n a w i a :

uchylić zaskarżone postanowienie w całości i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Grudziądzu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w instancji odwoławczej.

/Sędzia Włodzimierz Jasiński/ /Sędzia Marek Paczkowski/ /Sędzia Marek Lewandowski/

Sygn. akt VIII Ca 270/19

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 31 stycznia 2019 r. Sąd Rejonowy w Grudziądzu w sprawie z wniosku H. S. z udziałem A. S. o zniesienie współwłasności:

I.  ustalił, że przedmiotem zniesienia współwłasności są nieruchomości położone w (...) w Gminie G., stanowiące gospodarstwo rolne, o łącznej wartości 477.700zł, to jest:

a)  niezabudowana nieruchomość oznaczona numerami działek (...) o łącznej powierzchni 1,5500 ha, dla której Sąd Rejonowy w Grudziądzu prowadzi księgę wieczystą nr (...), o wartości 131.900zł,

b)  zabudowana nieruchomość oznaczona numerem działki (...) o powierzchni 1,0800 ha, dla której Sąd Rejonowy w Grudziądzu prowadzi księgę wieczystą nr (...), o wartości 345.800zł;

II.  dokonał zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego opisanego w punkcie I. postanowienia w ten sposób, że prawo własności przedmiotowego gospodarstwa rolnego przyznał A. S.;

III.  ustanowił na zabudowanej nieruchomości oznaczonej numerem działki (...) o powierzchni 1,0800 ha, dla której Sąd Rejonowy w Grudziądzu prowadzi księgę wieczystą nr (...), na rzecz H. S.:

a)  dożywotnią osobistą służebność mieszkania, polegającą na prawie do korzystania z całego pierwszego piętra oraz części parteru budynku mieszkalnego, tj. pięciu pokoi położonych na pierwszym piętrze, kuchni położonej na pierwszym piętrze, spiżarni położonej na pierwszym piętrze, łazienki z WC położonej na pierwszym piętrze, korytarza położonego na parterze, klatki schodowej między parterem a pierwszym piętrem oraz wiatrołapu na parterze, o łącznej powierzchni 105,09 m ², oraz na prawie do korzystania z dwóch pomieszczeń w piwnicy, z których do tej pory korzystała H. S., o wartości 49.119zł,

b)  prawo użytkowania, polegające na prawie do korzystania z części niezabudowanego gruntu o powierzchni 500 m ², na którym znajduje się ogród i warzywnik, o wartości 410zł, oraz na prawie do korzystania z jednego pomieszczenia garażowego w budynku gospodarczym, o wartości 8.200zł;

IV.  zasądził od A. S. na rzecz H. S. tytułem dopłaty do udziału we współwłasności kwotę 181.121zł, płatną w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie na wypadek opóźnienia w zapłacie do dnia zapłaty;

V.  ustalił, że wnioskodawczyni i uczestnik ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie;

VI.  tytułem wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa nakazał:

a)  ściągnąć od H. S. z roszczenia zasądzonego w punkcie IV. sentencji postanowienia na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Grudziądzu kwotę 4.043,77zł,

b)  pobrać od A. S. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Grudziądzu kwotę 4.043,77zł.

Uzasadnienie postanowienia znajduje się w aktach sprawy na k. 149 – 153 akt.

Apelację od postanowienia wniósł uczestnik postępowania (k. 158 – 160 akt).

Wnioskodawczyni wniosła o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja podlegała uwzględnieniu, prowadząc do uchylenia zaskarżonego postanowienia oraz przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu w Grudziądzu do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania w instancji odwoławczej.

Cechą orzeczeń co do istoty sprawy wydanych w postępowaniu nieprocesowym jest to, że mają one charakter niepodzielny (integralny), tzn. orzeczenia te są tak zbudowane, że jego poszczególne rozstrzygnięcia są wzajemnie zależne i wzajemnie uwarunkowane, ich los zależy od oceny stosunku prawnego będącego przedmiotem oceny w postępowaniu nieprocesowym (por. postanowienie z dnia 17 września 1999 r., I CKN 379/98, LEX nr 39068, poz. 59; postanowienie
z dnia 28 marca 2003r., IV CKN 1961/00, LEX nr 80241). Bez wątpienia do kategorii orzeczeń niepodzielnych należy zaliczyć zaskarżone orzeczenie. Zaskarżone przez uczestnika postępowania punkty III i IV postanowienia są bez wątpienia integralnie związane z całością zaskarżonego postanowienia. Tym samym Sąd Okręgowy, mając na uwadze zasadę integralności postanowienia, orzekł o uchyleniu zaskarżonego postanowienia w całości, tak by możliwe było ponowne, kompleksowe orzeczenie o przedmiocie sprawy.

W niniejszej sprawie zastosowanie winien znaleźć art. 218 k.c. Zgodnie z treścią tego przepisu współwłaściciele, którzy nie otrzymali gospodarstwa rolnego lub jego części, lecz do chwili zniesienia współwłasności w tym gospodarstwie mieszkali, zachowują uprawnienia do dalszego zamieszkiwania, jednakże nie dłużej niż przez pięć lat, a gdy w chwili znoszenia współwłasności są małoletni - nie dłużej niż pięć lat od osiągnięcia pełnoletności. Ograniczenie terminem powyższym nie dotyczy współwłaścicieli trwale niezdolnych do pracy (§ 1). Do uprawnień wynikających z przepisów paragrafu poprzedzającego stosuje się odpowiednio przepisy o służebności mieszkania (§ 2).

Z powyższego wynika, iż z mocy odesłania zawartego w art. 218 § 2 k.c. do uprawnienia dalszego zamieszkiwania odpowiednie zastosowanie znajdują jedynie przepisy wyznaczające reżim prawny służebności mieszkania. Zdaniem Sądu Okręgowego, na mocy odesłania wskazanego w art. 218 § 2 k.p.c. istnieje jedynie możliwość zachowania uprawnienia do dalszego zajmowania tylko tej części budynku mieszkalnego, jaka jest niezbędna do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych oraz uprawnienia do korzystania z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców budynku mieszkalnego, a więc związanych z zamieszkiwaniem, bez zachowania jednak uprawnienia do dalszego zajmowania budynków gospodarczych potrzebnych do prowadzenia gospodarstwa rolnego, jak również do użytkowania działki, na której znajdują się budynki. Pogląd taki na gruncie poprzednio obowiązujących przepisów wyraził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 czerwca 1982 r. (sygn. III CRN 6/82, LEX nr 2809). Pogląd ten jednak zachowuje aktualność w związku z treścią powołanego art. 218 k.c.

Ponadto, w ocenie Sądu II instancji przyznanie wnioskodawczyni dożywotniej służebności mieszkania, polegającej na prawie do korzystania z pięciu pokoi położonych na pierwszym piętrze, kuchni położonej na pierwszym piętrze, spiżarni położonej na pierwszym piętrze, łazienki z WC położonej na pierwszym piętrze oraz korytarza położonego na parterze, klatki schodowej między parterem a pierwszym piętrem oraz wiatrołapu na parterze, o łącznej powierzchni 105,09 m ² oraz na prawie do korzystania z dwóch pomieszczeń w piwnicy nie jest bez wątpienia usprawiedliwione rzeczywistymi potrzebami wnioskodawczyni i pozostaje w kolizji z potrzebami uczestnika postępowania i jego rodziny. Oczywiście wnioskodawczyni jako osoba trwale niezdolna do pracy jest uprawniona do dalszego zamieszkiwania. Trzeba pamiętać również o tym, że wnioskodawczyni przez znaczną część życia zamieszkiwała sporną nieruchomość. Jednak w ocenie Sądu Okręgowego wnioskodawczyni powinna być uprawniona do dalszego zajmowania tylko tej części budynku mieszkalnego, jaka jest niezbędna do zaspokajania jej potrzeb mieszkaniowych. Zasadnym zatem byłoby wyodrębnienie wnioskodawczyni takich pomieszczeń, który zapewniłby jej odpowiednie warunki mieszkaniowe.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że koniecznym jest ponowne rozpoznanie sprawy przez Sąd I instancji. W aktach sprawy nie ma materiału dowodowego, pozwalającego na dokonanie tego rodzaju ustaleń przez Sąd Okręgowy. W sprawie konieczne jest przeprowadzenie znacznej części postępowania dowodowego, na okoliczności zasadnicze dla jej rozstrzygnięcia, stąd uprawniona jest ocena, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy pod kątem zastosowania art. 218 k.c., co skutkowało uchyleniem zaskarżonego postanowienia i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania, zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. Ponownie rozpoznając sprawę Sąd I instancji powinien uwzględnić poczynione w niniejszym uzasadnieniu rozważania i stosownie do ich wniosków przeprowadzić postępowanie dowodowe i rozstrzygnąć o istocie sprawy, stosując art. 218 k.c.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

/Sędzia Włodzimierz Jasiński/ /Sędzia Marek Paczkowski/ /Sędzia Marek Lewandowski/