Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 stycznia 2020 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie IV Wydział Cywilny

w składzie: sędzia Magdalena Kubczak

protokolant: prot. sąd. Natalia Niżnik

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17grudnia 2019 r. w Warszawie

sprawy z powództwa banku (...) z siedzibą w W.

przeciwko R. P. (1) i M. P. (1)

o zapłatę

1.  oddala powództwo;

2.  zasądza od banku (...) z siedzibą w W.:

a) na rzecz R. P. (1) kwotę 15.017 (piętnaście tysięcy siedemnaście) złotych tytułem kosztów procesu;

b)  na rzecz M. P. (1) kwotę 15.017 (piętnaście tysięcy siedemnaście) złotych tytułem kosztów procesu.

IV C 924/18

UZASADNIENIE

Pozwem z 19.03.2018r. bank (...) SA wniósł o zasądzenie solidarnie od R. P. (1) i M. P. (1) kwoty 839.439,85 CHF, w tym kwoty 827.981,95 CHF z odsetkami ustawowymi od 9.02.2018r. do dnia zapłaty oraz kwoty 11.457,90 CHF oraz kosztów procesu. W uzasadnieniu wskazano, iż dochodzona kwota wynika z tytułu kredytu mieszkaniowego udzielonego R. P. (1), do którego przystąpił M. P. (1), a który został wypowiedziany z uwagi na brak spłat ( pozew k 5).

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z 24.05.2018r. orzeczono zgodnie z żądaniem pozwu ( nakaz k 53).

Pozwani w sprzeciwach wnieśli o oddalenie powództwa, zarzucając, iż umowa jest nieważna, zawiera klauzule abuzywne zawarte w par. 10 ust. 3, par. 2 ust. 1. Zarzucili, że kredyt denominowany w walutach nie jest kredytem w walucie obcej w rozumieniu prawa bankowego, ale-kredytem złotowym. Ponadto zarzucili, że kwestionowane postanowienia zapewniły Bankowi swobodne kształtowanie świadczenia- w oparciu o niejasne wskaźniki, niejednoznaczne i interpretowane wyłącznie przez Bank. Ponadto zarzucili bezskuteczność wypowiedzenia umowy. Ponadto pozwani zarzucili, iż nie zostali poinformowani, że poniosą ryzyko kursowe, albowiem Bank nie przedstawił wahań kursów i ryzyka związanego z zaciągnięciem kredytu ( sprzeciw k 60, 69).

W toku sprawy strony podtrzymały stanowiska ( pismo powoda k 94, 429, pozwanych k 401, 437).

Sąd ustalił:

W dniu 13 sierpnia 2007r. R. P. (1) zawarł z bankiem (...) SA umowę o kredyt mieszkaniowy na kwotę 1.203.397 franków szwajcarskich na okres od 13.08.2007r. do 31.07.2025r. Ustalono w par. 2 pkt 1 umowy, że w przypadku kredytu udzielonego w obcej walucie, kwota kredytu zostanie wypłacona w złotych według kursu kupna danej waluty zgodnie z obowiązująca w Banku w dniu uruchomienia kredytu/transzy tabelą kursów walut. Oprocentowanie jest zmienne na dzień podpisania umowy Libor 1 M plus marża umowna w wysokości 0,7 %, razem 3,34 %. Spłata miała następować w 336 ratach miesięcznych w wysokości 3.582 franków szwajcarskich w ostatnim dniu roboczym miesiąca. Ustalono w par. 2 pkt 20 i 21 , że kwota kredytu wyrażona w obcej walucie zostanie przelana w złotych na rachunek wskazany w akcie notarialnym dotyczącym zakupu nieruchomości.

Spłata raty miała następować przez wpłatę na wskazany rachunek. W przypadku kredytu udzielonego w walucie obcej, a spłacanego w złotych, kapitał, odsetki i inne zobowiązania wyrażane w walucie obcej, spłacane będą w złotych jako równowartość kwoty podanej w walucie przeliczanej według kursu sprzedaży odpowiedniej waluty obcej, obowiązującym w Banku w dniu spłaty ( par. 10 pkt 3 ) ( umowa k 18, regulamin kredytu k 140, tabela opłat i prowizji k 148, historia zmian oprocentowania k 182, harmonogram spłat k 184).

W czasie zawierania umowy R. P. (1) miał bardzo dobrą sytuację finansową. Prowadził działalność gospodarczą. Wcześniej miał kontakty z tym Bankiem-był tzw. klientem VIP, ponieważ miał w nim rachunek bankowy. Zamierzał zaciągnąć kredyt w złotówkach. Jego sytuacja finansowa pozwalała mu na zaciągnięcie kredytu złotowego. Pozwany wcześniej miał zaciągnięty kredyt złotowy w innym banku na zakup poprzedniego domu, poza tym nie zawierał innych umów kredytowych, także w ramach prowadzonej działalności gospodarczej.

S. K. (1) pełnił w Banku funkcję tzw. opiekuna klienta dla R. P. (1). Z komórki organizacyjnej Banku zajmującej się oceną ryzyka kredytowego klienta otrzymał zgodę na zawarcie umowy o kredyt w obcej walucie. Taki kredyt był przedstawiany jako najatrakcyjniejszy cenowo z uwagi na wysokość rat i niski kurs złotego. Kredyt był przedstawiany jako ,, darmowe pieniądze’’. Nie przedstawiano klientowi ryzyka kursowego. Obecnie w związku z zaleceniami KNF jest przyjęta procedura, w wyniku której klient otrzymuje informacje o ryzyku kursowym, przy czym informacje są przedstawiane za pomocą wyliczenia wzrostu raty kredytu. Przy podpisywaniu umowy nie była ona już analizowana. Klienci mogli negocjować prowizję, marżę ( zeznania świadka S. K. k 378, pozwanego R. P. k 380).

Na rachunek powoda została przekazana kwota o 120.000 złotych mniejsza. Pozwany nie został poinformowany, że przewalutowanie będzie kosztowało 120.000 złotych. Bank co miesiąc przekazywał pozwanemu pismo z informacją o wysokości raty kredytu we frankach szwajcarskich. Rata kredytu była pobierania w złotówkach i przeliczana przez Bank na franki szwajcarskie. Po pewnym czasie pozwany zorientował się, że rata wynosi o 3000-4000 złotych więcej niż na początku spłat. ( zeznania pozwanego R. P. k 380).

M. P. (1) nie brał udziału przy podpisywaniu umowy ( zeznania pozwanego M. P. k 381).

W dniu 13.08.2007r. zawarto aneks nr (...) ( aneks k 29).

W dniu 23.09.2010r. zawarto aneks nr (...), w którym zmieniono par. 10 ust. 3 w ten sposób, że postanowiono, iż w przypadku kredytu udzielanego we frankach kredytobiorca zobowiązuje się do spłaty kapitału i odsetek w walucie kredytu ( aneks k 30).

W dniu 29.02.2012r. zawarto aneks nr (...) poprzez ,, dołączenie do kredytu’’ M. P. (1) zwanego przystępującym do długu, w wyniku czego kredytobiorcami stają się R. P. (1) i M. P. (1) ( aneks k 31). M. P. (1) przystąpił do umowy, ponieważ była to jedyna możliwość, aby pozwany uzyskał czasowe odroczenie terminu spłaty kredytu. Treść umowy nie była z nim negocjowana, nie był informowany o możliwości zmiany kursu waluty (zeznania pozwanego M. P. k 381).

W dniu 6.03.2013r. zawarto aneks nr (...), w którym w związku z wejściem w życie ustawy z 29.07.2011r. ustalono zasady spłaty kredytu w walucie obcej oraz sposób i termin ustalania kursu wymiany waluty obcej, na podstawie którego będzie wyliczana kwota wypłaty albo spłaty kredytu ( aneks k 33).

W dniu 5.05.2016r. zawarto aneks nr (...) ( aneks k 34).

W dniu 22.11.2016r. zawarto aneks nr (...) ( aneks k 183).

Pozwani występowali o restrukturyzację zadłużenia ( decyzja restrukturyzacyjna k 228-233).

W związku z brakiem spłat, pismem z 20.11.2017r. Bank wypowiedział pozwanym umowę – z zachowaniem 30-dniowego okresu wypowiedzenia ( wypowiedzenie k 36-38, pełnomocnictwa k 234,-240, 243-254, harmonogram zmian struktury zadłużenia k 150, historia spłat k 178).

Pismem z 9.01.2018r. Bank wezwał pozwanych do zapłaty kwoty 830.470,06 franków szwajcarskich ( wezwanie k 39-40).

W dniu 3.11.2018r. doszło do połączenia transgranicznego pomiędzy (...) Bank (...) AG jako przejmującym i bankiem (...) SA ( postanowienie k 293).

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie powołanych dowodów, uznając je za wiarygodne. Dowody z dokumentów nie były kwestionowane przez strony. Pominięto pozostałe dowody z dokumentów przedstawione przez stronę powodową, które nie zostały wskazane przy ustaleniach stanu faktycznego, albowiem nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Pominięto zeznania świadka E. T., albowiem świadek nie ma wiedzy na temat zawarcia umowy z pozwanymi.

Sąd zważył:

Powództwo podlega oddaleniu.

W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że powód mimo zgłoszenia przez pozwanych zarzutu nieważności umowy nie zmodyfikował żądania pozwu poprzez wskazanie alternatywnie innej podstawy faktycznej i prawnej żądania, w konsekwencji Sąd badał zgłoszone roszczenie w oparciu o żądanie wywodzone z faktu zawarcia, a następnie wypowiedzenia umowy kredytu-jako żądanie zapłaty kwoty kredytu z odsetkami postawionej w stan natychmiastowej wymagalności w związku z wypowiedzeniem umowy.

W ocenie Sądu należało uznać umowę za nieważną z uwagi na niesprecyzowanie świadczenia Banku.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z 29.08.1997r.-prawo bankowe w brzmieniu z daty zawarcia umowy, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 2 i 3 umowa kredytu powinna określać w szczególności kwotę i walutę kredytu oraz cel, na który kredyt został udzielony.

Umowa kredytu jest umową wzajemną: świadczeniem kredytodawcy jest postawienie do dyspozycji kredytobiorcy określonej kwoty kredytu, świadczeniem kredytobiorcy jest obowiązek zwrotu kwoty kredytu bądź w ratach z odsetkami jako wynagrodzenie za korzystanie z kwoty kredytu, oraz prowizją bądź w postaci jednorazowej zapłaty- w wypadku, gdy kredytobiorca decyduje się na przedterminową spłatę kredytu w całości z odsetkami kapitałowymi.

W umowie świadczenie banku zostało określone jako kwota w walucie obcej. Zasadny jest zarzut strony pozwanej, iż wysokość świadczenia Banku została określona z naruszeniem granicy swobody umów.

W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że niezależnie od tego, że kredyt został wyrażony w walucie obcej, nie ma podstaw faktycznych do uznania, iż zgodnym zamiarem stron było postawienie do dyspozycji kredytobiorcy kwoty w walucie obcej oraz zamiar wykorzystania przez kredytobiorcę kwoty w obcej walucie. Zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 3 umowa powinna określać cel, na który kredyt został udzielony. Bezspornym jest, iż kredyt został udzielony na cele mieszkaniowe, co więcej, zapłata ceny za nieruchomość miała nastąpić w walucie polskiej, kwota kredytu miała zostać bezpośrednio przekazana ( przelana) na rachunek wskazany w umowie nabycia nieruchomości. Pozwany nie zamierzał zaciągać kredytu w walucie obcej, został przekonany do tego rodzaju kredytu przez przedstawiciela Banku, który przedstawił mu ten rodzaj kredytu jako ,, darmowe pieniądze’’ , dodatkowo przekonując, że takiego rodzaju kredyt jest udzielany powszechnie.

W drugiej kolejności należy stwierdzić, iż na podstawie treści umowy nie można ustalić, jaką kwotę w walucie polskiej otrzymał pozwany. W par. 2 znajduje się zastrzeżenie, iż w przypadku kredytu udzielonego w obcej walucie, kwota kredytu zostanie wypłacona w złotych według kursu kupna danej waluty zgodnie z obowiązująca w Banku w dniu uruchomienia kredytu/transzy tabelą kursów walut. Z powyższego należy wywnioskować, że świadczenie Banku miało zostać spełnione w walucie polskiej po przeliczeniu kwoty kredytu w walucie obcej według wskazanego tam kursu.

Zgodnie z art. 69 ust. 2 pkt 4 a ustawy, wprowadzonym od 26 sierpnia 2011r. przez ustawę z 29.07.2011r. ( Dz. U. Nr 165 z 2011r, poz. 984) w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, umowa powinna określać szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu. Należy zauważyć, iż przeliczanie kwoty kredytu wyrażonej w walucie obcej na walutę polską nie jest elementem wykonania zobowiązania przez bank. Wykonanie własnego zobowiązania przez bank polega na postawieniu kwoty do dyspozycji kredytobiorcy, to jest przekazaniu kwoty kredytu kredytobiorcy poprzez np. wypłacenie gotówki ( gdy umowa tak stanowi), uznanie rachunku kredytobiorcy ( gdy ma miejsce transakcja bezgotówkowa) lub przelew kwoty na rachunek osoby trzeciej ( gdy umowa tak stanowi). Natomiast ażeby doszło do wykonania zobowiązania przez bank, w pierwszej kolejności musi dojść do określenia wysokości świadczenia banku. Skoro bowiem kwota kredytu ma być wypłacona ( przelana, przekazana, itp.) w walucie polskiej, to tym samym kwota wskazana w umowie w walucie obcej musi zostać przeliczona według określonego miernika na walutę polską. W par. 2 pkt 1 umowy postanowienie umowne jest sformułowane w sposób warunkowy (,, w przypadku kredytu w walucie obcej…’’), niemniej jednak bezspornym jest –wobec określenia w tym paragrafie waluty ( CHF)-że kwota kredytu zostanie zawsze wypłacona w walucie polskiej, a zatem że przed wypłatą ( postawieniem kwoty do dyspozycji kredytobiorcy) musi być ona określona w walucie polskiej, aby zobowiązanie banku było możliwe do wykonania. Umowa nie przewidywała wypłaty kredytu w walucie obcej, ani tez możliwości wyboru przez kredytobiorcę, czy wpłata ma nastąpić w walucie obcej, czy polskiej. W konsekwencji owo ,, przeliczenie’’ kwoty wyrażonej w walucie obcej na kwotę w walucie polskiej nie jest elementem wykonania umowy przez bank, ale określeniem własnego świadczenia wobec kredytobiorcy, skoro bez tego przeliczenia nie jest możliwe wykonanie umowy.

Zasadny jest zarzut strony pozwanej, iż umowa przyznaje powodowi prawo jednostronnego określenia wysokości własnego zobowiązania.

Przytaczana klauzula umowna zawarta w par. 2 pkt 1 ( ,, w przypadku kredytu udzielonego w walucie obcej…’’) prowadzi do następujących wniosków:

-wysokość kwoty w walucie polskiej jest uzależniona od miernika w postaci kursu kupna waluty obowiązującego w Banku;

-wysokość tego kursu jest ustalana wyłącznie przez Bank;

-umowa nie określa parametrów ekonomicznych, którymi kieruje się Bank przy ustalaniu tego kursu;

-umowa nie określa żadnych ograniczeń w zakresie swobodnego kształtowania kursu przez Bank, tym samym nie zawiera prawnych ograniczeń ustalania, zmiany kursu jako miernika świadczenia Banku;

-kursu tego nie można uznać za kurs ,, rynkowy’’, ani za obiektywny- niezależny od stron stosunku miernik świadczenia;

-umowa nie określa daty postawienia kredytu do dyspozycji kredytobiorcy ( wypłaty kwoty) – w konsekwencji wysokość kwoty w złotych jest uzależniona od obowiązującej w danym dniu tabeli kursów w Banku;

-poprzez wybór daty wypłaty kredytu Bank wpływa na wysokość kwoty wypłaty –uzależnionej od każdorazowego kursu waluty obowiązującego w Banku;

-kredytobiorca po zawarciu umowy ( podpisaniu dokumentu umowy) nie jest w stanie samodzielnie określić wysokości świadczenia Banku, a w konsekwencji wysokości kwoty kredytu, która został mu przyznana;

-kredytobiorca po postawieniu kredytu do jego dyspozycji nie jest w stanie ocenić, czy zastosowanie przyjętego przez Bank kursu było w jakikolwiek lub z jakiejkolwiek przyczyny uzasadnione.

W konsekwencji należy uznać, iż Bank może swobodnie, a właściwie dowolnie kształtować wysokość swojego świadczenia. W oceni Sądu jest to sprzeczne z naturą stosunku zobowiązaniowego, jakim jest umowa kredytu, w tym z art. 69 ust. 1 oraz art. 69 ust. 2 pkt 2 ustawy-prawo bankowe i wymogiem określenia kwoty kredytu w umowie. W konsekwencji na podstawie art. 58 kc należało uznać umowę za nieważną.

Dodatkowo, marginalnie należy stwierdzić, iż ten sam zarzut należy postawić w odniesieniu do określenia świadczenia wzajemnego kredytobiorcy. Zgodnie bowiem z par. 10 pkt 3, w przypadku kredytu udzielonego w walucie obcej, a spłacanego w złotych, kapitał, odsetki i inne zobowiązania wyrażane w walucie obcej, spłacane będą w złotych jako równowartość kwoty podanej w walucie przeliczanej według kursu sprzedaży odpowiedniej waluty obcej, obowiązującym w Banku w dniu spłaty. Bezspornie do daty podpisania aneksu do umowy , spłata rat mogła następować wyłącznie w złotych polskich. Kredytobiorca nie miał uprawnienia do zadecydowania, czy będzie dokonywać spłat w walucie kredytu, czy w złotych polskich. Z kolei spłata w walucie polskiej była uzależniona od przeliczenia raty wyrażonej w walucie obcej na złote polskie przy uwzględnieniu miernika w postaci kursu sprzedaży waluty obcej obowiązującej w Banku w dniu spłaty. Zatem wnioski wypływające z analizy par. 1 pkt 2, a przytoczone powyżej są aktualne także w odniesieniu do postanowienia zawartego w par. 10 pkt 3.

Dla oceny ważności umowy bez znaczenia pozostaje przytoczona treść art. 69 ust. 2 pkt 4a ustawy oraz zawartego w wyniku nowelizacji prawa bankowego aneksu do umowy. Ważność umowy bada się przy uwzględnieniu jej treści z daty zawarcia umowy, a nie daty jej wykonania.

Wobec powyższego, orzeczono jak w sentencji.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 par. 1 i 3 kpc, na koszty złożyło się wynagrodzenie pełnomocników pozwanych.

(...)