Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 czerwca 2020 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SO Mariusz Broda

Sędziowie: Sędzia SO Barbara Dziewięcka

Sędzia SR (del.) Monika Wrona-Zawada

po rozpoznaniu w dniu 24 czerwca 2020 r. w Kielcach

na posiedzeniu niejawnym sprawy

z powództwa T. T.

przeciwko H. K.

o „odwołanie darowizny”

na skutek apelacji T. T.

od wyroku Sądu Rejonowego w Skarżysku - Kamiennej

z dnia 6 grudnia 2019 r. sygn. I C 276/19

1. prostuje błąd pisarski w komparycji zaskarżonego wyroku, w ten sposób, że w miejsce – „o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli” wpisuje – „odwołanie darowizny”;

2. oddala apelację;

3. przyznaje ustanowionemu dla nieznanej z miejsca pobytu pozwanej – adw. A. N. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Skarżysku-Kamiennej, za podjęte imieniem pozwanej w postępowaniu apelacyjnym czynności, wynagrodzenie w kwocie 720 (siedemset dwadzieścia) złotych.

ZARZĄDZENIE

1/ odpis odpowiedzi na apelację doręczyć powódce;

2/ odpis wyroku doręczyć:

a/ powódce, z informacją o niezaskarżalności oraz pouczeniem o prawie, terminie i sposobie złożenia wniosku o sporządzenie pisemnego uzasadnienia wyroku oraz doręczenia jego odpisu wraz z uzasadnieniem, a także o opłacie sądowej od takiego wniosku w kwocie 100 zł;

b/ kuratorowi dla pozwanej – adw. A. N.

24.06.2020r.

Sygn. akt II Ca 268/20

UZASADNIENIE

W pozwie złożonym do Sądu Rejonowego w Skarżysku-Kamiennej powódka T. T. wniosła o „ odwołanie darowizny dokonanej przez powódkę na rzecz pozwanej aktem notarialnym z dnia 19.01.2006 r. za nr aktu notarialnego repertorium (...) której przedmiotem było prawo do własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu położonego w S. przy ul. (...) (…) z powodu rażącej niewdzięczności pozwanej”. W piśmie procesowym złożonym w dniu 28.02.2019r.(k.32) powódka (na uprzednie wezwanie Przewodniczącego, a także w konsekwencji jego pierwotnego niewykonania – zwrotu pozwu) oświadczyła, że domaga się „ uchylenia aktu notarialnego z dnia 19.01.2006r. A (...), z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanej H. K. ”. Powódka była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika.

Wyrokiem z dnia 6.12.2019r. Sąd Rejonowy Skarżysku-Kamiennej oddalił powództwo, czyniąc w jego komparycji zapis - o „zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli”

W części historycznej uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd Rejonowy odnotował, że powódka domagała się „odwołania darowizny”, ponieważ darowała lokal pozwanej w styczniu 2006r., a w 2018 r. dowiedziała się o egzekucji prowadzonej przeciwko pozwanej, skierowanej do tego lokalu. Z części uzasadnienia obejmującej ustalenie podstawy faktycznej zaskarżonego wyroku wynika, że: niespornie w roku 2006 powódka darowała pozwanej w/w prawo do lokalu, że w 2009r. pozwana sfinansowała wykup lokalu i przekształcenie dotychczasowego prawa do niego w prawo odrębnej własności lokalu; w wyniku prawomocnego wyroku w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej w roku 2014 w dziale III księgi wieczystej została ujawniona służebność dożywotniego zamieszkiwania powódki w tym lokalu; w 2013r. pozwana obciążyła własność w/w lokalu hipoteką na kwotę 84 728,75 zł na rzecz (...) Banku S.A. i bezpośrednio po tym wyjechała z kraju; aktualnie komornik prowadzi postępowanie egzekucyjne skierowane do w/w lokalu. W takich okolicznościach faktycznych Sąd Rejonowy doszedł do wniosku, że brak przesłanek do odwołania darowizny na podstawie art. 896 kc, bo ta została wykonana, a niezależnie od tego – brak podstaw do przyjęcia odwołania darowizny już wykonanej – z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego – stosownie do art. 898 § 1 kc.

Wyrok w całości zaskarżyła powódka. W wywiedzionej apelacji zarzuciła naruszenie: 1. art. 233 § 1 kpc poprzez rozważenie dowodów w sposób odbiegający od zasad logicznego rozumowania, doświadczenia życiowego, co spowodowało błędną, sprzeczną ze stanem faktycznym, ocenę w zakresie wystąpienia przesłanek odwołania darowizny z uwagi na rażącą niewdzięczność, a także przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, w tym zakresie;

2. art. 233 kpc w zw. 227 kpc poprzez dowolne uznanie, że zachowania pozwanej nie mogą być kwalifikowane jako rażąca niewdzięczność wobec powódki, podczas gdy darczyńca, jest w złym stanie zdrowia tj. z ciężką wadą wzroku uniemożliwiająca wykonywanie podstawowych czynności dnia codziennego, wymaga pomocy, wsparcia i zainteresowania, co jednocześnie stanowi wadliwą ocenę całokształtu materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie;

3/ art. 896 kc, poprzez jego zastosowanie i powołanie w treści uzasadnienia wyroku, w sytuacji gdy przedmiotowa darowizna została w pełni wykonana i zasadnym było zastosowanie art. 898 kc

4/ art. 898 kc poprzez jego niezastosowanie w wyniku błędnego przyjęcia, że nie występuje po stronie pozwanej rażąca niewdzięczność, wobec darczyńcy, umożliwiająca stosowanie przepisu art.898 kc.

Wobec powyższego skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości, poprzez „ zobowiązanie pozwanego do złożenia oświadczenia woli o treści wskazanej w pozwie”, względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wedle norm przepisanych.

Pozwana (reprezentowana przez kuratora w osobie adwokata) wniosła o oddalenie apelacji; zasądzenie wynagrodzenia dla ustanowionego dla niej kuratora.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności wyjaśnić należy, że biorąc pod uwagę datę wniesienia apelacji, Sąd Okręgowy rozpoznał sprawę na posiedzeniu niejawnym, albowiem strony nie domagały się przeprowadzenia rozprawy, a ta nie była konieczna (art. 374 kpc; art. 9 ust. 2, art. 9 ust. 4 – a contrario – ustawy z dnia 4.07.2019r. – z o zmianie ustawy kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych ustaw – Dz.U.2019.1469).

Apelacja okazała się nie zasadna.

Zaskarżony wyrok odpowiada prawu, chociaż zupełnie z innych przyczyn niż te wynikające z jego pisemnego uzasadnienia.

Rozpoznanie każdej sprawy cywilnej wymaga w pierwszej kolejności jednoznacznej identyfikacji treści zgłoszonego w pozwie żądania, istniejącego ostatecznie także w dacie zamknięcia rozprawy. Jak wynika już ze sprawozdawczej części niniejszego uzasadnienia powódka ponad wszelką wątpliwość, pierwotnie, tj. w samym pozwie żądała „odwołania darowizny” uczynionej na rzecz pozwanej, z powodu ,,rażącej niewdzięczności” (k.3), po czym pismem złożonym w dniu 28.02.2019r. domagała się „uchylenia aktu notarialnego”, oświadczając, że „precyzuje żądanie pozwu”. W dalszym toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji, pełnomocnik powódki poprzestał na jednym oświadczeniu, że „popiera powództwo” (k.46) i dwóch kolejnych, że „popiera pozew” (k.52,54). To wszystko oznacza, że przedmiotem tak wyrażonego przez powódkę (reprezentowaną przez profesjonalnego pełnomocnika) żądania pozwu było po pierwsze „odwołanie darowizny”, po drugie „uchylenie aktu notarialnego”. Pomimo użycia przez powódkę formuły „precyzuję żądanie pozwu”, domaganie się „uchylenia aktu notarialnego” nie zastąpiło pierwotnie zgłoszonego „odwołania darowizny”. Każde przekształcenie przedmiotowe w procesie wymaga właściwej precyzji, a z oświadczenia powódki nie wynika, by żądanie „uchylenia aktu notarialnego” zgłosiła w miejsce żądania „odwołania darowizny”. Zatem przedmiotem rozpoznania przez Sąd Rejonowy, co do zasady, winne być oba żądania. Z przywołanej już treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd Rejonowy rozpoznał powództwo o „odwołanie darowizny”. Tak wynika z jego części sprawozdawczej, jak i tej obejmującej rozważania, gdzie Sąd pierwszej instancji poprzestaje tylko na zagadnieniu przesłanek odwołania darowizny zarówno tej niewykonanej, jak i już wykonanej, po czym konkluduje, że całokształt materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wskazuje na istnienie pomiędzy stronami zwykłego konfliktu rodzinnego, który nie uprawnia do skutecznego odwołania łączącej strony darowizny. We skazanym uzasadnieniu Sąd Rejonowy nie podejmuje nawet próby wyinterpretowania, z tak, a nie inaczej zgłoszonego żądania pozwu, innej jego treści, w szczególności „zobowiązania pozwanej do złożenia oświadczenia woli o określonej treści”. Także i z tej przyczyny nie można na etapie postępowania apelacyjnego, czynić zupełnie fikcyjnego założenia, że przedmiotem żądania pozwu w istocie miało być takie właśnie żądanie. Tej treści wniosku nie zmieniają abstrakcyjnie brzmiące zapisy dokonane w protokołach rozprawy oraz w komparycji zaskarżonego wyroku – odnośnie przedmiotu postępowania – „o złożenie oświadczenia woli”. Po pierwsze są oderwane od treści żądania pozwu zgłoszonego przez powódkę, a po drugie nawet gdyby iść w tym kierunku, to tak określony przedmiot pozostaje „pusty”, skoro w żądaniu takim dalej brak było treści owego oświadczenia. Reasumując, powódka nie zgłosiła nic innego ponad to, na co Sąd Okręgowy już wskazał, a Sąd Rejonowy nie rozpoznał nic innego ponad to, co wynika z pisemnego uzasadnienia zaskarżonego wyroku, bo ze swej istoty stanowi ono jedyną podstawę zrekonstruowania motywów zaskarżonego wyroku. Tej treści wniosku nie zmienia wpisanie w komparycji zaskarżonego wyroku – „o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli”, skoro, raz jeszcze podkreślić należy, powódka zgłosiła żądanie „odwołania darowizny” i takie też żądanie było przedmiotem rozpoznania Sądu pierwszej instancji, co potwierdza treść przywołanego już pisemnego uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Z tej przyczyny pozostało jedynie sprostowanie błędu pisarskiego w komparycji tego orzeczenia, o czym Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 350 kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc, jak w pkt. 1 sentencji.

Jak zostało już wskazane, Sąd Rejonowy rozpoznał jedynie żądanie „odwołania darowizny”, zatem nie rozpoznał pozostałej jego części – „uchylenia aktu notarialnego”.

Zatem zaskarżony wyrok – obejmujący oddalenie powództwa o „odwołanie darowizny” odpowiada prawu, chociaż zupełnie z innych przyczyn niż te wynikające z jego pisemnego uzasadnienia. Na gruncie polskiego prawa cywilnego, w tym i przepisów regulujących umowę darowizny – co do zasady brak jest możności żądania „odwołania darowizny”. Innymi słowy, nie istnieje roszczenie o takiej konstrukcji. Czym innym jest dopuszczalność złożenia przez darczyńcę wobec obdarowanego jednostronnego oświadczenia woli o odwołaniu darowizny, w sytuacji ziszczenia się ustawowych przesłanek warunkujących skuteczność tak wyrażonego odwołania darowizny. Jednak darczyńca nie może tego żądać w stosunku do obdarowanego, już z samej istoty takiego oświadczenia, bo może zostać ono objęte tyko zachowaniem darczyńcy, a nie obdarowanego. Z kolei samo oświadczenie, o jakim mowa, może jedynie stanowić przesłankę warunkującą zgłoszenie prawidłowo skonstruowanego żądania zobowiązania obdarowanego do złożenia oświadczenia woli o zwrotnym przeniesieniu prawa własności. Dopiero zapadły na skutek żądania takiej treści prawomocny wyrok, o ile uwzględnia powództwo, to zastępuje oświadczenie obdarowanego o przeniesieniu na darczyńcę prawa własności do uprzedniego przedmiotu darowizny. Wobec tego wszystkiego powództwo tylko o „odwołanie darowizny”, jako nie mające – już co do samej zasady – żadnego oparcia w podstawie prawa materialnego, a tym samym oczywiście bezzasadne, podlegało oddaleniu.

Z tej perspektywy zupełnie bezprzedmiotowe są rozważania Sądu Rejonowego odnośnie istnienia, czy nieistnienia przesłanki rażącej niewdzięczności, bo te aktualizowałyby się dopiero wówczas, kiedy przedmiotem żądania pozwu byłoby zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli (…), bo wtedy stan rażącej niewdzięczności nabrałby dla rozstrzygnięcia takiego żądania waloru przesłankowego. W konsekwencji tego, oczywiście irrelewantne pozostają zarzuty apelacji, tak w zakresie prawa procesowego, jak i prawa materialnego. Ich bliższe rozważenie oznaczałoby wyjście Sądu Okręgowego w niniejszym postępowaniu apelacyjnym poza przedmiotowe granice postępowania. Te rozważania byłyby nie tylko możliwe i konieczne, ale tylko w postępowaniu o innym przedmiocie, gdzie żądanie pozwu obejmowałoby zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli (…). Bez znaczenia dla tej treści konkluzji pozostaje także sformułowany w apelacji wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez „zobowiązanie pozwanego do złożenia oświadczenia woli o treści wskazanej w pozwie”. Problem polega przede wszystkim na tym, że w postepowaniu apelacyjnym zmiana żądania jest niedopuszczalna (art. 383 in principio kpc), a jeżeli nawet miałoby to zmierzać w kierunku wyinterpretowania tego wniosku apelacji z żądania już uprzednio zgłoszonego (co pozostawałoby zabiegiem zupełnie bezpodstawnym), to w dalszym ciągu i tak nie była znana treść owego „oświadczenia woli”.

Przedmiotem rozpoznania Sądu Rejonowego nie była druga część żądania pozwu, czyli „uchylenie aktu notarialnego”. Zaskarżony wyrok nie obejmuje rozstrzygnięcia w tym zakresie, zatem nie mogło być ono i nie było objęte zakresem zaskarżania, a w konsekwencji tego pozostało poza granicami rozpoznania niniejszej sprawy w postępowaniu apelacyjnym. Zatem Sąd Okręgowy nie wypowiada się na temat jego zasadności, ani szerzej – samej dopuszczalności na gruncie prawa cywilnego.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy oddalił apelację na podstawie art. 385 kpc (pkt. 2 sentencji). ą

Rozstrzygnięcie w pkt. 3 sentencji znajduje uzasadnienie w § 1 ust. 1 Rozp. M.. Spr. z dnia 9.03.2018r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz.U.2018.536) oraz w § 2 pkt. 5, § 10 ust. 1 pkt. 1 Rozp. M.. Spr. z dnia 22.10.2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.2015.1800, z p.zm.).

SSR(del.) Monika Wrona-Zawada SSO Mariusz Broda SSO Barbara Dziewięcka

(...)