Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 23 października 2019 roku Sąd Rejonowy w Skierniewicach
w sprawie o sygnaturze akt I C 415/19 oddalił powództwo M. K. (1) przeciwko G. K. o zapłatę kwoty 58.043,83 zł.

Sąd Rejonowy ustalił, że M. K. (1) i G. K. pozostawali małżeństwem od 14 czerwca 2008 r. Ze związku małżeńskiego strony mają małoletniego syna M. K. (2) ur. (...) w S.. Powódka ma starszą córkę J. z poprzedniego związku małżeńskiego. Z uwagi
na zaciągnięcie kredytu hipotecznego, strony ustaliły, że pozwany podejmie pracę zarobkową w S., dokąd wyjechał dnia 13 lipca 2013 roku. Powódka pozostała wówczas w Polsce wraz z małoletnim synem stron oraz starszą córką. Podczas pobytu pozwanego w S. strony wspólnie ubiegały się o przyznanie zasiłków na małoletniego syna stron oraz córkę powódki z poprzedniego małżeństwa. Z tego tytułu stronom zostały przyznane świadczenia: (...),90 (...) w ramach wsparcia (...) za okres od dnia 23 września 2013 roku
do dnia 5 kwietnia 2014 roku oraz (...),40 (...) w ramach wsparcia C. B. w okresie od dnia 23 września 2013 roku do dnia 7 kwietnia 2014 roku. Z tytułu świadczenia (...) pozwany dokonał zwrotu na rzecz świadczeniodawcy kwoty 409,81 (...) jako nienależnie pobranej w okresie od dnia 23 września 2013 roku do dnia 5 kwietnia 2013 roku. Łącznie stronom zostały przyznane świadczenia socjalne w kwocie 4280,49 (...),
co przy wyliczeniu według kursu 4,83 zł daje kwotę 20.674,76 zł. Środki te były przekazywane na konto pozwanego, a ten następnie pozwany dokonywał przelewów na rzecz powódki. W trakcie swojego pobytu za granicą przekazał on powódce pieniądze w kwocie przekraczającej tej sumę. Pismem z dnia 19 czerwca 2014 roku strony zostały poinformowane o wysokości szacunkowych ulg podatkowych za okres od dnia 6 kwietnia 2014 r. do dnia
5 kwietnia 2015 r. Zasiłki te nie zostały stronom przyznane z uwagi na fakt, że pozwany zrezygnował z ich pobierania i nie dopełnił niezbędnych formalności.

Sąd Rejonowy wskazał, iż uznał za nieudowodnioną okoliczność pobierania przez pozwanego zasiłków (...) za okres od 6 kwietnia 2014 r. do dnia 5 kwietnia 2015 r. oraz świadczenia C. B. z okres od 7 kwietnia 2014 r. do dnia 5 kwietnia 2015 r. Powódka nie przedłożyła decyzji o przyznaniu przedmiotowych świadczeń, a to na niej spoczywał ciężar dowodu stosownie do art. 6 k.c. Powódka nie zaprzeczyła okoliczności,
iż pozwany dokonał zwrotu na rzecz świadczeniobiorcy kwoty 409,81 (...) z tytułu świadczenia (...) w związku z tym Sąd Rejonowy uznał tę okoliczność
za przyznaną i o sumę tę pomniejszył podlegającą rozliczeniu z tytułu tego świadczenia kwotę (...),90 (...). Wobec tego Sąd uznał, że rozliczeniu z tytułu świadczenia (...) podlega kwota (...),09 (...). W świetle całego zebranego materiału dowodowego Sąd Rejonowy uznał, iż bezsporna jest okoliczność przekazania powódce pieniędzy w kwocie przekraczającej sumę zasiłków pobranych przez pozwanego w okresie od 23 września 2013 r. do 5 kwietnia 2014 r.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wniosła powódka, zaskarżając wyrok
w całości. Skarżąca zarzuciła:

1.  naruszenie prawa procesowego mające istotny wpływ na treść orzeczenia, to jest:

a)  art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej, a nie swobodnej oceny zebranego materiału dowodowego skutkujące błędnym ustaleniem, że pozwany w okresie
od 6 kwietnia 2014 roku do 5 kwietnia 2015 roku nie pobierał świadczenia (...) oraz w okresie od 7 kwietnia 2014 roku do 5 kwietnia 2015 roku świadczenia z C. B.; oraz, że mógł zatrzymać dla własnych potrzeb pobierane zasiłki na dzieci;

b)  art. 299 k.p.c. poprzez niedopuszczenie dowodu z przesłuchania stron, podczas gdy w sprawie pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy;

c)  art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie podstawy wyroku z przytoczeniem odpowiednich przepisów prawa.

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest:

a)  art. 5 k.c. przez jego niezastosowanie do ustalonego stanu faktycznego,
co skutkowało udzieleniem ochrony prawnej działaniu pozwanego, pomimo że działanie to stanowi czynienie z przysługującego mu prawa do zasiłków sprzecznego z zasadami współżycia społecznego w jego spożytkowaniu;

b)  art. 405 k.c. poprzez uznanie, że pozwany nie jest zobowiązany do zwrotu świadczeń, pomimo tego, że je uzyskał kosztem dzieci.

Wskazując na powyższe, wniesiono, na podstawie 386 § 1 k.p.c., o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez zasądzenie na rzecz powódki kwoty pobranych zasiłków w przeliczeniu każdego 1 (...) pobranego po kursie 5,5 zł wraz z odsetkami od tej kwoty, ewentualnie na podstawie art. 386 § 4 w zw. z art. 368 § 1 pkt 5 k.p.c. o uchylenie zakażonego wyroku w całości i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego. (apelacja – k. 130-133v)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

W pierwszej kolejności należało odnieść się do sformułowanego przez skarżącą zarzutu naruszenia art. 233 k.p.c. Jedynie bowiem prawidłowo ustalony stan faktyczny może stanowić podstawę dla dalszych rozważań.

Stosownie do przepisu art. 233 § 1 k.p.c., sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Ocena dowodów polega na ich zbadaniu i podjęciu decyzji, czy została wykazana prawdziwość faktów, z których strony wywodzą skutki prawne. Celem Sądu jest tu dokonanie określonych ustaleń faktycznych, pozytywnych bądź negatywnych i ostateczne ustalenie stanu faktycznego stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia.

Ocena wiarygodności mocy dowodów przeprowadzonych w danej sprawie wyraża istotę sądzenia w części obejmującej ustalenie faktów, ponieważ obejmuje rozstrzygnięcie o przeciwnych twierdzeniach stron, na podstawie własnego przekonania sędziego powziętego
w wyniku bezpośredniego zetknięcia ze świadkami, stronami, dokumentami i innymi środkami dowodowymi. Powinna odpowiadać regułom logicznego rozumowania wyrażającym formalne schematy powiązań między podstawami wnioskowania i wnioskami oraz uwzględniać zasady doświadczenia życiowego wyznaczające granice dopuszczalnych wniosków i stopień prawdopodobieństwa ich występowania w danej sytuacji. Jeżeli z określonego materiału dowodowego Sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena Sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami, lub gdy wnioskowanie Sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo - skutkowych, to przeprowadzona przez Sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona.

Zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. należało uznać za chybiony. Sąd Rejonowy wyjaśnił, iż powódka, stosownie do art. 6 k.c., nie udowodniła, aby pozwany pobrał świadczenie (...) za okres od 6 kwietnia 2014 r. do dnia 5 kwietnia 2015 r. oraz świadczenie C. B. z okres od 7 kwietnia 2014 r. do dnia 5 kwietnia 2015 r. Nie ulega wątpliwości, iż to na powódce spoczywał ciężar dowodu na wskazaną okoliczność i miała ona możliwość uzyskania we własnym zakresie stosownych dokumentów potwierdzających przyznanie
ww. świadczeń pozwanemu. Już na etapie wnoszenia pozwu winna była liczyć się z tym obowiązkiem i konsekwencjami nieudowodnienia roszczenia. Sąd Rejonowy nie miał natomiast obowiązku wyręczać powódki w tym zakresie, szczególnie, iż mogłoby to rzutować na zasadę równości stron w procesie. Należy wskazać, iż, jeżeli materiał dowodowy zgromadzony przez stronę nie daje podstaw do dokonania odpowiednich ustaleń faktycznych, Sąd musi wyciągnąć ujemne konsekwencje z nieudowodnienia faktów przedłożonych
na uzasadnienie żądań lub zarzutów, nie zaś wyręczać strony w ich obowiązkach procesowych. Powódka wystąpiła o zapłatę 2 stycznia 2019 r. (data prezentaty),
zaś dochodzone roszczenie dotyczy okresu od 23 września 2013 r. do 5 kwietnia 2015 r. Rozwód stron został natomiast orzeczony 25 listopada 2015 r. Powódka miała zatem ponad
3 lata na skompletowanie potrzebnych dokumentów jak i zgromadzenie środków koniecznych na poniesienie kosztów związanych z ich uzyskaniem.

Powódka złożyła na etapie postępowania apelacyjnego nośnik pamięci z nagraną rozmową telefoniczną z urzędem w S. wraz z transkrypcją. Z przedmiotowej transkrypcji wynika przede wszystkim trudność w komunikacji pomiędzy rozmówcami,
co już rzutuje na wiarygodność tego dowodu. Niezależnie od tego, z początkowej części transkrypcji wynika jedynie, iż jakieś świadczenia wypłacane były od 9 kwietnia
do 27 czerwca 2014 r. W dalszej części rozmowy powódka wskazała natomiast,
że od 6 kwietnia 2014 r. do 5 kwietnia 2015 r. świadczenia nie były wypłacane. W ostatniej części transkrypcji pracownik urzędu stwierdza, iż „ta pani mówi”, że po 27 czerwca świadczenie nadal było wysyłane tylko „tak jakby odręcznie”, „inną metodą”. Pomijając oczywistą sprzeczność pomiędzy pierwszą a ostatnią częścią transkrypcji, nie wiadomo konkretnie, kto rozmawia z powódką, o jakie świadczenia chodzi i, czy dotyczą niniejszej sprawy. Przedmiotowy dowód nie jest zatem wystarczający dla uznania, iż pozwany otrzymał dochodzoną kwotę zasiłków za okres od 6 kwietnia 2014 r. do 5 kwietnia 2015 r.
Jak wskazano wyżej, ciężar dowodu na wskazaną okoliczność obciążał natomiast powódkę.

Sąd Rejonowy prawidłowo również oddalił wniosek o dopuszczenie dowodu
z przesłuchania stron. W niniejszej sprawie okoliczność uzyskania zasiłków w okresie dochodzonym pozwem winna bowiem zostać udowodniona za pomocą dokumentów. Moc dowodowa zeznań powódki w tym zakresie miałaby znikomą wartość, biorąc pod uwagę,
iż jest zainteresowana w wyniku sprawy. W toku postępowania pozwany konsekwentnie natomiast zaprzeczał uzyskaniu ww. świadczeń za okres od 6 kwietnia 2014 r. do 5 kwietnia 2015 r. Dowód ten zmierzałby zatem jedynie do przedłużenia postępowania. Należy przy tym wskazać, iż dowód z przesłuchania stron winien zostać dopuszczony w sytuacji, gdy może przyczynić się do wyjaśnienia spornych okoliczności, a nie w każdej sytuacji, gdy w sprawie pozostają niewyjaśnione okoliczności. Tym samym bezzasadny był zarzut naruszenia art. 299 k.p.c.

Chybiony był również zarzut naruszenia przepisu art. 328 § 2 k.p.c. W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Rejonowy wprost powołał przepis art. 405 k.c. jako podstawę prawną roszczenia powódki jak i art. 6 k.c. na uzasadnienie braku udowodnienia dochodzonego roszczenia. Na marginesie należy wskazać, iż skuteczność zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. jest przy tym przyjmowana z ograniczeniem do przypadków, gdy z treści uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia nie można w ogóle zorientować się co do podstawy faktycznej
i prawnej rozstrzygnięcia (wyrok SN z 7 maja 2004 r., I CK 624/03, LEX nr 97446, Wspólnota (...)), co niewątpliwie nie miało miejsca w niniejszej sprawie.

Przechodząc na grunt zarzutów prawa materialnego, należy wskazać, iż Sąd
nie znalazł podstaw do uwzględnienia powództwa na podstawie art. 5 k.c. Klauzula generalna niedopuszczalności czynienia ze swego prawa użytku sprzecznego z zasadami współżycia społecznego ma na celu zapobieganie stosowaniu prawa w sposób prowadzący do skutków nieetycznych lub rozmijających się w sposób zasadniczy z celem danej regulacji prawnej. Jeśli więc uwzględnienie powództwa, zgodnego z literą prawa, powodowałoby skutki rażąco niesprawiedliwe i krzywdzące ( summum ius summa iniuria), nie dające się zaakceptować
z punktu widzenia norm moralnych i wartości powszechnie uznawanych w społeczeństwie, art. 5 k.c. zezwala na jego oddalenie. Należy jednak pamiętać, że istotą prawa cywilnego jest ochrona praw podmiotowych, tak więc odmowa udzielenia tej ochrony podmiotowi, który korzysta z przysługującego mu prawa podmiotowego w sposób zgodny z jego treścią, może mieć miejsce zupełnie wyjątkowo i musi być uzasadniona istnieniem szczególnych okoliczności uzasadniających przyjęcie, że w określonym układzie stosunków uwzględnienie powództwa prowadziłoby do skutków szczególnie dotkliwych oraz nieakceptowanych (wyrok Sądu Najwyższego z 20 sierpnia 2015 r., II CSK 555/14).

W niniejszej sprawie pozwany przekazał powódce kwotę przekraczającą wysokość pobranych zasiłków w okresie od 23 września 2013 r. do 5 kwietnia 2014 r., a co do okresu
od 6 kwietnia 2014 r. do 5 kwietnia 2015 r. nie zostało udowodnione, aby pobrał jakiekolwiek kwoty zasiłków. W przypadku, gdy pieniądze uzyskane od pozwanego przez powódkę zostały przeznaczone na spłatę kredytu hipotecznego, nastąpiło to również w celu zaspokojenia wspólnych potrzeb całej rodziny, w tym także dzieci. Pozwany nie mógł natomiast zajmować się ich wychowaniem w tym okresie, skoro w porozumieniu z powódką wyjechał do S.
w celach zarobkowych. W żadnym razie nie zostało przy tym ustalone w toku postępowania przed Sądem Rejonowym, aby pozwany przywłaszczył sobie kwotę zasiłków, ani tym bardziej, aby żył dzięki nim „ponad stan”, jak podniosła skarżąca w apelacji. Irrelewantne
dla rozstrzygnięcia jest natomiast podniesienie przez pozwanego w sprawie o podział majątku wspólnego okoliczności przekazania środków pieniężnych powódce, na co zwróciła uwagę
w apelacji skarżąca. Niniejsza sprawa dotyczy bowiem roszczenia o zapłatę z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia pozwanego, a z ustalonego stanu faktycznego wynika,
iż pozwany przekazał kwotę zasiłków pozwanej za okres od 23 września 2013 r.
do 5 kwietnia 2014 r. W pozostałym zakresie żądanie nie zostało natomiast udowodnione.

Wobec powyższego, za chybiony należało również uznać zarzut naruszenia art. 405 k.c. Powódka nie udowodniła bowiem, aby pozwany wzbogacił się o kwotę pobranych zasiłków.

W tym stanie faktycznym należało orzec jak w sentencji.