Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 września 2021r.

Sąd Okręgowy w Suwałkach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 września 2021r. w Suwałkach

sprawy Z. Ł.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA w W.

o wysokość świadczeń służb mundurowych

w związku z odwołaniem Z. Ł.

od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA w W.

z dnia 2 sierpnia 2019 r. znak (...)

zmienia zaskarżoną decyzję i zobowiązuje Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji do przeliczenia emerytury Z. Ł., poczynając od 1 października 2017r., z pominięciem art. 15c ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t. jedn. Dz. U. z 2016r., poz. 708 ze zm.).

UZASADNIENIE

Decyzją z 2 sierpnia 2017 r. o ponownym ustaleniu wysokości emerytury, Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji ponownie ustalił wysokość emerytury Z. Ł. od 1 października 2017 r. W decyzji wskazano, że podstawę wymiaru świadczenia stanowi kwota (...)zł. Emerytura wynosi 61,58 % podstawy wymiaru. W wysokości emerytury uwzględniono podwyższenie łącznie o 5,29 % podstawy wymiaru. Łączna wysokość emerytury stanowi 61,58 % i wynosi (...)zł. Jednocześnie ogranicza się jej wysokość do (...)zł., to jest do przeciętnej emerytury ogłoszonej przez Prezesa ZUS. Tak obliczona wysokość emerytury wynosi (...)zł. a po potrąceniu składki na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości (...)zł i zaliczki na podatek dochodowy w kwocie (...)zł., wynosi (...)zł.

W decyzji powołano się na:

- art. 15c w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 708, z późn. zm. dalej jako ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, Ustawa 2016);

- otrzymaną z IPN informację Nr (...)z dnia 11 maja 2017 r.

Od powyższej decyzji odwołał się Z. Ł.. Zaskarżonym decyzjom zarzucił:

1) Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 2 Konstytucji RP, polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego świadczenia emerytalnego, co narusza zasadę ochrony praw nabytych i zasadę sprawiedliwości społecznej, a także zasadę zaufania obywatela do państwa i tworzonego przez nie prawa oraz niedziałania prawa wstecz, wynikające z zasady demokratycznego państwa prawnego.

2) Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 67 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego świadczenia emerytalnego, co stanowi nieproporcjonalne i nieuzasadnione naruszenie przysługującego prawa do zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego.

3) Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 30 oraz art. 47 Konstytucji RP w zw. z art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności polegające na naruszeniu mojej godności, prawa do ochrony czci, dobrego imienia, prawa do prywatności i prawa do poszanowania życia rodzinnego, poprzez przyjęcie, że moja służba w okresie przed 31 lipca 1990 r. stanowiła „służbę na rzecz totalitarnego państwa”, a tym samym arbitralne przypisanie mi - w akcie prawnym rangi ustawy - winy za działania związane z naruszeniami praw człowieka, których dopuszczali się niektórzy przedstawiciele władzy publicznej PRL oraz niektórzy funkcjonariusze organów bezpieczeństwa PRL, a do których w żaden sposób się nie przyczyniłem.

4) Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 32 ust. 1 w zw. z art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w zw. z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na nieuzasadnionym, dyskryminującym zróżnicowaniu moich uprawnień o charakterze majątkowym wynikających ze służby po roku 1990 i obniżeniu świadczeń emerytalnych należnych mi z tytułu tej służby, w stosunku do osób, które nie pełniły służby w okresie PRL, w sposób naruszający zasadę równości wobec prawa.

5) Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 45 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 i 2 Konstytucji RP oraz art. 42 ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. 6 ust. 2 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na zastosowaniu represji bez wykazania winy indywidualnej, zastąpienie w tym zakresie władzy sądowniczej władzą ustawodawczą i odwróceniu w ten sposób zasady domniemania niewinności przez uznanie wszystkich funkcjonariuszy będących w służbie przed 31 lipca 1990 r. za winnych działań zasługujących na penalizacje:

a w konsekwencji powyższych naruszeń:

6) Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 67 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w zw. z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w zw. z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na arbitralnym naruszeniu moich osobistych praw majątkowych i prawa do poszanowania mienia, które podlegają równej dla wszystkich ochronie, na skutek nieproporcjonalnego naruszenia mojego prawa do zabezpieczenia społecznego, co stanowi przejaw nieuzasadnionej represji ekonomicznej.

W oparciu o powyższe zarzuty wnosił o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie świadczenia emerytalnego w dotychczasowej wysokości.

Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. wniósł o oddalenie odwołania. Uzasadniając swoje stanowisko organ rentowy wskazał, iż zaskarżona decyzja została wydana na podstawie art. 15c w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 708, z późn. zm.) oraz otrzymanej z IPN informacji Nr (...)z dnia 11 maja 2017 r. o przebiegu służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy.

W piśmie procesowym z 24.09.2019 r. organ rentowy wniósł o zawieszenie postępowania w sprawie na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c., z uwagi na pytanie prawne Sądu Okręgowego w Warszawie z 24 stycznia 2018 r. w sprawie sygn. akt XIII 1 U 326/18 do Trybunału Konstytucyjnego. Sąd Okręgowy w Warszawie zwrócił się z pytaniem prawnym, czy art. 15c, art. 22a oraz art. 13 ust. 1 pkt l c w związku z art. 13b ustawy emerytalnej w brzmieniu nadanym art. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy w związku z art. 2 ustawy o zmianie są zgodne z art. 2, art. 30, art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP z uwagi na ukształtowanie regulacji ustawowej w sposób ograniczający wysokość emerytury i renty policyjnej, mimo odpowiedniego okresu służby, w zakresie w jakim dokonano tą regulacją naruszenia zasady ochrony praw nabytych, zaufania obywatela do państwa prawa i stanowionego prawa, niedziałania prawa wstecz, powodującego nierówne traktowanie części funkcjonariuszy w porównaniu z tymi, którzy rozpoczęli służbę pierwszy raz po 11 września 1989 r., skutkując ich dyskryminacją, oraz czy art. 1 i 2 ustawy o zmianie są zgodne z art. 2, art. 7, art. 95 ust. 1, art. 96 ust. 1, art. 104, art. 106, art. 109 ust. 1, art. 119, art. 120 oraz art. 61 ust. 1 i 2 Konstytucji RP (aktualnie postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym toczy się pod sygn. akt P 4/18).

Odwołujący sprzeciwił się wnioskowi o zawieszenie postępowania. Sąd nie uwzględnił wniosku organu rentowego w tym zakresie, uznając prawo odwołującego do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie.

Wyrokiem z 19.12.2019 r. Sąd Okręgowy uwzględnił odwołanie i zmienił zaskarżoną decyzję.

Pełnomocnik Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji złożył apelację od wyroku Sądu Okręgowego, zaskarżając wyrok w całości.

Apelacja została uwzględniona w tym zakresie, że zaskarżony wyrok uchylono, a sprawę przekazano Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. W ocenie Sądu Apelacyjnego, zawartej w uzasadnieniu orzeczenia, stanowisko Sądu pierwszej instancji o braku podstaw do obniżenia Z. Ł. wysokości świadczenia emerytalnego jest przedwczesne i niepoprzedzone żadnymi ustaleniami faktycznymi. Wydanie prawidłowego rozstrzygnięcia w sprawie wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego, w szczególności z uwzględnieniem zasad wyrażonych w uchwale Sądu Najwyższego - Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego (Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych) z dnia 16 września 2020 r. sygn. III UZP 1/20, wydanej już po zaskarżonym wyroku.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy:

Sąd ustalił, co następuje:

Z. Ł., urodzony (...), ukończył Technikum (...)w W. w styczniu (...) r. Zasadniczą służbę wojskową odbywał od 29.04.1975 r. do 18.07.1975 r., a następnie do 28.04.1977 r. w jednostkach Milicji Obywatelskiej. Odbywał tam zasadniczą służbę wojskową – (...). Zgłosił się do tej służby sam. Przez 3 miesiące był w (...), a potem został przeniesiony do W. do jednostki (...). Był żonaty i miał małe dziecko i zależało mu na tym, żeby służbę odbywać blisko W.. Był pisarzem (...), większość czasu spędzał w gabinecie dowódcy, pisał rozkazy dziennie, wystawiał przepustki, które dowódca podpisywał. Jego jednostka zajmowała się głównie ochroną meczów piłkarskich na stadionie (...). Nie brał udział w wydarzeniach (...). Kompania, w której służył odwołujący, była zakwaterowana w P., nie na terenie garnizonu w W., wspomagała pomniejsze posterunki, pełniła też służbę w W.. IPN nie wykazał służby w (...), jako służby na rzecz totalitarnego państwa.

Po odbyciu służby wojskowej ubiegał się do pracy w Milicji. Miał pracować w komendzie dzielnicowej w Ś., ale zaproponowano mu pracę w MSW. Uznał, że to będzie praca bez munduru, może detektywistyczna, a nie w mundurze na komendzie. Podanie o przyjęcie do służby złożył do Dyrektora Departamentu Kadr Ministerstwa Spraw Wewnętrznych 7.03.1977 r. Do służby w organach MSW został przeniesiony 29.04.1977 r., po przeprowadzeniu postępowania sprawdzającego. Zatrudniony został jako (...). Od 18.07.1978 r. mianowany funkcjonariuszem stałym. Odbył przeszkolenie w Szkole (...), co potwierdza świadectwo ukończenia szkoły wystawione 14.07.1980 r.

Służba w(...)polegała na obserwacji zewnętrznej. Interesowano się szczególnie kierunkiem amerykańskim - ambasadą, akredytowanymi dyplomatami. Zlecenia na obserwację wydawał (...) Dyplomaci byli selekcjonowani pod względem wywiadowczym. Wywiadowcy dostawali zadania na obserwację, np. attaché kulturalnego, prowadzili go do pracy, po wyjściu z pracy obserwowali aż do pójścia spać, co robi, gdzie przebywa, z kim przebywa, wykonywali dokumentację fotograficzną, pod koniec lat 80 wideo. Mieli dokumentować spotkania czy szczególne zachowania tzw. "figuranta". Nie mieli żadnego kontaktu z obserwowanym, bo w zasadzie była to obserwacja tajna. Taka osoba nie powinna wiedzieć, że jest obserwowana. Później pracował też szkoląc nowych wywiadowców. Młodzi adepci wywiadu uczyli się fachu, szkolący ich obserwowali, a oni mieli za zadanie wykryć obserwację, starali się wyjść spod obserwacji, żeby nie zwracać uwagi. Musieli umieć wykonać bez obserwacji swoje zadania. Był na stanowisku starszego wywiadowcy, potem prowadził samochody służbowe, pracował jako wywiadowca uniwersalny. Potem był wyznaczany jako osoba odpowiedzialna za pracę. Pod koniec służby pełnił obowiązki kierownika zmiany. Nie podejmował działań prześladowczych, niezgodnych z prawem, nie fabrykował fałszywych dokumentów.

W związku z sytuacją rodzinną w 1988 r. zwolnił się na własną prośbę. Był kierowany do (...), ale w wyniku różnych zdarzeń w rodzinie, uniemożliwiono mu dalsze podnoszenie kwalifikacji. Nie widział drogi awansu, a praca stała się dosyć uciążliwa - na 3 zmiany, od wczesnych godzin do momentu płożenia się spać figuranta, w niedziele, święta, w porze nocnej, rozregulowująca tryb życia, męcząca. (zeznania odwołującego w charakterze strony k. 152-153)

Z. Ł. został odznaczony odznaką resortową za zasługi w ochronie porządku publicznego: brązową w 1976 r. i srebrną w 1985 r. Jak zeznał, dostał te odznaczenia w związku ze służbą, bez szczególnych zasług, 90% kompanii takie odznaczenia otrzymało.

Z. Ł. został zwolniony ze służby z dniem 30.11.1988 r. na własną prośbę. W rozkazie personalnym wskazano wówczas wysługę lat do celów odprawy na dzień zwolnienia: 13 lat 4 miesiące i 13 dni (odpisy akt osobowych – koperta 47 i 60).

Po zwolnieniu ze służby, był zatrudniony od 5.01.1989 r. do 15.06.1996 r., łącznie okres składkowy wyniósł 10 lat 9 miesięcy i 22 dni.

W 1996 r. zgłosił się do Z. Ł. L. K., (...), z propozycją powrotu do(...)w takim samym charakterze, w jakim pracował wcześniej, ale w nowej służbie - w (...). Przed powrotem do służby był sprawdzany, również sprawdzano okres pracy w (...). Od 17.06.1996 r. Z. Ł. podjął służbę w (...)– do 28.06.2002 r. i w (...)do 31.01.2007 r. Wrócił na stanowisko(...), po przejściu procedur sprawdzających. Wykonywał dokładnie to samo, co poprzednio z tym, że przeciwnik się zmienił. Obserwacja skierowana była na ambasady krajów wschodnich. Rozszerzono też zadania na związane z przestępczością gospodarczą, zabezpieczeniem terrorystycznym, również krajów innych niż Polska. Praca stała się bardziej niebezpieczna (gangster to nie dyplomata). Wcześniej na służbie nie mieli uzbrojenia, w latach 90 do pracy z elementem przestępczym wywiadowcy byli uzbrojeni.

Łączny okres służby Z. Ł. w (...)i zasadniczej służby wojskowej wyniósł 12 lat 7 miesięcy i 14 dni, a okres służby na podstawie art.13b ustawy – 11 lat 7 miesięcy i 2 dni (zestawienie ZER MSWiA k. 4 akt rentowych).

Emerytura odwołującego podlegała obniżeniu w 2009 r. Świadczenie zostało obniżone w taki sposób, jak wszystkim z 2,6% na 0,7% za każdy rok służby. To był ten sam okres od 1977 r. do 1988 r. Odwoływał się od tej decyzji do sądu – bezskutecznie.

Sąd z urzędu zwrócił się do IPN Oddział w B. o przedstawienie struktury organizacyjnej komórki, w której pełnił służbę odwołujący w okresie 1977-1988, czyli (...), a następnie (...)w W., wskazanie stanowiska zajmowanego wówczas przez odwołującego, roli jaką wykonywał odwołujący przy powierzonych zadaniach, czynności, którymi się zajmował, informacji o ewentualnych danych osób bezprawnie inwigilowanych, poszkodowanych, prześladowanych przez odwołującego. Ponadto ewentualnie przedstawienie dowodów z prowadzonych spraw sądowych przeciwko pokrzywdzonym, w których odwołujący stawał w jakiejś roli. W odpowiedzi nadesłano kopie dokumentów dotyczące zakresu działania jednostki, w której pełnił służbę. Nie uzyskano natomiast żadnych informacji odnośnie indywidualnej aktywności Z. Ł. (pismo k. 156-157).

Zgodnie z Zarządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z 19.11.1973 r., (...)odpowiedzialne było za organizowanie i prowadzenie całokształtu działalności w zakresie obserwacji oraz wstępnego rozpoznawania operacyjnego osób i obiektów dla potrzeb jednostek operacyjnych resortu spraw wewnętrznych (k.159 i nast.). Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 2.09.1985 r. wskazywało, że (...)odpowiedzialne jest za organizowanie i prowadzenie całokształtu działań w zakresie obserwacji, dokonywanie wywiadów – ustaleń oraz wstępnego rozpoznawania i zabezpieczania operacyjnego dyplomatów, cudzoziemców i innych osób zleconych do kontroli obserwacyjnej zwanych dalej figurantami w ich miejscach zamieszkania i obiektach czasowego pobytu dla potrzeb jednostek operacyjnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (k.170 i nast.).

Jako istotne w sprawie należy uznać Zarządzenie (...)z 21.02.1986 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania (...)(płyta CD – koperta 206). Kierownictwo (...) stanowili: Dyrektor z zastępcami: do spraw obserwacyjno-operacyjnych, operacyjno-technicznych i polityczno-wychowawczych. W skład (...)wchodziły dwa wydziały. (...), gdzie zatrudniony został jako (...) i następnie (...)odwołujący, miał następującą strukturę organizacyjną: wydziałem kierował naczelnik i jego zastępca (obsługiwani przez dwuosobowy sekretariat), były dwa samodzielne stanowiska podlegające naczelnikowi: starszego inspektora ds. analiz i starszego wywiadowcy ds. ustaleń. Ponadto w skład wydziału wchodziły trzy zespoły operacyjne składające się ze starszego inspektora – kierownika zespołu (3 etaty), kierownika zmiany (10 etatów) i starszych wywiadowców (46 etatów). Podobną strukturę organizacyjną miał też (...) Z. Ł., jako (...), pracował w zespole operacyjnym na ściśle wykonawczym stanowisku, realizując zadania wydziału, czyli prowadzenie tajnych obserwacji na zlecenie i dokumentowanie faktów i zdarzeń w procesie realizacji zadań operacyjnych.

Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddziałowe Archiwum IPN w B. na podstawie zapisów znajdujących się w aktach osobowych, sporządził informację o przebiegu służby i poinformował, że Z. Ł. w okresie od 29 kwietnia 1977 r. do 30 listopada 1988 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa w myśl art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. d ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy. Ponadto nie podjął bez zgody i wiedzy przełożonych czynnej współpracy z osobami lub organizacjami działającymi na rzecz niepodległości Państwa Polskiego (k. 46 akt).

Z. Ł. nie kwestionował sporządzonej przez IPN informacji i potwierdził, że pełnił służbę zgodnie z zapisem zawartym w informacji IPN od 29.04.1977 r. do 30.11.1988 r. Nie zgodził się jednak z negatywną oceną tej służby, gdyż w jego ocenie obserwacja dyplomatów obcych państw, czym się zajmował, jest prowadzona w każdym kraju, niezależnie od ustroju. Odwołujący się nie kwestionował zawartego w zaskarżonych decyzjach sposobu wyliczenia wysokości emerytury w oparciu o zakwestionowane przepisy.

Decyzją z 1.03.2007 r. Zakład Emerytalno-Rentowy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji ustalił Z. Ł. prawo do emerytury policyjnej od daty zwolnienia, tj. 31.01.2007 r.

Zaskarżoną decyzją z 2 sierpnia 2017 r. o ponownym ustaleniu wysokości emerytury, Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji ponownie ustalił wysokość emerytury Z. Ł. od 1 października 2017 r. W decyzji wskazano, że podstawę wymiaru świadczenia stanowi kwota (...)zł. Emerytura wynosi 61,58 % podstawy wymiaru. W wysokości emerytury uwzględniono podwyższenie łącznie o 5,29 % podstawy wymiaru. Łączna wysokość emerytury stanowi 61,58 % i wynosi (...)zł. Jednocześnie ogranicza się jej wysokość do (...)zł., to jest do przeciętnej emerytury ogłoszonej przez Prezesa ZUS. Tak obliczona wysokość emerytury wynosi (...)zł. a po potraceniu składki na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości (...)zł i zaliczki na podatek dochodowy w kwocie (...)zł., wynosi (...)zł.

W decyzji powołano się na:

- art. 15c w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 708, z późn. zm. dalej jako ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, Ustawa 2016);

- otrzymaną z IPN informację Nr (...)z dnia 11 maja 2017 r.

Sąd zważył, co następuje:

Na wstępie należy wskazać, że 1 stycznia 2017 r. weszła w życie ustawa z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 2270, dalej jako ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, Ustawa 2016), na mocy której wprowadzono art. 13b ustalający katalog cywilnych i wojskowych instytucji i formacji, w których służba od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. jest uznawana za służbę na rzecz totalitarnego państwa. Ustawa zmieniająca wprowadziła także zasady ustalania wysokości policyjnej emerytury i renty inwalidzkiej nakazując stosowanie art. 15c i 22a ustawy. Przepisy te stanowią, iż w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2.01.1999 r., emerytura wynosi 0% podstawy wymiaru – za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art.13b i 2,6% podstawy wymiaru – za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art.13 ust.1 pkt 1, 1a oraz 2-4. Wysokość emerytury ustalonej zgodnie z tymi przepisami nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłacanej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (art. 15c).

Natomiast rentę inwalidzką ustaloną zgodnie z art. 22 zmniejsza się o 10% podstawy wymiaru za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b (art. 22a). Ustawodawca zobowiązał też organ rentowy do wszczynania z urzędu postępowania w przedmiocie ponownego ustalenia prawa do świadczeń i wysokości świadczeń stosownie do wyżej wymienionych przepisów (art. 2 ).

Po ponownym rozpoznaniu sprawy należy wskazać, że Sąd nie wycofuje się ze swego stanowiska zawartego w uzasadnieniu uchylonego wyroku, nie widzi jednak potrzeby ponownego przytaczania zawartych tam rozważań. Po wydaniu uchylonego orzeczenia, Sąd Najwyższy w Składzie Siedmiu Sędziów (Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych) w uchwale z dnia 16 września 2020 r. sygn. III UZP 1/20, wskazał jak powinno być oceniane kryterium "pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa”. Zgodnie z wytycznymi Sądu Apelacyjnego, przy rozpoznawaniu niniejszej sprawy należy uwzględnić zasady wyrażone we wskazanej uchwale Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy w uchwale III UZP 1/20 przyjął, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 2020 r., poz. 723) powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Sąd Najwyższy wskazał w uzasadnieniu cytowanej uchwały, że sądu powszechnego nie wiąże informacja o przebiegu służby wydana przez IPN w trybie art. 13a ust. 1 ustawy z 1994 r. W konsekwencji w razie stosownego zarzutu przeciwko osnowie informacji, sąd jest zobowiązany do rekonstrukcji przebiegu służby w konkretnym przypadku, na podstawie wszystkich okoliczności sprawy. W szczególności na podstawie długości okresu pełnienia służby, jej historycznego umiejscowienia w okresie od 22.07.1944 r. do 31.07.1990 r., miejsca pełnienia służby, zajmowanego stanowiska (§ 59 uzasadnienia uchwały). W tym zakresie Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na potrzebę sięgania do opinii służbowych funkcjonariuszy, uwzględniania ogólnych reguł dowodzenia: rozkładu ciężaru dowodu, dowodu prima facie, domniemań faktycznych, wynikających z informacji o przebiegu służby (§ 60). Wskazano, że przy ocenie zasadności objęcia konkretnej osoby zakresem ustawy okolicznością, której nie można pominąć jest sam fakt weryfikacji w 1990 r. (§ 92).

W ocenie Sądu Najwyższego nie każde nawiązanie stosunku prawnego w ramach służby państwowej wiąże się automatycznie z zindywidualizowanym zaangażowaniem bezpośrednio ukierunkowanym na realizowanie charakterystycznych dla ustroju tego państwa jego zadań i funkcji. Charakteru służby „na rzecz” państwa o określonym profilu ustrojowym nie przejawia ani taka aktywność, która ogranicza się do zwykłych, standardowych działań podejmowanych w służbie publicznej, to jest służbie na rzecz państwa jako takiego, bez bezpośredniego zaangażowania w realizacje specyficznych – z punktu widzenia podstaw ustrojowych – zadań i funkcji tego państwa, ani tym bardziej taka aktywność, która pozostaje w bezpośredniej opozycji do zadań i funkcji państwa totalitarnego (§ 82). W ocenie Sądu Najwyższego nie można zakładać, że każda osoba pełniąca służbę działała na rzecz totalitarnego państwa, gdyż niektóre funkcje związane były z realizacją zadań w zakresie bezpieczeństwa państwa, które są istotne w każdym jego modelu; niezależnie od tego komu była podporządkowana: służba w policji kryminalnej, ochrona granic (§ 95).

Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na potrzebę odróżnienia osób, które kierowały organami państwa totalitarnego, angażowały się w realizację zadań i funkcji państwa totalitarnego, nękały swych obywateli także na innym polu niż styk szeroko rozumianego prawa karnego, a więc tych podmiotów, których ocena jest zdecydowanie negatywna, od osób, których postawa nie pozostawała w bezpośredniej opozycji do zadań i funkcji państwa, lecz sprowadzała się do czynności akceptowalnych i wykonywanych w każdym państwie, także demokratycznym, bez skojarzeń prowadzących do ujemnych ocen. Inaczej każdy podmiot funkcjonujący w systemie państwa w tych latach mógłby się spotkać z zarzutem, że jego działanie, w ogólnym rozrachunku, było korzystne dla państwa totalitarnego (§ 90).

Sąd Najwyższy wskazał, że pojęcie „służby na rzecz totalitarnego państwa” sensu stricto: „powinno objąć lata 1944-1956 i wiązać się wyłącznie z miejscem pełnienia służby, o ile oczywiście nie zostaną wykazane przez zainteresowanego przesłanki z art. 15c ust. 5 ustawy z 1994 r. lub w informacji o przebiegu służby zostaną wskazane zostaną okoliczności z art. 13a ust. 4 pkt 3 ustawy z 1994 r.” (§ 93). Natomiast „pojęcie sensu largo obejmie zaś okres wskazany w art. 13 b, czyli łączy w sobie cechy okresu totalitarnego i posttotalitarnego (autorytarnego) oraz pierwszego okresu transformacji, to jest od utworzenia rządu T. M.. […] tak interpretowane pojęcie zostanie ukierunkowane na funkcje, jakie pełnił i zadania, jakie podczas służby wykonywał funkcjonariusz.” (§ 94).

W rezultacie miejsce pracy i okres pełnienia służby nie może być jedynym kryterium pozbawienia prawa do zaopatrzenia emerytalnego osób, które na przykład przeszły już proces weryfikacji i pracowały czy pełniły służbę w wolnej Polsce. Sąd Najwyższy przyjął zatem w istocie, że informacja taka stanowi dowód, który nie jest jednak dowodem niepodważalnym albo dowodem wyłącznym, którym sąd byłby związany, bez możliwości jego oceny w ramach przysługującego sądowi prawa do swobodnej, choć wszechstronnej oceny dowodów (art. 233 §1 k.p.c.). Pogląd przeciwny byłby zatem dokonaniem istotnego wyłomu w kodeksowej zasadzie swobodnej oceny dowodów na rzecz legalnej oceny dowodów, i to w sprawach dotyczących niezwykle istotnej, jaką jest wysokość z reguły jedynego źródła utrzymaniu ubezpieczonego. Czyniłoby to w zasadzie z IPN organ rozstrzygający spór, a z sądu organ zbędny lub firmujący jedynie ustalenia zawarte w informacji. Zwłaszcza, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i prawa pracy na gruncie art. 473 k.p.c. ukształtowało się orzecznictwo, że w postępowaniu przed sądem nie obowiązują ograniczenia dowodowe. W postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe prowadzenie dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron nie podlega żadnym ograniczeniom. Nie może zatem ulegać wątpliwości, że pracownik albo ubezpieczony ubiegający się o świadczenie z ubezpieczenia społecznego może w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia, także wówczas, gdy z dokumentu np. zaświadczenia o zatrudnieniu, wynika co innego (por. w tym np. wyroki z 9 kwietnia 2009 r., I UK 316/08; z 6 września 1995 r., II URN 23/95; z 8 kwietnia 1999 r., II UKN 619/98; z 4 października 2007 r., I UK 111/07, a także wyroki z 2 lutego 1996 r., II URN 3/95 oraz z 25 lipca 1997 r., II UKN 186/97).

Poczynione przez Sąd po uchyleniu sprawy ustalenia opierają się w istocie na informacjach pozyskanych z akt osobowych, zarządzeń i regulaminów dotyczących jednostki, w której pełnił służbę odwołujący się i przesłuchania odwołującego się w charakterze strony. Wprawdzie ustalenia na temat służby odwołującego się w okresie od 29 kwietnia 1977 r. do 30 listopada 1988 r. są dość ogólne, jednak pozyskane informacje pozwalają w ocenie Sądu na zmianę zaskarżonej decyzji. Zwłaszcza przy braku jakiejkolwiek inicjatywy dowodowej stron.

W ocenie Sądu, działania odwołującego się w tym okresie nie należy kwalifikować jako służby na rzecz totalitarnego państwa. Przede wszystkim należy mieć na uwadze, że nie pełnił on służby w okresie 1944 – 1956. Po tych latach następowała stopniowa dekompozycja reżimu komunistycznego, która spowodowała, że w państwie było coraz mniej elementów totalitarnych (§ 94 uchwały). Poza tym zadania, które wykonywał odwołujący się - służba wywiadowcza polegająca na prowadzeniu tajnych obserwacji na zlecenie i dokumentowanie faktów i zdarzeń w procesie realizacji zadań operacyjnych - związana była z realizacją zadań w zakresie bezpieczeństwa państwa, która jest istotna w każdym jego modelu, niezależnie od tego komu była podporządkowana. Odwołujący się wykonywał czysto techniczne czynności operacyjne na zlecenie swoich przełożonych i pod ich kontrolą. Nie analizował również zebranych informacji, do tego w wydziale utworzone było specjalne stanowisko.

Nie bez znaczenia jest również to, że od 17.06.1996 r. Z. Ł. podjął służbę w (...)– do 28.06.2002 r. i w (...)do 31.01.2007 r. Przed ponownym przyjęciem do służby po przemianach ustrojowych, przeszedł pozytywnie procedurę sprawdzającą i podjął służbę, wykonując takie same zadania. Zmieniły się tylko cele podlegające obserwacji.

Wobec braku innych dowodów wskazujących na działania odwołującego w spornym okresie na rzecz państwa totalitarnego, uznać należało, iż informacja IPN o przebiegu służby nie jest wystarczającym dowodem takiej służby, uzasadniającym radykalną i oderwaną od zindywidualizowanej winy funkcjonariusza ingerencję w jego prawo do świadczeń. Można przypuszczać, iż wyspecjalizowany organ, jakim jest IPN, posiadał możliwości relatywnie szerokiego sprawdzenia danego funkcjonariusza w zakresie tego, na czym rzeczywiście polegała jego praca. Wiarygodne są więc w okolicznościach niniejszej sprawy zeznania odwołującego konfrontowane z jego aktami osobowymi.

W ramach takiej strategii orzekania, Sąd pominął w niniejszej sprawie przepis art. 15c i art. 22a Ustawy 2016. W sprawie nie ujawniono żadnych dowodów, aby odwołujący się uczestniczył w bezprawnych działaniach policji politycznej. Zatem Sąd orzekający nie ma normatywnych podstaw do przyjęcia odpowiedzialności odwołującego za przeszłość neutralną prawnie poza formułą odpowiedzialności zbiorowej narzuconą Ustawą 2016. Odpowiedzialność zbiorowa nie może być stosowana w państwie, które jest związane zasadą rządów prawa.

Mając na względzie fakt, iż organ rentowy nie udowodnił w procesie, aby odwołujący się uczestniczył w praktykach bezprawia „służby na rzecz totalitarnego państwa”, należy odrzucić zbiorową odpowiedzialność obywateli za przeszłość i przyjąć, iż Sąd nie może być związany ustawodawczym wymiarem sprawiedliwości.

Dlatego na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. Sąd zmienił zaskarżoną decyzję. Nakaz pominięcia art. 15c oznacza konieczność przeliczenia świadczenia według zasad uprzednio obowiązujących od daty wskazanej w zaskarżonej decyzji, tj. od 1 października 2017 r.

sędzia Danuta Poniatowska