Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

wyroku z 4 grudnia 2020 roku

Powód S. B. w pierwotnym pozwie z 30 lipca 2019 roku wniósł o zasądzenie od pozwanego A. Towarzystwa (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 3.548,61 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 30 maja 2018 roku do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów procesu.

Uzasadniając swoje roszczenie, powód wskazał, że zawarł z pozwaną spółką umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym potwierdzoną polisą. Integralną część umowy stanowiły ogólne warunki ubezpieczenia wraz z załącznikami. W czasie trwania przedmiotowej umowy strona pozwana pobierała opłatę za zarządzanie ustaloną procentowo w stosunku do wartości środków zgromadzonych na rachunku w funduszu (łącznie 3.548,61 zł)

W ocenie powoda zapisy umowy, które dopuszczały pobieranie tej opłaty stanowią niedozwolone postanowienia umowy w myśl art. 385 ¹ i n. k.c., albowiem nie były indywidualnie uzgadniane, nie dotyczą głównych świadczeń stron i jako sztywnie ustalone – niezwiązane z rzeczywistymi kosztami obsługi umowy – są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają jego interesy, jako konsumenta. Stąd powód domagał się zwrotu kwoty odpowiadającej wysokości pobranej opłaty.

W kolejnym pozwie (zarejestrowanym pierwotnie pod sygn. akt I C 3434/19) z 30 lipca 2019 roku powód S. B. wniósł o zasądzenie od pozwanego A. Towarzystwa (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 2.705,26 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 30 maja 2019 roku do dnia zapłaty oraz o zasądzenie kosztów procesu.

Uzasadniając swoje roszczenie, powód wskazał na tożsame okoliczności dotyczące zawarcia z pozwaną spółką kolejnej umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym potwierdzonej polisą. W czasie trwania przedmiotowej umowy strona pozwana pobierała opłatę za zarządzanie ustaloną procentowo w stosunku do wartości środków zgromadzonych na rachunku w funduszu (od 18 sierpnia 2009 roku łącznie 2.705,26 zł).

W ocenie powoda również zapisy tej umowy, które dopuszczały pobieranie tej opłaty, stanowią niedozwolone postanowienia umowy w myśl art. 385 ¹ i n. k.c.

Postanowieniem z 16 stycznia 2020 roku Sąd połączył obie sprawy do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

W odpowiedzi na oba pozwy strona pozwana A. Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na swoją rzecz od powoda kosztów postępowania według norm przepisanych.

Strona pozwana przyznała, że zawarła z powodem obie umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym na podstawie wniosków powoda. Z kolei pobrana opłata za zarządzanie była – w każdej z tych umów – świadczeniem głównym, jasno określonym w umowie. Powód był o niej informowany, a jej wysokość nie uprawnia twierdzenia o rażącym naruszeniu interesów powoda.

Strona pozwana podniosła ponadto zarzut przedawnienia roszczenia powoda oparty o upływ terminu trzyletniego (art. 819 § 1 k.c.).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

Strony, jako przedsiębiorca i konsument, zawarły w październiku 2010 roku umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) Program (...) Lokata 2008, która została potwierdzona polisą nr (...). Umowa ubezpieczenia na życie została zawarta na podstawie Ogólnych warunków ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym - (...) Lokata 2008 o oznaczeniu (...)OWU-0310-1.

(okoliczności bezsporne)

Umowa ubezpieczenia miała na celu ubezpieczenie życia ubezpieczonego oraz długoterminowe gromadzenie środków finansowych przez nabywanie jednostek uczestnictwa ze środków pochodzących ze składek (§ 3 OWU). Powód był zarówno ubezpieczającym jak i ubezpieczonym z tytułu tej umowy. Odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczynała się z dniem 25 października 2010 roku. W polisie określono, że powód zobowiązany wpłacić składkę jednorazową w wysokości 100.000 zł.

Zakres ubezpieczenia, gdy ubezpieczyciel ponosił odpowiedzialność zgodnie z OWU, obejmował takie zdarzenia, jak śmierć ubezpieczonego oraz dożycie przez ubezpieczonego stu lat (§ 4 OWU).

Umowa ubezpieczenia miała być zawarta na okres do ukończenia przez ubezpieczonego stu lat (§ 10 ust. 2 OWU).

Jednocześnie środki ze składek lokowane miały być w fundusze tworzone przez stronę pozwaną (§ 14 OWU).

Ubezpieczyciel uprawniony był do pobierania szeregu opłat: wstępnej, za zarządzanie, transakcyjnej, likwidacyjnej, za ryzyko, za cesję, za przewalutowanie (§ 18 ust. 1 pkt 1-11 OWU).

Opłata za zarządzanie aktywami funduszu oraz środkami uzyskanymi z umorzenia jednostek uczestnictwa w związku z realizacją zalecenia transferu ustalana była procentowo w stosunku do wartości środków zgormadzonych na rachunku ubezpieczyciela, naliczana dziennie. Pobranie opłaty następowało (co do zasady) z dołu w dacie miesięcznicy. Do pobrania dochodziło poprzez umorzenie na rachunku ubezpieczenia odpowiedniej ilości jednostek uczestnictwa albo potrącenie środków pochodzących z umorzenia jednostek uczestnictwa w wyniku transferu, w proporcjach równych udziałowi poszczególnych funduszy lub środków pochodzących z umorzenia jednostek uczestnictwa w wyniku transferu w wartości rachunku ubezpieczenia (§ 18 ust. 3 OWU). Procentowa wartość opłaty – wskazana w polisie – wynosiła 1,95 % rocznie.

Umowa ulegała rozwiązaniu w przypadku między innymi śmierci ubezpieczonego, wypowiedzenia umowy lub wypłaty całkowitej (§ 24 OWU). Całkowita wypłata mogła być dokonywana na wniosek ubezpieczającego w każdym czasie (§ 20 ust. 11 OWU).

(okoliczności bezsporne)

W okresie od 25 października 2010 roku do 15 marca 2013 roku (rozwiązanie umowy) strona pozwana pobrała łącznie 3.548,61 zł tytułem opłaty za zarządzanie.

(okoliczności bezsporne)

Strony również wcześniej, bo w kwietniu 2008 roku, jako przedsiębiorca i konsument, zawarły umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) Program (...) 2008, która została potwierdzona polisą nr (...). Umowa ubezpieczenia na życie została zawarta na podstawie Ogólnych warunków ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym - (...) 2008 o oznaczeniu (...)OWU- (...).

(okoliczności bezsporne)

Umowa ubezpieczenia miała na celu ubezpieczenie życia ubezpieczonego oraz długoterminowe gromadzenie środków finansowych przez nabywanie jednostek uczestnictwa ze środków pochodzących ze składek (§ 3 OWU). Powód był zarówno ubezpieczającym jak i ubezpieczonym z tytułu tej umowy. Odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczynała się z dniem 18 kwietnia 2008 roku. W polisie określono, że powód zobowiązany wpłacać składkę roczną (każdego 18 kwietnia) w wysokości 10.000 zł.

Zakres ubezpieczenia, gdy ubezpieczyciel ponosił odpowiedzialność zgodnie z OWU, obejmował takie zdarzenia, jak śmierć ubezpieczonego oraz dożycie przez ubezpieczonego stu lat (§ 4 OWU).

Umowa ubezpieczenia miała być zawarta na okres do ukończenia przez ubezpieczonego stu lat (§ 10 ust. 2 OWU).

Jednocześnie środki ze składek lokowane miały być w fundusze tworzone przez stronę pozwaną (§ 14 OWU).

Ubezpieczyciel uprawniony był do pobierania szeregu opłat: wstępnej, za zarządzanie, administracyjnej, transakcyjnej, likwidacyjnej, od wykupu, za przewalutowanie, za ryzyko, za wznowienie umowy, za cesję, za obniżenie składki (§ 18 ust. 1 pkt 1-11 OWU).

Opłata za zarządzanie aktywami funduszu oraz środkami uzyskanymi z umorzenia jednostek uczestnictwa w związku z realizacją zalecenia transferu ustalana była procentowo w stosunku do wartości środków zgormadzonych na rachunku ubezpieczyciela, naliczana dziennie. Pobranie opłaty następowało (co do zasady) z dołu w dacie miesięcznicy. Do pobrania dochodziło poprzez umorzenie na rachunku ubezpieczenia odpowiedniej ilości jednostek uczestnictwa albo potrącenie środków pochodzących z umorzenia jednostek uczestnictwa w wyniku transferu, w proporcjach równych udziałowi poszczególnych funduszy lub środków pochodzących z umorzenia jednostek uczestnictwa w wyniku transferu w wartości rachunku ubezpieczenia (§ 18 ust. 3 OWU). Procentowa wartość opłaty – wskazana w polisie – wynosiła co do zasady 1,95 % rocznie (2,90 % rocznie dla rachunku w Funduszu Portfel Aktywnej Alokacji)..

Umowa ulegała rozwiązaniu w przypadku między innymi śmierci ubezpieczonego, wypowiedzenia umowy lub wypłaty całkowitej (§ 25 OWU).Całkowita wypłata mogła być dokonywana na wniosek ubezpieczającego w każdym czasie (§ 21 ust. 11 OWU).

(okoliczności bezsporne)

W okresie od 18 sierpnia 2009 roku do 7 sierpnia 2013 roku (rozwiązanie umowy) strona pozwana pobrała łącznie 2.705,26 zł tytułem opłaty za zarządzanie.

(okoliczności bezsporne)

W piśmie, które strona pozwana otrzymała 22 maja 2018 roku, powód wezwał ją do wypłaty środków tytułem opłaty za zarządzanie z tytułu obu umów w terminie 7 dni od daty otrzymania pisma.

(okoliczności bezsporne)

W przedmiotowej sprawie bezsporne pozostawały wszystkie okoliczności faktyczne, dotyczące zawarcia umowy i jej treści, rozwiązania umowy oraz wypłat poszczególnych kwot. Warto zaznaczyć, iż okoliczności faktyczne zostały przedstawione praktycznie w całości przez powoda w pozwie i poparte dokumentacją w postaci wniosku ubezpieczeniowego, polisy, OWU z załącznikami, potwierdzenia pobranych opłat oraz korespondencji pomiędzy stronami. Nie były one kwestionowane w żaden sposób przez stronę przeciwną, która w swoje twierdzenia oparła na tych samych dokumentach. Fakty te należało uznać za przyznane, a tym samym za udowodnione bez konieczności szczegółowego przeprowadzania dowodu (art. 229 i 230 k.p.c.).

Przedstawienie w pisemnym uzasadnieniu oceny dowodów Sąd pominął z uwagi na to, że nie odmówił wiarygodności ani mocy dowodowej żadnemu z dowodów (art. 327 ¹ § 1 pkt 1 k.p.c.).

Sąd na rozprawie 4 grudnia 2020 roku na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. pominął wniosek strony powodowej o przesłuchanie stron ograniczone do przesłuchania powoda, jako mający dostarczyć dowód niecelowy do rozpoznania niniejszej sprawy, a dotyczący stopnia doinformowania powoda o treści umowy. Kwestia doinformowania powoda mogłaby mieć wpływ na ewentualną oceną okoliczności/sposobu zawarcia umowy za sprzeczny z dobrymi obyczajami. Taka ocena z kolei miałaby znaczenie w niniejszej sprawie tylko w przypadku, gdyby kwestionowane zapisy umowy nie dotyczyły świadczenia głównego, a tak nie jest o czym niżej.

Sąd zważył, co następuje.

Oba powództwa należało oddalić.

W przedmiotowej sprawie powód opierał swoje roszczenia na treści art. 385 ¹ k.c., wywodząc, że zapisy umów dotyczące opłaty za zarządzanie nie wiążą go, a jednocześnie strona pozwana obowiązana jest zwrócić uiszczone przez niego środki tytułem tej opłaty.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Nie uzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4). Na podstawie art. 385 ² k.c., oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Tym samym określone postanowienie umowy może zostać uznane za niedozwolone, jeżeli:

1)  nie zostało uzgodnione indywidualnie,

2)  kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,

3)  rażąco narusza jego interesy,

4)  nie dotyczy głównych świadczeń stron.

Przed przejściem do analizy stanu faktycznego sprawy w kontekście wyżej wskazanych norm, należy ocenić charakter przedmiotowych umów. Są to umowy o dwojakich cechach: umowy ubezpieczenia i umowy nienazwanej polegającej na inwestowaniu/oszczędzaniu kapitału.

W klasycznej umowie ubezpieczenia świadczeniami głównymi są: po stronie ubezpieczyciela – świadczenie na rzecz ubezpieczonego w razie zajścia zdarzenia objętego umową; po stronie ubezpieczającego – zapłata składki.

W umowie inwestowania/oszczędzania kapitału świadczeniami głównymi są: po stronie osoby przekazującej środki – ich przekazanie oraz zapłata wynagrodzenia; po stronie osoby zarządzającej środkami – ich lokowanie, a potem zwrot.

Przedmiotowe umowy posiadają w przeważającej mierze cechy klasycznej umowy dotyczącej inwestowania środków (jak rachunek maklerski, czy rachunek funduszy inwestycyjnych). Powód w ramach umowy zwartej w październiku 2010 roku przekazał jednorazowo środki, które później były inwestowane w fundusze przynosząc zysk albo stratę, które były jego ryzykiem. Podobnie było z umowa zawartą w kwietniu 2008 roku, z tym że środki były przekazywane przez powoda regularnie.

Strona pozwana w obu umowach przewidziała różne opłaty na czas ich trwania, a jedną z nich była opłata za zarządzanie. Wskazać przy tym należy, że tworzeniem, prowadzeniem i zarządzeniem funduszami zajmowała się strona pozwana. W zamian za to mogła domagać się wynagrodzenia i wynagrodzeniem tym była opłata za zarządzanie, która w ocenie Sądu stanowi świadczenie główne w niniejszej sprawie. Strona pozwana przy tym nie musi – zarówno w umowie, w OWU jak i w zapewnieniach przekazywanych przy zawieraniu umowy – wykazywać na co są przeznaczane środki z tak idącej opłaty. Tak samo jak bank nie musi tłumaczyć się z zastosowanej prowizji, lekarz dentysta z wynagrodzenia, a sprzedawca z ceny towaru. To główne świadczenia, mające charakter świadczenia pieniężnego, które przeznaczane są na koszty utrzymania działalności oraz stanowią zysk. Dokładne wyszczególnienie na co zostają przeznaczone nie tylko często nie jest możliwe z przyczyn natury faktycznej, ale wymaganie podania takich danych przez przedsiębiorcę mogłoby go narażać na ujawnienie tajemnicy przedsiębiorstwa.

Zapisy umowne statuujące opłatę za zarządzanie nie spełniają przesłanek wskazanych w art. 385 ¹ k.c. Dotyczą one świadczenia głównego, będąc jednocześnie w pełni jednoznacznymi (polisy wraz z OWU dokładanie wskazuje wysokość świadczenia i sposób jego pobierania).

Z tych przyczyn brak jest podstaw do uznania, aby uznać – po stronie pozwanej – istnienie obowiązku zwrotu opłat za zarządzanie uiszczonych przez powoda w czasie trwania umowy. Tym samym powództwa podlegały oddaleniu (punkt I. i III. wyroku).

O kosztach Sąd orzekł na zasadzie art. 98 k.p.c., kierując się zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Przegrywającym w obu wypadkach był powód. Należy mieć na względzie, że na skutek połączenia spraw do wspólnego rozpoznania w trybie art. 219 k.p.c. mimo ich wspólnego prowadzenia, zachowują one swoją odrębność. Z tych przyczyn koszty procesu między stronami Sąd obliczył tak, jakby były to dalej dwie oddzielne sprawy.

Koszty należne stronie pozwanej od powoda w sprawie objętej pierwotnym pozwem wyniosły 917 zł i złożyły się na nie:

- wynagrodzenie pełnomocnika – 900 zł (§ 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie / radców prawnych),

- opłata za udzielone pełnomocnictwo – 17 zł.

Natomiast koszty należne stronie pozwanej od powoda w sprawie objętej pozwem początkowo zarejestrowanym pod sygn. akt I C 3434/19 wyniosły 900 zł i stanowi je jedynie wynagrodzenie pełnomocnika – 900 zł (§ 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie / radców prawnych - punkt II. i IV. wyroku).

Zarządzenie (08/01/2021)

Sekretariat proszę, odpis wyroku wraz z odpisem uzasadnienia doręczyć pełnomocnikom stron.