Pełny tekst orzeczenia

Sygnatura akt I C 236/20

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 stycznia 2022 r.

Sąd Okręgowy w Sieradzu – Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Dagmara Kos

po rozpoznaniu w dniu 24 stycznia 2022 roku w Sieradzu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa L. K. i T. K.

przeciwko (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.

o stwierdzenie nieważności umów i zapłatę ewentualnie o zapłatę

1. ustala, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawarta w dniu 25 maja 2006 r. pomiędzy L. K. i T. K. a (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest nieważna,

2. zasądza od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. łącznie na rzecz powodów L. K. i T. K. kwotę 7.645,13 (siedem tysięcy sześćset czterdzieści pięć złotych trzynaście groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 sierpnia 2020 r. do dnia zapłaty,

3. ustala, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawarta w dniu 25 maja 2006 r. pomiędzy L. K. i T. K. a (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest nieważna,

4. zasądza od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. łącznie na rzecz powodów L. K. i T. K. kwotę 35.433,92 (trzydzieści pięć tysięcy czterysta trzydzieści trzy złote dziewięćdziesiąt dwa grosze) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 sierpnia 2020 r. do dnia zapłaty,

5. w pozostałym zakresie powództwo oddala,

6. zasądza od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. solidarnie na rzecz powodów L. K. i T. K. kwotę 6.434,00 (sześć tysięcy czterysta trzydzieści cztery) złote z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty w tym kwotę 5.400,00 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt I C 236/20

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 17 lipca 2020 r. skierowanym do Sądu Okręgowego w Sieradzu powodowie L. K. i T. K. wnieśli o zasądzenie na ich rzecz od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. kwoty 7.645,13 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty tytułem nienależnie pobranych kwot w przypadku uznania, iż umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 25 maja 2006 r. jest nieważna, ustalenie nieważności umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 25 maja 2006 r. a ewentualnie w przypadku uznania, iż umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 25 maja 2006 r. jest ważna o zasądzenie kwoty 7.436,36 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty tytułem zwrotu nienależnie pobranych kwot w przypadku uznania, iż w umowie kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 25 maja 2006 r. znajdują się niedozwolone postanowienia umowne. Ponadto wnosili oni też o zasądzenie na ich rzecz od pozwanego (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. kwoty 35.433,94 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty tytułem nienależnie pobranych kwot w przypadku uznania, iż umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 25 maja 2006 r. jest nieważna, ustalenie nieważności umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 25 maja 2006 r. a ewentualnie w przypadku uznania, iż umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 25 maja 2006 r. jest ważna o zasądzenie kwoty 35.151,03 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty tytułem zwrotu nienależnie pobranych kwot w przypadku uznania, iż w umowie kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 25 maja 2006 r. znajdują się niedozwolone postanowienia umowne. Jednocześnie powodowie wnosili o zasądzenie na ich rzecz od pozwanego kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych powiększonych o kwotę 34,00 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictw.

(pozew- k.3-44)

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, zawieszenie postępowania i o zasądzenie od powodów na jego rzecz zwrotu kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Z ostrożności procesowej na wypadek przyjęcia przez Sąd dopuszczalności tzw. odfrankowienia umowy kredytu podnosił zarzut przedawnienia roszczenia powodów za okres od dnia zawarcia umowy do dnia 17 lipca 2010 r. Zgłosił ponadto z ostrożności procesowej na wypadek unieważnienia umowy kredytu zarzut potrącenia wierzytelności powodów o zapłatę dochodzonej w niniejszej sprawie kwoty z wierzytelnością pozwanego o zwrot kwot udzielonego powodom kredytu, to jest z tytułu umowy kredytu nr 1 kwoty 30.000,00 zł oraz wierzytelności z tytułu tzw. wynagrodzenia za korzystanie z kapitału to jest kwoty 11.537,98 zł oraz z tytułu umowy kredytu nr 2 kwoty 142.800,00 zł oraz wierzytelności z tytułu tzw. wynagrodzenia za korzystanie z kapitału to jest kwoty 59.102,79 zł. Z ostrożności procesowej na wypadek unieważnienia umowy kredytu i nie uwzględnienia zarzutu potrącenia zgłosił ewentualny zarzut zatrzymania z tytuł umowy kredytu nr 1 kwoty 30.000,00 zł stanowiącej kapitał kredytu oraz kwoty 11.537,98 zł stanowiącej wynagrodzenie za korzystanie z kapitału oraz z tytułu umowy kredytu nr 2 kwoty 142.800,00 zł stanowiącej kapitał kredytu oraz kwoty 59.102,79 zł stanowiącej wynagrodzenie za korzystanie z kapitału.

(odpowiedź na pozew- k.122-161)

W piśmie procesowym z dnia 31 sierpnia 2020 r. powodowie popierali powództwo.

(pismo procesowe- k.305-341)

Na rozprawie w dniu 27 listopada 2020 r. pełnomocnik powodów popierał powództwo i sprecyzował je w ten sposób, iż roszczenia z pkt I i II pozwu są roszczeniami głównymi a roszczenie z pkt III pozwu jest roszczeniem ewentualnym zgłoszonym na wypadek nie uwzględnienia roszczeń z pkt I i II pozwu oraz, że roszczenia z pkt IV i V są roszczeniami głównymi a roszczenie z pkt VI pozwu jest roszczeniem ewentualnym zgłoszonym na wypadek nie uwzględnienia roszczeń z pkt IV i V pozwu. Pełnomocnik pozwanego wnosił o oddalenie powództwa.

(protokół rozprawy z dnia 27 listopada 2020 r. na płycie CD 00:02:44 – 00:10:34- koperta k.437)

W piśmie procesowym z dnia 1 kwietnia 2021 r. pozwany wnosił o oddalenie powództwa.

(pismo procesowe- k.408-411)

W piśmie procesowym z dnia 2 kwietnia 2021 r. powodowie popierali powództwo i wnosili o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kosztów postępowania.

(pismo procesowe- k.412)

Na rozprawie w dniu 26 listopada 2021 r. pełnomocnik powodów popierał powództwo a pełnomocnik pozwanego powództwa nie uznawał i wnosił o oddalenie powództwa i wnosił o zasądzenie od powodów na rzecz pozowanego kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

(protokół rozprawy z dnia 26 listopada 2021 r. na płycie CD 00:04:29 – 00:17:30- koperta k.437)

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Powodowie L. K. i T. K. mieli prowadzony rachunek w (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W.. W 2006 r. pracownik tego banku zaproponował im zaciągnięcie w tym banku kredytu na spłatę kredytu mieszkaniowego, jaki zaciągnęli oni w (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.. Został im przez niego zaproponowany kredyt indeksowany walutą franka szwajcarskiego, którego zaletą miała być dużo niższa rata w stosunku do tej, jaką spłacali kredyt w (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. oraz darmowe ubezpieczenia na życie związane z umową kredytu. Ponadto pracownik (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. zaproponował im też zaciągnięcie drugiego kredytu indeksowanego walutą franka szwajcarskiego na rozbudowę i remont domu, który to kredyt miał mieć takie same zalety jak ten na spłatę zobowiązania kredytowego w (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W.. Powodowie mieli świadomość, że wysokość raty proponowanych im kredytów uzależniona będzie od wartości waluty CHF. Byli oni jednak informowani przez pracownika banku, że waluta CHF jest stabilną walutą i że chyba musiałaby wybuchnąć wojna, by jej kurs wzrósł. Powodom nie była przedstawiana symulacja zmiany wysokości rat w przypadku wzrostu kursu waluty CHF. Nie była im też przedstawiona informacja, jak w poprzednich latach kształtował się kurs tej waluty. Nie byli też oni informowani w jaki sposób bank tworzy własne tabele kursowe.

W dniu 25 maja 2006 r. powodowie zawarli z (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) nr (...). Zgodnie z § 2 tej umowy bank udzielił im kredytu w kwocie 30.000,00 zł waloryzowanego kursem CHF na okres 300 miesięcy od dnia 25 maja 2006 r. do dnia 25 maja 2031 r. Okres wykorzystania kredytu miał wynosić 1 miesiąc a okres spłaty kredytu z odsetkami 299 miesięcy. Kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla wyżej wymienionej waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu wykorzystanie kredytu lub transzy kredytu. W myśl § 3 umowy kredyt przeznaczony był na remont budynku mieszkalnego w P.. W myśl § 4 ust. 1 umowy uruchomienie kredytu miało nastąpić jednorazowo w formie przelewu na rachunek kredytobiorców. Stosownie do postanowień § 4 ust. 1 a umowy kredyt wykorzystywany miał być w złotych przy jednoczesnym przeliczeniu kwoty kredytu według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu wykorzystania kredytu. Zgodnie z § 4 ust. 2 tej umowy kredytu uruchomienie kredytu miało nastąpić po spełnieniu warunków określonych w § 2 ust. 1, 2, 3, 5, 6 i 8 Ogólnych Warunków Kredytowania oraz po spełnieniu przez kredytobiorców warunków w postaci ustanowienia prawnych zabezpieczeń w formie dokonania cesji praw z polisy ubezpieczeniowej budynku mieszkalnego, złożenia weksla własnego in blanco o wartości 30.000,00 zł i opłacenia pierwszej składki ubezpieczeniowej, o której mowa w załączniku nr 2 do umowy.

(zeznania powodów: L. K.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 27 listopada 2020 r. 00:18:04 – 00:55:41- koperta k.437, T. K.- protokół rozprawy na płycie CD z dnia 27 listopada 2020 r. 00:55:41 – 01:03:331- koperta k.437, kserokopia umowy- k.52-54, kserokopia umowy- k.45-48, kserokopia Ogólnych Warunków Kredytowania- k.56-58)

W myśl § 9 ust. 2 umowy po okresie wykorzystania kredytu kredytobiorcy mieli spłacać kredyt wraz z odsetkami w 299 ratach miesięcznych płatnych do dnia 25 każdego miesiąca począwszy od 25 lipca 2006 r. Spłata rat kapitałowo – odsetkowych miała być dokonywana w złotych po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo – odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu spłaty. Zgodnie z § 9 ust. 3 umowy raty kapitałowo – odsetkowe ustalone zostały w wysokości równej. W § 9 ust. 4 umowy kredytobiorcy upoważnili bank do przelewania należnych bankowi rat z należącego do nich rachunku prowadzonego w tym banku.

Zgodnie z § 8 ust.1 umowy oprocentowanie kredytu miało być zmienne i stanowić sumę zmiennej stawki odniesienia i stałej marży banku w wysokości 2,50 punktów procentowych. W dniu zawarcia umowy oprocentowanie wynosiło 3,84 % w stosunku rocznym. W myśl § 8 ust. 5 umowy podstawą do ustalenia oprocentowania była stawka LIBOR 3-miesięczny, z zaokrągleniem do dwóch miejsc po przecinku, publikowana na stronie LIBOR01 serwisu Reuters lub też na jakimkolwiek ekranie zastępczym o godzinie 11:00 czasu „londyńskiego” z dnia roboczego poprzedzającego dzień dokonania zmiany. Stosownie do § 8 ust. 6 umowy w przypadku, gdy w okresie kredytowania wysokość oprocentowania przekroczyłaby czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP, stopa procentowa kredytu miała być równa czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP. Oprocentowanie kredytu zmieniało
się w zależności od zmiany stopy referencyjnej LIBOR 3 –miesięczny.

(kserokopia umowy- k.45-48)

W § 11 a ust. 3 umowy zawarte zostało oświadczenie powodów, z którego wynikało, że zostali oni poinformowani przez bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut i że rozumieją oni wynikające z tego konsekwencje.

(kserokopia umowy- k.45-48)

W wykonaniu umowy pozwany wypłacił powodom kwotę 30.000,00 zł.

W okresie od 26 lipca 2010 r. do 25 października 2013 r. powodowie wpłacili na poczet spłaty kredytu kwotę 7.645,13 zł.

(kserokopia zaświadczenia- k.49-51)

W dniu 25 maja 2006 r. powodowie zawarli z (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...). Zgodnie z § 2 tej umowy bank udzielił im kredytu w kwocie 142.800,00 zł waloryzowanego kursem CHF na okres 300 miesięcy od dnia 25 maja 2006 r. do dnia 25 maja 2031 r. Okres wykorzystania kredytu miał wynosić 1 miesiąc a okres spłaty kredytu z odsetkami 299 miesięcy. Kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla wyżej wymienionej waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu wykorzystanie kredytu lub transzy kredytu. W myśl § 3 umowy kredyt przeznaczony był na spłatę kredytu mieszkaniowego zaciągniętego przez powodów w (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W.. W myśl § 4 ust. 1 umowy uruchomienie kredytu miało nastąpić jednorazowo w formie przelewu na rachunek (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W.. Stosownie do postanowień § 4 ust. 1 a umowy kredyt wykorzystywany miał być w złotych przy jednoczesnym przeliczeniu kwoty kredytu według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu wykorzystania kredytu. Zgodnie z § 4 ust. 2 tej umowy kredytu uruchomienie kredytu miało nastąpić po spełnieniu warunków określonych w § 2 ust. 1, 2, 3, 5, 6 i 8 Ogólnych Warunków Kredytowania oraz po spełnieniu przez kredytobiorców warunków w postaci ustanowienia prawnych zabezpieczeń w formie dokonania cesji praw z polisy ubezpieczeniowej budynku mieszkalnego, złożenia weksla własnego in blanco o wartości 142.800,00 zł i opłacenia pierwszej składki ubezpieczeniowej, o której mowa w załączniku nr 2 do umowy.

W myśl § 6 ust. 1 i 2 umowy bank pobierał od kredytobiorców prowizję przygotowawczą za udzielenie kredytu nie później niż w momencie uruchomienia kredytu w kwocie 210,00 zł potrącając ją z kwoty kredytu. Zgodnie z § 8 ust. 1 umowy oprocentowanie kredytu miało być zmienne i stanowić sumę zmiennej stawki odniesienia i stałej marży banku w wysokości 1,50 punktów procentowych. W dniu zawarcia umowy oprocentowanie wynosiło 2,84 % w stosunku rocznym. W myśl § 8 ust. 5 umowy podstawą do ustalenia oprocentowania była stawka LIBOR 3-miesięczny, z zaokrągleniem do dwóch miejsc po przecinku, publikowana na stronie LIBOR01 serwisu Reuters lub też na jakimkolwiek ekranie zastępczym o godzinie 11:00 czasu „londyńskiego” z dnia roboczego poprzedzającego dzień dokonania zmiany. Stosownie do § 8 ust. 6 umowy w przypadku, gdy w okresie kredytowania wysokość oprocentowania przekroczyłaby czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP, stopa procentowa kredytu miała być równa czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP. Oprocentowanie kredytu zmieniało się w zależności od zmiany stopy referencyjnej LIBOR 3 –miesięczny.

(kserokopia umowy- k.52-54)

W wykonaniu umowy pozwany wypłacił powodom kwotę 142.800,00 zł.

W dniu 24 lipca 2006 r. powodowie oraz (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. zawarli aneks nr 1 do umowy kredytu (...) nr (...), na mocy którego zmienili postanowienie dotyczące okresu wykorzystania kredytu z 1 miesiąca na 2 miesiące i okresu spłaty kredytu z 299 miesięcy na 298 miesięcy.

(kserokopia aneksu- k.55)

W okresie od 26 lipca 2010 r. do 27 grudnia 2013 r. powodowie wpłacili na poczet spłaty kredytu kwotę 35.433,92 zł.

(kserokopia zaświadczenia- k.59-61)

W dacie zawierania przez powodów umów kredytu procedura tworzenia tabel kursowych banku była zawarta w instrukcji wewnętrznej niedostępnej dla klientów banku. W tamtym czasie bank opierał swoje tabele kursowe o notowania przedstawiane w serwisie Reuters, to którego klienci banku nie mieli dostępu. W serwisie tym należało się zarejestrować, korzystanie z niego było odpłatne a serwis ten nie był prowadzony w języku polskim. Bank nie udostępniał klientom dostępu do tego serwisu.

(zeznania świadka A. K.- k.382-385)

Ustaleń stanu faktycznego Sąd dokonał w oparciu o zeznania powodów i świadka A. K. oraz zgromadzone w aktach sprawy dokumenty, których treści strony nie kwestionowały.

Sąd pominął wniosek powodów o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości i finansów na okoliczności wskazane w pozwie uznając, iż wskazane okoliczności nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd pominął także wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości na okoliczności wskazane w odpowiedzi na pozew uznając, iż także i one nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Przy ustaniu stanu faktycznego Sąd pominął zeznania świadka I. K. z uwagi na to, iż jej zeznania dotyczyły jedynie ogólnej procedury zawierania umów kredytowych i nie było możliwym do ustalenia w oparciu o nie czy przedstawiona przez nią procedura była stosowana w przypadku powodów.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powodowie domagali się w pierwszej kolejności ustalenia nieważności umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 25 maja 2006 r. i umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 25 maja 2006 r. zawartych przez nich z poprzednikiem prawnym pozwanego oraz zasądzenia od pozwanego na ich rzecz kwoty 7.645,13 zł, stanowiącej sumę świadczeń pobranych przez pozwanego w wykonaniu pierwszej umowy z ich konta bankowego z tytułu rat kapitałowo – odsetkowych w okresie od 26 lipca 2010 r. do 25 października 2013 r. i kwoty 35.433,92 zł stanowiącej sumę świadczeń pobranych przez pozwanego w wykonaniu drugiej umowy z ich konta bankowego z tytułu rat kapitałowo – odsetkowych w okresie od 26 lipca 2010 r. do 27 grudnia 2013 r. Podnosili, że z racji nieważności umów kredytu pozwany powinien zwrócić im to, co na jego rzecz świadczyli.

Jak wynika z art. 189 kpc powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że interes prawny w rozumieniu tego przepisu istnieje wówczas, gdy zachodzi niepewność stanu prawnego lub prawa, powodująca potrzebę ochrony prawnej. Niepewność ta musi mieć charakter obiektywny, to jest istnieć na podstawie rozumnej oceny sytuacji, w której powód występuje z tego rodzaju powództwem. Dlatego też nie można zakwestionować interesu prawnego w żądaniu ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma ono znaczenie zarówno dla obecnych jak i przyszłych możliwych, ale obiektywnie prawdopodobnych stosunków prawnych i praw, czy sytuacji prawnej podmiotu występującego z żądaniem (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2006 r., II CK 395/05).

W ocenie Sądu powodowie mają interes prawny w ustaleniu nieważności umów kredytu, niezależnie od losów równolegle zgłaszanych przez nich żądań zapłaty. Podpisanie przez strony umów kredytu wygenerowało bowiem długoterminowe stosunki prawne, które zgodnie z ich treścią nie zostały dotychczas wykonane. Ewentualne uwzględnienie roszczeń powodów o zwrot części dokonanych przez nich do tej pory świadczeń na rzecz pozwanego na podstawie tychże umów nie ureguluje w sposób definitywny wzajemnych relacji stron. Wniosek przeciwny byłby zasadny tylko przy przyjęciu, że prawomocne orzeczenie sądu wiąże nie tylko w zakresie sentencji, ale również motywów rozstrzygnięcia, co do czego nie ma jednak zgody w orzecznictwie i doktrynie. Stwierdzenie natomiast nieważności umowy przesądza nie tylko o potencjalnej możliwości domagania się zwrotu już spełnionych świadczeń ale także rozstrzyga w sposób ostateczny o braku obowiązku spełniania w przyszłości wynikających z umowy świadczeń, a więc o zezwoleniu na zaprzestanie spłaty kolejnych rat kredytu. Orzeczenie stwierdzające nieważność umowy niweczy jej skutki ex tunc i z uwagi na związanie zarówno stron, jak i innych sądów jego treścią z mocy art. 365 § 1 kpc, jako swoisty prejudykat, ma istotne znaczenie dla dalszych czynności stron w związku ze spłacaniem kredytu przez powodów. (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 października 2018 roku, sygn. I ACa 623/17) Orzeczenie ustalające znosi zatem wątpliwości stron i zapobiega dalszemu sporowi o roszczenia banku wynikające z umowy. To zaś przesądza o wykazaniu przez powodów posiadania przez nich interesu prawnego w ustaleniu nieważności umów kredytu.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 roku prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony umów (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1896), przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. W myśl art. 69 ust. 2 prawa bankowego umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Z powyższego wynika, że umowa kredytu jest umową nazwaną. Wynikająca z ustawy definicja tej umowy wskazuje, że jest ona umową dwustronnie zobowiązującą. Z jednej strony, bank zobowiązany jest do oddania do dyspozycji drugiej strony kwoty kredytu, a jednocześnie staje się uprawniony do uzyskania spłaty oddanej do dyspozycji kredytobiorcy kwoty. Z drugiej strony, kredytobiorca ma prawo domagać się od banku wypłaty kredytu, a potem obciąża go obowiązek zwrotu oddanej do jego dyspozycji kwoty. Wobec nałożenia na kredytobiorcę obowiązku zapłacenia bankowi odsetek oraz prowizji, które mają charakter wynagrodzenia za korzystanie ze środków pieniężnych banku, umowa kredytu jest odpłatna. Jest też umową konsensualną, to znaczy dochodzi do skutku w wyniku samego uzgodnienia przez strony jej podstawowych postanowień. Przedmiotem kredytu musi być określona kwota pieniężna. W umowie muszą być też określone zasady spłaty sumy kredytu.

W chwili zawarcia umów kredytu przez powodów prawo bankowe nie przewidywało literalnie możliwości udzielania kredytów denominowanych i indeksowanych. Dopiero ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 165, poz. 984), która weszła w życie w dniu 26 sierpnia 2011 r., dodano w art. 69 ust. 2 pkt 4 a, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, umowa o kredyt powinna określać szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo – odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu. Ponadto ustawą tą do art. 69 dodano ust. 3, zgodnie z którym w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, kredytobiorca może dokonywać spłaty rat kapitałowo – odsetkowych oraz dokonać przedterminowej spłaty pełnej lub częściowej kwoty kredytu bezpośrednio w tej walucie. W tym przypadku w umowie o kredyt określa się także zasady otwarcia i prowadzenia rachunku służącego do gromadzenia środków przeznaczonych na spłatę kredytu oraz zasady dokonywania spłaty za pośrednictwem tego rachunku.

Choć ustawa prawo bankowe w chwili zawarcia umów przez powodów i poprzednika prawnego pozwanego literalnie nie przewidywała możliwości udzielania kredytów indeksowanych, nie budzi wątpliwości Sądu dopuszczalność konstruowania w tym czasie zarówno umów kredytu indeksowanego (waloryzowanego) do waluty obcej, w których wysokość kwoty kredytu wyrażonej w złotych jest określana (indeksowana) według kursu danej waluty obcej w dniu wydania, jak i umów kredytu denominowanego w walucie obcej, w których wartość kwoty kredytu jest wyrażona w walucie obcej, ale jest uruchamiana w złotych po przyjętym kursie przeliczeniowym. Zastosowanie bowiem konstrukcji przeliczeń pomiędzy walutą krajową i walutami zagranicznymi w celu ustalenia wysokości świadczeń, do których obowiązany jest kredytobiorca w ramach realizacji obowiązku zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu i zapłaty odsetek nie narusza istoty umowy kredytu. Nadal zachowana jest zasada, zgodnie z którą bank udostępnia kredytobiorcy kapitał kredytu, kredytobiorca go wykorzystuje i zobowiązany jest do zwrotu. Zastosowanie przeliczeń oznacza jedynie modyfikację wysokości świadczeń, do których zobowiązane będą strony, ale nie ingeruje w ogólną konstrukcję umowy. Zabieg taki mieści się w granicach swobody umów (art. 353¹ kc). W przypadku umów kredytu indeksowanego miała miejsce modyfikacja istniejącej umowy nazwanej – umowy kredytu, która doprowadziła do wykształcenia się w obrocie pewnego rodzaju tych umów, cechujących się określonymi zasadami ustalania świadczeń stron. Wykształcenie się w praktyce umów o określonych cechach doprowadziło następnie do ich częściowej regulacji ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy – prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw.

Zgodnie z art. 4 powołanej wyżej ustawy w przypadku kredytów lub pożyczek pieniężnych zaciągniętych przez kredytobiorcę lub pożyczkobiorcę przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy ma zastosowanie art. 69 ust. 2 pkt 4 a w stosunku do tych kredytów lub pożyczek pieniężnych, które nie zostały całkowicie spłacone – do tej części kredytu lub pożyczki, która pozostała do spłacenia. W tym zakresie bank dokonuje bezpłatnie stosownej zmiany umowy kredytowej lub umowy pożyczki. Wskazany przepis wprost potwierdza zatem stosowanie przepisów dodanych ustawą nowelizującą prawo bankowe do umów zawartych przed tą nowelizacją. W tej sytuacji nielogicznym byłoby uznanie, że wyrażona w nim norma nie ma zastosowania, gdyż wcześniej zawarte umowy kredytu indeksowanego czy denominowanego są nieważne jako niedopuszczalne w dacie ich zawierania.

Zgodnie z art. 385¹ kc postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Z przepisu tego wynika zatem, że aby uznać postanowienie umowne za niedozwolone powinny zostać spełnione następujące przesłanki:

- postanowienie nie było indywidualnie uzgodnione (nie było negocjowane),

- postanowienie nie dotyczy sformułowanych jednoznacznie głównych świadczeń stron,

- w wyniku zawarcia w umowie tego postanowienia prawa i obowiązki konsumenta zostały ukształtowane w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,

- doszło tym samym do rażącego naruszenia interesów konsumenta.

Zgodnie z art. 385² kc oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

W przedmiotowej sprawie poza sporem pozostawało, że pozwani zawierając umowy kredytu działali jako konsumenci. Sąd nie miał też wątpliwości, że kredytobiorcy nie mieli wpływu na kształt postanowień dotyczących klauzul indeksacyjnych zawartych w § 2, § 4 ust. 1 a i § 9 ust. 2 obu umów. Od ich decyzji zależało czy zawrzeć umowy, w jakiej wysokości chcieliby zaciągnąć kredyty i na jaki okres. Pozwany nie wykazał natomiast, że kredytobiorcy indywidualnie uzgodnili wyżej wskazane postanowienia dotyczące klauzuli waloryzacyjnej, w tym sposób ustalenia wysokości kursu waluty po jakim miały być przeliczone kredyty do wypłaty oraz wysokość rat. W tym miejscu zaznaczyć należy, że zgodnie z art. 385¹ § 4 kc ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Pojęcie postanowień określających główne świadczenia stron kojarzone jest ze świadczeniami charakteryzującymi daną umowę, określającymi jej istotę, czyli tzw. essentialia negotii, rozumiane jako cechy, według których dokonuje się kwalifikacji konkretnej czynności prawnej do ustawowo wyróżnionych typów czynności Ocena powinna być dokonywana w odniesieniu do konkretnej umowy z uwzględnieniem indywidualnych okoliczności.

Zdaniem Sądu głównego świadczenia stron, w przypadku umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, dotyczą również klauzule indeksacyjne określające kurs wymiany waluty obcej w jakiej ustalane jest zobowiązanie kredytobiorcy i przeliczana jest wysokość podlegającej spłacie w PLN raty kredytu. Decydują one bowiem o wysokości głównych świadczeń kredytobiorcy oraz o wysokości tzw. spreadu walutowego, stanowiącego de facto element wynagrodzenia banku za udzielony kredyt.

Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, że klauzule indeksacyjne zawarte w § 2, § 4 ust. 1 a i § 9 ust. 2 obu umów dotyczą głównych świadczeń stron umów. Rozważenia zatem wymagało czy powyższe postanowienia umowne zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, co zgodnie z art. 385¹ § 1 kc wykluczałoby ich kontrolę pod kątem nieuczciwego charakteru w obrocie z konsumentami.

W ocenie Sądu zapisy § 2 obu umów stanowiące, że „kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla wyżej wymienionej waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu wykorzystanie kredytu lub transzy kredytu” oraz § 4 ust. 1 a obu umów stanowiące, że „kredyt wykorzystywany jest w złotych przy jednoczesnym przeliczeniu kwoty kredytu według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu wykorzystania kredytu” są postanowieniami, które naruszają wymóg przejrzystości materialnej umów co do wyrażonej w walucie CHF wartości udzielonych kredytów. Na podstawie tych postanowień obu umów nie można bowiem określić kwot pieniężnych odpowiadających wartości udzielonych kredytów w walucie obcej jako walucie rozliczeniowej. Ustalenie tych kwot zależało bowiem od dwóch niewiadomych – kursu wymiany waluty i momentu jego ustalenia. Kurs wymiany waluty ma bowiem określać tabela kursowa banku, będąca aktem wewnętrznym, jednostronnym przedsiębiorcy, nieweryfikowalnym jeżeli chodzi o zasady ustalania wysokości kursu CHF. Brak jest nadto możliwości wskazania w sposób pewny momentu ustalenia tego kursu skoro jak wynika z z § 4 ust. 2 obu umów kwoty kredytów miały być uruchomione po spełnieniu warunków określonych w § 2 ust. 1, 2, 3, 5, 6 i 8 Ogólnych Warunków Kredytowania oraz po spełnieniu przez kredytobiorców warunków wskazanych w samych umowach.

Zgodnie więc z tymi postanowieniami łączących strony umów ustalenie salda zadłużenia konsumentów w przypadku jednej i drugiej umowy miało nastąpić według kursu kupna waluty CHF obowiązującego w dniu wykorzystania kredytu przy czym okres wykorzystania obu kredytów wynosił w każdym przypadku 1 miesiąc. W oparciu o takie zapisy umów nie sposób jest uznać, że całkowity koszt zaciąganych przez powodów jako konsumentów zobowiązań został określony w sposób jednoznaczny.

Także zapisy § 9 ust. 2 obu umów stanowiące, że „spłata rat kapitałowo – odsetkowych dokonywana jest w złotych po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo – odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w banku w dniu spłaty” są postanowieniami, które naruszają wymóg przejrzystości materialnej umowy. W tym przypadku nie sposób jest określić wysokości świadczeń powodów, gdyż zostały one uzależnione od pozostających poza umową tabel kursowych ustalanych przez kredytodawcę w oparciu o niewyjaśnione kryteria.

To te właśnie zapisy nie określają w sposób prosty i zrozumiały głównych świadczeń stron umowy.

Reasumując stwierdzić należy, że analiza powyższych zapisów umowy nie pozwala przyjąć, iż zostały one wyrażone prostym i zrozumiałym językiem jak wymaga tego art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG lub, że zgodnie z art. 385¹ § 1 kc zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Nie sposób jest przyjąć, aby w oparciu o nie przeciętny konsument mógł ustalić lub zweryfikować wysokość swojego zobowiązania, w tym obciążającej go raty spłaty kredytu czyli aby miał pełną świadomość i pełne rozeznanie co do wysokości obciążających go świadczeń. Tym samym zakwestionowane klauzule mogły podlegać kontroli w ramach systemu ochrony konsumentów przed stosowaniem nieuczciwych warunków umowy przez przedsiębiorców.

Niejednoznaczność postanowień dotyczących klauzul indeksacyjnych pozwalała badać czy postanowienia te nie były abuzywne. Należało zatem ustalić czy wskazane postanowienia umowne, kształtowały prawa i obowiązki kredytobiorców w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały ich interesy.

Dobre obyczaje to reguły postępowania niesprzeczne z etyką i moralnością. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są: niedoinformowanie drugiej strony umowy, spowodowanie jej dezorientacji, wywołanie u klienta błędnego przekonania, wykorzystanie niewiedzy klienta lub jego naiwności, ukształtowanie stosunku prawnego niezgodnie z zasadą równorzędności stron. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są działania potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające od przyjętych standardów postępowania.

Rażące naruszenie interesów konsumenta ma miejsce wówczas, gdy umowa przewiduje nieusprawiedliwione dysproporcje, na niekorzyść konsumenta, w rozłożeniu umownych praw i obowiązków. Chodzi o zawarcie w umowie postanowień, które szczególnie mocno godzą w interesy majątkowe konsumenta.

W ocenie Sądu wprowadzenie do obu umów klauzul zawartych w § 2, § 4 ust. 1 a i w § 9 ust. 2 jest działaniem wbrew dobrym obyczajom. Na podstawie powyższych postanowień kredytodawca przyznał bowiem sobie prawo do przeliczenia zobowiązań powodów po kursie określonym w tabeli kursowej i do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytów waloryzowanych walutą CHF poprzez wyznaczenie w tabelach kursowych kursu sprzedaży CHF oraz wartości spreadu walutowego. Przedmiotowe postanowienia dawały kredytodawcy uprawnienie do określenia wysokości kursu sprzedaży i kupna CHF bez jakichkolwiek wytycznych, ram czy ograniczeń. Pozwany miał więc dowolność w kształtowaniu wysokości zobowiązań powodów, których kredyty indeksowane były kursem CHF.

Takie ukształtowanie klauzuli waloryzacyjnej, zgodnie z którym bank może w sposób dowolny i niepoddający się weryfikacji ustalać kursy waluty, stanowiące narzędzie indeksacji, a tym samym wpływać na wysokość własnych korzyści i generować dodatkowe i nieprzewidziane umową koszty dla kredytobiorcy, rażąco narusza zasadę równowagi kontraktowej na niekorzyść konsumenta i dobre obyczaje (patrz wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 października 2011 r., VI ACa 420/11).

Klauzulą abuzywną jest postanowienie umowne zezwalające stronie (bankowi) na dowolne kształtowanie wysokości świadczenia drugiej strony. Takie postanowienie nie przestaje być niedozwolone tylko dlatego, że zostało wykorzystane ze stosunkowo niewielkim pokrzywdzeniem kontrahenta. Niedozwolony charakter klauzuli i konieczność jej wyeliminowania z umowy wynika bowiem z nieakceptowalnego oddania jednej ze stron uprawnienia do określenia wysokości świadczenia drugiej strony, niezależnie od tego czy strona zastrzegająca korzystne dla siebie świadczenie wykorzystała swą uprzywilejowaną pozycję tylko w umiarkowanym stopniu. W świetle bowiem art. 385¹ kc kontroli podlega treść umowy, a nie sposób jej wykonania czy też sposób ewentualnego wykorzystania badanego postanowienia umownego przez przedsiębiorcę, na którego korzyść postanowienie to zostało zastrzeżone. Postanowienie umowne skutkujące rażącą dysproporcją uprawnień i obowiązków kontraktowych na niekorzyść konsumenta jest abuzywne od chwili zawarcia umowy, bez względu na to czy i jak przedsiębiorca skorzysta z przewidzianych w nim uprawnień. Ocena zgodności postanowień umowy z dobrymi obyczajami dokonywana jest na dzień zawarcia umowy. Oznacza to, że kontroli podlega samo uprawnienie do stosowania danej klauzuli a nie sposób jego wykorzystania. Z tej przyczyny wysokość kursów CHF, jakie bank przyjmował do przeliczenia salda kredytów do wypłaty i ustalenia wysokości rat kredytów, nie miała znaczenia dla oceny abuzywnego charakteru postanowień umowy.

Zapisy zawarte w § 2, § 4 ust. 1 a i w § 9 ust. 2 obu umów, w ocenie Sądu, nie tylko kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami ale też rażąco naruszają ich interesy. W ocenie Sądu powodowie po analizie wskazanych postanowień umów nie mogli uzyskać wiedzy o wysokości ich zobowiązań w walucie CHF, która to wysokość miała się przekładać na wysokość rat kredytów, jakie zobowiązani byli spłacać. Ponadto zapisy obu umów dają kredytodawcy prawo do pobierania tzw. spreadu walutowego pomimo braku ku temu ekonomicznego uzasadnienia, a nadto spread ten, rzutujący na wysokość zobowiązań powodów, jest ustalany przez kredytodawcę w sposób jednostronny, a zatem dowolny.

W przypadku kredytów udzielanych, wypłacanych i spłacanych w walucie polskiej, a jedynie waloryzowanych kursem waluty obcej nie dochodzi do żadnych realnych transakcji walutowych związanych bezpośrednio z udzieleniem kredytów, a jedynie do obliczeń matematycznych, których celem jest określenie wartości kredytów udzielonych w PLN oraz wartości poszczególnych rat spłaty według miernika wartości, jakim jest kurs waluty obcej. Kredytodawca nie ponosi zatem żadnych kosztów zakupu waluty w celu wypłaty konkretnego kredytu udzielanego w złotych, ani kosztów jej sprzedaży na rzecz kredytobiorcy i nie powinien oczekiwać ich zwrotu oraz dodatkowego wynagrodzenia (zysku) z tytułu takich czynności. W tym przypadku koszty i wynagrodzenie kredytobiorcy powinny zawierać się w ramach odsetek i ujętej w nich marży. Celem indeksacji powinno być zachowanie na przestrzeni ustalonego, długiego okresu na jaki udzielane są kredyty, jednolitej wartości wzajemnych świadczeń stron. Stwierdzić tym samym należy, że wynikający z obu umów obowiązek powodów ponoszenia kosztów spreadu walutowego stanowi nieuczciwą praktykę banku, mającą zagwarantować mu dodatkowe oprócz charakterystycznego dla umowy kredytu oprocentowania, wynagrodzenie.

Jednocześnie sposób, w jaki kredytodawca zastrzegł sobie ten dodatkowy zysk mijał się z zasadą transparentności i przejrzystości umowy. W postanowieniach umownych nie zostały bowiem sprecyzowane w jakikolwiek sposób kryteria ustalania przez kredytobiorcę kursu kupna i kursu sprzedaży CHF. Dla oceny abuzywności postanowienia, będącego współźródłem spreadu walutowego, istotne jest zaś to, czy przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o istnieniu różnicy, ogólnie obserwowanej na rynku papierów wartościowych, między kursem sprzedaży a kursem kupna waluty obcej, ale również oszacować potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne, jakie niosło dla niego zastosowanie kursu sprzedaży przy obliczaniu rat kredytu, którymi zostanie ostatecznie obciążony. Dla przeciętnego bowiem konsumenta, a więc konsumenta dobrze poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i ostrożnego istotna jest nie tylko świadomość zastosowania różnych kursów walut przy wypłacie i spłacie kredytu oraz ich zmienności, ale także orientacja co do skali wynikającego stąd, dodatkowego obciążenia finansowego.

Dysproporcja praw i obowiązków stron na niekorzyść powodów jako słabszej strony stosunku zobowiązaniowego jest nieusprawiedliwiona a brak równowagi kontraktowej występuje w stopniu, który rażąco narusza interes majątkowy konsumentów, zobowiązując ich do spłaty zaciągniętych kredytów w wysokości arbitralnie ustalonej przez bank. Jednostronna swoboda kształtowania przez bank sytuacji finansowej powodów uniemożliwiała przy tym sprawdzenie zasadności i prawidłowości decyzji banku, co również narusza prawo powodów do uzyskania pełnej i rzetelnej informacji o czynnikach kształtujących ich obowiązki. Naruszony jest zatem również ich interes pozamajątkowy w postaci niepewności co do okoliczności wpływających na wysokość ich zobowiązań.

To, że powodowie dokonali wyboru kredytów indeksowanych do waluty CHF i oświadczyli, że zostali poinformowani przez bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut, nie oznacza bowiem, że wyrazili zgodę na regulowanie w ramach umów kredytu swoich praw i obowiązków w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami czy też, że wyrazili zgodę na rażące naruszenie ich interesów.

Wobec niejednoznacznych postanowień umów określających główne świadczenia stron nie sposób jest również przyjąć, że powodowie zawarli umowy kredytów pozostając w pełni świadomi co do wynikających z nich obciążeń a tym samym, że byli w pełni rozeznani co do ryzyka jakie na siebie przyjmują. Co do złożonych przez nich oświadczeń o akceptacji ryzyka związanego ze zmianą kursów walut oraz co to tego, że rozumieją oni wynikające z tego konsekwencje to należy mieć na uwadze, że w oparciu o treść tych oświadczeń nie da się ustalić jakie konkretnie informacje odnośnie ryzyka kursowego przedstawione zostały powodom. Udzielenia powodom takich konkretnych informacji przed zawarciem każdej z umów nie udowodnił również pozwany, do czego zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodowego określoną w art. 6 kc był obowiązany. Brak jest też dowodu na to, by powodowie zostali pouczeni o zasadach konstruowania przez bank tabel kursowych stanowiących podstawę określenia kursu waluty na potrzeby ustalenia wysokości ich zobowiązań i wysokości rat kredytów oraz aby zostali poinformowani o tym jakie będą konsekwencje wysokiego (tj. wykraczającego poza normalne, typowe wahania) wzrostu wartości waluty do jakiej kredyty są indeksowane, którego to wzrostu, z uwagi na długi okres na jaki zostały zaciągnięte kredyty, nie można przecież było wykluczyć.

Powyższe prowadzi do wniosku, że brak jest podstaw aby przyjąć, iż w chwili zawierania umów kredytowych powodowie mogli mieć pełne rozeznanie co do tego jak duże jest ryzyko zmiany kursu waluty na przyszłość na przestrzeni wielu lat obowiązywania umów kredytowych i jakie to będzie miało dla nich skutki ekonomiczne.

Przechodząc do oceny skutków uznania postanowień zawartych w umowach za niedozwolone postanowienia umowne, należy mieć na uwadze, że co do zasady uznanie postanowień umowy za niedozwolone nie powinno powodować upadku całej umowy, gdyż jak stanowi art. 385¹ § 2 kc jeżeli postanowienia umowy nie wiążą konsumenta zgodnie z § 1 tego artykułu, strony są umową związane w pozostałym zakresie.

Utrzymanie w mocy umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej nie będzie możliwe zwłaszcza wówczas gdy uznanie zawartych w niej postanowień za klauzule abuzywne doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnicy kursów walutowych, ale również pośrednio do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty. Skoro zaś klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umów kredytu, to obiektywna możliwość utrzymania obowiązywania przedmiotowych umów wydaje się w tych okolicznościach niepewna.

W ocenie Sądu utrzymanie w mocy łączących strony umów kredytu indeksowanego do waluty CHF bez uznanych za niedozwolone postanowień regulujących mechanizm indeksacji jest niemożliwe, gdyż prowadziłoby do zmiany charakteru prawnego tych stosunków obligacyjnych. Wyeliminowane zostałoby bowiem pośrednio z tych umów ryzyko kursowe związane z indeksacją przedmiotu kredytu do waluty obcej to jest CHF, determinujące zastosowanie w dalszym ciągu obowiązującego postanowienia o oprocentowaniu kredytów określanego według stopy międzybankowej tej waluty tj. LIBOR. Pozostawienie umów w kształcie okrojonym poprzez wyeliminowanie z nch klauzul indeksacyjnych określających przecież główne świadczenia stron umowy, zdaniem Sądu, stanowiłoby naruszenie art. 353¹ kc wyrażającego zasadę swobody umów. Byłoby sprzeczne z istotą, naturą stosunków zobowiązaniowych, które strony chciały wykreować. Bez takich bowiem postanowień nie może dojść do ważnego zawarcia umów kredytu indeksowanego kursem waluty obcej. O zaniknięciu ryzyka kursowego można mówić w sytuacji, w której skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji jest przekształcenie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły (tzn. nieindeksowany) kredyt złotowy, oprocentowany według stawki powiązanej ze stawką LIBOR. Zarazem należy uznać, że wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umów kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umów, iż należy je uznać za umowy o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umów o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za ich całkowitą nieważnością (bezskutecznością).

Wyeliminowanie z umów zapisów regulujących mechanizm indeksacji nie pozwala na utrzymanie w mocy tak ukształtowanych stosunków prawnych jako sprzecznych z naturą (charakterem prawnym) zobowiązań, które strony chciały wykreować. Umowy w tak okrojonym kształcie uznać należy za nieważne. Nie można bowiem zastąpić zawartych w nich niedozwolonych postanowień przepisami o charakterze dyspozytywnym.

Mając na uwadze powyższe Sąd ustalił, iż umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawarta w dniu 25 maja 2006 r. pomiędzy L. K. i T. K. a (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest nieważna oraz, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawarta w dniu 25 maja 2006 r. pomiędzy L. K. i T. K. a (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jest nieważna.

Powodowie poza żądaniem stwierdzenia nieważności umów zgłosił także jako żądania główne:

- żądanie zasądzenia na ich rzecz od pozwanego kwoty 7.654,13 zł w przypadku stwierdzenia nieważności pierwszej umowy,

- żądanie zasądzenia na ich rzecz od pozwanego kwoty 35.433,94 zł w przypadku stwierdzenia nieważności drugiej umowy.

Zasądzenia kwoty 7.654,13 zł powodowie domagali się tytułem zwrotu zapłaconych przez nich po zawarciu pierwszej umowy w okresie od 26 lipca 2010 r. do 27 grudnia 2013 r. rat kapitałowo odsetkowych. Zasądzenia kwoty 35.433,94 zł domagali się oni tytułem zwrotu zapłaconych przez nich po zawarciu drugiej umowy w okresie od 26 lipca 2010 r. do 27 grudnia 2013 r. rat kapitałowo odsetkowych.

Zgodnie z art. 405 kc kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przepis ten stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego, to jest takiego, w którym ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 § 1 i 2 kc).

Skutkiem stwierdzenia nieważności umów kredytu w całości jest uznanie, że spełnione przez obie strony tych umów świadczenia nie miały oparcia w łączących je umowach. Na postawie pierwszej umowy kredytu powodowie w okresie od 26 lipca 2010 r. do 27 grudnia 2013 r. świadczyli kwotę 7.654,13 zł a na podstawie drugiej umowy w okresie od 26 lipca 2010 r. do 27 grudnia 2013 r. kwotę 35.433,92 zł.

W odpowiedzi na pozew pozwany podniósł „ewentualnie” (w wypadku uznania umów za nieważne) zarzuty potrącenia wierzytelności pozwanego dotyczące zwrotu kapitałów i wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitałów. Wierzytelności przedstawione do ewentualnego potrącenia z tytułu pierwszej umowy kredytu to odpowiednio kwoty 30.000,00 zł i 11.537,98 zł a wierzytelności przedstawione do ewentualnego potrącenia z tytułu drugiej umowy kredytu to odpowiednio kwoty 142.800,00 zł i 59.102,79 zł.

Zarzuty potrącenia zgłoszone przez pozwanego były jednak nieskuteczne, gdyż oświadczenie o potrąceniu zostało złożone przez pełnomocnika procesowego pozwanego, który co prawda posiadał do tego umocowanie ale nie samym powodom a ich pełnomocnikowi procesowemu, który do odebrania takich oświadczeń materialnoprawnych nie był upoważniony. Doręczenie pisma procesowego zawierającego takie oświadczenie o potrąceniu wierzytelności pełnomocnikowi procesowemu dłużnika wzajemnego nie wywiera natomiast skutków przewidzianych w art. 61 § 1 kc. (patrz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2016 r., II CSK 862/14, OSNC – ZD 2017 nr A, poz. 8).

Ponadto powyższe oświadczenia były złożone warunkowo, co również powodowało ich nieskuteczność. Warunkowy charakter oświadczeń o potrąceniu wynikał z faktu, że pozwany twierdził stanowczo, że umowy zawarte przez jego poprzednika prawnego z powodami były ważne. Tymczasem przyjmuje się, że niedopuszczalne jest zastrzeganie warunku w przypadku składania jednostronnych oświadczeń woli o charakterze prawnokształtującym. Zastrzeżenie warunku w przypadku takiej czynności, powoduje jej nieważność z uwagi na sprzeczność z prawem, co wynika z treści art. 89 kc, który umożliwia zastrzeganie warunku tylko w przypadku czynności prawnych, których właściwość na to pozwala. Oświadczenie o potrąceniu ma zaś charakter jednostronnej czynności prawnej, której charakter nie pozwala na dokonywanie jej warunkowo.

Mając na uwadze powyższe Sąd w związku z uznaniem za nieważną umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawartej w dniu 25 maja 2006 r. zasądził od pozwanego łącznie na rzecz powodów kwotę 7.654,13 zł a w związku z uznaniem za nieważną umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawartej w dniu 25 maja 2006 r. zasądził od pozwanego łącznie na rzecz powodów kwotę 35.433,92 zł a w pozostałym zakresie powództwo oddalił jako niezasadne.

Zwrot świadczenia nienależnego powinien nastąpić po wezwaniu dłużnika, gdyż zgodnie z art. 455 kc jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Powodowie wezwali pozwanego do zwrotu części wpłaconych na poczet obu umów kwot pozwem, który został pozwanemu doręczony w dniu 31 lipca 2020 r. Na postawie art. 481 kc w zw. z art. 359 § 1 i 2 kc Sąd zasądził zatem od pozwanego na rzecz powodów odsetki ustawowe za opóźnienie od zasądzonych kwot od dnia 1 sierpnia 2020 r. do dnia zapłaty a w pozostałym zakresie żądanie zasądzenia odsetek oddalił.

Jeśli chodzi o zarzut zatrzymania, to należy stwierdzić, że można go stosować jedynie przy umowach wzajemnych, a umowy kredytu, które są z pewnością umowami dwustronnie zobowiązującymi i odpłatnymi, nie są umowami wzajemnymi, gdyż nie spełniają kryteriów z art. 487 § 2 kc. Cechą wyróżniającą umowy dwustronnej jest rola, jaka została jej wyznaczona we wzajemnych relacjach. Istota tych umów polega na tworzeniu podstaw do wymiany dóbr i usług. Nie każda jednak umowa dwustronnie zobowiązująca jest umową wzajemną.

Ponieważ roszczenia ewentualne pozwu zgłoszone zostały na wypadek nie uwzględnienia przez Sąd żądań ustalenia nieważności umów kredytu, a Sąd żądania te uwzględnił, zbędnym było zajmowanie się nimi.

Z uwagi na to, iż powodowie ulegli jedynie co do znikomej części swojego żądania na podstawie art. 100 kpc Sąd obciążył kosztami postępowania pozwanego i zasądził od niego solidarnie na rzecz powodów kwotę 6.417,00 zł z odsetkami ustawowymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, na którą to kwotę złożyła się opłata od pozwu w kwocie 1.000,00 zł, wynagrodzenie pełnomocnika powodów w kwocie 5.400,00 zł ustalone stosownie do treści § 2 pkt 6 w zw. z § 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. poz. 1800 ze zm.) oraz opłaty skarbowe od pełnomocnictw w kwocie 34,00 zł.

I C 236/20

Podstawa prawna:

Powołane przepisy:

Korekty wprowadzone przez SAOS:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE