Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 września 2016 r.

Sąd Okręgowy w Sieradzu – Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: S.S.O. Dagmara Kos

Protokolant: sekr. Joanna Wołczyńska – Kalus

po rozpoznaniu w dniu 31 sierpnia 2016 roku w Sieradzu na rozprawie

sprawy z powództwa I. K. (1)

przeciwko Z. K. (1) i Z. K. (2)

o stwierdzenie nieważności umowy

1.  oddala powództwo,

2.  zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Sieradzu na rzecz na rzecz adwokata T. W. kwotę 7.200,00 (siedem tysięcy dwieście) złotych tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu wraz z należnym podatkiem VAT w kwocie 1.656,00 (jeden tysiąc sześćset pięćdziesiąt sześć) złotych,

3.  nie obciąża powoda I. K. (1) kosztami postępowania w sprawie,

4.  zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Sieradzu na rzecz na rzecz adwokata P. Z. kwotę 7.200,00 (siedem tysięcy dwieście) złotych tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu wraz z należnym podatkiem VAT w kwocie 1.656,00 (jeden tysiąc sześćset pięćdziesiąt sześć) złotych.

Sygn. akt I C 262/15

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 18 maja 2015 r. skierowanym do Sądu Okręgowego w Sieradzu przeciwko pozwanym Z. K. (1) i Z. K. (2) powód I. K. (1) wnosił o ustalenie nieważności umowy darowizny z dnia 15 grudnia 1998 r. stwierdzonej aktem notarialnym Rep. A Nr (...) zawartej pomiędzy I. K. (2) a pozwanymi. W uzasadnieniu pozwu powód wskazywał, iż jego nieżyjąca już matka I. K. (2), będąca stroną tej umowy, w chwili jej zawarcia znajdowała się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli a przy tym złożyła oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby pozwanych, z którymi zawarła tę umowę.

(pozew- k.2-4, uzupełnienie pozwu- k.12)

W piśmie procesowym z dnia 12 maja 2016 r. pełnomocnik pozwanej Z. K. (1) wnosił o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów procesu według norm przepisanych. Wnosił też o przyznanie mu kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu i oświadczył, iż koszty te nie zostały uiszczone ani w całości ani w części.

(pismo procesowe pełnomocnika pozwanej- k.89-91)

Na rozprawie w dniu 31 sierpnia 2016 r. pełnomocnik powoda popierał powództwo i wnosił o zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu i oświadczył, że koszty te nie zostały uiszczone w całości ani w części. Pełnomocnik pozwanej natomiast wnosił o oddalenie powództwa podnosząc, iż powód nie posiada interesu prawnego w jego wytoczeniu i wnosił o zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanej i oświadczył, że koszty te nie zostały uiszczone w całości ani w części. Pozwany na rozprawie tej się nie stawił.

(protokół rozprawy- k.131-133)

S ąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Nieżyjąca już matka powoda I. K. (1) i pozwanego Z. I. K. była właścicielką nieruchomości położonej w Ł. oznaczonej numerem działki (...), z której to działki wydzielona została działka oznaczona numerem (...) o powierzchni 0,1525 ha zabudowana budyniem mieszkalnym, komórką i garażem.

(bezsporne, kserokopia wypisu aktu notarialnego Rep. A nr (...)- k.4-5)

W dniu 15 grudnia 1998 r. I. K. (2) i pozwani Z. K. (1) i Z. K. (2) zawarli w formie aktu notarialnego umowę, na mocy której I. K. (2) darowała im do majątku objętego wspólnością ustawową nieruchomość położoną w Ł. oznaczoną numerem działki (...) o powierzchni 0,1525 ha. Dla nieruchomości tej urządzona została w Sądzie Rejonowym w Łasku księga wieczysta KW nr (...), w której pozwani wpisani zostali jako współwłaściciele tej nieruchomości na prawach wspólności ustawowej.

(bezsporne, kserokopia wypisu aktu notarialnego Rep. A nr (...)- k.4-5, kserokopia odpisu z księgi wieczystej KW nr (...)- k.41)

I. K. (2) zmarła w 2004 r. Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po niej nie zostało przeprowadzone.

(bezsporne)

Ustalony stan faktyczny był pomiędzy stronami niesporny.

Sąd oddalił wnioski stron o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków S. K., A. G., R. K., M. S., R. G., K. G. i D. S., jako że okoliczności, które miały być ich zeznaniami udowadniane, nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia. Sąd oddalił też wniosek powoda o zwrócenie się do (...) Centrum (...) w P. i Zespołu (...) w Ł. o nadesłanie dokumentacji medycznej I. K. (2) na okoliczność stanu jej zdrowia i przyjmowanych przez nią leków oraz o zwrócenie się do Zespołu (...) w P. o nadesłanie dokumentacji medycznej I. K. (2) na okoliczność ordynowanych jej leków a także wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego lekarza psychiatry na okoliczność czy z uwagi na stan zdrowia w chwili zawarcia umowy darowizny I. K. (2) była w stanie rozpoznać znaczenie swoich czynów, czy była świadoma zawarcia umowy darowizny i czy mogła z dostatecznym rozeznaniem kierować swoim postępowaniem, uznając, iż dopuszczenie tych dowodów także nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W pozwie powód żądał ustalenia nieważności czynności prawnej w postaci umowy darowizny z dnia 15 grudnia 1998 r. stwierdzonej aktem notarialnym Rep. A Nr (...), wskazując na to, iż jego nieżyjąca już matka I. K. (2), będąca stroną tej umowy, w chwili jej zawarcia znajdowała się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli a przy tym złożyła oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby pozwanych, z którymi zawarła tę umowę. Swoje powództwo zatem powód opierał na podstawie art. 189 kpc, który stanowi, iż powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

Uwzględnienie powództwa opartego na przepisie art. 189 kpc wymaga spełnienia dwóch podstawowych przesłanek – istnienia interesu prawnego w żądaniu udzielenia ochrony prawnej przez wydanie wyroku ustalającego oraz istnienia bądź nieistnienia danego stosunku prawnego bądź prawa (w zależności od rodzaju żądania udzielenia ochrony prawnej). Obie przesłanki przy tym muszą być spełnione łącznie w dniu zamknięcia rozprawy.

Interes prawny zachodzi wówczas, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości. (porównaj wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 5 kwietnia 2007 r., III AUa 1518/05, LEX nr 257445, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 7 lutego 2014 r., I ACa 408/13, LEX nr 1437870). O występowaniu interesu prawnego w żądaniu ustalenia świadczy zatem możliwość stanowczego zakończenia w tym postępowaniu sporu między stronami, natomiast przeciwko jego istnieniu – możliwość uzyskania przez powoda pełniejszej ochrony w drodze innego powództwa. (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2013 r., III CSK 254/12, LEX nr 1353202).

W przedmiotowej sprawie poza sporem pozostaje fakt, iż dla nieruchomości objętej umową darowizny, której stwierdzenia nieważności powód żąda, jest urządzona księga wieczysta, w której jako współwłaściciele na prawach wspólności ustawowej właśnie na podstawie tejże umowy darowizny wpisani są pozwani. Powód powołując się na to, iż umowa darowizny zawarta pomiędzy jego nieżyjącą już matką a pozwanymi była nieważna w istocie chce wykazać, iż pozwani nie są współwłaścicielami na prawach ustawowych tej nieruchomości.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie, albo jest dotknięte wpisem nie istniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności. W przypadku zaistnienia podstaw do przyjęcia nieważności umowy przenoszącej własność na nowego nabywcę (umowa darowizny, sprzedaży, zamiany lub inna) w celu doprowadzenia do wyeliminowania skutków takiej umowy konieczne jest wytoczenie powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. W takiej sytuacji roszczenie procesowe (żądanie pozwu) należy oprzeć na art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, albowiem powództwo w takim kształcie (o uzgodnienie treści księgi wieczystej) jest dalej idące, niż oparte na treści art. 189 kpc powództwo o ustalenie nieważności umowy. Powództwo oparte o przepis art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece zapewnia powodowi skuteczniejszą i dalej idącą ochronę prawną, zaś ustalenie nieważności umowy staje się przesłanką rozstrzygnięcia o roszczeniu opartym na treści tego przepisu. Wskazany pogląd był systematycznie kształtowany w orzecznictwie i doktrynie i jest obecnie poglądem dominującym i utrwalonym. W doktrynie podnosi się, że w przeciwieństwie do powództwa ustalającego w art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece mamy do czynienia z merytoryczną zmianą wpisów o charakterze prawnomaterialnym, dla której ustalenie ich niezgodności z rzeczywistym stanem prawnym jest tylko przesłanką rozstrzygnięcia. Sąd Najwyższy natomiast stoi na stanowisku, że powód wytaczając powództwo przewidziane w art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece nie ogranicza się do żądania ustalenia, lecz żąda wprost uzgodnienia stanu prawnego wynikającego z księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Sąd rozpoznający takie powództwo nie bada więc w ogóle interesu prawnego powoda. (patrz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2006 r., III CZP 106/05, OSNC 10/06, poz. 160). Ponadto uznaje on, że powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym jest właściwym środkiem prawnym do rozstrzygnięcia sporu o to, której ze stron przysługuje prawo do nieruchomości objętej księgą wieczystą (patrz wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2004 r., II CK 152/04, nie publ.).

Mając na uwadze powyższe stwierdzić należy, że powód nie miał interesu prawnego w wytaczaniu powództwa opartego na art. 189 kpc, gdyż powinien wystąpić z dalej idącym powództwem o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oczywiście wykazując, iż jest następcą prawnym I. K. (2), czego w przedmiotowym procesie także nie wykazał. W ten sposób nie tylko przesądziłby o tym czy prawo własności nieruchomości mu przysługuje ale zlikwidowaliby stan niepewności co do swego prawa, gdyż nawet uwzględnienie jego powództwa opartego na art. 189 kpc nie spowodowałoby zmiany wpisu własności w księdze wieczystej, co mogłoby stanowić dla niego w dalszym ciągu stan zagrożenia.

Ustalając zatem, że powód nie ma interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności umowy darowizny z dnia 15 grudnia 1998 r., Sąd powództwo oddalił.

Ponieważ pozwani są współwłaścicielami nieruchomości, której dotyczyło powództwo, z istoty spornego stosunku prawnego wynikało, iż wyrok dotyczyć ma ich niepodzielnie. Stąd w myśl art. 73 § 2 kpc Sąd uznał, iż czynności podejmowane w procesie przez pozwaną są skuteczne wobec niedziałającego w nim pozwanego.

Z uwagi na to, iż przegrywający sprawę powód korzystał w przedmiotowej sprawie z pomocy adwokata świadczącego mu pomoc prawną z urzędu a nie pokrył on w żadnej części jego wynagrodzenia, Sąd zasądził od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Sieradzu na rzecz adwokata P. Z. wynagrodzenie w kwocie 7.200,00 zł ustalone stosownie do treści § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.) w zw. z § 22 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. poz. 1801) podwyższone na mocy § 2 ust. 3 wskazanego rozporządzenia z dnia 28 września 2002 r. o należny od niego podatek VAT w kwocie 1.656,00 zł.

Choć powód przegrał sprawę i jako taki powinien w myśl art. 98 kpc ponieść koszty procesu, to jednak Sąd zadecydował o nieobciążaniu go tymi kosztami, na co pozwala mu przepis art. 102 kpc. Sąd uznał bowiem, iż obciążeniu kosztami postępowania powoda, który samodzielnie sformułował żądanie pozwu a przy tym jest rencistą osiągającym niewielkie dochodu, sprzeciwiają się względy słuszności.

Konsekwencją nieobciążania powoda kosztami procesu było zasądzenie od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Sieradzu na rzecz adwokata T. W. świadczącego pomoc prawną z urzędu dla wygrywającej sprawę pozwanej, która nie pokryła w żadnej części jego wynagrodzenia, wynagrodzenia w kwocie 7.200,00 zł ustalonego stosownie do treści § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.) w zw. z § 22 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. poz. 1801) podwyższonego na mocy § 2 ust. 3 wskazanego rozporządzenia z dnia 28 września 2002 r. o należny od niego podatek VAT w kwocie 1.656,00 zł.