Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lutego 2014 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Mariusz Broda

Sędziowie: SO Magdalena Bajor-Nadolska

SO Rafał Adamczyk (spr.)

Protokolant: protokolant sądowy Agnieszka Baran

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 lutego 2014 r. w Kielcach

sprawy z powództwa A. D. i J. D.

przeciwko M. C.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego w Sandomierzu

z dnia 20 września 2013 r., sygn. I C 487/13

zmienia zaskarżony wyrok w całości i oddala powództwo.

II Ca 1565/13

UZASADNIENIE

Powodowie A. D.i J. D.domagali się zasądzenia od pozwanego M. C.kwoty 17992 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 12 kwietnia 2013 r. do dnia zapłaty - tytułem zwrotu nakładów na nieruchomość pozostającą we współwłasności stron.

Sąd Rejonowy w Sandomierzu nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 28 czerwca 2013 r., sygn. akt I Nc 1105/13 uwzględnił powództwo w całości. W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwany wniósł o oddalenie powództwa i obciążenie powodów kosztami procesu, zarzucając, że wbrew twierdzeniom powodów nie wszystkie koszty związane z remontem budynku przeznaczonego na prowadzenie działalności gospodarczej były ponoszone przez strony po połowie, gdyż większość prac remontowych typu malowanie pozwany wykonywał sam, co powinno zostać rozliczone.

Wyrokiem z dnia 20 września 2013 r. Sąd Rejonowy w Sandomierzu zasądził od pozwanego M. C.na rzecz powodów A. D.i J. D.solidarnie kwotę 17992 zł wraz z odsetkami ustawowymi w wysokości 13 % od dnia 12 kwietnia 2013 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 3317 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił, że umową w formie aktu notarialnego nr rep. (...), zawartą w dniu 21 marca 2009 r. W.i J. B.sprzedali pozwanemu M. C.oraz powodom J.i A.małżonkom D.na zasadzie wspólności ustawowej, po ½ części, prawo użytkowania wieczystego działki nr (...)o powierzchni 65 m ², położonej w S.przy ul. (...)/ róg (...), wraz z murowanym budynkiem handlowym o powierzchni zabudowy 29 m ², objętej księgą wieczystą Kw nr (...)Sądu Rejonowego w Sandomierzu za cenę w łącznej kwocie 37000 zł. Nabywcy uzgodnili, iż będą wspólnie dokonywać remontu zakupionego budynku, przystosowując go do prowadzenia działalności gastronomicznej (baru). Powód pomagał pozwanemu w grudniu 2011 r. przy pracach remontowych w barze, ocieplaniu ścian, malowaniu, wykonywaniu gładzi. Pozwany dokonywał zapłaty faktur za usługi i zakup materiałów budowlanych, a powodowie po zapoznaniu się z przedłożonymi fakturami zwracali pozwanemu przelewem połowę kosztów wynikających z poszczególnych faktur. A. D.i J. D.przekazali przelewem na rzecz M. C.następujące kwoty: 2127 zł w dniu 31 maja 2010 r. („na poczet działalności gospodarczej”), 500 zł w dniu 27 lipca 2010 r. („za dokonanie wylewki na działalność gospodarczą”), 600 zł w dniu 25 sierpnia 2010 r. („zapłata za hydraulikę - działalność gospodarcza”), 9085 zł w dniu 4 lutego 2011 r. (tytułem „rozliczenia kosztów działalności”), 1500 zł w dniu 3 czerwca 2011 r. (tytułem „rozliczenia kosztów działalności według stanu na 31 maja 2011 r.”), 3100 zł w dniu 23 sierpnia 2011 r. („na koszty działalności”), 1080 zł w dniu 8 listopada 2011 r. („tytułem: działalność gospodarcza”). Suma tych kwot wynosi 17992 zł. Po dokonanym remoncie budynku M. C.w grudniu 2011 r. zarejestrował jednoosobową działalność gospodarczą, którą rozpoczął z dniem 1 stycznia 2012 r. W pierwszym miesiącu powód J. D.pomagał pozwanemu w barze, a następnie pozwany samodzielnie prowadził działalność w wyremontowanym budynku i nie dzielił się zyskami z powodami. W tej sytuacji A. D.i J. D.zaproponowali M. C., aby zawarł z nimi umowę najmu lokalu i z tytułu ich udziałów we współwłasności płacił im czynsz w kwocie 600 zł miesięcznie, na co pozwany nie wyraził zgody. Powodowie wezwali pozwanego do zwrotu im kwoty 18742 zł przekazanej na poczet remontów związanych z założeniem działalności gospodarczej (kwota ta obejmowała również 750 zł uiszczone M. C.gotówką w dniu 30 czerwca 2010 r., jednak powodowie nie posiadali dowodu wpłaty tej kwoty i nie dochodzili jej w niniejszym procesie). Pozwany otrzymał wezwanie do zapłaty w dniu 12 kwietnia 2013 r.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że powodowie wykazali wysokość swoich wydatków poczynionych na remont budynku znajdującego się na wspólnej nieruchomości stron, a skoro pozwany zarejestrował działalność gospodarczą wyłącznie na siebie i nie wyraził zgody na rozliczenie się z powodami z uzyskanych przychodów oraz odmówił zapłaty czynszu i zawarcia z A. D. i J. D. umowy najmu połowy lokalu (stosownie do udziału, jaki przysługuje powodom), to zdaniem Sądu pierwszej instancji, roszczenie powodów było w pełni zasadne na podstawie art. 207 k.c.

Pozwany zaskarżył w całości wyrok Sądu Rejonowego, zarzucając:

- błąd w ustaleniach faktycznych w zakresie kwoty nakładów poczynionych przez strony na przedmiotowy lokal oraz co do podjęcia wyłącznie przez M. C.decyzji o zarejestrowaniu działalności gospodarczej tylko na pozwanego, a także co do przyczyn odmowy zapłaty powodom przez M. C.„czynszu najmu za część lokalu”,

- naruszenie prawa procesowego, które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia, a w szczególności niezastosowanie art. 5 w zw. z art. 212 § 1 k.p.c. oraz art. 344 § 2 zd. 2 k.p.c. poprzez nieudzielanie przez Sąd niezbędnych pouczeń pozwanemu występującemu bez fachowego pełnomocnika, zaniechanie informacyjnego przesłuchania pozwanego oraz przesłuchania ojca pozwanego, występującego w sprawie jako pełnomocnik M. C., a także nieuwzględnienie twierdzeń i dowodów, które M. C.chciał przedstawić w trakcie rozprawy, a które nie zostały przez niego zgłoszone – bez jego winy – w sprzeciwie od nakazu zapłaty.

Skarżący domagał się zmiany wyroku i zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów kwoty odpowiednio niższej, płatnej w 60 równych miesięcznych ratach oraz nieobciążania pozwanego kosztami procesu, ewentualnie wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Sandomierzu.

Powodowie domagali się oddalenia apelacji i zasądzenia kosztów postępowania apelacyjnego zgodnie ze złożonym spisem kosztów.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie, jednak z innych przyczyn niż wskazane w treści wniesionego przez pozwanego środka odwoławczego.

Sąd Rejonowy na podstawie przeprowadzonych dowodów dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, które Sąd Okręgowy akceptuje i przyjmuje za podstawę własnego rozstrzygnięcia. Trzeba przy tym zauważyć, że przedmiotem niniejszej sprawy nie był całokształt stosunków prawnych łączących strony w ramach współwłasności nieruchomości i związanych z tym rozliczeń, ale wyłącznie żądanie zwrotu dokonanych przez powodów nakładów na nieruchomość w łącznej sumie 17992 zł, wynikających z dokumentów przelewu tych kwot na rzecz pozwanego, których to faktów M. C.nie negował. Obowiązkiem Sądu jest prowadzenie postępowania dowodowego tylko na okoliczności mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 227 k.p.c., art. 217 § 3 k.p.c.), dlatego też podnoszone przez pozwanego w apelacji kwestie innych, niesprecyzowanych przedmiotowo i kwotowo w postępowaniu przed Sądem Rejonowym, nakładów na lokal, uzgodnień co do zarejestrowania działalności gospodarczej jedynie na M. C.oraz przyczyn odmowy zapłaty powodom przez pozwanego „czynszu najmu za część lokalu” nie miały wpływu na wyrok wydany przez Sąd pierwszej instancji. Sąd Rejonowy nie naruszył również wskazanych w apelacji przepisów prawa procesowego. Pozwany otrzymał wraz z odpisem nakazu zapłaty niezbędne pouczenia co do czynności procesowych, w tym co do przedstawienia zarzutów i dowodów oraz skutków wynikających z ich spóźnionego powołania (k. 15v). Przewidziane w art. 5 k.p.c. udzielanie pouczeń co do czynności procesowych nie daje podstaw do zastępowania przez sąd inicjatywy dowodowej stron (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 11 października 2000 r., II UKN 33/00, OSNP 2002/10/251). Sąd nie może też wskazywać stronie konieczności złożenia konkretnego wniosku dowodowego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 28 września 1999 r., II CKN 269/99, LEX nr 39112; wyrok Sądu Najwyższego z 13 grudnia 2001 r., IV CKN 1867/00, LEX nr 53101), a także wniosku o przeprowadzenie dalszych dowodów w celu podważenia ustaleń wynikających z dowodów już przeprowadzonych (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 30 kwietnia 1997 r., II UKN 79/97, OSNAPiUS 1998/2/58; z 13 maja 1997 r., II UKN 100/97, OSNAPiUS 1998/4/133; z 6 września 2000 r., II UKN 691/99, OSNP 2002/5/123). Zaniechanie informacyjnego wysłuchania pozwanego nie miało wpływu na treść rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji. Takie wysłuchanie, uregulowane w art. 212 k.p.c., nie stanowi dowodu, nie może zatem służyć weryfikacji twierdzeń, z których strony wywodzą skutki prawne. Sąd w oparciu o tę czynność procesową nie dokonuje ustaleń będących podstawą faktyczną późniejszego wyroku. Okoliczności dotyczące przekazania pozwanemu przez powodów kwoty 17992 zł tytułem zwrotu połowy kosztów remontu budynku znajdującego się na nieruchomości pozostającej we współwłasności stron zostały przyznane przez pozwanego (k. 56), co ograniczyło zakres i potrzebę prowadzenia postępowania dowodowego. Sąd nie mógł informacyjnie wysłuchać czy też przesłuchać w charakterze strony pełnomocnika pozwanego. Pełnomocnik zastępuje wprawdzie stronę w czynnościach procesowych, nie jest jednak stroną postępowania i swoją wiedzę na temat przedmiotu tego postępowania może komunikować jedynie jako świadek (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 25 czerwca 2008 r., III CSK 327/07, LEX nr 490474). Sąd Rejonowy nie naruszył też przepisu art. 344 § 2 zd. 2 k.p.c., dotyczącego sprzeciwu od wyroku zaocznego, gdyż taki wyrok nie był wydany w niniejszej sprawie.

Zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c., Sąd drugiej instancji rozpoznaje nie tylko zarzuty podniesione w apelacji, lecz w granicach zaskarżenia rozpoznaje sprawę, zatem poddaje ocenie prawnej istotne dla rozstrzygnięcia ustalenia faktyczne przez pryzmat odpowiednich przepisów prawa materialnego. Sąd ten - bez względu na stanowisko stron - powinien prawidłowo zastosować właściwe przepisy prawa materialnego, a tym samym usunąć ewentualne błędy prawne sądu pierwszej instancji, niezależnie od tego, czy zostały one wytknięte w apelacji. Granice apelacji wyznacza oznaczenie zaskarżonego wyroku oraz zakres zaskarżenia wyroku sądu pierwszej instancji, natomiast wnioski apelacji podlegają tylko rozważeniu przez sąd drugiej instancji, określając kierunek postępowania merytorycznego i kontroli sądu odwoławczego (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008/6/55; wyrok Sądu Najwyższego z 9 lutego 2007 r., I PK 222/06, OSNP 2008/11–12/159; wyrok Sądu Najwyższego z 9 maja 2013 r., II CNP 72/12, LEX nr 1360205).

Podstawowymi uprawnieniami związanymi ze współwłasnością są - obok rozporządzenia rzeczą wspólną przez wszystkich współwłaścicieli lub udziałem przez każdego z nich - współposiadanie tej rzeczy oraz korzystanie z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Ta zasada wyrażona w art. 206 k.c. znajduje rozwinięcie w przepisie art. 207 k.c. w odniesieniu do rozdziału między współwłaścicieli przychodów, jakie rzecz przynosi oraz partycypowania przez nich w wydatkach i ciężarach z tą rzeczą związanych. Stosownie do tego przepisu, pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów i w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki związane z rzeczą wspólną. Z tych reguł wynika z kolei, że współwłaściciel, który poniósł wydatki bądź dokonał nakładów na przedmiot współwłasności, może żądać od pozostałych współwłaścicieli zwrotu w częściach odpowiadających ich udziałowi. Powyższa zasada może ulec odpowiedniej modyfikacji, gdy dochodzi - w drodze umowy między współwłaścicielami czy też w drodze orzeczenia sądowego - do dokonania podziału rzeczy do korzystania, a więc do tzw. podziału quoad usum. Innym spotykanym w praktyce wyjątkiem od zasady rozliczenia nakładów w stosunku do wielkości udziałów we współwłasności rzeczy jest możliwość odmiennego uregulowania tej kwestii w drodze porozumienia pomiędzy współwłaścicielami, co jest dopuszczalne, bowiem postanowienia art. 207 k.c. mają charakter iuris dispositivi (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 8 stycznia 1980 r., III CZP 80/79, OSNC 1980/9/157 oraz uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 18 marca 1999 r., I CKN 928/97, LEX nr 36681). W niniejszej sprawie żaden z tych wyjątków nie zachodzi. Powódka potwierdziła, że kwota objęta żądaniem pozwu była przekazana na zakup materiałów budowlanych na remont budynku znajdującego się na wspólnej nieruchomości stron i stanowiła połowę wydatków poniesionych z tego tytułu, które w całości uiścił pozwany, a strony nie czyniły innych ustaleń co do sposobu zwrotu nakładów (k. 56v – 57 w zw. z k. 39v). Skoro powodowie i pozwany przed procesem rozliczyli nakłady na budynek w ten sposób, że każda ze stron poniosła połowę tych nakładów – stosownie do udziałów we współwłasności, to uwzględnienie zgłoszonego przez A. D.i J. D.żądania, aby M. C.zwrócił kwotę uiszczoną przez powodów z tego tytułu doprowadziłoby do sytuacji, w której wszystkie nakłady na nieruchomość poniósłby pozwany, co byłoby sprzeczne z przywołaną wcześniej regułą określoną w art 207 k.c. Wyrok Sądu Rejonowego narusza zatem powołany przepis prawa materialnego.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił w całości zaskarżony wyrok i oddalił powództwo.