Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia, 15 kwietnia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Świdnicy II Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący:SSO Grażyna Kobus

Sędziowie  :    SO Jerzy Dydo

SO Alicja Chrzan

Protokolant : Alicja Marciniak

po rozpoznaniu w dniu 15 kwietnia 2014 r. w Świdnicy

na rozprawie

sprawy z wniosku G. S.

przy udziale A. J., E. J., M. O., K. O. oraz S. C. (1)

o zmianę postanowienia spadkowego

na skutek apelacji G. S.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Ząbkowicach Śląskich

z dnia 20 grudnia 2013 r. sygn. akt I Ns 63/13

postanawia:

I oddalić apelację;

II zasądzić od wnioskodawcy na rzecz uczestnika S. C. (1) 60zł kosztów postępowania apelacyjnego.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 20 grudnia 2013 r. Sąd Rejonowy w Ząbkowicach Śląskich oddalił wniosek G. S.o zmianę postanowienia stwierdzającego nabycie spadku po Z. T.w sprawie I Ns 363/1 (pkt I) oraz zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestnika postępowania S. C. (1)kwotę 77 zł tytułem kosztów postępowania.

Sąd Rejonowy ustalił, że 22.04.2008 r. w S.zmarł S. C. (2), pozostawiając testament z dnia 04.10.2005 r., mocą którego spadek po nim objęła Z. T.. Spadkobierczyni zamieszkiwała ze zmarłym S. C. (2)przez wiele lat w mieszkaniu spadkodawcy położonym w S.przy ul. (...). Spadkodawca posiadał jedynego syna S. C. (1)zamieszkałego w K.. Postanowieniem z dnia 21.03.2009 r. w sprawie I Ns 35/09 Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze stwierdził nabycie spadku po S. C. (2)na rzecz Z. T..

Masa spadkowa po S. C. (2)obejmowała mieszkanie w S.przy ul. (...)oraz udział w nieruchomości zabudowanej położonej w W.. Z. T.mieszkanie w S.sprzedała sąsiadowi G. S.zamieszkałemu w tym samym budynku. G. S.wypłacił Z. T.kwotę ok. 40.000 zł, natomiast pozostałą cenę nabycia tj. ok. 140.000 zł spłacił wierzycielom S. C. (2), prowadzącym postępowanie egzekucyjne przeciwko spadkodawcy z tytułu niespłaconych kredytów oraz zobowiązań względem wspólnoty mieszkaniowej. Transakcję tę przeprowadzono dnia 02.11.2009 r. Z. T.udzieliła G. S.pełnomocnictwa do reprezentowania jej w postępowaniu administracyjnym i każdym innym w W.w związku z trwającą restytucją majątku rodziny S. C. (2)w (...) W., a następnie zbyła przysługujący spadkodawcy udział na rzecz nabywcy M. S..

S. C. (1)pozwem z dnia 16.09.2009 r. wniósł o zasądzenie od Z. T.zachowku początkowo w wysokości 98.349 zł, a po ostatecznym sprecyzowaniu pozwu w wysokości 164.849 zł. Pozew wniósł do Sądu Rejonowego w Jeleniej Górze, który sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Szczecinie. Sąd ten wyrokiem zaocznym z dnia 08.12.2010 r. zasądził od Z. T.dochodzoną pozwem kwotę wcześniej wydając postanowienie zabezpieczające zajmujące rachunek bankowy Z. T..

Z. T.po sprzedaży mieszkania w S.i załatwieniu spraw w W.wyjechała do Z., gdzie zmarła 22.02.2011 r. G. S.w dniu 08.07.2011 r. wniósł o stwierdzenie nabycia spadku po Z. T.na swoja rzecz na podstawie testamentu notarialnego z dnia 30.09.2009 r., w którym spadkodawczyni uczyniła go jedynym spadkobiercą swojego majątku.

Spadkobiercy ustawowi Z. T.złożyli oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłej bądź też nie kwestionowali jej testamentu.

Pierwszy termin rozprawy został wyznaczony na dzień 20.09.2011 r., gdzie obecny wnioskodawca złożył zapewnienie spadkowe. Trzy dni po posiedzeniu wpłynęło pierwsze pismo S. C. (1), w którym określił on spadkodawczynię jako swoją dłużniczkę dołączając stosowne dokumenty w tym kserokopię orzeczenia Sądu Okręgowego w Szczecinie.

Postępowanie spadkowe po Z. T.toczyło się do dnia 21.12.2011 r. kiedy to zapadło postanowienie o nabyciu praw spadkowych po niej przez wnioskodawcę G. S.. Późniejsze zaskarżenia tego orzeczenia skończyły się niepowodzeniem. Podstawą zmiany poglądu wnioskodawcy co do swojego sposobu dziedziczenia było otrzymane i odebrane przez niego pismo z Sądu Okręgowego w Szczecinie, w którym Sąd ten wezwał wnioskodawcę G. S.do zapłaty kosztów postępowania w sprawie I C 550/10 Sądu Okręgowego w Szczecinie.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sad Rejonowy uznał wniosek za bezzasadny. Wskazał, że zgodnie z treścią art. 1019 kc jeśli oświadczenie o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku złożone zostało pod wpływem błędu mają zastosowanie przepisy o wadach oświadczenia woli o ile są spełnione dalsze przesłanki, a to uchylenie się przed sądem i nowe oświadczenie spadkowe. W niniejszej sprawie wnioskodawca uczynił zadość dodatkowym wymogom, rozważenia wymagało natomiast czy pozostawał w niezawinionym przez siebie błędzie istotnym co do składu majątku spadkowego. Sąd I instancji zwrócił uwagę na fakt, że wnioskodawca odziedziczył po Z. T.majątek, który ta wcześniej odziedziczyła po S. C. (2). Majątkiem tym za swego życia Z. T.rozporządziła przy znaczącym udziale wnioskodawcy, który część tego majątku nabył, a część pomagał spieniężyć jej jako pełnomocnik - zdawał sobie zatem sprawę z sytuacji majątkowej swojej mandantki. Wnioskodawca, regulując sprawy majątkowe Z. T., potrafił wykazać się daleko idącą starannością, kiedy sprawdzał, jakie były jej zobowiązania i kiedy kupował mieszkanie w S.. Likwidował też wtedy hipoteki i inne zobowiązania obciążające tę nieruchomość. W tej sytuacji nie sposób przyjąć, że wnosząc sprawę spadkową po Z. T., nie zadał sobie trudu, aby zorientować się, jak ona przebiega i jakie sytuacje prawne powstały w toku jej rozpoznania. Pierwsze pismo S. C. (1)wpłynęło do akt sprawy spadkowej po Z. T.w dniu 07.10.2011 r., natomiast orzeczenie końcowe zapadło w dniu 21.12.2011 r. Wnioskodawca mógł zatem w każdej chwili zorientować się, że w sprawie pojawił się nowy element, a to żądający zachowku spadkobierca ustawowy S. C. (2).

Stojąc na powyższym stanowisku Sąd Rejonowy wskazał, że wniosek jest niezasadny także z tego powodu, że zgodnie z art. 88 kc uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia zawartego pod wpływem błędu, może odbyć się w ciągu roku, a w niniejszej sprawie wniosek złożony został po upływie roku. Jeśli bowiem przyjąć, że już od września 2011 r. istniała informacja w aktach I Ns 363/11 (karta 18) o długach spadkodawczyni, to złożenie niniejszego wniosku w dniu 28.01.2013 r. jest spóźnione.

Wnioskodawca w złożonej apelacji zarzucił :

I. naruszenie przepisów prawa procesowego:

1. błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że oświadczenie wnioskodawcy o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli pod wpływem błędu z 25 stycznia 2013 r. jest spóźnione, w sytuacji, kiedy z zeznań wnioskodawcy oraz akt sprawy Sądu okręgowego w Szczecinie, sygn. I C 550/10, w szczególności wezwania do zapłaty i potwierdzenia odbioru z 30 stycznia 2012 r. wynika, że o długach spadkowych powziął wiedzę dopiero po odebraniu powyższego wezwania, z którego wynikało, że jest traktowany jako spadkobierca po Z. T., w związku z czym składając powyższe oświadczenie dochował rocznego terminu do złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu,

2. naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. wyrażające się w dowolnej ocenie materiału dowodowego, w szczególności poprzez :

- dowolne uznanie przez Sąd I instancji, że wnioskodawca nie dołożył należytej staranności by zorientować się w zobowiązaniach finansowych spadkodawczyni Z. T., podczas gdy wszechstronna ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego, oparta o zasady logicznego rozumowania, zwłaszcza fakt, że wnioskodawca regulował sprawy majątkowe po Z. T., likwidował hipoteki i inne zobowiązania obciążające nieruchomości należące do spadkodawczyni uzasadnia przyznanie, że podjął wszelkie możliwe działania aby powziąć wiedzę o wszystkich zobowiązaniach wobec innych podmiotów,

- pominiecie przez Sąd I instancji faktu, że Sąd Rejonowy w Ząbkowicach Ślaskich prowadzący postępowanie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po Z. T., pod sygn. I Ns 363/11 nie zawiadomił wnioskodawcy o piśmie z dnia 23 września 2011 r., w którym S. C. (1)zgłosił się jako uczestnik postępowania, nie doręczył wnioskodawcy powyższego pisma oraz nie nadał przedmiotowemu pismu biegu w żaden inny sposób, wobec czego nie mógł on dowiedzieć się o roszczeniach S. C. (1)wobec Z. T.,

- pominiecie przez Sąd I instancji faktu, że Sąd Rejonowy w Ząbkowicach Śląskich prowadzący postępowanie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po Z. T. sygn. I Ns 363/11 zaniechał opublikowania ogłoszenia o wezwaniu spadkobierców zmarłej Z. T. pomimo uiszczenia przez niego w dniu 22 września 2011 r. zaliczki na koszty ogłoszenia o wezwaniu spadkobierców, o czym go nie poinformowano, w związku z czym pozostawał w usprawiedliwionym przeświadczeniu, że postępowanie spadkowe nie zakończy się przed upływem półrocznego terminu od opublikowania ogłoszenia,

II. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. :

1. art. 88 § 2 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, w sytuacji, gdy Sąd Rejonowy nie ustalił konkretnej daty, od której należało liczyć roczny termin do złożenia oświadczenia oraz nie wskazał, kiedy uprawnienie do złożenia owego oświadczenia wygasło,

2. art. 1019 k.c. w zw. z art. 84 k.c. poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy pozostawał on w istotnym niezawinionym błędzie co do stanu majątku należącego po spadkodawczyni, albowiem składając oświadczenie woli o przyjęciu spadku po Z. T.nie miał i nie mógł mieć wiedzy o jej zobowiązaniach wobec S. C. (1), mimo dochowania wymaganej należytej staranności.

Wskazując na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i orzeczenie zgodnie ze złożonym wnioskiem, ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów za obie instancje.

Podzielając w całości ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego Sąd Okręgowy zważył, co następuje :

Apelacja jest bezzasadna, choć nie wszystkie zgłoszone w niej zarzuty okazały się chybione. Zgodzić się bowiem należy ze skarżącym, że Sąd Rejonowy błędnie przyjął, jakoby roczny termin, o jakim mowa w art. 88 § 2 k.c., nie został przez niego dochowany. Początek biegu terminu z art. 88 § 2 k.c. liczy się od dnia wykrycia błędu przez błądzącego lub powzięcia wiadomości o takim błędzie. Początek tego terminu należy zatem liczyć od dnia, kiedy strona powodowa definitywnie, po sprawdzeniu wstępnej informacji, dowiedziała się, że informacja ta odpowiada prawdzie (vide : wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 02 września 2013 r., I ACa 47/13, LEX 1363296). Wnioskodawca podał, że o fakcie istnienia osoby uprawnionej do otrzymania zachowku, tj. S. C. (1)dowiedział się w dniu, w którym – jako spadkobierca dłużniczki Z. T.- otrzymał z Sądu Okręgowego w Szczecinie wezwanie do zapłaty kosztów sądowych zasądzonych wyrokiem z dnia 08 grudnia 2012 r. w sprawie I C 550/10 (k. 70 i 71). Skoro zaś wniosek o uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu spadku po Z. T.wpłynął do Sądu Rejonowego w dniu 28 stycznia 2013 r., to roczny termin został niewątpliwie zachowany. Równocześnie stwierdzić należy, że przepis art. 88 § 2 k.c. nie różnicuje podstaw uprawniających do złożenia takiego oświadczenia, wobec czego faktyczne dowiedzenie się przez spadkobiercę o istnieniu takie możliwości, również należy uznać za dopuszczalne.

Niemniej jednak naruszenie przez Sąd Rejonowy powołanego przepisu pozostaje bez wpływu na trafność zapadłego w sprawie rozstrzygnięcia. W orzecznictwie ugruntowanym jest pogląd w świetle którego zatwierdzenie przez sąd uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku spełnia przynajmniej dwie funkcje, mianowicie potwierdza wystąpienie błędu istotnego po stronie spadkobiercy w rozumieniu art. 1019 § 1 k.c. i jednocześnie stwierdza osiągnięcie skutku prawnego uchylenia się od przyjęcia lub odrzucenia spadku w pierwotnej postaci - art. 88 § 2 k.c. (vide : postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 07 listopada 2012 r., IV CSK 139/12, LEX nr 1274999). Wobec powyższego sam fakt, iż wnioskodawca wykazał dochowanie rocznego terminu do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu spadku, nie przesądza a priori o zasadności złożonego w sprawie wniosku.

Mając na uwadze całokształt zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w tym ten, który znajduje się w aktach I I Ns 363/11, nie sposób przyjąć, że spadkobierca dochował należytej staranności w ustaleniu czy spadek, który nabył na podstawie testamentu, nie jest obciążony długami. Jak zasadnie zauważył Sąd I instancji Z. T.udzieliła G. S.pełnomocnictwa materialnego do reprezentowania jej interesów majątkowych związanych z zaspokojeniem wierzycieli i spieniężeniem majątku, jaki nabyła na podstawie dziedziczenia testamentowego po S. C. (2)– ojcu uczestnika postępowania S. C. (1). Nawet zakładając zatem, że wnioskodawca dopiero w dniu 30 stycznia 2012 r. dowiedział się o istnieniu roszczenia o zachowek, to jednak dużo wcześniej – prowadząc sprawy spadkowe Z. T.– niewątpliwie posiadał wiedzę o tym, że uprawnionym do dziedziczenia z mocy ustawy po S. C. (2)jest jego jedyny syn S.. O ile wnioskodawca nie uzyskałby takich informacji jeszcze za życia spadkodawczyni (co zdaje się być wysoce wątpliwe), to o fakcie tym wnioskodawca powinien dowiedzieć się w trakcie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po Z. T., prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Ząbkowicach Śląskich w sprawie I Ns 363/11.

W tym miejscu należy odnieść się do zarzutów procesowych podniesionych w apelacji. Skarżący zarzucił bowiem, że nie został zawiadomiony, iż w toku wskazanego postępowania S. C. (1)złożył pismo z dnia 21 września 2011 r., w którym informuje o przysługującym mu w stosunku do Z. T.długu spadkowym. Stwierdzić jednak trzeba, że Sąd Rejonowy nie miał obowiązku doręczania tego pisma wnioskodawcy. S. C. (1)nie był uczestnikiem postępowania, nie ciążył zatem na nim obowiązek składania tego pisma w odpisach. O fakcie wpłynięcia takiej korespondencji Sąd mógł poinformować wnioskodawcę lub jego pełnomocnika na rozprawie, przy czym ci nie stawili się na żadną z tych wyznaczonych po dniu 20 września 2011 r. Sąd Okręgowy nie może też podzielić argumentacji skarżącego, jakoby jego nieobecność na kolejnych terminach rozpraw była wynikiem usprawiedliwionego przeświadczenia, że postępowanie w sprawie I Ns 363/11 nie zakończy się przed upływem półrocznego terminu związanego z publikacją ogłoszenia o wezwaniu spadkobierców (które ostatecznie zostało przez Sąd Rejonowy zaniechane, pomimo wpłaty przez wnioskodawcę zaliczki). O ile skarżący uznawał, że w toku tamtejszego postępowania Sąd Rejonowy dopuścił się uchybień procesowych, które miały wpływ na wynik postępowania, uprawniony był do wniesienia środka odwoławczego. Z akt sprawy I Ns 363/11 wynika jednak, że spadkobierca uchybił terminowi do złożenia apelacji, a jego wniosek o przywrócenie terminu do dokonania tej czynności procesowej został prawomocnie oddalony. W toku przedmiotowego postępowania nie jest zaś możliwa – zdaniem Sądu Okręgowego – ocena zarzutów procesowych, które de facto dotyczą prawomocnie zakończonego postępowania. Niemniej jednak wskazać trzeba, że to na wnioskodawcy, który nota bene reprezentowany był przez fachowego pełnomocnika, ciążył obowiązek zachowania należytej staranności w prowadzeniu postępowania sądowego. Miernikiem jej zachowania jest obiektywnie oceniana staranność, jakiej można wymagać od osoby właściwie dbającej o dwoje interesy związane z prowadzonym postępowaniem sądowym. Pomijając już osobiste stawiennictwo samego wnioskodawcy nie było przeszkód, aby o stanie sprawy, w szczególności o ewentualnych pismach, które wpłynęły do akt, informację zasięgnął pełnomocnik wnioskodawcy. Zupełnie zatem gołosłowne są zawarte w apelacji twierdzenia o dołożeniu przez wnioskodawcę aktów staranności w ustaleniu zobowiązań po spadkodawczyni w postępowaniu o stwierdzenie po niej spadku.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. O kosztach postępowania orzeczono w oparciu o art. 520 § 3 k.p.c.