Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 14 września 2016 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział II Cywilny – Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia SO Zbigniew Zgud (sprawozdawca)

Sędziowie: SO Weronika Oklejak

SO Joanna Czernecka

po rozpoznaniu w dniu 14 września 2016 r. w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

skargi A. R. (1) oraz K. R.

przy udziale Skarbu Państwa – Prezesa Sadu Rejonowego dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie

na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie do sygn. akt I Ns 1419/15/N

przy uczestnictwie Skarbu Państwa – Prezesa Sądu Rejonowego dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie

postanawia:

1.  stwierdzić, że w sprawie prowadzonej przez Sąd Rejonowy dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie, sygnatura akt I Ns 1419/15/N nastąpiła przewlekłość postępowania;

2.  przyznać od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie na rzecz skarżącego A. R. (1) kwotę 2000 zł (dwa tysiące złotych);

3.  przyznać od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie na rzecz skarżącego K. R. kwotę 2000 zł (dwa tysiące złotych);

4.  oddalić skargę w pozostałym zakresie;

5.  nakazać Skarbowi Państwa – Sądowi Rejonowemu dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie zwrot na rzecz skarżących A. R. (1) i K. R. kwot po 100 zł (sto złotych) uiszczonych tytułem opłaty od skargi.

SSO Weronika Oklejak SSO Zbigniew Zgud SSO Joanna Czernecka

UZASADNIENIE

Skarżący A. R. (1) oraz K. R. w dniu 1 sierpnia 2016 r. złożyli skargę w trybie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki. Wnieśli o stwierdzenie przewlekłości w postępowaniu sygn. akt I Ns 1419/15/N prowadzonym przed Sądem Rejonowym dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie oraz o przyznanie kwoty 20.000 zł i zasądzenie od Skarbu Państwa Sądu Rejonowego dla Krakowa Nowej Huty w Krakowie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu skarżący podnieśli przede wszystkim, iż przedmiotowa sprawa o stwierdzenie nabycia spadku po E. R. winna być w ich ocenie rozpozna łącznie ze sprawą o zniesienie współwłasności. Dalej wskazali, iż sąd dopiero po dwóch miesiącach od momentu wpływu przedmiotowego wniosku stwierdził swoją niewłaściwość i przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Tarnowie, co spowodowało 15 – miesięczną zwłokę albowiem na mocy postanowienia Sądu Okręgowego w Tarnowie sprawa ostatecznie została przekazana do rozpoznania do Sądu Rejonowego dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie.

Kolejna przewlekłość zdaniem skarżących (dwu miesięczna) wynikała z niezastosowania się Sądu do zarządzenia przewodniczącego z dnia 17 lutego 2014 roku – o nadaniu biegu sprawie w terminie 7 dni, gdyż bieg sprawie Sąd nadał dopiero 24 kwietnia 2014 roku wzywając wnioskodawcę do uzupełnienia braków formalnych wniosku. Po uzupełnieniu wymaganych braków Sąd wyznaczył rozprawę na dzień 25 listopada 2014 roku, co ponownie miało uzasadniać kolejne przewlekłe działanie Sądu albowiem okres oczekiwania na termin rozprawy nie powinien przekroczyć 3 miesięcy. Dalszego rozwlekłego działania po stronie Sadu skarżący upatrywali w okresie: grudzień 2014 - marzec 2015 r., gdzie jedyną czynnością w tym czasie była zmiana Sędziego referenta.

W konkluzji skarżący doszli do przekonania, iż w niniejszej sprawie, trwającej - do czasu wniesienia skargi na przewlekłość - 48 miesięcy, przez okres 27 miesięcy działanie Sądu było przewlekle a wynikało to przede wszystkim jak podaje skarżący ze sporu kompetencyjnego Sądów.

Do sprawy przystąpił Skarb Państwa Sąd Rejonowy dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie reprezentowany przez Prezesa Sądu, który jednocześnie wniósł o oddalenie skargi. W uzasadnieniu podkreślono, iż wszystkie czynności procesowe podejmowane były w sprawie bez nieuzasadnionej zwłoki, a na żadnym etapie postępowania nie zachodziła bezczynność, czy opieszałość Sądu skutkująca przewłoką postępowania. Prezes Sądu podkreślił nadto, iż zasadniczą przyczyną długotrwałości postępowania w niniejszej sprawie jest związane ze znacznym obciążeniem sędziów orzekających w Wydziale I Cywilnym Sadu Rejonowego dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie. Obecnie referaty Sędziów orzekających w wydziale liczą po 600 – 800 spraw. Jest to ilość tak znaczna, ze całkowicie uniemożliwia prowadzenie postępowań w sposób sprawny, a jeśli chodzi o odległość terminów rozprawy w niniejszej sprawie to nie odbiegały one od terminów wyznaczanych w innych sprawach rozpoznawanych w Wydziale.

Analiza akt przedmiotowej sprawy wskazuje na następujący przebieg niniejszego postępowania:

W dniu 11 lipca 2012 roku wnioskodawca A. R. (1) złożył osobiście do Sądu Rejonowego dla Krakowa – Nowej Nuty w Krakowie wniosek o stwierdzenie nabycia spadku.

Sprawa została zarejestrowana i wpisana do repertorium w dniu 3 sierpnia 2012 roku.

Postanowieniem z dnia 20 września 2012 roku Sąd Rejonowy dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie stwierdził swoją niewłaściwość miejscową i sprawę przekazał do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Tarnowie, X Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w Tuchowie. Orzeczenie to zostało doręczone stronom w dniu 19 października 2012 roku.

Zażalenie na powyższe postanowienie w dniu 25 października 2012 roku wnieśli wnioskodawca A. R. (1) oraz uczestnik B. R.. Zarządzeniem z dnia 9 listopada 2012 roku wnioskodawca został wezwany do uzupełnienia braków zażalenia poprzez przedłożenie 2 odpisów zażalenia oraz uiszczenie opłaty sądowej w kwocie 30 zł.

Zarządzeniem z dnia 3 stycznia 2013 roku wezwano wnioskodawcę A. R. (1) do przedłożenia pełnomocnictwa od K. R. oraz wezwano B. R. do uzupełnienia braków zażalenia na postanowienie z dnia 20 września 2012 roku poprzez przedłożenia dwóch odpisów zażalenia.

W dniu 14 stycznia 2013 roku wnioskodawca A. R. (1) przedłożył pełnomocnictwo udzielone mu przez K. R.. Z kolei w dniu 21 stycznia 2013 roku uczestnik B. R. przedłożył dwa odpisy zażalenia.

W dniu 1 marca 2013 roku wpłynął wniosek pełnomocnika wnioskodawcy o sporządzenie i doręczenia kserokopii protokołu rozprawy.

W odpowiedzi na powyższe Sędzia referent – w dniu 13 marca 2013 roku wydał zarządzenie o poinformowania pełnomocnika wnioskodawcy, iż w przedmiotowej sprawie nie odbyła się jeszcze rozprawa a postanowienie o przekazaniu sprawy Sądowi Rejonowemu w Tarnowie nie jest jeszcze prawomocne.

Postanowieniem z dnia 21 marca 2013 roku Sąd Rejonowy odrzucił zażalenie wnioskodawców A. R. (1) i K. R.. Postanowienie to zostało doręczone A. R. (1) w dniu 3 kwietnia 2013 roku a B. R. w dniu 5 kwietnia 2013 roku.

Zarządzeniem z dnia 1 maja 2013 roku Sędzia Referent stwierdził prawomocność postanowienia z dnia 21 marca 2013 roku - z dniem 13 kwietnia 2013 roku.

W dniu 20 czerwca 2013 roku akta sprawy zostały przedstawione wraz z zażaleniem B. R. na postanowienie z dnia 20 września 2012 roku Sądowi Okręgowemu w Krakowie. Zażalenie zostało oddalone.

Akta sprawy zostały zwrócone przez Sąd Okręgowy w dniu 4 września 2013 roku.

W dniu 21 października 2013 roku zakreślono sprawę a akta przesłano do Sądu Rejonowego w Tarnowie, X Wydział Zamiejscowy Cywilny w Tuchowie.

Na mocy postanowienia Sądu Okręgowego w Tarnowie, Sąd Rejonowy dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie w oparciu o art. 508 k.p.c. został wyznaczony do prowadzenia przedmiotowej sprawy.

Zarządzeniem z dnia 3 kwietnia 2014 roku wnioskodawca został wezwany do uzupełninia braków formalnych wniosku. Wnioskodawca uzupełnił wymagane braki formalne w dniu 21 maja 2014 roku.

Zarządzeniem z dnia 16 lipca 2014 roku wyznaczono termin rozprawy na dzień 25 listopada 2014 rok. W okresie od 30 czerwca do 11 lipca 2014 roku Sędzia referent przebywał na urlopie wypoczynkowym.

W dniu 18 listopada 2014 roku zostało złożone przez pełnomocnika uczestnika B. R. pismo procesowe.

Na rozprawie w dniu 25 listopada 2014 roku Sąd zobowiązał wnioskodawcę w terminie miesięcznym do przedłożenia 7 odpisów wniosku oraz do wskazania adresów uczestników: Ł. R., C. T., J. N., A. R. (2), M. R. (1) i Z. R.. Postanowieniem z tego samego dnia Sąd Rejonowy wezwał ww. do udziału w sprawie.

W dniu 1 grudnia 2014 roku wnioskodawcy A. R. (1) oraz K. R. wnieśli o doręczenie kopii postanowienia i protokołu.

W dniu 19 grudnia 2014 roku A. R. (1) przedłożył 7 odpisów wniosku oraz wskazał adresy dalszych uczestników wezwanych do udziału w spawie. Z kolei w dniu 14 stycznia 2014 roku wnioskodawca przedłożył odpis aktu urodzenia B. R..

Zarządzeniem z dnia 2 kwietnia 2015 roku wyznaczono termin kolejnej rozprawy na dzień 26 czerwca 2015 roku oraz jednocześnie zarządzono o przesłaniu odpisów wniosku o stwierdzenie nabycia spadku wezwanym uczestnikom. Zarządzenie to wykonano w dniu 11 maja 2015 roku.

Zarządzeniem z dnia 31 marca 2015 roku Przewodniczący Wydziału zarządził o zmianie Sędziego Referenta.

Na rozprawie w dniu 26 czerwca 2015 roku Sąd dopuścił dowód z zapewnienia w trybie art. 671 k.p.c. stających stron oraz z zeznań. Nadto Sąd zwrócił się do odpowiednich Urzędów Stanu Cywilnego o przesłania dokumentów. Sad postanowił również zakreślić stronom termin 3 tygodni do złożenia wszelkich wniosków dowodowych.

Postanowieniem z dnia 26 czerwca 2015 roku Sąd w punkcie 1. zawiesił postępowanie z uwagi na śmierć uczestniczki Z. R.. W punkcie 2. podjął zawieszone postępowanie z udziałem spadkodawców: A. R. (2), M. R. (1) i M. R. (2).

W dniu 6 lipca 2015 roku wnioskodawcy złożyli wnioski dowodowe. Uczestnik B. R. w dniu 21 lipca 2015 roku złożył pismo procesowe odnoszące się do majątku zmarłej E. R..

Zarządzeniem z dnia 15 października 2015 roku Sąd Rejonowy min. wezwał strony do podania w terminie tygodnia dodatkowych i informacji na temat dzieci J. R. i jego pierwszej żony. W dniu 11 lutego 2016 roku wnioskodawca odpowiedział na powyższe wezwanie.

W dniu 30 maja 2016 roku skierowano odezwę o udzielenie pomocy sadowej do Sądu Rejonowego dla Wrocławia Śródmieścia we Wrocławiu, do Sądu Rejonowego w Nowym Targu, W dniu 24 czerwca 2016 roku Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Śródmieścia we Wrocławiu zwrócił się o podanie poprawnej listy uczestników i pełnomocników oraz sposobu doręczenia przesyłek do osób mieszkających w Stancach Zjednoczonych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 roku o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. z dnia 16 sierpnia 2004 r. Nr 179 poz. 1843) strona może wnieść skargę o stwierdzenie, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiło naruszenie jej prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, jeżeli postępowanie w tej sprawie trwa dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych, które są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy (przewlekłość postępowania). Dla stwierdzenia, czy w sprawie doszło do przewlekłości postępowania, należy w szczególności ocenić terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez sąd, w celu wydania w sprawie rozstrzygnięcia co do istoty, uwzględniając charakter sprawy, stopień faktycznej i prawnej jej zawiłości, znaczenie dla strony, która wniosła skargę, rozstrzygniętych w niej zagadnień oraz zachowanie się stron, a w szczególności strony, która zarzuciła przewlekłość postępowania (ust. 2). Zwłoka ta musi pozostawać w związku przyczynowym z działaniem lub bezczynnością sądu lub innego organu. W przedmiotowej sprawie skarżący wskazują wiele okresów bezczynności Sądu. Jedynie niewielka część tych okresów wskazuje jednak na rzeczywistą bezczynność Sądu prowadzącą do opóźnienia rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie. Nie można do okresu bezczynności wliczać czasu związanego z przekazaniem sprawy pomiędzy Sądem Rejonowym dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie i Sądem Rejonowym w Tarnowie. Sąd Okręgowy w Krakowie prawomocnie stwierdził prawidłowość postanowienia o stwierdzeniu niewłaściwości miejscowej i przekazaniu sprawy. Właściwość miejscowa sądu w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku wynika jednoznacznie z przepisów postępowania cywilnego. Strona wnosząca sprawę do sądu niewłaściwego nie może z przekazania sprawy czynić zarzutu przewlekłości postępowania. Wbrew zarzutom skarżących w sprawie nie miał bowiem miejsca żaden spór kompetencyjny. To skarżący wnieśli sprawę do Sądu, który nie posiadając uprawnienia do rozpoznania sprawy nie mógł sam sobie tego uprawnienia przyznać. Uprawnienie do rozpoznania tej sprawy przez Sąd Rejonowy dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie mogło pochodzić wyłącznie z przekazania sprawy przez Sąd Okręgowy w Tarnowie w trybie art. 508 § 2 k.p.c. Podobnie sam ogólny czas trwania postępowania nie może być uznany za nadmierny. W toku przedmiotowej sprawy Sąd zobowiązany jest ustalić nie tylko krąg spadkobierców ale rozstrzygnąć o tym czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne i kto ma uprawnienia do jego dziedziczenia. Ustalenia takie w oczywisty sposób wymagają czasu. Nie zwalnia to jednak Sadu z konieczności sprawnego podejmowania czynności w sprawie. Tymczasem w toku postępowania można stwierdzić istnienie pewnych okresów bezczynności. Sąd Okręgowy zwraca tu uwagę na następujące okresy:

- od 18 lutego 2014 roku do 3 kwietnia 2014roku i 23 maja 2014 roku do 16 lipca 2014 roku związany z wzywaniem do usunięcia braków formalnych i wydaniem zarządzenia po usunięciu tych braków;

- od 19 grudnia 2014 roku kiedy to Sąd dysponował już danymi umożliwiającymi nadanie sprawie dalszego biegu a uczynił to dopiero 2 kwietnia 2015 roku ;

- od 15 października 2015 roku kiedy wydano zarządzenie (k. 204 akt) do 27 stycznia 2016 roku kiedy zarządzenie to zostało wykonane.

W pozostałych okresach Sąd podejmował czynności a ich terminowość, zważywszy na charakter tych czynności nie daje podstaw do stwierdzenia nieuzasadnionej zwłoki.

Jakkolwiek nie można zarzucić Sądowi, że nie podejmował czynności natychmiast, to jednak ponad trzymiesięczny czas wykonania zarządzenia sędziego z 15 października 2015 roku, i ponad trzymiesięczny czas poprzedzający wydanie zarządzenia z 2 kwietnia 2015 roku niewątpliwie świadczą o nieuzasadnionej zwłoce w rozpoznaniu sprawy. Podobnie czynności związane z wezwaniem do usunięcia braków formalnych i wydaniem zarządzenia o wyznaczeniu pierwszej rozprawy oceniane w kontekście czasu jaki upłynął w związku z wyznaczaniem sądu właściwego muszą być ocenione za spóźnione, jakkolwiek nie jest to opóźnienie znaczne i samo w sobie nie stanowiłoby podstawy stwierdzenia przewlekłości. Suma tych okresów, w kontekście ogólnego czasu trwania postępowania pozwala na stwierdzenie, że postępowanie to trwa co najmniej pół roku dłużej niż to konieczne.

Podnoszone w odpowiedzi na skargę przeszkody organizacyjne w postaci absencji chorobowej sędziego i potrzeby zmian referenta lub inne zmiany organizacyjne, jakkolwiek uzasadnione faktycznym stanem kadrowym Sądu stanowią element organizacji wymiaru sprawiedliwości, za którą odpowiedzialność ponosi państwo jako takie. Z punktu widzenia prawa strony do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie nie ma zasadniczego znaczenia trudność skompletowania składu sędziowskiego zdolnego do prowadzenia sprawy, jakkolwiek należy podkreślić, że nie ponosi za to odpowiedzialności ani sędzia przebywający na zwolnieniu lekarskim ani zastępujący go sędzia obciążony pracą w stopniu uniemożliwiającym terminowe wykonywanie obowiązków. Odpowiedzialność w tym zakresie ponosi państwo za wskazane wyżej prawidłowe zorganizowanie wymiaru sprawiedliwości tak co do obsady kadrowej jak i podziału kompetencji (por. wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Sztrasburgu z dnia 7 lipca 2015 roku w sprawach Rutkowski i inni przeciwko Polsce skargi nr 72287/10, 13927/11 i 46187/11). Istotą skargi o przewlekłość postępowania nie jest bowiem to, czy poszczególne osoby wykonujące kompetencje sądu lub czynności na rzecz sądu (sędzia, pracownik sekretariatu, biegły, podmiot doręczający korespondencję) działają opieszale w sposób zawiniony. Istotą tej skargi jest, czy państwo jako zorganizowana struktura społeczna realizująca przyznane jej konstytucyjnie uprawnienia władcze potrafi w taki sposób zorganizować proces rozstrzygania sporów aby zagwarantować obywatelowi realizację prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.

Skutkiem stwierdzenia przewlekłości jest przyznanie skarżącym kwot po 2.000 zł z tego tytułu (art. 12 ust. 4 cyt. ustawy). Przyznanie kwoty wyższej jest nieuzasadnione zważywszy na skalę przewlekłości w kontekście ogólnego czasu trwania postępowania przed Sądem. Jak wskazano powyżej, w zakresie przewlekłości postępowania sądowego rozpatrywany może być jedynie okres po przekazaniu sprawy Sądowi Rejonowemu dla Krakowa - Nowej Huty w Krakowie to jest po lutym 2014 roku. Mając zatem na względzie, że ogólny czas trwania postępowania po tej dacie przekroczyła dwóch lat, a z tego czasu przewlekłość obejmuje łącznie około sześciu miesięcy, kwota 20.000 zł żądana przez skarżących byłaby nadmiernie wygórowana. Uzasadnione jest zatem przyznanie stosownej kwoty w wysokości dolnej granicy. Zwrócić bowiem należy uwagę, że postępowanie obejmuje nie tylko samo ustalenie spadkobierców ale także spór o to, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne. W jego ramach Sąd poszukuje z urzędu miedzy innymi szeregu dokumentów wykazujących pokrewieństwo uczestników ze spadkodawcą, podczas gdy dowody te mogłyby z łatwością i bez przeszkód przedłożyć same liczne strony postęowania, z czym jednak strony te ociągają się. Ponadto sami skarżący oczekiwali ze złożeniem wniosku o stwierdzenie nabycia spadku ponad 16 lat (od śmierci spadkodawczyni w styczniu 1996 roku do lipca 2012 roku) co niewątpliwie utrudnia obecnie ustalenie tak składu spadku jak i prowadzi do poszerzenia kręgu uczestników, ze względu na wstępowanie do sprawy następców prawnych kolejnych potencjalnych spadkobierców E. R..

Konsekwencją uwzględnienia skargi jest także zarządzenie zwrotu uiszczonej opłaty od skargi (art. 17 ust. 3 cyt. ustawy).

Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w sentencji.

SSO Weronika Oklejak SSO Zbigniew Zgud SSO Joanna Czernecka