Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 lipca 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 lipca 2020 r. w Białymstoku

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa G. J.

przeciwko S. S. (1), B. S., A. S., M. S. (1) i K. M. (1)

o ustalenie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Łomży

z dnia 16 grudnia 2019 r. sygn. akt I C 255/18

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanych S. S. (1), B. S., A. S. i M. S. (1) 11.250 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej;

III.  nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Łomży na rzecz adw. E. L. kwotę 7.500 złotych powiększoną o należny podatek VAT w wysokości 1.725 złotych tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną świadczoną powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym

(...)

UZASADNIENIE

Powód G. J., w sprawie I C 688/17 z jego powództwa przeciwko K. M. (1), w piśmie procesowym wniósł o ustalenie, że umowa przeniesienia własności nieruchomości zawarta w dniu 29 kwietnia 2016 r. pomiędzy K. M. (1), S. S. (1), B. S. i M. S. (1) – w formie aktu notarialnego przed notariuszem A. G. w Kancelarii Notarialnej w P. (Rep. A: (...)) jest nieważna z mocy prawa. Wniósł również o wezwanie do udziału w sprawie po stronie pozwanej obok K. M. (1): S. S. (1), B. S., A. S. i M. S. (1).

Zarządzeniem z dnia 13 kwietnia 2018 r. pismo to zostało wyłączone do odrębnego rozpoznania jako powództwo G. J. przeciwko S. S. (1), B. S., A. S., M. S. (1) i K. M. (1) o ustalenie nieważności umowy.

Pozwany K. M. (1) wniósł o oddalenie powództwa w całości, podnosząc zarzut braku legitymacji czynnej powoda do wystąpienia z powództwem z art. 189 k.p.c. Domagał się nadto przyznania na rzecz jego pełnomocnika ustanowionego z urzędu kosztów postępowania.

Pozwani S. S. (1), B. S., M. S. (1) i A. S. wnieśli o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od powoda na rzecz każdego z pozwanych kosztów postępowania.

Wyrokiem z dnia 16 grudnia 2019 r. Sąd Okręgowy w Łomży oddalił powództwo (pkt I), nakazał wypłacić z sum budżetowych Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łomży na rzecz adwokata M. S. (2) kwotę 10.000 zł powiększoną o należny podatek od towarów i usług tytułem wynagrodzenia za występowanie w sprawie w charakterze pełnomocnika z urzędu pozwanego K. M. (1) (pkt II), nakazał wypłacić z sum budżetowych Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łomży na rzecz radcy prawnego M. T. kwotę 10.000 zł powiększoną o należny podatek od towarów i usług tytułem wynagrodzenia za występowanie w sprawie w charakterze pełnomocnika z urzędu pozwanych: A. S., M. S. (1), S. S. (1) i B. S. (pkt III), nakazał wypłacić z sum budżetowych Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łomży na rzecz adwokat E. L., tytułem wynagrodzenia za występowanie w sprawie, w charakterze pełnomocnika z urzędu powoda, kwotę 10.000 zł powiększoną o należny podatek od towarów i usług oraz kwotę 400,68 zł tytułem zwrotu wydatków (pkt IV) i odstąpił od obciążania powoda brakującą opłatą od pozwu i pozostałymi kosztami procesu (pkt V).

Orzeczenie to oparto o następujące ustalenia faktyczne i ocenę prawną:

29 kwietnia 2016 r. K. M. (1), S. S. (2), B. S. oraz M. S. (1) w imieniu własnym oraz w imieniu męża A. S., na podstawie zgody małżonka na dokonanie czynności prawnych, sporządzonej przez Notariusza w W. J. K. w dniu 22 marca 2016 r., za Rep. A: (...), zawarli przed notariuszem A. G. w Kancelarii Notarialnej w P. akt notarialny o nr. rep. A: (...) – stanowiący umowę przeniesienia własności nieruchomości. Mocą tej umowy K. M. (1) przeniósł na rzecz małżonków S. i B. S. oraz małżonków M. i A. S. po ½ części nieruchomości rolnej składającej się z:

1. niezabudowanej działki rolnej położonej w obrębie G., gmina B., powiat (...), województwo (...), oznaczonej numerem geodezyjnym (...) o pow. 6 ha 7196 m ²,

2. zabudowanej działki rolnej położonej w obrębie D., gmina K. powiat (...), województwo (...), oznaczonej numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 1 ha 1500 m ² i niezabudowanej działki położonej w obrębie D., gmina K., powiat (...), województwo (...), oznaczonej numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 6 ha 3200 m ² oraz niezabudowanych działek rolnych oznaczonych numerami geodezyjnymi (...) o pow. 8 ha 508 m ² i udziału wynoszącego 41/100 części we współwłasności niezabudowanej działki rolnej oznaczonej numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 0,5444 ha położonych w obrębie S., gmina P., powiat (...), województwo (...),

wykonując umowę warunkowej umowy sprzedaży m.in. ww. nieruchomości zawartej w dniu 23 marca 2016 r. w Kancelarii Notarialnej A. G. w P. (Rep. A: (...)).

Zgodnie z § 4 wskazanej umowy K. M. (1) w wykonaniu zobowiązania, wynikającego z umowy warunkowej sprzedaży przeniósł na rzecz S. i B. małżonków S. oraz M. i A. J. małżonków S. w udziałach po ½ części nieruchomość rolną składającą się z:

- niezabudowanej działki rolnej położonej w obrębie G., gmina B., powiat (...), województwo (...), oznaczonej numerem geodezyjnym (...) o pow. 6 ha 7196 m ²,

- położonych w obrębie D., gmina K., powiat (...), województwo (...) zabudowanej działki rolnej oznaczonej numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 1 ha 1500 m ² i niezabudowanej działki rolnej oznaczonej numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 6 ha 3200 m ² oraz

- niezabudowanych działek rolnych oznaczonych numerami geodezyjnymi (...) o powierzchni 8 ha 508 m ² i udziału wynoszącego 41/100 części we współwłasności niezabudowanej działki rolnej oznaczonej numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 0,5444 ha, położonych w obrębie S., gmina P., powiat (...), województwo (...).

S. i B. małżonkowie S. oraz M. S. (1), działająca w imieniu własnym oraz w imieniu i na rzecz męża A. S., wyrazili zgodę na to przeniesienie.

W § 5 ww. aktu notarialnego strony oświadczyły, że K. M. (1) na poczet ceny sprzedaży otrzymał od nabywców w dniu zawarcia umowy warunkowej sprzedaży kwotę 700.000 zł. Resztę zaś ceny w kwocie 2.800.000 zł kupujący zapłacą w terminie 45 dni roboczych od dnia zawarcia umowy poprzez przelanie określonych kwot pieniężnych na wskazane w akcie notarialnym numery kont bankowych.

Zgodę na dokonanie czynności prawnych, przekraczających zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym, polegającym na kupnie do majątku wspólnego przez żonę (na zasadach obowiązującej w ich małżeństwie wspólności ustawowej) udziału w wysokości ½ we współwłasności nieruchomości, będących przedmiotem aktu notarialnego – umowy przeniesienia własności nieruchomości rep. A: (...), A. S. wyraził w akcie notarialnym Rep. A: nr (...), zawartym 22 marca 2016 r. przed notariuszem J. K. w Kancelarii Notarialnej w W.. Z treści aktu wynika, że zgoda obejmuje dokonanie wszystkich czynności faktycznych i prawnych, mających na celu przedmiotowy zakup, na wszelkich warunkach i zasadach, według uznania M. S. (1), jak również reprezentowanie przez nią A. S., a także działanie w jego imieniu wobec wszelkich władz, w tym sądów, urzędów administracji państwowej i samorządowej, osób fizycznych i prawnych, składanie wszelkich oświadczeń i wniosków, odbieranie właściwych dokumentów, dokonywanie wszelkich rozliczeń finansowych i przypadających płatności, jak również poddanie się egzekucji wprost z aktu notarialnego na podstawie art. 777 § 1 k.p.c. – odnośnie obowiązku zapłaty cen stronie sprzedającej.

Z wniosku K. M. (1) przed Komornikiem Sądowym w Ł. J. G. toczy się postępowanie egzekucyjne w sprawie o sygn. akt Km 887/16 przeciwko B. S., S. S. (1), M. S. (1) i A. S., na podstawie postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności Sądu Rejonowego w Piszu z dnia 28 czerwca 2016 r., sygn. akt I CO 156/16, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności z dnia 16 sierpnia 2016 r., postanowienia Sądu Rejonowego w Piszu z dnia 26 sierpnia 2016 r. w sprawie o sygn. akt I CO 156/16 oraz aktu notarialnego z dnia 29 kwietnia 2016 r. – Rep. A: (...). Przedmiotem postępowania egzekucyjnego jest egzekucja należności pieniężnych m.in. z udziału ½ należącego do B. S. i S. S. (1) na prawie wspólności ustawowej małżeńskiej w prawie własności działki oznaczonej numerem (...) o powierzchni 1,15 ha, położonej w obrębie ewidencyjnym D., zabudowanej siedliskiem rolniczym, dla której Sąd Rejonowy w Łomży prowadzi księgę KW (...) oraz niezabudowanej działki rolnej oznaczonej numerem ewidencyjnym (...) o powierzchni 6,3200 ha, położonej w obrębie ewidencyjnym D., dla której sąd Rejonowy w Łomży Wydział Ksiąg wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW (...).

Dłużnicy postępowania egzekucyjnego nie uiścili na rzecz K. M. (1) reszty ceny za ww. nieruchomości i nastąpiło wszczęcie egzekucji. Przy czym nieruchomości, których dotyczy ogłoszona licytacja stanowiły pierwotnie przedmiot umów K. M. (1) z G. J., co do których K. M. (1) nie zapłacił umówionej ceny.

Umową sprzedaży zawartą w formie aktu notarialnego z dnia 14 sierpnia 2015 r., nr. rep. A: (...) w Kancelarii Notarialnej Notariusz J. S. w P., G. i E. małżonkowie J. sprzedali K. M. (1) niezabudowaną nieruchomość rolną i leśną działki nr (...), o łącznej powierzchni 4,2200 ha, położoną w obrębie G., miejscowość G., gmina B., powiat (...), województwo (...) oraz niezabudowaną nieruchomość rolną działkę nr (...), o powierzchni 4,74 ha położoną w miejscowości K.-S.-L., gmina B.. Powyższym aktem G. J. sprzedał również K. M. (1) niezabudowaną nieruchomość rolną i nieużytki działki nr (...), o łącznej powierzchni 5,1600 ha, położoną w obrębie K.-S.-L., gmina B., powiat (...), województwo (...) oraz niezabudowaną nieruchomość rolną działkę nr (...), o powierzchni 2,1100 ha położoną w miejscowości J., gmina B., powiat (...), województwo (...) oraz niezabudowaną nieruchomość rolną działki nr (...) o łącznej powierzchni 4,0300 ha, położoną w miejscowości D., gmina K., powiat (...), województwo (...) – wszystko za cenę 600.000 zł.

Stosownie do § 4 aktu notarialnego rep. A: (...) K. M. (1) oświadczył, że przedmiotowe nieruchomości kupuje z majątku osobistego. Zgodnie z § 6 ww. aktu notarialnego rep. A: (...) wydanie przedmiotu sprzedaży w posiadanie kupującemu nastąpiło w dniu 14 sierpnia 2015 r. i z dniem tym przeszły korzyści i ciężary z nabyciem związane.

W § 7 aktu notarialnego rep. A: (...) strony postanowiły, że cena sprzedaży należna od kupującego K. M. (1) w kwotach 234.000 zł i 342.663,13 zł zostaną przelane na wskazany rachunek bankowy do dnia 17 sierpnia 2015 r. Reszta ceny sprzedaży w kwocie 23.336,87 zł należna G. J. od K. M. (1) została zapłacona w dniu 14 sierpnia 2015 r.

Umową sprzedaży zawartą w formie aktu notarialnego w dniu 22 sierpnia 2015 r. za nr rep. A: (...) w Kancelarii Notarialnej notariusz J. S. w P., G. J. sprzedał K. M. (1) nieruchomości: zabudowaną działkę o nr (...), o powierzchni 1,15 ha oraz niezabudowane działki rolne oznaczone numerami geodezyjnymi (...) o łącznej powierzchni 10,25 ha, położone w miejscowości D., gmina K., powiat (...), województwo (...), za cenę 1.400.000 zł. Z § 3 wskazanego aktu wynika, że K. M. (1) nabył te działki z majątku osobistego. Wydanie przedmiotu sprzedaży, z wyjątkiem budynku mieszkalnego oraz częścią działki nr (...), nastąpiło w dniu zawarcia umowy. G. J. zobowiązał się wydać budynek mieszkalny z częścią działki nr (...) w terminie do dnia 31 sierpnia 2016 r. i w zakresie tego zobowiązania poddał się egzekucji wprost z tego aktu z art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. W dniu zawarcia umowy G. J. otrzymał kwotę 200.000 zł. Resztę ceny sprzedaży z kwoty 1.400.000 zł miał otrzymać w terminach do dnia 31 października 2015 r. oraz w terminie do dnia 31 stycznia 2016 r.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Stwierdził bowiem, że po stronie powoda brak jest interesu prawnego, w rozumieniu art. 189 k.p.c., w zgłoszeniu żądania ustalenia, gdyż rozstrzygnięcie ustalające nie wyczerpałoby pożądanej przez powoda ochrony prawnej. W tym kontekście Sąd Okręgowy powołał stanowisko Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, wyrażone w uzasadnieniu postanowienia, którym Sąd ten oddalił zażalenie powoda G. J. na postanowienie Sądu Okręgowego w Łomży z dnia 25 października 2018 r. w niniejszej sprawie, gdzie wskazano, że w dacie zawierania kwestionowanej umowy powodowi nie przysługiwało już prawo własności spornej nieruchomości, albowiem jej własność została przeniesiona aktem notarialnym z dnia 22 sierpnia 2015 r. na rzecz pozwanego K. M. (1). Okoliczność zaś, że powód nie otrzymał zapłaty za tę nieruchomość nie stwarza możliwości uznania powoda za jej właściciela. Zważając na powyższe, Sąd I instancji uznał, że nawet uprawomocnienie się wyroku ustalającego nie zakończyłoby definitywnie sporu między stronami.

Niezależnie od stwierdzenia braku istnienia interesu prawnego po stronie powoda, Sąd Okręgowy ocenił stanowisko pozwu pod kątem nieważności umowy z dnia 29 kwietnia 2016 r., rep. A: (...) i uznał, że powództwo nie było zasadne również z tej przyczyny.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanym z urzędu Sąd I instancji rozstrzygnął w oparciu o przepisy Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U.2019.18 t.j.) oraz Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U.2019.68 t.j.).

Uwzględniając trudną sytuację materialną powoda, na podstawie art. 102 k.p.c., Sąd Okręgowy odstąpił zaś od obciążania go brakującą opłatą od pozwu i pozostałymi kosztami procesu.

Apelację od tego wyroku złożył powód, który zaskarżył go w pkt I i zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie:

1) art. 233 § 1 k.p.c. polegające na:

a) zaniechaniu dokonania wszechstronnej oceny materiału dowodowego, w szczególności treści wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 11 lutego 2019 r., wydanego w sprawie o sygn. akt IV C 1209/17 wraz z jego uzasadnieniem i wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 15 maja 2018 r. wraz z uzasadnieniem, wydanego w sprawie o sygn. akt XXV C 1273/17, z których wynika, że pozwani małżonkowie S. i S. w toku ww. procesów zajmowali stanowisko zgoła odmienne niż te, jakie wyrazili zeznając w niniejszej sprawie, w szczególności co do tego, jaki zamiar przyświecał A. S. przy podpisywaniu aktu notarialnego nr rep. A: (...) (zgoda małżonka na dokonanie czynności prawnych) oraz co do umocowania M. S. (1) do dokonania czynności nabycia własności nieruchomości w imieniu męża,

b) zaniechaniu dokonania oceny początkowego złożenia przez pozwanych małżonków S. i S. oświadczeń o uznaniu powództwa, a następnie jego cofnięcia, podczas gdy należy domniemywać, że wspomniane zachowanie było skutkiem chęci poprawy ich sytuacji na potrzeby postępowań upadłościowych ich dotyczących, a nie faktycznym odzwierciedleniem rzeczywistych okoliczności co do wiedzy, jaką dysponowali przystępując do zawarcia kwestionowanej umowy z K. M. (1) na temat przedmiotu umowy i celu w postaci pokrzywdzenia powoda, jaki przyświecał K. M. (1),

c) pominięciu okoliczności wynikającej z treści wyjaśnień i zeznań powoda G. J. co do tego, że kwestionowana umowa stanowi czynność rażąco nieuczciwą i naruszającą jego interesy,

2) art. 189 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, wyrażające się w ustaleniu, że powód nie ma interesu prawnego w dochodzeniu ustalenia nieważności z mocy prawa umowy przeniesienia własności nieruchomości zawartej w dniu 29 kwietnia 2016 r. pomiędzy K. M. (1), S. S. (8), B. S. i M. S. (1) — w formie aktu notarialnego przed notariuszem A. G., (...)podczas gdy prawo do wytoczenia powództwa o ustalenie przysługuje nie tylko stronom kwestionowanej czynności prawnej, ale też osobom, na których sytuację prawną wpływa ważność lub nieważność czynności, zaś w przypadku nieważności czynności prawnej, sama możliwość dochodzenia zwrotu spełnionego świadczenia nie wyłącza interesu prawnego w domaganiu się ustalenia nieważności,

3) art. 58 § 2 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, wyrażające się w ustaleniu, że kwestionowana umowa nie pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego, podczas gdy zasługuje ona na negatywną ocenę moralną z uwagi na to, że narusza słuszne interesy powoda wobec nieuiszczenia na jego rzecz ceny za nieruchomości, stanowiące jej przedmiot przy jednoczesnym skierowaniu przez K. M. (1) przeciwko pozostałym pozwanym egzekucji ukierunkowanej na zaspokojenie się kosztem ww. nieruchomości, stojąc w opozycji do zasady współżycia społecznego w postaci zasady współżycia społecznego - zasady uczciwości obrotu i rozliczeń, a dodatkowo na skutek ww. czynności prawnej powstało uprawnienie w postaci prawa do przyjęcia ceny za nieruchomość, za którą sam pozwany K. M. (1) nie zapłacił całości ceny, co stanowić będzie wystąpienie stanu sprzecznego z zasadami współżycia społecznego.

Powód wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez ustalenie, że umowa przeniesienia własności nieruchomości zawarta w dniu 29 kwietnia 2016 r. pomiędzy K. M. (1), S. S. (1), B. S. i M. S. (1) — w formie aktu notarialnego przed notariuszem A. G.,(...)jest nieważna z mocy prawa. Domagał się nadto przyznania wynagrodzenia za postępowanie odwoławcze ustanowionemu po jego stronie pełnomocnikowi z urzędu.

W odpowiedzi pozwani A. S., B. S., M. S. (1) i S. S. (1) wnieśli o oddalenie apelacji powoda i zasądzenie od niego na rzecz każdego z pozwanego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie mogła odnieść skutku.

Na wstępie odnotowania wymaga, że Sąd Apelacyjny skorzystał z możliwości jaką przyznaje mu art. 374 k.p.c. i rozpoznał sprawę na posiedzeniu niejawnym. Po myśli bowiem tego przepisu, sąd drugiej instancji może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, jeżeli przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest niedopuszczalne, jeżeli strona w apelacji lub odpowiedzi na apelację złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że cofnięto pozew lub apelację albo zachodzi nieważność postępowania. W analizowanej sprawie żadna z tych przesłanek nie zachodzi. Mając natomiast na uwadze zarzuty sformułowane w apelacji powoda, stanowisko strony pozwanej, zaprezentowane w odpowiedzi na tę apelację, jak też ujawniony w sprawie materiał dowodowy, Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że przeprowadzenie rozprawy przed wydaniem wyroku nie było konieczne.

Przechodząc do oceny stanowiska apelacji w pierwszym rzędzie zauważyć trzeba, że na etapie instancji odwoławczej istota sporu sprowadzała się do zastosowania w sprawie art. 189 k.p.c., po myśli którego powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Skarżący wywodzi bowiem, iż błędnie uznał Sąd Okręgowy, że powód nie posiada interesu prawnego w ustaleniu, że umowa z dnia 29 kwietnia 2016 r., zawarta pomiędzy K. M. (1), S. S. (1), B. S. i M. S. (1) – w formie aktu notarialnego, przed notariuszem A. G. w Kancelarii Notarialnej w P. (...)jest nieważna.

Ustosunkowując się do tego stanowiska wskazać należy, że zgodnie z utrwalonym już stanowiskiem judykatury, interes prawny – w rozumieniu art. 189 k.p.c. – istnieje wówczas, gdy istnieje niepewność stosunku prawnego lub prawa, wynikająca z obecnego lub przewidywanego ich naruszenia lub kwestionowania. W orzecznictwie podkreśla się także, że powód ma interes prawny w żądaniu ustalenia, jeżeli powództwo o ustalenie istnienia prawa jest jedynym możliwym środkiem jego ochrony (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2012 r., III CSK 181/11). Ocena istnienia interesu prawnego musi zaś uwzględniać, czy wynik postępowania doprowadzi do wyjaśnienia niejasności i wątpliwości, co do danego stosunku prawnego. Ocena taka winna też uwzględniać czy wynik ten definitywnie zakończy spór na wszystkich płaszczyznach tego stosunku lub mu zapobiegnie, a zatem czy sytuacja strony powodowej zostanie jednoznacznie określona i czy wyrok uwzględniający powództwo będzie wystarczający do reaktywowania stanu prawnego. Interes prawny, wyrażający się w osiągnięciu konkretnych skutków prawnych w zakresie usunięcia niepewności sytuacji prawnej powoda, musi zostać poddany analizie przy założeniu uzyskania wyroku pozytywnego oraz przy analizie, czy w razie wydania orzeczenia negatywnego, powód może osiągnąć tożsamy skutek w zakresie ochrony swej sfery prawnej w innej drodze, za pomocą wniesienia powództwa na innej podstawie prawnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 r., II CSK 745/16).

Jak już zaakcentowano na wstępie, w analizowanej sprawie powód domagał się ustalenia nieważności umowy z dnia 29 kwietnia 2016 r., zawartej pomiędzy K. M. (1), S. S. (1), B. S. i M. S. (1) – w formie aktu notarialnego, przed notariuszem A. G. w Kancelarii Notarialnej w P. (Rep. A: (...)), na podstawie której pozwany K. M. (1) przeniósł na rzecz małżonków S. oraz S. po ½ części nieruchomości rolnej składającej się m.in. z zabudowanej działki rolnej, położonej w obrębie D., gmina K., powiat (...), województwo (...), oznaczonej numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 1 ha 1500 m ² oraz niezabudowanej działki, położonej w obrębie D., gmina K., powiat (...), województwo (...), oznaczonej numerem geodezyjnym (...) o powierzchni 6 ha 3200 m ² – a więc nieruchomości należących niegdyś do powoda, za które nie otrzymał on od pozwanego K. M. (2) umówionej ceny z tytułu sprzedaży tych nieruchomości. Lektura uzasadnienia apelacji prowadzi przy tym do wniosku, że przywrócenie stanu poprzedniego (a więc własności pozwanego K. M. (1) m.in. co do wskazanych nieruchomości) stworzyć ma po stronie powoda możliwość uzyskania zaspokojenia jego roszczenia o zapłatę owej ceny.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, powód nie zdołał jednak wykazać, by w drodze powództwa o ustalenie mógł uzyskać ochronę swych praw, a motywacja stanowiska apelacji ma w istocie abstrakcyjny charakter i sprowadza się w głównej mierze do przytoczenia wypowiedzi orzecznictwa, traktujących o powinności szerokiego pojmowania podmiotów uprawnionych do wystąpienia z powództwem z art. 189 k.p.c. I jakkolwiek w orzecznictwie widoczny jest pogląd, zgodnie z którym krąg takich osób określony został raczej szeroko, uwadze skarżącego umyka jednak, że judykatura podkreśla jednocześnie, iż nazbyt szerokie zakreślanie takiego kręgu nie jest właściwe, a to ze względu właśnie na przewidziane w ustawie procesowej pojęcie interesu prawnego.

Poza tym, z pola widzenia nie można tracić – a co zdaje się całkowicie pomijać skarżący – że wyrok ustalający nieważność objętej sporem umowy nie usunie niepewności w sytuacji prawnej powoda (w dalszym bowiem ciągu prawem własności do objętych tą umową nieruchomości dysponować będzie pozwany K. M. (1)), ani tym bardziej nie zakończy w sposób definitywny sporów między stronami, a wręcz przeciwnie – może spowodować jedynie mnożenie postępowań w przyszłości.

W tym stanie rzeczy słusznie przyjął więc Sąd Okręgowy, że po stronie powoda próżno szukać istnienia interesu prawnego w ustaleniu nieważności umowy datowanej na 29 kwietnia 2016 r., zawartej pomiędzy K. M. (1), S. S. (1), B. S. i M. S. (1) – w formie aktu notarialnego przed notariuszem A. G. w Kancelarii Notarialnej w P. (Rep. A: (...)).

Stwierdzenie zaś braku takiego interesu po stronie powodowej czyni zbędnym roztrząsanie dalszych – uwypuklanych w apelacji – okoliczności faktycznych, towarzyszących zawarciu niniejszej umowy, które miałyby znaczenie, gdyby skarżący miał interes prawny w żądaniu ustalenia jej nieważności. W tej sytuacji, bezprzedmiotowym było również rozważanie pozostałych zarzutów apelacji, dotyczących tej kwestii.

Nie znajdując więc podstaw do uwzględnienia apelacji powoda, Sąd Apelacyjny orzekł o jej oddaleniu na zasadzie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego rozstrzygnął zaś na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 8 oraz § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 265).

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej przez adw. E. L. postanowiono zgodnie z § 8 pkt 8 w zw. z § 16 ust. 1 pkt 2 oraz § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 18).

(...)