Pełny tekst orzeczenia

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 404/20

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Okręgowego Warszawa–Praga w Warszawie z dnia 7 października 2020 r., sygn. V Ko 63/20 w sprawie K. B..

1.2. Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ inny

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☐

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

Sąd odwoławczy nie przeprowadzał postępowania dowodowego

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp. 1

Zarzut – obrazy prawa materialnego:

I.  obraza prawa materialnego w postaci art. 5 k.c. w zw. z art. 552 § 4 k.p.k. w zw. z art. 555 k.p.k. przez jego błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że podniesiony przez prokuratora zarzut przedawnienia roszczenia wnioskodawcy jest nie sprzeczny z zasadami współżycia społecznego w sytuacji, gdy z analizy akt sprawy wynika, iż wniosek ten nie mógł zostać złożony wcześniej, a izolacyjny środek zapobiegawczy był stosowany wobec wnioskodawcy niezasadnie z uwagi na uniewinnienie go od zarzucanych mu czynów;

II.  obraza przepisów postępowania w postaci art. 7 k.p.k. mającą istotny wpływ na treść wyroku polegającej na błędnej ocenie zeznań wnioskodawcy jako złożonego w toku rozprawy oświadczenia, a w konsekwencji uznanie, że wnioskodawca nie wykazał okoliczności odszkodowania i zadośćuczynienia, podczas gdy zeznania wnioskodawcy pomimo niepouczenia o odpowiedzialności karnej grożącej za składanie fałszywych zeznań przed wysłuchaniem zachowują walor środka dowodowego.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadne

☐niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

1.  Rację ma sąd pierwszej instancji, że w obecnie obowiązującym stanie prawnym, tj. od 5 października 2019 roku prokurator nie ma uprawnień do skutecznego podniesienia zarzutu przedawnienia. Uprawnienia takie posiada bowiem prezes odpowiedniego sądu, jako reprezentant Skarbu Państwa. Zgodnie z art. 117 § 2 k.c. po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Niewątpliwie roszczenia z tytułu odszkodowania i zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie są roszczeniami przeciwko Skarbowi Państwa, zatem to jego reprezentant może podnieść taki zarzut. Prokurator, występujący jako rzecznik praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego, nie jest podmiotem przeciwko komu przysługuje roszczenie. Obecnie wobec uregulowania kwestii reprezentacji Skarbu Państwa wszelkie oświadczenia odnoszące się do praw i obowiązków Skarbu Państwa mogą być składane przez jego reprezentanta, w tym przypadku prezesa Sądu Rejonowego w Nowym Dworze Mazowieckim.

2.  W tym kontekście nie sposób nie zauważyć, że czynności podjęte celem zawiadomienia strony o terminie rozprawy uniemożliwiły reprezentantowi Skarbu Państwa wzięcie udziału w toczącym się postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Zarządzenie o wyznaczeniu rozprawy w sprawie wnioskodawcy K. B. zostało wydane w dniu 10 sierpnia 2020 roku. Jej termin został wyznaczony na 7 października 2020 roku, godz. 12:30, o czym powiadomiono strony za wyjątkiem reprezentanta Skarbu Państwa. Zawiadomienie do Prezesa Sądu Rejonowego w Nowym Dworze Mazowieckim wraz z odpisem wniosku zostało wysłane faksem w dniu rozprawy o godz. 9:24 (trzy godziny przed rozprawą), co faktycznie uniemożliwiało mu wzięcie w niej udziału i przedstawienie stanowiska. Wobec oddalenia wniosku w całości środek odwoławczy nie został złożony, niemniej jednak w odpowiedzi na apelację przedstawiono stanowisko co do zarzutu przedawnienia. Stanowisko to, co oczywiste, nie mogło być przedmiotem rozważań sądu pierwszej instancji, a za takie nie sposób uznać stwierdzenia w uzasadnieniu, że podniesienie tego zarzutu (przez nieuprawniony podmiot) „nie dziwi i nie wydaje się sprzeczne z zasadami współżycia społecznego”. Zarzut pełnomocnika wnioskodawcy, odnoszący się do naruszenia art. 5 kodeksu cywilnego jest niezasadny, gdyż uprawniona strona nie podniosła zarzutu przedawnienia w tej sprawie.

3.  Zarzut drugi apelacji jest natomiast zasadny. Postanowieniem z dnia 13 lutego 1991 roku postępowanie w sprawie, w której wnioskodawca pozostawał tymczasowo aresztowany przez okres 1 roku, 1 miesiąca i 1 dnia zostało umorzone wobec niepopełnienia zarzucanych mu czynów. Tym samym wnioskodawca wykazał fakt niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania, co otwierało drogę do rozważań odnośnie odszkodowania i zadośćuczynienia. Nie sposób zgodzić się z rozstrzygnięciem sądu oddalającym wniosek w całości, w szczególności mając na uwadze argumentację przedstawioną w uzasadnieniu orzeczenia.

4.  Zarzut obrońcy co do wadliwości przeprowadzonego przez sąd pierwszej instancji postępowania dowodowego jest postawiony o tyle na wyrost, że postępowania tego w zasadzie nie przeprowadzono. W sprawach o odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu niewątpliwego tymczasowego aresztowania stosuje się co do zasady przepisy procedury karnej. Jedynie w kwestiach nieuregulowanych zastosowanie mają przepisy kodeksu postępowania cywilnego. W przepisach k.p.k. jest uregulowane postępowanie dowodowe w sposób pełny, tym samym nie ma podstaw do sięgania po procedurę cywilną w tym zakresie. Zgodnie z treścią art. 167 k.p.k. dowody przeprowadza się nie tylko na wniosek stron, ale także z urzędu. W przypadku braku aktywności stron obowiązek ustalenia prawdy materialnej spoczywa na sądzie.

5.  Nieprzeprowadzenie dowodu z zeznań wnioskodawcy, z uwagi na to, że taki wniosek nie został zgłoszony przez strony i odebranie od niego oświadczenia w trybie nieznanym procedurze karnej narusza w sposób oczywisty art. 167 k.p.k. Dalej twierdzenie, że „tego rodzaju oświadczenia w istocie nie mogą stanowić jakiegokolwiek dowodu w sprawie albowiem wnioskodawca wygłosił je nie tylko w swoim interesie ale też przed ich wygłoszeniem nie został pouczony o odpowiedzialności karnej grożącej za składanie fałszywych zeznań, a co za tym idzie, w tym trybie mógł złożyć dowolne oświadczenia, które w żadnym wypadku nie mogą być traktowane jako dowód” wskazuje wprost, że sąd sam dostrzega nie tylko wadliwość, ale także bezprzedmiotowość tego typu czynności. Po pierwsze nie wiadomo w jakim trybie karnoprocesowym zostało odebrane oświadczenie wnioskodawcy, zawierające w swej treści okoliczności odnoszące się do materii zastrzeżonej dla postępowania dowodowego. Po drugie złożenie takiego oświadczenia, co wynika z treści protokołu, zostało zainicjowane przez sąd. Po trzecie organem uprawionym i zobowiązanym w toku postępowania sądowego do pouczenia o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań jest sąd, tym samym stwierdzenia odnoszące się do tego braku nie obciążają w żaden sposób strony postępowania. O ile pełnomocnik wnioskodawcy, jak i sam wnioskodawca nie złożyli wniosku o przesłuchanie K. B. w charakterze świadka, o tyle obowiązek dopuszczenia takiego dowodu z urzędu spoczywał na sądzie. Wobec stosowania procedury cywilnej w kwestiach nieuregulowanych, powoływanie się przez sąd na art. 558 k.p.k. jest niezasadne. Dopuszczenie dowodu z zeznań wnioskodawcy z urzędu i przesłuchanie go, po stosownych pouczeniach, w charakterze świadka było obowiązkiem sądu. Tym samym nie powinno zastąpić tego dowodu odebranie w nieznanym trybie oświadczenia, które następnie zostało zakwalifikowane jako niemające jakiegokolwiek znaczenia w sprawie.

6.  Zasadna jest również apelacja zarzucającą błędność argumentacji sądu, o braku podstaw do przyznania zadośćuczynienia. Krzywdą w tym przypadku jest bowiem sam fakt niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania. W sprawie K. B. ta niesłuszność wynika z decyzji kończącej prowadzone przeciwko niemu postępowanie, to jest jego prawomocne umorzenie, z uwagi na niepopełnienie zarzucanego czynu.

7.  Nie można uznać, że stosowanie tymczasowego aresztowania, niewątpliwie niesłusznego, nie jest krzywdą a tym samym nie wymaga rekompensaty ze strony Skarbu Państwa. Wyrok taki dowodzi, że ponadroczne pozbawienie wolności młodego, 17 – letniego mężczyzny nie przyniosło żadnej szkody, było naturalną konsekwencją prowadzonego postępowania karnego, bez względu na jego finalne zakończenie. Tylko dlatego, że nie złożył stosownych wniosków dowodowych i jak to ujęto, „pewne informacje odnośnie krzywd i cierpień, jakich doznał w czasie i w związku z niewątpliwym niesłusznym tymczasowym aresztowaniem” wygłosił w zainicjowanym przez sąd, następnie pozbawionym waloru dowodowego, oświadczeniu.

8.  W oświadczeniu K. B. były informacje odnoszące się do rozmiaru krzywdy. Sąd nie musiał poszukiwać nieznanych dowodów, a czas poświęcony na odbieranie pozaprocesowych oświadczeń, mógł poświęcić na procesowe przesłuchanie wnioskodawcy w charakterze świadka. Dodatkowo zachowana byłaby nie tylko sprawność postępowania, co jest istotne dla stron, ale także nie powodowałoby sytuacji, że konieczność rozpoznawania sprawy przypadnie innemu sędziemu, co przy znanym Sądowi Apelacyjnemu z urzędu, znaczącym obciążeniu sądów, w tym Sądu Okręgowego Warszawa - Praga w Warszawie, byłoby niewątpliwie pożądane.

Wniosek

O uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Konieczność przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

Brak

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

Konieczność przeprowadzenia przewodu sądowego w całości

☒ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

Sąd uchylił się od przeprowadzenia postępowania dowodowego, do czego był zobowiązany.

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

Wobec sposobu procedowania przez sąd pierwszej instancji podstawowym zaleceniem jest rozpoznanie sprawy według zasad przewidzianych procedurą karną. Tok dotychczas podjętych czynności świadczy o tym, że sąd uchylił się od tej powinności. Postępowanie w tej sprawie winno zostać przeprowadzone, mając na uwadze uregulowania zawarte w art. 167 k.p.k., a przepisy kodeksu postępowania cywilnego winny być stosowane jedynie kwestiach nieuregulowanych w k.p.k. Koniecznym jest również powiadomienie o terminie rozprawy przedstawiciela Skarbu Państwa, tj. Prezesa Sądu Rejonowego w Nowym Dworze Mazowieckim w czasie umożliwiającym mu stawiennictwo i zajęcie stanowiska, które (w przypadku podniesienia zarzutu przedawnienia) winno być poddane ocenie sądu pod kątem art. 5 k.c.

5.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Brak

6.  PODPIS

Anna Kalbarczyk

Katarzyna Capałowska Sławomir Machnio

1.3. Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

Pełnomocnik wnioskodawcy

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

w całości rozstrzygnięcie oddalające wniosek

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☒

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☐

zmiana