Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 9 kwietnia 2014r.

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, Wydział III Cywilny Odwoławczy w składzie

następującym:

Przewodniczący - Sędzia SO Katarzyna Kwilosz- Babiś ( sprawozdawca )

Sędzia SO Zofia Klisiewicz

Sędzia SO Tomasz Białka

Protokolant: insp. Jadwiga Sarota

po rozpoznaniu w dniu 9 kwietnia 2014r.

na rozprawie

sprawy z wniosku J. O. (1)

przy uczestnictwie: Z. O., B. S., J. G., M. M., I. S. i J. O. (2)

o zmianę postanowienia spadkowego

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Nowym Sączu

z dnia 29 listopada 2013 r. sygn. akt I Ns 878/12

p o s t a n a w i a :

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Nowym Sączu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III Ca 63/14

UZASADNIENIE

Wydanym na posiedzeniu niejawnym postanowieniem z dnia 29 listopada 2013r. (sygn. akt I Ns 878/12) Sąd Rejonowy w Nowym Sączu oddalił wniosek (pkt I), przyznał adwokatowi M. S. ze środków Skarbu Państwa kwotę 73,80 zł w tym podatek VAT tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną wnioskodawcy z urzędu (pkt II) oraz kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa (pkt III).

Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika, że wnioskodawca J. O. (1) domagał się zmiany postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po J. O. (2) z dnia 12 lipca 2012r. (sygn. akt I Ns 232/94), na podstawie którego spadek po zmarłym spadkodawcy w zakresie wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego nabyli Z. O. w 6/24 części oraz dzieci spadkodawcy H. B., I. S., B. S., M. M., J. G. oraz J. O. (2) – każde po 3/24 części. Wnioskodawca był uczestnikiem tego postępowania i w toku sprawy złożył pismo z dnia 6 maja 1994r., w którym oświadczył, że nie pracował stale do momentu śmierci spadkodawcy w gospodarstwie rolnym wchodzącym w skład spadku, nie posiada kwalifikacji rolnych oraz nie zgłasza pretensji do przedmiotu spadku.

Sąd uznał, iż twierdzenia wnioskodawcy co do braku udziału w sprawie spadkowej z uwagi na przebywanie w Zakładzie Karnym nie zasługują na aprobatę, bowiem przed wydaniem postanowienia co do istoty skierował on do sądu orzekającego w/w pismo z dnia 6 maja 1994r., co świadczy o jego udziale w tejże sprawie. Zdaniem Sądu wnioskodawca posiadał pełną zdolność do czynności prawnych (nie został ubezwłasnowolniony) oraz nie wykazał, ażeby w trakcie postępowania spadkowego nie był w stanie podjąć świadomych działań procesowych. Ponadto skoro był uczestnikiem, to zastosowanie miał roczny termin na złożenie wniosku o uchylenie postanowienia spadkowego (art. 679 § 1 k.p.c. in fine), który w niniejszej sprawie nie został zachowany, wnioskodawca zaś nie wykazał przyczyn braku możliwości jego dochowania.

Powyższe postanowienie zaskarżył w całości apelacją wnioskodawca zarzucając sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zgromadzonego materiału dowodowego, polegającą na przyjęciu, że wnioskodawca nie wykazał, iż w okresie gdy toczyło się postępowanie spadkowe nie był on w stanie podjąć świadomych działań procesowych, podczas gdy zażywał on wtedy silne środki psychotropowe, które takie działanie uniemożliwiły. Podniósł, iż fakt złożenia pisma, w którym ustosunkował się on merytorycznie do twierdzeń wniosku w sprawie spadkowej nie dowodzi, iż był w stanie podejmować świadome działania procesowe tym bardziej, iż przyjmował on w tym czasie silne leki psychotropowe, które wywoływały u niego zaburzenia postrzegania rzeczywistości. Po powzięciu wiadomości o treści wydanego postanowienia spadkowego niezwłocznie złożył wniosek o jego zmianę. Zdaniem apelującego z powyższych powodów niesłusznie Sąd Rejonowy oddalił wniosek na posiedzeniu niejawnym, bez przeprowadzenia wnioskowanego dowodu w postaci dokumentacji medycznej, czy też opinii biegłego psychiatry, pozbawiając wnioskodawcę możliwości wykazania zasadności swych twierdzeń. W związku z tym wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia zgodnie z treścią wniosku, ewentualnie o jego uchylenia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, a także o zwrot kosztów pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z urzędu.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja, o ile wnosi o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania zasługuje na uwzględnienie. Uchylenie zaskarżonego postanowienia jest konieczne, ponieważ Sąd I instancji nie przeprowadził żadnego postępowania dowodowego, nie odniósł się do wniosków dowodowych wskazanych przez apelującego a orzeczenie co do meritum wydał na posiedzeniu niejawnym, przez co pozbawił J. O. (1) możności obrony jego praw. W konsekwencji postępowanie przed Sądem Rejonowym polegające na wydaniu na posiedzeniu niejawnym postanowienia o oddaleniu wniosku jest dotknięte nieważnością, co musiało skutkować uchyleniem zaskarżonego postanowienia ( por. np. orzeczenie SN z dnia 10 czerwca 1974r., II CR 331/74, OSNCO 1975nr 5 poz. 84).

Nie budzi wątpliwości Sądu Okręgowego, że w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy nie było dopuszczalne zastosowanie trybu z art. 514 §2 k.p.c. i oddalenie wniosku o zmianę postanowienia spadkowego a limine tj. na podstawie oceny samych twierdzeń wniosku, bez przeprowadzenia jakiegokolwiek postępowania dowodowego i bez dokonywania oceny dowodów i ustaleń faktycznych. W/w przepis daje możliwość oddalenia wniosku a limine na posiedzeniu niejawnym wyłącznie w sytuacji, gdy z samej treści wniosku wynika, że pochodzi on od osoby, która nie jest legitymowania czynnie do złożenia wniosku a więc nie jest uprawniona do zainicjowania danej sprawy np. z uwagi na treść art. 545 §1 i 2 k.p.c. wniosku o ubezwłasnowolnienie nie może skutecznie wnieść sąsiad osoby, wykazującej przesłanki do jej ubezwłasnowolnienia. Gdyby taki wniosek złożył, to podlegałby on oddaleniu a limine na posiedzeniu niejawnym. Uprawnienie do zgłoszenia wniosku w danej sprawie co do zasady regulują przepisy kodeksu, przy czym niektóre z nich (np. art. 527, 541 § 1) stanowią, że wnioskodawcą może być "każdy zainteresowany", czyli każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania (art. 510 § 1); inna, liczniejsza grupa przepisów wymienia ściśle określone osoby (np. art. 545 § 1, art. 561 § 2, art. 583). Jeżeli kodeks wyraźnie nie określa wnioskodawcy, oznacza to, że uprawnienie wynika z przepisów prawa materialnego (np. art. 210 zdanie pierwsze lub art. 1025 § 1 k.c.). Jeżeli zatem już z treści wniosku wynika, że wnioskodawca nie należy do kręgu osób legitymowanych do wszczęcia postępowania nieprocesowego, sąd może a limine wniosek oddalić. (por. uchwała SN z dnia 7 czerwca 1967 r., III CZP 41/67, OSNC 1967, nr 11, poz. 200, Komentarz Lex P. Telengi, Komentarz do art. 514 k.p.c. pod red. T. Erecińskiego itd.)

Zgodnie z art. 679 §2 k.p.c. do zgłoszenia wniosku o zmianę prawomocnego orzeczenia o stwierdzeniu nabycia spadku może zgłosić każdy zainteresowany a więc osoba, której praw dotyczy wynik postępowania. Pojęcie legitymacji do wszczęcia postępowania w trybie art. 679 k.p.c. jest - mimo różnicy werbalnej- identyczne z pojęciem legitymacji uprawniającej do zainicjowania postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Apelujący J. O. (1) jest synem spadkodawcy i jako spadkobierca ustawowy niewątpliwie posiada legitymację czynną do złożenia wniosku w trybie art. 679 k.p.c. To, że J. O. (1) jest uprawniony do złożenia wniosku o zmianę prawomocnego postanowienia spadkowego oczywiście nie oznacza automatycznie, że jego wniosek winien być uwzględniony. To czy wniosek zasługuje na uwzględnienie ma być przedmiotem postępowania dowodowego i rozpoznania sprawy na rozprawie. Zgodnie z art. 679 §1 k.p.c. w związku z art. 669 k.p.c. bowiem sprawy o stwierdzenie nabycia spadku podlegają rozpoznaniu na rozprawie ( por. także Komentarz do art. 679 k.p.c. pod red. T. Erecińskiego).

Istotnym uchybieniem popełnionym przez Sąd Rejonowy jest także fakt nierozpoznania wniosków dowodowych zgłoszonych przez J. O. (1) oraz brak wyjaśnienia w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia przyczyn niedopuszczenia dowodów wskazanych przez wnioskodawcę. Powyższy brak uniemożliwia prawidłową kontrolę instancyjną i stanowi kolejny powód do uchylenia zaskarżonego orzeczenia.

W tym miejscu trzeba przypomnieć, że wniosek o zmianę prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku w trybie art. 679 k.p.c. co do zasady wyklucza możliwość złożenia skargi o wznowienie postępowania w trybie art. 524 k.p.c. w związku z art. 399 k.p.c. – (...) k.p.c. oraz art. 13 §2 k.p.c. W niniejszej sprawie J. O. (1) powołuje się na pozbawienie jego osoby możliwości obrony w sprawie I Ns 232/94. Jak przesądzono w judykaturze uczestnik postępowania nieprocesowego – pozbawiony możności obrony swoich praw – może domagać się wzruszenia i zmiany prawomocnego postanowienia spadkowego jedynie w trybie art. 679 k.p.c. ( por. uchwałę SN z dnia 21 kwietnia 1994 III CZP 40/94, postanowienie SN z dnia 26 czerwca 2002r, III CZ 64/02, postanowienie SN z dnia 14 września 2004r.,III CK 458/2003). Przedmiotowy przepis ustanawia dla spadkobiercy łagodniejsze rygory dla skuteczności wniosku niż przepisy o wznowieniu. Jeżeli wniosek składa osoba, która nie była uczestnikiem danej sprawy spadkowej to złożenie wniosku inicjującego postępowanie w trybie art. 679 k.p.c. nie jest ograniczone żadnymi terminami. Jeżeli osoba składająca wniosek w trybie art. 679 k.p.c. była uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku to może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mogła powołać w tym postępowaniu a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskała taką możliwość. Pełnomocnik apelującego nie sprecyzował swojego stanowiska co do tego, która część §1 art. 679 k.p.c. w jego ocenie ma zastosowanie do J. O. (1). W pismach procesowych nie twierdzi wprost, że J. O. (1) nie był uczestnikiem postępowania ale zarzuca, że w/w podpisując oświadczenie z dnia 6 maja 1994r. ( z uwagi na swój stan zdrowia) nie był świadom jego znaczenia i treści. Sąd I instancji oceniał wniosek przy założeniu, że J. O. (1) był uczestnikiem postępowania a zasadniczym powodem oddalenia wniosku był fakt złożenia przedmiotowego oświadczenia z dnia 6 maja 1994r. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na fakt, że w aktach sprawy I Ns 232/94 brak zwrotnego potwierdzenia odbioru odpisu wniosku i zawiadomienia o rozprawie dla uczestnika J. O. (1). Jedynym potwierdzeniem wiedzy J. O. (1) o sprawie spadkowej po ojcu jest zalegające na karcie 17 akt w/w sprawy oświadczenie z dnia 6 maja 1994r. dostarczone Sądowi po zamknięciu rozprawy w dniu 27 kwietnia 1994r. Oświadczenie to z pewnością nie było pisane ręką J. O. (1) a jedynie przez niego podpisane. Ocena, czy oświadczenie to J. O. (1) podpisał świadomie i swobodnie wydaje się być decydująca dla oceny kwestii uczestnictwa J. O. (1) w sprawie I Ns 232/94.

Skoro apelujący kwestionuje fakt swobodnego i świadomego złożenia oświadczenia z dnia 6 maja 1994r. i na tę okoliczność zgłosił konkretne wnioski dowodowe to nie było dopuszczalne dokonanie oceny prawnej wniosku w oparciu o przedmiotowe oświadczenie, bez uprzedniego przeprowadzenia wnioskowanych dowodów lub chociażby wyjaśnienia, dlaczego wnioski te nie zostały uwzględnione.

Mając powyższe na uwadze na zasadzie art. 386 §2 i §4 k.p.c. w związku z art.13 §2 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji.

(...)