Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 kwietnia 2021 r.

Sąd Okręgowy w Suwałkach I Wydział Cywilny w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 15 kwietnia 2021 roku w Suwałkach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa D. T. (1)

przeciwko M. T. (1) i M. T. (2)

o obniżenie alimentów

oraz sprawy z powództwa M. T. (1) i M. T. (2)

przeciwko D. T. (1)

o podwyższenie alimentów

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Rejonowego w Suwałkach z dnia 8 lutego 2021 roku,

sygn. akt III RC 344/19

I.  Zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w pkt III. w ten sposób, że przyznaje adw. R. W. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Suwałkach tytułem nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej przedstawicielce ustawowej pozwanych głównych (powódek wzajemnych) kwotę 1.200,- (jeden tysiąc dwieście) złotych powiększoną o należny podatek VAT w sprawie z powództwa głównego oraz kwotę 60,- (sześćdziesiąt) złotych powiększoną o należny podatek VAT w sprawie z powództwa wzajemnego;

b)  w pkt IV. w ten sposób, że przyznaje adw. M. M. (1) od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Suwałkach tytułem nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi głównemu (pozwanemu wzajemnemu) kwotę 120,- (sto dwadzieścia) złotych powiększoną o należny podatek VAT w sprawie z powództwa głównego oraz kwotę 60,- (sześćdziesiąt) złotych powiększoną o należny podatek VAT w sprawie z powództwa wzajemnego oraz zwrot wydatków w kwocie 29,50 (dwadzieścia dziewięć 50/100) złotych;

II.  oddala obie apelacje w pozostałym zakresie;

III.  tytułem nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej przedstawicielce ustawowej pozwanych głównych (powódek wzajemnych) w postępowaniu apelacyjnym przyznaje adw. R. W. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Suwałkach kwotę 600,- (sześćset) złotych powiększoną o należny podatek VAT w sprawie z powództwa głównego oraz kwotę 60,- (sześćdziesiąt) złotych powiększoną o należny podatek VAT w sprawie z powództwa wzajemnego;

IV.  tytułem nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi głównemu (pozwanemu wzajemnemu) w postępowaniu apelacyjnym przyznaje adw. M. M. (1) od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Suwałkach kwotę 60,- (sześćdziesiąt) złotych powiększoną o należny podatek VAT w sprawie z powództwa głównego oraz kwotę 60,- (sześćdziesiąt) złotych powiększoną o należny podatek VAT w sprawie z powództwa wzajemnego.

SSO Małgorzata Szostak-Szydłowska SSO Joanna Walczuk SSO Agnieszka Kluczyńska

Sygn. akt I Ca 93/21

UZASADNIENIE

Powód D. T. (1) domagał się obniżenia zasądzonych od niego alimentów na rzecz małoletnich pozwanych M. i M. rodzeństwa T. z kwot po 600,- zł miesięcznie na każdą z ww. do kwot po 300,- zł miesięcznie. W uzasadnieniu wskazał, iż stan jego zdrowia pogorszył się, jest inwalidą I grupy ze względu na wzrok i pomimo że dodatkowo pracuje jako pracownik gospodarczy za kwotę najniższego wynagrodzenia nie jest w stanie łożyć alimentów w dotychczasowej wysokości.

Przedstawicielka ustawowa małoletnich pozwanych M. i M. J. B. T. wniosła o oddalenie powództwa.

Jednocześnie przedstawicielka ustawowa pozwanych wystąpiła z pozwem wzajemnym, w którym wniosła o podwyższenie alimentów należnych małoletnim z kwot po 600,- zł do kwot po 900,- zł miesięcznie wskazując, że potrzeby związane z utrzymaniem codziennym córek (w tym związane z ich licznymi schorzeniami) znacznie wzrosły, a zasądzone kwoty alimentów nie są wystarczające.

W odpowiedzi na pozew wzajemny powód (pozwany wzajemny) D. T. (1) wniósł o oddalenie powództwa wzajemnego w całości.

Sąd Rejonowy w Suwałkach wyrokiem z dnia 08 lutego 2021 r., sygn. akt III RC 344/19:

I.  oddalił powództwo główne;

II.  oddalił powództwo wzajemne;

III.  zasądził od Skarbu Państwa (kasy Sądu Rejonowego w Suwałkach) na rzecz adw. R. W. kwotę 73,80 zł, w tym kwotę 13,80 zł należnego podatku VAT tytułem wynagrodzenia za reprezentowanie przedstawicielki ustawowej małoletnich pozwanych (powódek wzajemnych) z urzędu;

IV.  zasądził od Skarbu Państwa (kasy Sądu Rejonowego w Suwałkach) na rzecz adw. M. M. (3) kwotę 73,80 zł, w tym kwotę 13,80 zł należnego podatku VAT tytułem wynagrodzenia za reprezentowanie powoda (pozwanego wzajemnego) z urzędu.

Z ustaleń faktycznych Sądu Rejonowego wynikało, że mocą prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach w sprawie sygn. akt I C 805/17 z dnia 30 listopada 2017 roku pomiędzy D. T. (1) a J. T. orzeczono rozwód i zasądzono jednocześnie od D. T. (1) alimenty na rzecz małoletnich córek M. i M. T. (2) w kwotach po 600,- zł miesięcznie na każdą z nich.

W dacie tegoż orzeczenia małoletnia M. T. (1) miała 11 lat, uczęszczała do szkoły, nie korzystała z dodatkowych płatnych zajęć. Już wtedy była dzieckiem niepełnosprawnym, słabowidzącym, z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego. Chorowała na niedoczynność tarczycy i miała wadę serca; pozostawała pod opieką poradni endokrynologicznej, kardiologicznej i okulistycznej. Z kolei małoletnia M. T. (2) miała 13 lat, cierpiała na refluks i wymagała specjalnej diety. Uczęszczała do szkoły podstawowej, nie korzystała z dodatkowych zajęć płatnych.

Sąd Rejonowy ustalił też, że matka małoletnich J. T. była zatrudniona na okres próbny w charakterze teleankietera za wynagrodzeniem w kwocie najniższej krajowej. Cierpiała ona na schorzenie kręgosłupa - przepuklinę w odcinku szyjnym. Wydatki związane z utrzymaniem mieszkania, wyżywieniem, zakupem ubrań i innych potrzebnych rzeczy kształtowały się na podobnym poziomie jak obecnie.

Ojciec małoletnich D. T. (1), tak jak obecnie, był osobą niewidomą z orzeczoną I grupą inwalidzką. Cierpiał na szereg innych chorób w postaci depresji, stan po zawale serca. Również, tak jak obecnie, utrzymywał się z wynagrodzenia za pracę w firmie (...)-ie w kwocie najniższej krajowej oraz z renty inwalidzkiej. Wydatki związane z utrzymaniem mieszkania ww. szacował na kwoty zbliżone do tych wskazanych w przedmiotowym postępowaniu. Małżonkowie już wówczas pozostawali w rozdzielności majątkowej małżeńskiej.

Ponadto Sąd Rejonowy ustalił, że małoletnia M. T. (2) ma obecnie 16 lat, uczy się, nie uczęszcza na dodatkowe płatne zajęcia. W dalszym ciągu cierpi na te same schorzenia co uprzednio (tj. nadciśnienie tętnicze, refluks), wymaga niskokalorycznej diety z uwagi na nadwagę, która była zdiagnozowana u niej jeszcze przed orzeczeniem o rozwodzie, podejrzewa się u niej cukrzycę.

Z kolei małoletnia M. T. (1) ma 14 lat, kontynuuje edukację szkolną, nie uczęszcza na dodatkowe płatne zajęcia. Uprzednio kwalifikowała się orzeczeniem o niepełnosprawności do dnia 29 lutego 2020 roku. Obecnie cierpi na otyłość i niedoczynność tarczycy.

Obecnie matka małoletnich J. T. ma 40 lat. W dalszym ciągu stwierdza się u niej znaczny stopień niepełnosprawności (tj. od dnia 23 września 2013 roku). Utrzymuje się ona z wynagrodzenia za pracę w Fabryce (...) w S. w wysokości około 1.850,- zł netto pracując jako wsparcie administracyjne. Otrzymuje także rentę socjalną i rentę rodzinną oraz dodatek pielęgnacyjny w wysokości łącznej około 2.922,01 zł brutto (1.842,- zł netto). Nie pozostaje w nowym związku, córki wychowuje sama. Zamieszkuje z małoletnimi we własnościowym mieszkaniu przy ul. (...) w S., na utrzymanie którego składają się następujące wydatki: czynsz i woda – 450,- zł, energia elektryczna – 130,- zł, Internet i telefon – około 280,- zł, leki – 200,- zł, kredyt hipoteczny – 719,- zł, kredyt gotówkowy – 1.084,- zł. Pobiera świadczenie wychowawcze w kwocie 1.000,- zł na obie małoletnie.

Ojciec małoletnich D. T. (1) obecnie ma 51 lat. Utrzymuje się z renty inwalidzkiej z tytułu utraty wzroku w kwocie około 1.240,- zł miesięcznie. Dodatkowo pozostaje w stosunku zatrudnienia w firmie (...) sp. z o.o. w S. za wynagrodzeniem około 2.600,- zł miesięcznie (po potrąceniach komorniczych otrzymuje kwotę około 1.000,- zł). Od dnia 12 marca 1990 roku ma ustalony stały znaczny stopień niepełnosprawności. Posiada jeszcze jedno dziecko w wieku 21 lat, na które ma zasądzone alimenty w kwocie 150,- zł. Koszty związane z utrzymaniem mieszkania ww. oszacował na następujące kwoty: czynsz – około 470,- zł, energia elektryczna – 50,- zł, telefon – 83,- zł, media – około 40,- zł. D. T. (1) wydaje na leki około 200,- zł miesięcznie, obecnie jest po drugim zawale. Nie przebywa w żadnym związku nieformalnym, nie posiada żadnego majątku.

W oparciu o ustalony powyżej stan faktyczny Sąd Rejonowy przyjął, że zarówno powództwo główne, jak i powództwo wzajemne, nie zasługiwały na uwzględnienie. Sąd ten w pierwszej kolejności powołał się na przepisy art. 138 k.r.o. i art. 135 § 1 k.r.o., zgodnie z którymi w razie zmiany stosunków każda ze stron może żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego. Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Przez zmianę stosunków rozumie się istotne zmniejszenie lub ustanie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego do alimentacji, albo istotne zwiększenie się usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, wobec czego ustalony zakres obowiązku alimentacyjnego wymaga odpowiedniego skorygowania.

W ocenie Sądu Rejonowego, porównanie sytuacji przedstawionej przez powoda D. T. (1) nie wskazuje, aby w istocie nastąpiła na tyle istotna zmiana stosunków, która mogłaby być podstawą do zmiany orzeczenia alimentacyjnego poprzez jego obniżenie do kwot po 300,- zł miesięcznie na każde z małoletnich dzieci. Powód w dalszym ciągu, tak samo jak i poprzednio, jest osobą z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności (nie orzeczono stopnia całkowitego), utrzymuje się z wynagrodzenia za pracę oraz świadczenia rentowego, nie ma żadnych innych, w tym małoletnich dzieci na swoim utrzymaniu, a jego stan majątkowy nie uległ w żaden sposób pogorszeniu. Koszty związane z utrzymaniem powoda i jego mieszkania także kształtują się na podobnym poziomie jak w momencie orzeczenia rozwodowego. Zdaniem tego Sądu, nie sposób też przyjąć, aby uzasadnione i adekwatne do wieku potrzeby małoletnich obecnie uległy zmniejszeniu i to do kwoty połowy obecnego świadczenia alimentacyjnego, skoro małoletnie w dalszym ciągu uczą się, potrzebują co oczywiste ubrań, wyżywienia, ale także zapewnienia innych równie ważnych potrzeb chociażby z zakresu kultury. Co więcej, osobiste starania matki o utrzymanie i wychowanie dzieci – choć obecnie ograniczone z uwagi na nastoletni wiek dziewczynek – w dalszym ciągu spoczywają na niej i wchodzą w zakres obowiązku alimentacyjnego.

Jednocześnie Sąd I instancji zaznaczył, że porównanie sytuacji przedstawionej przez przedstawicielkę ustawową małoletnich J. T. również obrazuje, iż w istocie nie nastąpiła na tyle istotna zmiana stosunków, która mogłaby być podstawą do podwyższenia orzeczenia alimentacyjnego. Niewątpliwie wraz ze wzrostem małoletnich powódek zwiększają się ich potrzeby związane chociażby z procesem dalszej edukacji, koniecznością zakupu nowych książek, przyborów szkolnych, co niesie za sobą konieczność ponoszenia zwiększonych wydatków. Jednakże – w ocenie tego Sądu – alimenty ustalone w dotychczasowej wysokości po 600,- zł miesięcznie (tj. łącznie po 1.200,- zł miesięcznie) w dalszym ciągu odpowiadają potrzebom uprawnionych w tym zakresie, tym bardziej, iż małoletnie już uprzednio cierpiały na identyczne schorzenia co obecnie, na co wskazują dołączone do akt zaświadczenia lekarskie i karty informacyjne ze szpitala w większości sprzed roku 2017 (sprzed orzeczenia rozwodowego). Nie sposób też – w ocenie tego Sądu – pominąć zobowiązania zawartego w pkt III. wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 30 listopada 2017 roku w sprawie sygn. akt I C 805/17, z którego to wprost wynika, iż kosztami utrzymania i wychowania małoletnich M. i M. T. (1) obciążone zostały obie strony, w tym matka małoletnich. Z kolei wzrost cen, wiek (dorastanie) córek, na które to okoliczności powoływała się przedstawicielka ustawowa małoletnich – obciąża zarówno ją jako matkę dzieci oraz ojca i nie mieści się w zakresie pojęcia „istotnej zmiany stosunków”. Oceniając sytuację majątkową przedstawicielki ustawowej małoletnich powódek w porównaniu do istniejącej w dacie poprzedniego orzekania Sąd I instancji stwierdził, iż nie uległa ona zasadniczej zmianie – bowiem nadal utrzymuje się ona z wynagrodzenia za pracę oraz ze świadczeń rentowych na poziomie nieco wyższym niż uprzednio. Ponosi wydatki związane z utrzymaniem mieszkania na bardzo zbliżonym jak poprzednio poziomie. Co prawda obecnie ww. dodatkowo korzysta z programu „500 plus”, lecz – wbrew twierdzeniom strony przeciwnej – nie może to mieć wpływu na końcowe rozstrzygnięcie w sprawie. Matka małoletnich nie jest też obciążona dodatkowymi zobowiązaniami finansowymi, albowiem już w dacie orzekania o rozwodzie wskazała, iż przeprowadza się z dziećmi do swojego mieszkania, a zatem rata kredytu hipotecznego była jej uprzednio znana. Wbrew twierdzeniom przedstawicielki ustawowej, stan zdrowia małoletnich nie zmienił się w zasadzie od czasu poprzedniego orzekania, tj. nie pogorszył się na tyle istotnie, co wymagałoby dodatkowych nakładów finansowych. Stan zdrowia przedstawicielki ustawowej małoletnich także nie uległ znaczącemu pogorszeniu, gdyż w dalszym ciągu jest ona osobą zaliczoną do grupy o znacznym stopniu niepełnosprawności (a nie całkowitym) i w żaden sposób okoliczność ta nie wpłynęła negatywnie na jej możliwości zarobkowania – nadal pozostaje w tym samym stosunku zatrudnienia.

Reasumując, Sąd Rejonowy nie znalazł powodów do zmiany świadczenia alimentacyjnego w kierunku pożądanym przez którąkolwiek ze stron postępowania. Zbyt krótki okres od poprzedniego rozstrzygnięcia w tym przedmiocie, zbliżona sytuacja finansowa, rodzinna i majątkowa obu rodziców oraz samych małoletnich do sytuacji sprzed dwóch lat uzasadniał – zdaniem tego Sądu – brak zasadności ingerencji poprzez podwyższenie lub obniżenie świadczenia alimentacyjnego na rzecz małoletnich M. i M. rodzeństwa T..

Rozstrzygnięcie o wynagrodzeniu pełnomocników ustanowionych obu stronom z urzędu Sąd I instancji uzasadnił treścią § 10 ust. 1 pkt 9) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 03 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2016 r. poz. 1714).

Apelacje od powyższego wyroku Sądu Rejonowego wniosły obie strony.

Powód (pozwany wzajemny) D. T. (1) zaskarżył wyrok w części, tj. w zakresie pkt I. i pkt IV., wnosząc o jego zmianę poprzez obniżenie alimentów zasądzonych prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 30 listopada 2017 roku w sprawie sygn. akt I C 805/17 na rzecz małoletnich M. i M. T. (2) w kwocie po 600,- zł miesięcznie do kwoty po 300,- zł miesięcznie, a także o zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz adw. M. M. (1) wnioskowanych przez nią nieopłaconych kosztów udzielonej powodowi (pozwanemu wzajemnemu) z urzędu pomocy prawnej w wysokości 250,90 zł (w tym 41,40 zł należnego podatku VAT) oraz zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz adw. M. M. (1) kosztów pomocy prawnej udzielonej przed Sądem II instancji według norm przypisanych. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie:

I.  prawa procesowego mające istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy w postaci art. 233 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, co doprowadziło do błędnego przyjęcia, że po stronie D. T. (1) nie nastąpiła na tyle istotna zmiana stosunków, która mogłaby być podstawą do zmiany orzeczenia alimentacyjnego poprzez jego obniżenie, gdzie w rzeczywistości: - zgodnie z kartą leczenia szpitalnego z dnia 14 listopada 2019 roku D. T. (1) przebył rozległy zawał serca ściany przedniej (ostry), pozostaje pod stałą opieką kardiologa, - zgodnie z kartą leczenia szpitalnego z dnia 17 grudnia 2018 roku D. T. (1) poddany został leczeniu szpitalnemu operacyjnemu żylaków kończyn dolnych z zapaleniem, - zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 12 lipca 2019 roku w przedmiocie sposobu spłacania zobowiązań D. T. (1) popadł w zadłużenie w szczególności przez wzgląd na wygórowane świadczenie alimentacyjne na rzecz małoletnich; co w konsekwencji pozwala na przyjęcie, iż sytuacja materialna, w tym realne możliwości zarobkowe powoda (pozwanego wzajemnego) z uwagi na zły i ciągle pogarszający się stan zdrowia i pogłębiające się zadłużenie uległy pogorszeniu, a tym samym można wskazać, iż doszło do istotnej zmiany stosunków uzasadniających zmianę orzeczenia alimentacyjnego;

II.  przepisów prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. § 10 pkt 1) ppkt 9) w zw. § 4 pkt 1) ppkt 2) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 03 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielanej przez adwokata z urzędu poprzez oddalenie wniosku pełnomocnika z urzędu o zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu we wnioskowanej wysokości, a tym samym uznanie, iż wynagrodzenie zasądzone w minimalnej wysokości jest adekwatne; gdzie w rzeczywistości: przedmiot rozpoznawanej sprawy wymagał od pełnomocnika z urzędu ustalenia zarówno okoliczności odnoszących się do powództwa głównego, jak i powództwa wzajemnego (a tym samym podjęcia czynności w zakresie dwóch różnych merytorycznie spraw), a nadto z uwagi na niepełnosprawność D. T. (1) (osoba niewidoma) pełnomocnik z urzędu celem przekazywania bieżących informacji o przebiegu sprawy, o treści składanych pism – za każdym razem podejmował z nim osobisty kontakt, co z kolei miało wpływ na poświęcony czas i zwiększony nakład pracy, a w konsekwencji pozwala na przyjęcie, iż pierwotny wniosek o zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu był zasadny;

III.  przepisów prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. § 2 ppkt 2) ww. rozporządzenia poprzez oddalenie wniosku pełnomocnika z urzędu o zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy z prawnej, obejmującego niezbędne i udokumentowane wydatki poniesione przez pełnomocnika z urzędu, wynikające z nadania przez pełnomocnika z urzędu przesyłek pocztowych, podczas gdy wydatek ten był niezbędny, gdyż pełnomocnik zobowiązany jest do bezpośredniej wymiany pism między profesjonalnymi pełnomocnikami, a nadto koniecznym było pozyskanie kontaktu z reprezentowanym w początkowej fazie postępowania sądowego.

Z kolei małoletnie pozwane (powódki wzajemne) M. i M. rodz. T. reprezentowane przez przedstawicielkę ustawową J. T. zaskarżyły wyrok Sądu Rejonowego w zakresie pkt II. i pkt III., domagając się jego zmiany poprzez uwzględnienie powództwa wzajemnego oraz zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz adw. R. W. kosztów nieopłaconej pomocy prawnej w kwocie 2.400,- zł netto, powiększonych o należny podatek VAT (ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania), zarzucając przy tym:

I.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 133 § 1 k.r.o. w zw. z art. 135 § 1 k.r.o., polegające na błędnym oddaleniu wniosku o zmianę obowiązku alimentacyjnego powoda (pozwanego wzajemnego) w sytuacji, gdy usprawiedliwione potrzeby małoletnich uległy zwiększeniu i pogorszył się ich stan zdrowia oraz zaniechanie uwzględnienia rzeczywistych możliwości zarobkowych D. T. (1) i pominięcie faktu, iż wyłącznie J. T. sprawuje opiekę nad małoletnimi, co doprowadziło do błędnego oddalenia powództwa wzajemnego;

II.  naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci § 10 ust. 1 pkt 9) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielanej przez adwokata z urzędu poprzez jego błędne zastosowanie i naruszenie jednocześnie § 10 ust. 1 pkt 9) i ust. 4 przez jego niezastosowanie polegające na pominięciu ustaleniu kosztów zastępstwa procesowego pełnomocnika z urzędu od wartości przedmiotu sprawy, co doprowadziło do błędnego ustalenia kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 60,- zł netto.

Małoletnie pozwane (powódki wzajemne) M. i M. T. (1) złożyły odpowiedź na apelację, w której domagały się oddalenia apelacji strony przeciwnej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacje stron zasługiwały na częściowe uwzględnienie jedynie w zakresie nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej stronom z urzędu, zaś w pozostałej części (co do powództwa głównego i powództwa wzajemnego), jako bezzasadne, podlegały oddaleniu.

Zasadniczo Sąd I instancji w sposób prawidłowy zebrał i ocenił zgromadzony materiał dowodowy oraz należycie ustalił stan faktyczny przedmiotowej sprawy. Sąd Odwoławczy podzielił i przyjął za własne poczynione dotychczas ustalenia uzupełniając je jedynie w zakresie pominiętych w przez Sąd Rejonowy, a podniesionych przez powoda (pozwanego wzajemnego), kwestii leczenia szpitalnego i przeprowadzonego wobec niego postępowania upadłościowego, a także co do faktu, że pozwany ma na utrzymaniu – poza pozwanymi (powódkami wzajemnymi) – także syna D. T. (2), na rzecz które płaci alimenty w kwocie 150,- zł miesięcznie. Fakt ten bowiem wynika z niezakwestionowanych przez pozwane (powódki wzajemne) zeznań powoda (pozwanego wzajemnego) - k. 447v. akt sprawy oraz postanowienia z k. 88. Ponadto Sąd Rejonowy w części trafnie wyjaśnił podstawę prawną orzeczenia z przytoczeniem właściwych przepisów prawa. Sąd Okręgowy ją również podziela za wyjątkiem dotyczącym rozstrzygnięć zawartych w pkt III. i IV. zaskarżonego orzeczenia, o czym mowa w końcowej części niniejszego uzasadnienia. Brak było zatem potrzeby ponownego przytaczania ustaleń faktycznych i wniosków Sądu Rejonowego, a odnieść się należało jedynie do zarzutów apelacji.

Zarzuty apelacji powoda (pozwanego wzajemnego) D. T. (1) dotyczyły naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez nienależytą i niewszechstronną – zdaniem skarżącego – ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego. Zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c., Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Ocena ta musi być zgodna z zasadami logiki, doświadczenia życiowego oraz uwzględniać całokształt materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie. W tym kontekście powód (pozwany wzajemny) podnosił pominięcie przez Sąd Rejonowy dowodów w postaci dokumentów kart leczenia szpitalnego z dnia 14 listopada 2019 roku i z dnia 17 grudnia 2018 roku oraz odpisu postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 12 lipca 2019 roku.

W odniesieniu do tych zarzutów wskazać należy, że wprawdzie wszystkie powyższe dokumenty zostały powołane przez Sąd Rejonowy jako podstawa ustaleń faktycznych, o czym świadczy przedostatni akapit in fine strony 3. uzasadnienia zaskarżonego wyroku (k. 459 akt sprawy), to istotnie fakty z nich wynikające nie zostały objęte ustaloną podstawą faktyczną rozstrzygnięcia. Uzupełniając zatem ustalenia faktyczne na podstawie pierwszych dwóch z ww. dokumentów, tj. kart leczenia szpitalnego (k. 361-366) Sąd Okręgowy przyjął, że powód (pozwany wzajemny) przeszedł w 2018 i 2019 r. dwie hospitalizacje podczas których zastosowano leczenie operacyjne żylaków kończyny dolnej prawej z usunięciem fragmentu żyły piszczelowej podczas hospitalizacji w dniach 17-20 grudnia 2018 r. oraz leczenie ostrego zawału serca w dniach 14-18 listopada 2019 r. W obu powyższych przypadkach wypisywano powoda (pozwanego wzajemnego) w stanie dobrym z zaleceniami: w dniu 20 grudnia 2018 r. - kontroli w poradni chirurgicznej i kompresoterapii, a w dniu 18 listopada 2019 r. - przyjmowania wypisanych leków i okresowej kontroli w poradni kardiologicznej. Jeżeli zaś chodzi o dokument w postaci odpisu postanowienia Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 12 lipca 2019 roku w sprawie sygn. akt VIII GUp 134/18 (k. 88), to na jego podstawie ustalić należy, że po ogłoszeniu upadłości powoda (pozwanego wzajemnego) D. T. (1) postanowieniem tym zobowiązano go do spłaty bieżących zobowiązań alimentacyjnych za okres lipiec – grudzień 2018 r. na rzecz D. T. (2) w kwocie 900,- zł w 36 miesięcznych ratach po 25,- zł oraz na rzecz pozwanych (powódek wzajemnych) M. T. (2) i M. T. (1) w kwocie 7.200,- zł zasadniczo w 33 ratach po 200,- zł miesięcznie, pozostałe zaś zobowiązania powstałe przed ogłoszeniem upadłości, za wyjątkiem zobowiązań alimentacyjnych, umorzono.

Powyższy ustalony uzupełniająco stan faktyczny nie prowadzi jednak, zdaniem Sądu Okręgowego, do odmiennych wniosków w zakresie oceny prawnej ani powództwa głównego, ani powództwa wzajemnego.

Przechodząc tym samym do zawartych w apelacjach argumentów dotyczących naruszenia prawa materialnego wskazać należy, że podstawą żądań obu stron był – jak prawidłowo przyjął Sad Rejonowy – przepis art. 138 k.r.o., zgodnie z którym w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia dotyczącego obowiązku alimentacyjnego. Przez zmianę stosunków należy przy tym rozumieć istotne zwiększenie się potrzeb uprawnionego lub ustanie, ograniczenie, albo zwiększenie się możliwości zarobkowych zobowiązanego do alimentacji, wskutek czego ustalony zakres obowiązku alimentacyjnego wymaga skorygowania. Zgodnie zaś z treścią art. 135 § 1 k.r.o., obowiązek alimentacyjny zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego. Przepis ten statuuje zasadę równej stopy życiowej dzieci i rodziców niezależnie od tego, czy pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym, czy żyją w rozłączeniu.

W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd I instancji słusznie w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony w sprawie uznał, że okoliczności podnoszone przez powoda (pozwanego wzajemnego) były niewystarczające dla żądanej przez niego zmiany (obniżenia) dotychczas obowiązującego obowiązku alimentacyjnego w aspekcie art. 138 k.r.o. Należy w tym miejscu zauważyć, iż od czasu wydania orzeczenia rozwodowego, zasądzającego alimenty na rzecz małoletnich minęło ponad 3 lata, jednakże obecne możliwości zarobkowe pozwanego nie odbiegają znacząco od tych, jakie posiadał on w dacie poprzedniego orzekania o tych świadczeniach. D. T. (1) już wówczas był osobą niewidomą i legitymował z tego tytułu od 2004 roku znacznym stopniem niepełnosprawności. Już w dacie rozwodu (w listopadzie 2017 r.) był też leczony na obturacyjny bezdech senny i podlegał leczeniu kardiologicznemu, w 2013 roku przeszedł zawał serca (dokumentacja medyczna, k. 6-8v, 11-16, 18-23v). Z uwagi na swój stan zdrowia był on już wtedy zmuszony do przyjmowania leków, prowadzenia zdrowego trybu życia i regularnego korzystania z publicznych poradni specjalistycznych. Obecnie, stan zdrowia D. T. (1) w tym zakresie uległ dalszemu pogorszeniu, skoro przeszedł on kolejny zawał serca i był operowany z powodu żylaków kończyny dolnej, a także stwierdzono skrzywienie przegrody nosowej (dokumentacja medyczna, k. 4-5v, 9-10v, 17, 24-24v, 361, 363-366).

Trudno jednak przyjąć za apelującym, aby wszystkie te schorzenia wpłynęły negatywnie na jego sytuację majątkową i zarobkową. W szczególności nie wykazano, aby powód (pozwany wzajemny) ponosił obecnie nieponoszone wcześniej wydatki na leczenie (płatne wizyty lekarskie, wyższe koszty zakupu lekarstw itp.). Jeżeli zaś chodzi o jego dochody, to D. T. (1) – jak sam przyznał – pracuje nadal w firmie (...) jako pracownik gospodarczy za wynagrodzeniem w wysokości 2.600,- zł brutto miesięcznie oraz otrzymuje rentę w wysokości około 1.240,- zł miesięcznie. Jego łączne wynagrodzenie jest więc minimalnie wyższe niż poprzednio z uwagi na dokonywaną corocznie waloryzację renty i wzrost najniższego wynagrodzenia regulowanego stosownymi przepisami. Z kolei jego usprawiedliwione potrzeby pozostały na niemalże tym samym poziomie – nadal jest on zobowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania mieszkania czy też kosztów związanych z jego codziennym funkcjonowaniem w postaci wyżywienia, środków czystości itp.

Także okoliczności dotyczące postępowania upadłościowego, jakie toczyło się wobec powoda (pozwanego wzajemnego), nie rzutują na obniżenie jego obecnych możliwości zarobkowych i majątkowych, skoro w wyniku tego postępowania powstałe przed ogłoszeniem upadłości zobowiązania powoda (za wyjątkiem zobowiązań alimentacyjnych) zostały umorzone, a zobowiązania alimentacyjne za okres od lipca do grudnia 2018 r. rozłożono na niskie raty (w sumie do kwoty po 225,- zł miesięcznie). W ocenie Sądu Okręgowego zatem, podnoszone przez powoda (pozwanego wzajemnego) okoliczności w zakresie, w jakim kwestionował on prawidłowość ich oceny prawnej nie były zasadne.

Przechodząc natomiast do apelacji pozwanych (powódek wzajemnych) przypomnieć należy, iż w ramach zarzutu naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 133 § 1 k.r.o. w zw. z art. 135 § 1 k.r.o. kwestionowały one ocenę Sądu Rejonowego w zakresie usprawiedliwionych potrzeb małoletnich, które zdaniem apelujących uległy zwiększeniu w związku z pogorszeniem ich stanu zdrowia, podnosiły błędną ocenę rzeczywistych możliwości zarobkowych D. T. (1) oraz zarzucały pominięcie oceny prawnej faktu, iż to wyłącznie J. T. sprawuje opiekę nad małoletnimi.

Wbrew zarzutom apelacji jednak Sąd Rejonowy orzekając o wysokości należnych pozwanych (powódkom wzajemnym) świadczeń uwzględnił osobiste starania ich przedstawicielki ustawowej, z którą stale zamieszkują, co wynika z pisemnych motywów zaskarżonego orzeczenia. Trafnie bowiem zwrócił uwagę, że wraz z dorastaniem córek (obecnie nastoletnich – 17 lat i 15 lat) zakres tych osobistych starań jest coraz bardziej ograniczony (tj. niższy niż w przypadku np. dziecka kilkuletniego). Rzutuje to na wyższy niż poprzednio jej udział finansowy w zaspokajaniu usprawiedliwionych potrzeb dzieci. Nie wykazano też, aby doszło do pogorszenia stanu zdrowia małoletnich skutkującego dodatkowymi, zwiększonymi wydatkami na leczenie. Sąd Okręgowy dostrzega, że zwłaszcza w przypadku młodszej z pozwanych M. T. (1) istnieje poważna niepełnosprawność (jest ona dzieckiem słabo widzącym, potrzebującym kształcenia specjalnego, a ponadto cierpiącym na niedoczynność tarczycy i wadę serca, a obecnie także otyłość), zaś u starszej z nich M. T. (2) stwierdzano szereg schorzeń: m.in. nadciśnienie tętnicze, refluks żołądkowo – przełykowy, nadżerkowe zapalenie dwunastnicy i także wymaga niskokalorycznej diety z uwagi na nadwagę. Rzecz jednak w tym, że schorzenia oby małoletnich istniały już w 2017 r., tj. w dacie poprzedniego orzekania o świadczeniach alimentacyjnych na ich rzecz. Przedłożona w niniejszej sprawie dokumentacja lekarska w większości pochodzi sprzed daty orzeczenia rozwodowego. Schorzenia te – same w sobie, bez wykazania związanych z nimi zwiększonych kosztów leczenia – nie mogły zatem być podstawą do podwyższenia świadczeń alimentacyjnych. Z kolei wyżej opisana sytuacja powoda (pozwanego wzajemnego) D. T. (1) wskazuje, że twierdzenia pozwanych (powódek wzajemnych) co do istotnego wzrostu jego możliwości zarobkowych nie przystają do ustalonych okoliczności faktycznych, prawidłowość których nie była przez apelujące kwestionowana (skarżące zarzuciły jedynie naruszenie prawa materialnego).

Tym samym, w ocenie Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy nie dopuścił się obrazy art. 133 § 1 k.r.o. w zw. z art. 135 § 1 k.r.o., ani też naruszenia art. 138 k.r.o., gdyż nie doszło do istotnego zwiększenia ich sprawiedliwych potrzeb ani do zwiększenia możliwości zarobkowych zobowiązanego do alimentacji.

Mając na uwadze powyższe, świadczenie alimentacyjne w wysokości po 600,- zł miesięcznie na rzecz każdej z małoletnich nadal odpowiada im potrzebom, zaś na przestrzeni ponad 3 lat (tj. od orzeczenia rozwodowego, zawierającego rozstrzygnięcie w przedmiocie alimentów do dnia orzekania w niniejszej sprawie) nie nastąpiła zmiana stosunków, która wpłynęłaby na podwyższenie czy to obniżenie alimentów. Stąd też należało przyjąć, że Sąd I instancji wywiódł prawidłowe wnioski, które skutkowały oddaleniem obu powództw (głównego i wzajemnego), a tym samym należało obie apelacje w tym zakresie oddalić, o czym Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o art. 385 k.p.c. w pkt II. wyroku.

Apelacje pełnomocników stron odniosły skutek jedynie w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej obu stronom przez adwokatów ustanowionych z urzędu. Sąd Okręgowy przyznał ze Skarbu Państwa na rzecz pełnomocników stron kwoty po 60,- zł (powiększone o należny podatek VAT) z powołaniem się na § 10 ust. 1 pkt 9 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 03 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielanej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2019 r. poz. 18).

Oceniając zarzuty stron dotyczące obrazy przepisów powyższego rozporządzenia podnieść należy, iż w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji Sąd ma obowiązek orzec o kosztach procesu (art. 108 § 1 k.p.c.), do których należy także wynagrodzenie przysługujące pełnomocnikowi z urzędu. Zasady ponoszenia kosztów procesu regulują przepisy kodeksu postępowania cywilnego, a o obowiązku ich ponoszenia decyduje przede wszystkim wynik sprawy (art. 98 k.p.c.). Wynagrodzenie pełnomocnika z urzędu pokrywa zatem przeciwnik procesowy strony korzystającej z pomocy pełnomocnika z urzędu, jeżeli przeciwnik ten przegrał sprawę, o ile Sąd nie postanowi inaczej.

W wysokość wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu w osobie adwokata reguluje prawidłowo powołane przez Sąd Rejonowy rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 03 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu. W sprawach alimentacyjnych, rozporządzenie to przewiduje dwie różne stawki należnego adwokatowi wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną z urzędu. Pierwszą z tych stawek określa § 10 ust. 1 pkt 9 ww. rozporządzenia stanowiąc, że opłata w sprawach o alimenty wynosi 60,- zł. Druga ze stawek w tego rodzaju sprawach – stosownie do treści § 10 ust. 4 – jest ustalana od wartości przedmiotu sprawy według zasad z § 8 rozporządzenia, ale znajduje ona zastosowanie jedynie jeżeli obowiązek zwrotu kosztów obciąża osobę zobowiązaną do alimentów.

W konsekwencji, zgodnie z art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 § k.p.c., obowiązek zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu stronie dochodzącej alimentów, obciąża osobę zobowiązaną do alimentów wówczas, gdy uzasadnia to wynik procesu, a więc zasadniczo, gdy osoba zobowiązana do powyższych świadczeń alimentacyjnych przegrywa sprawę. W takim przypadku na mocy § 10 ust. 4 w zw. § 8 wyżej powołanego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 03 października 2016 roku stawka minimalna wynagrodzenia adwokata jest obliczana od wartości przedmiotu sporu. Nie ma natomiast w takiej sytuacji znaczenia, czy faktycznie koszty procesu zostaną od strony zobowiązanej do alimentów zasądzone, czy na przykład Sąd uzna, że przeciwko obciążeniu tymi kosztami przegrywającego proces sprzeciwia się zasada słuszności (art. 102 k.p.c.). W § 10 ust. 4 ww. rozporządzenia chodzi bowiem – jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 października 2015 r. w sprawie III CZP 68/15 (OSNC 2016/10/117) – o obowiązek zwrotu kosztów w całości lub w części w sensie abstrakcyjnym.

Podkreślić też trzeba, że na koszty nieopłaconej pomocy prawnej składa się nie tylko opłata określona przepisami ww. rozporządzenia, lecz także niezbędne udokumentowane wydatki adwokata (§ 2 pkt 2) ww. rozporządzenia).

W niniejszej sprawie pełnomocnik małoletnich pozwanych (powódek wzajemnych) M. i M. rodz. T. w złożonej apelacji domagał się przyznania kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w stawce obliczonej od wartości przedmiotu sporu wynoszącej w obu rozpoznawanych sprawach (z powództwa głównego i z powództwa wzajemnego) po 7.200,- zł zgodnie z § 10 ust. 4 ww. rozporządzenia. Żądanie takie byłoby uzasadnione wyłącznie gdyby zostało oddalone powództwo główne i jednocześnie uwzględnione zostało powództwo wzajemne. Wynik sprawy był jednak inny, stąd też pełnomocnikowi pozwanych (powódek wzajemnych) przysługuje zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej w stawce określonej w § 10 ust. 4 w zw. z § 8 pkt 4 ww. rozporządzenia (tj. 1.200,- zł) jedynie w sprawie z powództwa głównego (gdzie obowiązek zwrotu kosztów spoczywa na powodzie głównym, którego powództwo oddalono) oraz w stawce określonej w § 10 ust. 1 pkt 9 ww. rozporządzenia (60,- zł) w sprawie z powództwa wzajemnego, które tom powództwo oddalono.

Z kolei powód główny (pozwany wzajemny) D. T. (1) przegrał sprawę w zakresie powództwa głównego i wygrał sprawę w zakresie powództwa wzajemnego. Jego pełnomocnikowi ustanowionemu z urzędu, jako pełnomocnikowi osoby zobowiązanej do świadczeń alimentacyjnych, zasadniczo przysługuje w obu przypadkach zwrot kosztów nieopłaconej pomocy prawnej w stawce określonej w § 10 ust. 1 pkt 9 ww. rozporządzenia, tj. po 60,- zł.

Pełnomocnik powoda głównego (pozwanego wzajemnego) domagała się jednak podwyższenia stawki minimalnej wskazując na wyższy niż przeciętnie w tego typu sprawach nakład pracy wynikający z niepełnosprawności powoda (pozwanego wzajemnego), co skutkowało koniecznością wyłącznie osobistego z nim kontaktu i przedłużeniem poświęconego mu czasu. Wobec tego, zasadnym było podwyższenie minimalnej stawki w myśl § 10 ust. 1 pkt 9 w zw. z § 4 ust. 2 pkt 1 i § 4 ust. 3 powyższego rozporządzenia do dwukrotności stawki minimalnej, tj. kwoty 120,- zł netto w sprawie z powództwa głównego. Łącznie z kosztami w sprawie z powództwa wzajemnego daje to kwotę 180,- zł netto, tj. 221,40 zł brutto zgodną ze złożonym spisem kosztów.

Ponadto Sąd Rejonowy odmówił także pełnomocnikowi powoda głównego (pozwanego wzajemnego) zwrotu poniesionych przez niego wydatków związanych z wysyłaniem pocztą pism procesowych w kwocie 29,50 zł. Wydatki te zostały w pełni udokumentowane poprzez złożenie kopii książki nadawczej i cennika usług Poczty Polskiej (k. 439-446). Stanowisko Sądu Rejonowego w tym zakresie było niezrozumiałe, a wniosek pełnomocnika w oparciu o § 2 pkt 2 ww. rozporządzenia podlegał uwzględnieniu w całości.

Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone orzeczenie w części rozstrzygającej o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokatów z urzędu, tj. pkt III. i pkt IV. na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. (pkt I. a) i pkt I. b)).

O nieopłaconych kosztach pomocy prawnej udzielonej przedstawicielce ustawowej pozwanych głównych (powódek wzajemnych) w postępowaniu apelacyjnym w zakresie powództwa głównego orzeczono w pkt III. na mocy § 10 ust. 4 w zw. § 8 pkt 4 w zw. § 16 ust. 1 pkt 1 i § 4 ust. 3 powołanego rozporządzenia, zaś w zakresie powództwa wzajemnego na mocy § 10 ust. 1 pkt 9 w zw. z § 16 ust. 1 pkt 1 i § 4 ust. 3.

O nieopłaconych kosztach pomocy prawnej udzielonej powodowi głównemu (pozwanemu wzajemnemu) w postępowaniu apelacyjnym w zakresie powództwa głównego i powództwa wzajemnego orzeczono w pkt IV. na podstawie § 10 ust. 1 pkt 9) w zw. z § 16 ust. 1 pkt 1) i § 4 ust. 3 powołanego rozporządzenia.

SSO Małgorzata Szostak-Szydłowska SSO Joanna Walczuk SSO Agnieszka Kluczyńska