Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 lipca 2020 roku

Sąd Okręgowy w Poznaniu, Wydział II Cywilny - Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Ewa Blumczyńska

Sędzia Agnieszka Śliwa

Sędzia Tomasz Żak

po rozpoznaniu w dniu 28 lipca 2020 roku w Poznaniu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa A. S.

przeciwko M. S. (1) i W. S.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionej przez powoda

od pkt 2 i 4 wyroku Sądu Rejonowego Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu

z dnia 30 lipca 2019 r.

sygn. akt IX C 1129/17

1. oddala apelację;

2. zasądza od powoda na rzecz pozwanej W. S. kwotę 2 700 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

Agnieszka Śliwa Ewa Blumczyńska Tomasz Żak

UZASADNIENIE

Pozwem z 13 grudnia 2016 r. A. S., reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika wniósł o solidarne zasądzenie od pozwanych M. S. (1) oraz W. S. na rzecz powoda kwoty 42 500 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwoty:

- 2 500 zł od dnia 16 lipca 2015 r. do dnia zapłaty

- 2 500 zł od dnia 17 sierpnia 2015 r. do dnia zapłaty

- 2 500 zł od dnia 16 września 2015 r. do dnia zapłaty

- 2 500 zł od dnia 16 października 2015 r. do dnia zapłaty

- 2 500 zł od dnia 16 listopada 2015 r. do dnia zapłaty

- 2 500 zł od dnia 16 grudnia 2015 r. do dnia zapłaty

- 2 500 zł od dnia 16 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty

- 2 500 zł od dnia 16 lutego 2016 r. do dnia zapłaty

- 2 500 zł od dnia 16 kwietnia 2016 r. do dnia zapłaty

- 2 500 zł od dnia 16 maja 2016 r. do dnia zapłaty

- 2 500 zł od dnia 16 czerwca 2016 r. do dnia zapłaty

- 2 500 zł od dnia 16 lipca 2016 r. do dnia zapłaty

- 2 500 zł od dnia 16 sierpnia 2016 r. do dnia zapłaty

- 2 500 zł od dnia 16 września 2016 r. do dnia zapłaty

- 2 500 zł od dnia 17 października 2016 r. do dnia zapłaty

- 2 500 zł od dnia 16 listopada 2016 r. do dnia zapłaty

Nadto powód wniósł o zasądzenie od pozwanych solidarnie na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 14 400 zł.

Nakazem zapłaty z 23 stycznia 2017 r. Referendarz sądowy Sądu Rejonowego Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

Sprzeciwem z 24 lutego 2017 r. pozwane M. S. (1) oraz W. S., reprezentowane przez profesjonalnego pełnomocnika, zaskarżyły ww. nakaz zapłaty, podnosząc zarzut braku legitymacji procesowej biernej po stronie W. S., braku przesłanki bezumownego korzystania z nieruchomości oraz spełnienia świadczenia przez M. S. (1). W przypadku uwzględnienia powództwa, wniosły na podstawie art. 320 k.p.c. o rozłożenie zasądzonego świadczenia na miesięczne raty, nie więcej niż po 1.000 zł każda, ze względu na brak możliwości majątkowych pozwanych do spełnienia go jednorazowo. Pozwane wniosły również o zasądzenie na ich rzecz zwrotu kosztów procesu wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych, a także opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

W odpowiedzi na sprzeciw z 29 maja 2017 r. powód rozszerzył powództwo z 12 grudnia 2016 r. o kwotę 12 500 zł, tj. za okres od 1 listopada 2016 roku do 31 marca 2017 r., wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od kwoty:

- 2 500,00 zł od 16 grudnia 2016 roku do dnia zapłaty,

- 2 500,00 zł od 16 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty,

- 2 500,00 zł od 16 lutego 2016 roku do dnia zapłaty,

- 2 500,00 zł od 16 marca 2016 roku do dnia zapłaty,

- 2 500,00 zł od 16 maja 2016 roku do dnia zapłaty,

tytułem bezumownego korzystania z własności powoda przez pozwane.

Pismem z 1 sierpnia 2017 r. pozwane podtrzymały swoje stanowisko w sprawie, a nadto podały, iż czynsz najmu wynikający z umowy z 1 marca 2007 r. nie był płacony z tej przyczyny, że strony dokonały jednocześnie umownego potrącenia roszczeń, co wynika z zawartego przez strony umowy najmu aneksu z dnia 28 marca 2007 r.

Na rozprawie w dniu 5 czerwca 2018 r. pełnomocnik powoda sprostował oczywistą omyłkę pisarską w piśmie z 28 maja 2017 r. wskazując, iż wnosi o zasądzenie odsetek za opóźnienie liczonych od kwoty:

- 2 500,00 zł od 16 stycznia 2017 roku do dnia zapłaty,

- 2 500,00 zł od 16 lutego 2017 roku do dnia zapłaty,

- 2 500,00 zł od 16 marca 2017 roku do dnia zapłaty,

- 2 500,00 zł od 16 kwietnia 2017 roku do dnia zapłaty.

Pismem z 10 grudnia 2018 r. powód rozszerzył powództwo z dnia 12 grudnia 2016 r. o kwotę 3 516,37 zł, czyli łącznie do kwoty 58 519,37 zł, tj. za okres od 1 lipca 2015 r. (w treści pisma wskazano lipiec 2016 r. co Sąd Rejonowy potraktował jako oczywistą omyłkę pisarską i zamiast roku 2016 r. przyjął rok 2015 r. stosowanie do wcześniej prezentowanego stanowiska i treści żądania odsetkowego) do 31 marca 2017 r. wraz z odsetkami dla poz. 1-6 ustawowymi do 31 stycznia 2015 r., a od dnia 1 stycznia 2016 r. dla poz. 7-22 odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od następujących kwot:

- od kwoty 2 594,74 zł od 16 lipca 2015 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 594,74 zł od 17 sierpnia 2015 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 594,74 zł od 16 września 2015 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 594,74 zł od 16 października 2015 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 594,74 zł od 16 listopada 2015 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 594,74 zł od 16 grudnia 2015 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 594,74 zł od 16 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 870,07 zł od 16 lutego 2016 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 870,07 zł od 16 marca 2016 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 870,07 zł od 16 kwietnia 2016 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 870,07 zł od 16 maja 2016 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 870,07 zł od 16 czerwca 2016 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 870,07 zł od 16 lipca 2016 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 870,07 zł od 17 sierpnia 2016 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 870,07 zł od 16 września 2016 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 870,07 zł od 17 października 2016 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 870,07 zł od 16 listopada 2016 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 870,07 zł od 16 grudnia 2016 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 870,07 zł od 16 stycznia 2017 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 836,70 zł od 16 lutego 2017 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 836,70 zł od 16 marca 2017 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2 836,70 zł od 16 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty,

tytułem bezumownego korzystania z własności powoda przez pozwane.

Pismem z 30 stycznia 2019 r. pozwane wniosły o oddalenie rozszerzonego powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanych zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

W toku postępowanie strony podtrzymały swoje stanowiska.

Wyrokiem z dnia 30 lipca 2019 r. Sąd Rejonowy Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu:

1. zasądził od pozwanej M. S. (1) na rzecz powoda kwotę 58 519,37 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie ustalonymi na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c.:

a) od kwoty 42 500 zł od dnia 11 lutego 2017 r.,

b) od kwoty 12 500 zł od dnia 19 lipca 2017 r.,

c) od kwoty 3 519,37 zł od dnia 17 stycznia 2019 r.

do dnia zapłaty;

2. oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

3. zasądził od pozwanej M. S. (1) na rzecz powoda kwotę 7 242 zł z tytułu zwrotu kosztów postępowania, w tym kwotę 3 600 zł z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

4. zasądził od powoda na rzecz pozwanej W. S. kwotę 3 617 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania;

5. nakazał ściągnięcie od pozwanej M. S. (2) kwoty 821 zł z tytułu kosztów sądowych.

Podstawą powyższego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego:

A. S. jest właścicielem nieruchomości położonej w C. przy ul. (...), działki nr (...), zabudowanej domem jednorodzinnym, dla której Sąd Rejonowy (...)w P.prowadzi księgę wieczystą nr (...).

Udział 3/4 we własności nieruchomości powód nabył w toku postępowania egzekucyjnego z ułamkowej części prawa własności nieruchomości – postanowieniem z dnia 15 maja 2009 r. Sąd Rejonowy Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu, sprawa o sygn. akt II Co 64/08, udzielił przybicia udziału wynoszącego 3/4 nieruchomości położonej w C., stanowiącej działki gruntu o nr (...) i (...), na rzecz licytanta A. S. za cenę 3 266 385,00 zł.

Postanowieniem z dnia 9 kwietnia 2010 r., sygn. akt II Co 64/08 Sąd Rejonowy Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu przysądził własność wyżej wskazanej nieruchomości na rzecz powoda.

W dniu 31 lipca 2014 r. Sąd Rejonowy Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu wydał postanowienie w sprawie o sygn. akt IX Ns 864/12, na mocy którego dokonał zniesienia współwłasności nieruchomości położonej w C., stanowiącej działki nr (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), w ten sposób, że nieruchomość przyznana została na wyłączność A. S.. Wobec oddalenia apelacji przez Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowieniem z dnia 23 czerwca 2015 r., sygn. akt XV Ca 228/15, postanowienie z dnia 31 lipca 2014 r. stało się prawomocne, a powód nabył pozostałą część ¼ udziału w prawie własności przedmiotowej nieruchomości.

W. Ł. oraz K. K., określeni jako „wynajmujący”, podpisali z M. S. (1), określoną jako „najemca”, dokument datowany na dzień 1 marca 2007 r., zatytułowany „umowa najmu nieruchomości na cele mieszkaniowe”. W treści dokumentu wskazano, że „wynajmujący” oddają „najemcy” w odpłatne użytkowanie nieruchomość położoną przy ul. (...) w C., nr działki (...). Nadto wskazano, że czynsz najmu wynosi 2 500 zł miesięcznie, a umowa zawarta została na okres do dnia 15 marca 2037 r. W wykonaniu powyższej umowy nie były przekazywane jakiekolwiek środki tytułem czynszu. Dokument datowany na dzień 1 marca 2007 r. nie został zgłoszony w Urzędzie Skarbowym.

Ww. podpisali również dokument datowany na dzień 28 marca 2007 r., zatytułowany „aneks do umowy najmu na cele mieszkaniowe zawartej 1 marca 2007 roku”. W treści dokumentu wskazano, iż zapłata za czynsz będzie rozliczana jako kompensata należności w kwocie 625 000,00 zł na rzecz W. S. wynikającej z umowy sprzedaży nieruchomości z dnia 29 grudnia 2006 r. Nadto wskazano, iż z chwilą osiągnięcia pełnoletności przez W. S., „wynajmujący” zobowiązują się sprzedać jej całą nieruchomość objętą umową dzierżawy za cenę uzgodnioną obejmującą m.in. wzajemne rozliczenia oraz pozostałe ustalenia.

W dniu 2 października 2006 r. M. S. (1), działając również w imieniu i na rzecz W. S., zawarła z W. Ł. i K. K. umowę sprzedaży pod warunkiem, której przedmiotem był udział 3/4 części prawa własności nieruchomości położonej w C., składającej się działek nr (...), zabudowanej domem mieszkalnym, dla której to nieruchomości prowadzona jest księga wieczysta nr (...). Warunkiem zawarcia umowy było nieskorzystanie z Agencji Nieruchomości Rolnych z prawa pierwokupu. Cena sprzedaży ustalona została na kwotę 2 500 000,00 zł.

Zawierając umowę W. Ł. i K. K. mieli świadomość, że nieruchomość od 2004 r. była zajęta w zakresie ¾ udziału w ramach postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec M. S. (1).

W budynku mieszkalnym posadowionym na terenie nieruchomości przy ul. (...) w C., działka nr (...), w spornym okresie zamieszkiwała M. S. (1). Jej córka - W. S., ww. okresie nie zamieszkiwała na ww. nieruchomości.

Pismem z dnia 12 grudnia 2016 r. pełnomocnik A. S. wezwał M. S. (1) do zapłaty kwoty 42 500 zł tytułem zaległości czynszowych za okres od 01 lipca 2015 r. do 16 listopada 2016 r. wraz z ustawowymi odsetkami od kwot i za okresy szczegółowo wskazane w piśmie, wyznaczając jednocześnie termin miesięczny do zapłaty zaległości. Na wypadek braku zapłaty pełnomocnik powoda uprzedził pozwaną o zamiarze wypowiedzenia stosunku najmu. W uzasadnieniu pisma pełnomocnik powoda ocenił, iż umowa najmu z dnia 31 marca 2007 r. nie jest ważna, albowiem została sporządzona jedynie dla potrzeb postępowania o eksmisję. Jednocześnie pełnomocnik powoda wezwał pozwaną do opróżnienia, opuszczenia i wydania nieruchomości objętej niniejszym postępowaniem.

Pismem z dnia 31 stycznia 2017 r. pełnomocnik A. S. wypowiedział umowę najmu nieruchomości objętej niniejszym postępowaniem – ze skutkiem na dzień 31 marca 2017 r. Jako przyczynę wypowiedzenia wskazał brak uiszczenia zaległości czynszowych.

Jednocześnie pełnomocnik powoda wezwał M. S. (1) do opróżnienia, opuszczenia i wydania nieruchomości położonej w C. przy ul. (...).

Prawomocnym wyrokiem z dnia 13 kwietnia 2017 r. Sąd Rejonowy Grunwald i Jeżyce w Poznaniu, sygn. akt IX C 1356/16 nakazał M. S. (1) i W. S., aby opróżniły, opuściły i wydały A. S. budynek mieszkalny mieszczący się przy ul. (...) w C..

Wartość rynkowa zabudowanej działki nr (...) przy ul. (...) w C. wg stanu i cen w okresie od 1 lipca 2015 r. do 31 marca 2017 r. wynosiła 1 001 200,00 zł.

Miesięczny czynsz najmu dla przedmiotowej nieruchomości w okresie od 1 lipca do 31 grudnia 2015 r. wyniósł łącznie 15 568,44 zł (miesięczna stawka – 2 594,74 zł). W okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2016 r. wyniósł łącznie 34 440,83 zł (miesięczna stawka – 2 870,07 zł). W okresie od 1 stycznia do 31 marca 2017 r. wyniósł łącznie 8 510,10 zł (miesięczna stawka – 2 836,70 zł).

Łączny czynsz najmu w okresie od 1 lipca 2015 r. do 31 marca 2017 r. wyniósł: 58 519,37 zł.

Przy powyższych ustaleniach fatycznych Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powód domagał się zasądzenia od pozwanych M. S. (1) i W. S. kwoty 58 519,37 zł tytułem bezumownego korzystania z nieruchomości znajdującej się przy ul. (...) w C. w okresie od 1 lipca 2015 r. do 31 marca 2017 r. wraz z ustawowymi odsetkami od kwot i za okresy szczegółowo wskazane w piśmie z 10 grudnia 2018 r.

W niniejszej sprawie zastosowanie znalazł art. 224 § 1 i 2 k.c., art. 225 k.c. oraz art. 230 k.c.). W warunkach określonych normą art. 224 § 1 k.c. i art. 225 k.c. w zw. z art. 230 k.c. właścicielowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z ich rzeczy. Pod rządem tych przepisów posiadacz jest zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z cudzej rzeczy bez względu na to, czy właściciel rzeczy, nie korzystając z niej, poniósł jakąkolwiek stratę i niezależnie od tego, czy posiadacz faktycznie korzystał z rzeczy - odnosząc wymierną korzyść.

Stosunki między właścicielem a bezumownym (bezprawnym) posiadaczem zależnym powstają w sytuacji, gdy posiadacz zależny bez tytułu włada rzeczą jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone prawo nad rzeczą cudzą. Za posiadacza zależnego w rozumieniu art. 230 k.c. należy uznać posiadacza, który wykonuje władztwo nad rzeczą nie mając do tego odpowiedniego prawa skutecznego względem właściciela albo prawo takie miał i je utracił. Przepis art. 230 k.c. stosuje się do stosunków właściciela z posiadaczem zależnym w zakresie prawa – przykładowo – najmu czy dzierżawy. W każdej z tych sytuacji posiadacz zależny w złej wierze jest zobowiązany do zapłaty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy. Istnienie złej wiary po stronie posiadacza zależnego zazwyczaj jest ewidentne, gdy wynika ono z oczywistego faktu lub domniemania faktycznego (art. 231 k.p.c.). W złej wierze znajduje się bezsprzecznie posiadacz zależny od chwili wytoczenia powództwa o wydanie rzeczy.

Kwestią kluczową dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy było ustalenie, czy pozwanym przysługiwał tytuł prawny do zamieszkiwania w budynku położonym przy ul. (...) w C., w tym, czy były one stroną wiążącej umowy najmu. Dokument datowany na dzień 1 marca 2007 r., a zatytułowany „umowa najmu nieruchomości na cele mieszkaniowe”, jak i dokument datowany na dzień 28 marca 2007 r., a zatytułowany „aneks do umowy najmu nieruchomości na cele mieszkaniowe zawartej 1 marca 2007 roku” należało uznać za pozorne. Poza przedłożonymi dokumentami nie istnieją żadne inne dowody na okoliczność zawarcia rzekomej umowy najmu i jej aneksu. Jak wynikało m.in. z zeznań świadków „umowa” nie została zgłoszona w Urzędzie Skarbowym. Z twierdzeń pozwanej M. S. (1) wynika, iż stosunek najmu zawiązany miał zostać celem umożliwienia potrącenia wzajemnych należności stron – równocześnie przyznała jednak, że nie odnotowano żadnych przesunięć finansowych z tym związanych. Pozwane nie przedstawiły również żadnych dowodów potwierdzających dokonywanie potrąceń między uczestnikami stosunku najmu. W treści dokumentu nie wspomniano nawet o domniemanym celu zawarcia umowy, nie nakreślono również, aby rzekome strony miały względem siebie jakiekolwiek roszczenia. Powyższe miało wynikać z „aneksu” datowanego na dzień 28 marca 2007 r., jednakże poza przedłożeniem ww. dokumentu przez pełnomocnika pozwanych, ani świadkowie, ani też pozwana M. S. (1) w swoich zeznaniach nie powoływali się na ww. dokument, nie wspominali w żaden sposób o jego istnieniu, co świadczy o tym, iż został on przygotowany na potrzeby niniejszego postępowania. Znamienny był czas obowiązywania „umowy”, który został określony na 30 lat, co w przypadku umów najmu jest niewątpliwie długim okresem. Nadto, świadek W. Ł. oraz świadek K. K. nie ukrywali, że zawierając umowę z 1 marca 2007 r. jej strony wiedziały o tym, że przedmiotowa nieruchomość została zajęta w ramach postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciwko pozwanej. Ani świadkowie, ani pozwana nie potrafili wskazać w jakich okolicznościach ww. umowa została zawarta. Wszystkie te okoliczności przemawiają za tym, że wskazana „umowa najmu” oraz jej „aneks” zostały sporządzone wyłącznie na potrzeby postępowań sądowych. Poza przedłożonymi przez stronę pozwaną dokumentami nie istnieją żadne dowody, które potwierdzałyby, że taka umowa najmu funkcjonowała w obrocie prawnym, a istnienie takiej umowy byłoby wysoce korzystne dla pozwanej M. S. (1).

Zgodnie z art. 83 § 1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Przedłożona „umowa najmu nieruchomości na cele mieszkaniowe” wraz z „aneksem” została sporządzona wyłącznie na potrzeby niniejszego postępowania oraz innych postępowań, za porozumieniem jej stron, dlatego też w świetle wyżej wskazanego przepisu była ona nieważna, jako oświadczenie woli złożone dla pozoru.

Z uwagi na powyższe pozwanym nie przysługiwało prawo do zamieszkiwania na terenie przedmiotowej nieruchomości w spornym okresie. Sąd Rejonowy wskazał także, że bezspornym pozostawało, iż budynek mieszkalny przy ul. (...) w C. zamieszkiwany był przez pozwaną M. S. (1). Powód nie wykazał, iż w okresie od 1 lipca 2015 r. do 31 marca 2017 r. na ww. nieruchomości zamieszkiwała również W. S. - córka pozwanej.

Tym samym pozwana M. S. (1) korzystała z nieruchomości w sposób bezumowny, bez tytułu prawnego do nieruchomości i pozostawała w tym zakresie w złej wierze.

Wysokość miesięcznego czynszu możliwego do uzyskania z tytułu dzierżawy, najmu lub umowy o podobnym charakterze nieruchomości położonej w C. przy ul. (...) w okresie od 1 lipca 2015 r. do 31 marca 2017 r. wyniosła łącznie 58 519,37 zł. O żądaniu odsetkowym powoda orzeczono na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia złożył powód, zaskarżając wyrok w części oddalającej powództwo w stosunku do W. S. oraz w część zasadzającej od powoda na rzecz pozwanej W. S. kwotę 3 617 zł tytułem koszów zastępstwa procesowego.

Jako zarzuty apelacyjne wskazał naruszenie :

1.  art. 365 § 1 k.p.c. przez jego niezastosowanie i pominięcie, że kwestia zamieszkiwania przez pozwaną W. S. w nieruchomości powoda w C. przy ul. (...) była przedmiotem rozstrzygnięcia w sprawie o eksmisję prawomocnie rozstrzygniętej wyrokiem Sądu Rejonowego Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu z dnia 13 kwietnia 2017 r., sygn. akt IX C 1356/16 oraz wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 2 kwietnia 2019 r., sygn. akt XV Ca 1356/18;

2.  art. 233 § 1 k.p.c. przez jego błędne zastosowanie polegające na dowolnej, a nie swobodnej ocenie dowodów w szczególności na bezzasadnym uznaniu za wiarygodne zeznań pozwanej M. S. (1), co w konsekwencji spowodowało błędne ustalenie stanu faktycznego niniejszej sprawy przejawiające się w przyjęciu, że pozwana W. S. nie mieszkała w okresie od 1 lipca 2015 r. do 31 marca 2017 r. w domu powoda w C. przy ul. (...), w sytuacji gdy okoliczność ta została udowodniona przedłożonym prawomocnym wyrokiem eksmisyjnym, a także odpisem protokołu rozprawy, na której pełnomocnik pozwanej wypowiadał się, co do miejsca zamieszkania;

3.  art. 6 w zw. z art. 232 k.p.c. i art. 3 k.p.c. poprzez bezpodstawne przyjęcie, że powód nie wykazał, iż pozwana W. S. mieszkała w okresie od 1 lipca 2015 r. do 31 marca 2017 r. w domu powoda w C. przy ul. (...), w sytuacji, gdy okoliczność ta została udowodniona przedłożonym prawomocnym wyrokiem eksmisyjnym, a także odpisem protokołu rozprawy, na której pełnomocnik pozwanej wypowiadał się, co do miejsca zamieszkania;

Przy powyższych zarzutach apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku:

1.  w pkt 2 przez zasądzenie od pozwanej W. S. solidarnie wraz z pozwaną M. S. (3) na rzecz powoda kwotę 58 519,37 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie:

a) od kwoty 42 500 zł od dnia 11 lutego 2017 r.,

b) od kwoty 12 500 zł od dnia 19 lipca 2017 r.,

c) od kwoty 3 519,37 zł od dnia 17 stycznia 2019 r.

do dnia zapłaty.

2.  w pkt 4 przez zasądzenie od pozwanej W. S. na rzecz powoda kwoty 10 800 zł tytułem zwrotu kosztów procesu przez Sądu pierwszej instancji;

Nadto powód wniósł o zasądzenie od pozwanej W. S. na rzecz powoda kwoty 11 026 zł tytułem kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym, w tym kwoty 8 100 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

W odpowiedzi na apelację pozwane wniosły o jej oddalenie w całości oraz o zasądzenie na rzecz pozwanych zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda była bezzasadna.

Odnosząc się do pierwszego zarzutu wskazać należy, że wbrew twierdzeniom powoda, moc wiążącą orzeczenia ma jego sentencja, nie zaś ustalenia faktyczne poczynione w danym postępowaniu.

Zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Moc wiążąca wyroku oznacza nie tylko potrzebę uwzględnienia samego faktu istnienia danego wyroku. Dotyczy ona także związania treścią danego rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy opowiada się za wąskim ujęciem granic prawomocności i podziela w tym zakresie stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 grudnia 2017 r., sygn. akt V CSK 197/17, który powołując się na dominujący w judykaturze Sądu Najwyższego pogląd wskazał, że „stan związania […] ogranicza się jednak do sentencji orzeczenia i nie obejmuje motywów rozstrzygnięcia. Dlatego przyjmuje się, że sąd nie jest związany ustaleniami i oceną dowodów, dokonanymi w innej sprawie. Podkreśla się tylko, że dokonując samodzielnych ustaleń, nie może ignorować stanowiska zajętego w innej sprawie, w której stan faktyczny był konstruowany na podstawie tego samego zdarzenia, lecz biorąc je pod uwagę, obowiązany jest dokonać własnych, wszechstronnych ustaleń i samodzielnych ocen, które w rezultacie mogą doprowadzić do odmiennych konkluzji”.

Powyższe stanowisko koresponduje z treścią normy zawartej w art. 233 § 1 k.p.c., zgodnie z którym sąd ocenia wiarogodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Z ww. przepisu wynika zasada samodzielności i niezawisłości sądu w dokonywaniu oceny materiału dowodowego. Istota przedmiotowego zagadnienia związana jest z jednej strony z prawem do oceny wiarygodności dowodów, które stanowi gwarancje niezawisłości orzekania sędziowskiego, z drugiej zaś z zasadą kontradyktoryjności procesu cywilnego, która wyklucza wiązanie sądu ustaleniami i oceną dowodów, dokonanymi w innej sprawie. Podkreślenia wymaga nadto, iż ewentualne wyjątki od ww. zasady muszą być interpretowane ścieśniająco (Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 23 maja 2002 r. IV CKN 1073/00, Legalis). W ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie nie miały miejsca przesłanki, które miały przemawiać za odejściem od ww. zasady.

Powaga rzeczy osądzonej może rozciągać się na motywy wyroku, ale wyłącznie w takich granicach, w jakich stanowią one jego konieczne uzupełnienie. Jak podkreśla się nadto w orzecznictwie Sądu Najwyższego „uzasadnienia może służyć sprecyzowaniu rozstrzygnięcia zawartego w sentencji, a nie temu by moc wiążącą orzeczenia rozciągać na kwestie pozostające poza sentencją” (wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2019 r., sygn. akt I CSK 323/18, Legalis). Podkreślenia wymaga także, że motywy wyroku mogą wyjątkowo zostać objęte prawomocnością wyłącznie w odniesieniu do tych elementów uzasadnienia, co do których sąd wypowiedział się w sposób jednoznaczny. Takie okoliczności nie zachodziły w przedmiotowej sprawie.

Sporna bowiem okoliczność miejsca zamieszkania pozwanej W. S. w okresie od 1 lipca 2015 r. do 31 marca 2017 r., poza tym że nie była objęta sentencją wyroku, na który powołuje się powód, nie została także ustalona w toku wskazanego przez apelującego postępowania. Z ustaleń Sądu Okręgowego poczynionych w oparciu o treść wyroku Sądu Rejonowego Poznań – Grunwald i Jeżyce z dnia 13 kwietnia 2017 r., sygn. akt IX C 1356/16 wraz z uzasadnieniem oraz wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 2 kwietnia 2019 r. sygn. akt XV Ca 1356/18 wraz z uzasadnieniem wynika, że w ww. sprawie stanowisko A. S. w przedmiocie miejsca zamieszkania W. S. zostało uznane za wykazane z uwagi na bierność pozwanych, w tym z uwagi na jej niestawiennictwo na rozprawie. Wskazania wymaga także, że jedną z okoliczności, które przesądziły o orzeczeniu w przedmiocie nakazania W. S. opróżnienia, opuszczenia i wydania przedmiotowej nieruchomości był fakt pozostawienia w przedmiotowym lokalu rzeczy należących do niej.

Dowód: wyroku Sądu Rejonowego Poznań – Grunwald i Jeżyce z dnia 13 kwietnia 2017 r., sygn. akt IX C 1356/16 wraz z uzasadnieniem oraz wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 2 kwietnia 2019 r. sygn. akt XV Ca 1356/18 wraz z uzasadnieniem (k. 355-376).

Z kolei z ustaleń Sądu Okręgowego poczynionych w oparciu o treść protokołu rozprawy z dnia 13 października 2016 r. przeprowadzonej w toku postępowania toczącego się przed Sądem Rejonowego Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu pod sygn. akt IX C 1356/16 wynika, że w dniu 13 października 2016 r. pełnomocnik W. S. nie miał wiedzy w przedmiocie jej miejsca zamieszkania, poza adresem przedmiotowej nieruchomości. Jednocześnie zaznaczenia wymaga, że powód w celu wykazania zasadności podnoszonego przez niego zarzutu powołał się na argumentację Sądu Okręgowego wyrażoną w uzasadnieniu wyroku z dnia 2 kwietnia 2019 r. sygn. akt XV Ca 1356/18 wywodzoną z treści protokołu rozprawy, która odbyła się w ww. sprawie przed Sądem Rejonowym – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu w dniu 8 września 2016 r. Na ww. posiedzeniu pełnomocnik pozwanej wskazał, że W. S. korzysta z części pomieszczeń przedmiotowej nieruchomości.

Dowód: zapis protokołu rozprawy z dnia 13 października 2016 r. przeprowadzonej w toku postępowania toczącego się przed Sądem Rejonowego Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu pod sygn. akt IX C 1356/16 (k. 39-40) oraz wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 2 kwietnia 2019 r. sygn. akt XV Ca 1356/18 wraz z uzasadnieniem (k. 355-363), zeznania pozwanej M. S. (1) (zapis obrazu i dźwięku na elektronicznym nośniku danych, minuty: 31-34)/(k. 380).

Niemniej istotnym jest, że sąd dokonuje ustaleń faktycznych w oparciu o przeprowadzone dowody, a nie wyłącznie o twierdzenia stron i ich pełnomocników. Nie można zatem pominąć, że W. S. już w sprzeciwie od nakazu zapłaty złożonym w niniejszej sprawie podniosła zarzut braku legitymacji biernej. Stanowisko w tym zakresie nie uległo zmianie w toku niniejszego procesu i jest zgodne z treścią zeznań pozwanej M. S. (1). Jak ustalił bowiem Sąd Okręgowy, z zeznań ww. pozwanej wynika, że W. S. od września 2014 r. zamieszkuje w nieruchomości lokalowej położonej przy ul. (...) w P., dla której Sąd Rejonowy (...) w P. prowadzi księgę wieczystą nr (...) oraz, że od 2016 r. jest właścicielką ww. nieruchomości.

Przechodząc do kolejnego z zarzutów naruszenia prawa procesowego podniesionego przez powoda, wskazać należy, że również zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. okazał się bezzasadny.

Zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c., sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Co istotne, skuteczne podniesienie zarzutu naruszenia przez sąd swobodnej oceny dowodów może mieć miejsce wyłącznie wówczas, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej, albo wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych. Powyższe wyklucza naruszenie reguł swobodnej oceny dowodów w przypadku, gdy z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym. Skuteczne podniesienie zarzutu naruszenia zasady swobodnej oceny materiału dowodowego nie może ograniczyć się wyłącznie do wskazania na inny, niż ustalony przez sąd stan faktyczny i wymaga wskazania jakie kryteria oceny naruszył sąd w przypadku konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im je przyznając.

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. formułowany przez powoda, sprowadza się do podważanie oceny zeznań pozwanej M. S. (1) w zakresie miejsca zamieszkania jej córki W. S.. Apelujący przyczyny, dla której w jego ocenie, nie można uznać zeznań pozwanej M. S. (1) za wiarygodne w całości upatruje w relacji rodzinnej pozwanych oraz w okoliczności podważania przez Sąd Rejonowy wiarygodności ww. zeznań w części dotyczącej „umowy najmu nieruchomości na cele mieszkaniowe” z dnia 1 marca 2007 r. oraz „aneksu” z dnia 28 marca 2007 r.

Z uwagi na powyższe podkreślania wymaga, że istnienie powiązań rodzinnych między pozwanymi nie przesądza per se o braku wiarygodności zeznań pozwanej M. S. (1). Sąd Okręgowy podziela stanowisko wyrażone przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 26 października 2017 r., sygn. akt V ACa 162/17, zgodnie z którym ww. ocena, czy ww. fakt wpływa na wiarygodności konkretnych zeznań wymaga skorelowania ich z całością materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie. W tym zakresie Sąd Rejonowy prawidłowo odniósł się zatem do zeznań powoda, który nie posiadał wiedzy, czy na przedmiotowej nieruchomości w okresie od w okresie od 1 lipca 2015 r. do 31 marca 2017 r. zamieszkiwała również W. S.. Nadto, okoliczność zamieszkiwania przez W. S. w przedmiotowej nieruchomości w spornym okresie nie została także ustalona w toku postępowania, na które powołuje się powód. Tym samym strona powodowa nie przedłożyła dowodu, ani nie wykazała innym środkiem okoliczności, które mogłyby podważyć wiarygodności zeznań pozwanej M. S. (1) w przedmiocie miejsca zamieszkania jej córki. Sam fakt, że pozwane łączą relacje rodzinne nie jest bowiem w tym zakresie wystarczający. Wskazać także należy, że w odniesieniu do wartości dowodowej „umowy najmu nieruchomości na cele mieszkaniowe” z dnia 1 marca 2007 r. oraz „aneksu” z dnia 28 marca 2007 r. pozorność ww. dokumentów Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o dowody przeprowadzone w toku niniejszej sprawy tj. m.in. o zeznania świadków W. Ł. i K. K.. Nadto, uznanie części zeznań pozwanej M. S. (1) jako niewiarygodnych nie rozciąga się na całość jej zeznań. Sąd Rejonowy miał bowiem możliwość uznania zeznań za niezasługujące na wiarę tylko w części (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 1956 r., 1 CR 485/55, OSN 1956, Nr IV, poz. 116).

Z ustaleń Sądu Okręgowego poczynionych w oparciu o zeznania pozwanej M. S. (1) wynika, że W. S. mieszkała w przedmiotowej nieruchomości do 2014 r. i po zakończeniu pierwszego etapu studiów z uwagi na potrzebę zaopiekowania się dziadkami przeniosła się do P.. Przeprowadzka pozwanej była uzasadniona także kwestią dojazdów na uczelnię. Nadto pozwana M. S. (1) pytana ponownie o okoliczności dotyczące studiów i miejsca zamieszkania jej córki oraz stanu zdrowia jej rodziców i dziadków pozwanej W. S. udzielała analogicznych odpowiedzi.

Dowód: zeznania pozwanej M. S. (1) (zapis obrazu i dźwięku na elektronicznym nośniku danych, minuty: 22-23 i 30-35)/(k. 380).

Jej zeznania były zatem spójne i wiarygodne. Podkreślenia wymaga, że były one również zgodne z zasadami doświadczenia życiowego (art. 233 k.p.c.). Sytuacja bowiem, w której osoba studiująca w trybie stacjonarnym przenosi się do miejsca położenia danej uczelni, w szczególności jeżeli w danym mieście ma najbliższą rodzinę, jest dość powszechnie spotykana.

Z ustaleń Sądu Okręgowego poczynionych w oparciu o zeznania pozwanej M. S. (1) wynika także, że W. S. odwiedzała matkę po wyprowadzce, a także, iż pozostawiła część należących do niej przedmiotów w nieruchomości położonej przy ul. (...) w C.. Rzeczy te były przechowywane w kartonach.

Dowód: zeznania powoda (zapis obrazu i dźwięku na elektronicznym nośniku danych, minuty: 23, 33-35)/(k. 380).

Także w ww. zakresie zeznania pozwanej M. S. (1) należy uznać za wiarygodne i nie sposób ich podważyć choćby z uwagi na zasady doświadczenia życiowego (art. 233 k.p.c.). Sam fakt bowiem pozostawienia w dotychczasowym domu rodzinnym zajmowanym z matką części przedmiotów nie przesądza jeszcze o tym, że W. S. przebywała w przedmiotowym lokalu z zamiarem stałego pobytu (art. 25 k.c.), bądź że miała jakiekolwiek władztwo nad przedmiotową nieruchomością. Niezależnie od powyższego, ww. wniosków nie można było także formułować w oparciu o fakt odwiedzania matki przez W. S..

Apelujący nie sprecyzował powyższego zarzutu w sposób umożliwiający Sądowi Okręgowemu dokonanie oceny w kontekście wymogu swobodnej oceny dowodów tj. jakie zasady logiki formalnej zostały naruszone, czy też w jakim zakresie ww. zeznania naruszają zasady doświadczenia życiowego. Powód ogólnikowo powołał się jedynie na ustalenia poczynione w toku postępowania o eksmisję. Powyższe miało zapewne na celu wykazanie z jakim materiałem dowodowym zaznania pozwanej M. S. (1) w zakresie miejsca zamieszkania jej córki nie były spójne. Działanie to nie mogło jednak odnieść skutku z uwagi na okoliczności wskazane przy omówieniu pierwszego z formułowanych w apelacji zarzutów.

Podsumowując, w ocenie Sądu Okręgowego brak było przesłanek wskazujących na to, że Sąd Rejonowy naruszył jakąkolwiek dyrektywę swobodnej oceny dowodów. Sąd Rejonowy dokonał bowiem wszechstronnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, poddał go analizie, a przyjęte przez siebie stanowisko uzasadnił. Brak jest zatem podstaw do formułowania twierdzeń, iż poczynione wnioski były nielogiczne, czy sprzeczne z zasadami doświadczenia życiowego. Uwzględniając powyższe uznać należy, że dokonana przez Sąd Rejonowy ocena zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie nosi znamion dowolności.

Ustosunkowując się do kolejnego zarzutu apelacyjnego wskazać należy, że nie doszło także do naruszenia art. 6 w zw. z art. 232 k.p.c. i art. 3 k.p.c. Odnosząc się do argumentacji apelującego zaznaczenia wymaga, że na nim ciążył obowiązek wykazania, że osoba od której dochodził odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu faktycznie w nim zamieszkiwała w okresie przez niego wskazanym. W przedmiotowej sprawie okoliczność ta nie została wykazana, ani za pomocą dowodów z dokumentów, ani z zeznań świadków, czy też stron. A. S. nie miał bowiem wiedzy w tym przedmiocie. Przyjęcie jako zasadnej argumentacji powoda w zakresie niewykazania przez pozwaną niezamieszkiwania w okresie od 1 lipca 2015 r. do 31 marca 2017 r. w przedmiotowym lokalu prowadziłoby do niczym nieuzasadnionego przerzucenia ciężaru dowodowego. W procesie cywilnym obowiązuje zasada kontradyktoryjności, zgodnie z którą ciężar przedłożenia materiału procesowego spoczywa na stronach. Nadto, zgodnie z ogólną regułą wynikającą z art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Odpowiednikiem ww. regulacji na gruncie prawa procesowego jest art. 232 k.p.c., zgodnie z którym strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Nadto Sąd Okręgowy podziela stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższym w uzasadnieniu uchwały z dnia 6 września 1991 r., III CZP 77/91, że „ryzyko dokonania prawidłowego wyboru i określenia żądania oraz podmiotu odpowiedzialności w konkretnych okolicznościach faktycznych obciąża powoda”. W związku z powyższym, to powód powinien udowodnić, że pozwana W. S. w okresie od 1 lipca 2015 r. do 31 marca 2017 r. zamieszkiwała w lokalu położonym przy ul. (...) w C.. Ww. pozwana nie miała obowiązku wykazania okoliczności przeciwnej. Tym samym w ocenie Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy w niniejszej sprawie prawidłowo ustalił, brak wykazania przez podwoda zasadności roszczenia dochodzonego od pozwanej W. S..

Z uwagi na powyższe, ustalenia faktyczne i przyjętą podstawę prawną rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy w oparciu o art. 382 k.p.c. w pełni zaaprobował i przyjął za własne. Jednocześnie Sąd II instancji nie stwierdził zarzucanego w apelacji naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisów prawa procesowego i materialnego. W ocenie Sądu Okręgowego zaskarżony wyrok jest zatem prawidłowy w odniesieniu do okoliczności faktycznych sprawy, a w konsekwencji odpowiada prawu. W związku z powyższym Sąd Okręgowy oddalił apelację w oparciu o art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu wyrażoną w art. 98 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c., która w praktyce oznacza, że strona przegrywająca proces ponosi jego koszty i na żądanie obowiązana jest zwrócić stronie wygrywającej koszty niezbędne do celowej obrony jej praw, do których należą koszty ustanowienia, przez występujące po stronie wygrywającej podmioty, profesjonalnego pełnomocnika. Wobec oddalenia apelacji - powoda jako stronę przegrywającą obciąża obowiązek zwrotu na rzecz pozwanych kosztów postępowania apelacyjnego przez nie poniesionych.

W przedmiotowej sprawie powód wniósł apelację wyłącznie w części oddalającej powództwo w stosunku do W. S. oraz w część zasadzającej od powoda na rzecz pozwanej W. S. kwotę 3 617 zł tytułem koszów zastępstwa procesowego. Z uwagi na powyższe zasadne jest zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego od powoda wyłącznie na rzecz pozwanej W. S.. Wysokość ww. kosztów została ustalona na podstawie
§ 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U. z 2018 r. poz. 265 t.j.).

Agnieszka Śliwa Ewa Blumczyńska Tomasz Żak