Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 kwietnia 2014 roku

Sąd Okręgowy w Legnicy II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 24 kwietnia 2014 roku w Legnicy

na rozprawie

sprawy z powództwa M. P. (1)

przeciwko pozwanej B. F.

o zachowek

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Lubinie

z dnia 27 listopada 2013 roku

sygn. akt I C 1190/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

1.  w punkcie II zasądza dodatkowo od pozwanej B. F. na rzecz powódki M. P. (1) odsetki ustawowe od kwoty 10.614,16 zł, należne za okres od 14 maja 2011 r. do
26 listopada 2013 r., oddalając dalej idące powództwo,

2.  w punkcie III zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 2.891,70 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

II.  oddala dalej idącą apelację;

III.  zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 570 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

IV.  przyznaje od Skarbu Państwa (Sąd Rejonowy w Lubinie ) na rzecz adwokat M. P. (2) kwotę 1.476 zł (w tym podatek VAT) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt II Ca 46/14

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Lubinie wyrokiem z dnia 27.11.2013 r. w sprawie sygn. akt I C 1190/12 zasądził od pozwanej B. F. na rzecz powódki M. P. (1) kwotę 10.614,16 zł tytułem zachowku na podstawie art.991§1 k.c. Należność tę rozłożył Sąd na 35 rat: po 300 zł miesięcznie i ostatnia 414,16 zł, począwszy od uprawomocnienia się wyroku, wraz z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności rat (punkt I). Stosując art.320 k.p.c., Sąd uwzględnił sytuację życiową pozwanej, która ma 77 lat, cierpi na choroby układu krążenia. utrzymuje się z emerytury i zasiłku pielęgnacyjnego w wysokości 1.600 zł miesięcznie, sama prowadzi gospodarstwo domowe, a w skład spadku po mężu (ojcu powódki), którego jest spadkobiercą testamentowym, uzyskała jedynie udział ½ w zajmowanym lokalu mieszkalnym oraz taki sam udział w samochodzie osobowym marki S. o wartości 6.300 zł. Zdaniem Sądu przez czas trwania procesu pozwana nie byłaby w stanie zaoszczędzić kwoty należnego zachowku, a z racji wieku i dochodów wątpliwa jest też jej zdolność kredytowa.

Sąd Rejonowy oddalił powództwo w zakresie odsetek od całej zasądzonej należności za okres od 14.05.2011 r., tj. od upływu terminu oznaczonego w wezwaniu o zapłatę. W materii tej Sąd wyraził pogląd, że roszczenie o zachowek staje się wymagalne z chwilą określenia przez sąd jego wysokości według cen z daty orzekania o nim i dopiero z tą datą staje się możliwe naliczanie odsetek za opóźnienie na podstawie art.481§1 k.c. (punkt II).

Sąd Rejonowy nie obciążył pozwanej zwrotem kosztów procesu na rzecz powódki, opierając się na przepisie art.102 k.p.c. i odwołując do argumentów, uzasadniających rozłożenie na raty zasądzonego świadczenia (punkt III).

Powódka zaskarżyła wyrok co do rozłożenia świadczenia na raty, oddalenia roszczenia odsetkowego oraz nieobciążenia pozwanej kosztami procesu. Zarzuciła naruszenie art.455 k.c. oraz art.233§1, art.320 i art.102 k.p.c., a to poprzez nieprawidłowe określenie daty wymagalności roszczenia oraz niewłaściwą ocenę sytuacji finansowej i postawy pozwanej jako uzasadniających zastosowanie rat oraz dobrodziejstwa odstąpienia od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. W ocenie skarżącej sytuacja materialna B. F. jest stabilna, od chwili otwarcia spadku po jej mężu upłynęło 5 lat, a od wezwania do zapłaty 2 lata – są to okoliczności uzasadniające uznanie, że pozwana może i powinna dokonać jednorazowej zapłaty zachowku oraz ponieść zwrot kosztów procesu. W oparciu o takie zarzuty i argumenty M. P. (1) wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanej kwoty 10.614,16 zł z ustawowymi odsetkami od 14.05.2011 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie kosztów postępowania.

W postępowaniu apelacyjnym Sąd odwoławczy dodatkowo ustalił, że w dniu 3.04.2012 r. powódka zawezwała pozwaną do próby ugodowej co do zapłaty zachowku w kwocie 13.052,67 zł. Do zawarcia ugody nie doszło na skutek kwestionowania przez pozwaną obowiązku zapłaty zachowku. (dowód: akta Sądu Rejonowego w Lubinie, sygn. I Co 1061/12). W okresie od stycznia do kwietnia 2014 r. pozwana zapłaciła na rzecz powódki 4 miesięcznie raty tytułem zachowku (dowód: przekazy pocztowe – karta 258).

Sąd Okręgowy w oparciu o ustalenia poczynione w postępowaniu apelacyjnym oraz przyjmując za własne prawidłowe ustalenia faktyczne poczynione w pierwszej instancji, zważył, co następuje:

Apelacja podlega częściowemu uwzględnieniu.

Sąd odwoławczy nie podziela poglądu prawnego przyjętego przez Sąd Rejonowy w przedmiocie wymagalności roszczenia o zachowek. Sąd I instancji powołał w tym względzie stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie, jednakże szersza analiza orzecznictwa wskazuje, że jest to stanowisko drugorzędne, rzadziej przyjmowane przy rozstrzyganiu sporów o zachowek. W orzecznictwie sądów apelacyjnych oraz Sądu Najwyższego, a także w poglądach doktryny przeważa stanowisko, że roszczenie o zachowek ma charakter bezterminowy i jego wymagalność podlega ustaleniu na podstawie art.455 k.c. (tak Sąd Najwyższy w jednym z ostatnich wyroków z 22.05.2013 r., sygn. III CSK 319/12). Oznacza to, że zachowek powinien być zapłacony przez zobowiązanego niezwłocznie po wezwaniu, a zatem jeśli dłuznik nie spełni świadczenia w wyznaczonym przez wierzyciela terminie, to od tej chwili należą się uprawnionemu odsetki. W sprawie niniejszej nie ma rozstrzygającego znaczenia data ustalenia wysokości zachowku, gdyż w aktualnej ustabilizowanej sytuacji ekonomicznej (bez istotnych wahań siły nabywczej pieniądza) przedział czasowy wynoszący 2 lata nie wpłynął na rozmiar świadczenia. Dlatego pozwana obowiązana była zapłacić powódce zachowek zgodnie z wezwaniem do zapłaty z 4.05.2011 r., czyli do 13.05.2011 r., a zatem od dnia następnego popadła w opóźnienie, które na mocy art.481§1 k.c. uzasadnia zasądzenie odsetek ustawowych.

Rozłożenie zasądzonego roszczenia na raty jest uzasadnione i w tym zakresie apelacja nie jest słuszna. Wprawdzie istotnie najpóźniej od maja 2011 r. pozwana powinna liczyć się z możliwością zapłaty i mogła czynić w tym celu jakieś oszczędności, niemniej kwota rzędu 10.000 zł nie jest – i nie była przed dwoma laty – dla pozwanej możliwa do spełnienia jednorazowo, a to z racji wieku, stanu zdrowia, wysokości dochodów i braku zdolności kredytowej. Na to wszystko prawidłowo zwrócił uwagę Sąd Rejonowy i trafnie zastosował art.320 k.p.c.

Z drugiej jednak strony – wskazując na obowiązek pozwanej liczenia się od dwóch lat z koniecznością zapłaty zachowku i przygotowania się do tego finansowo oraz biorąc pod uwagę próby powódki uniknięcia procesu nie tylko poprzez wezwanie do zapłaty, ale również w postępowaniu pojednawczym – brak podstaw do uprzywilejowania pozwanej odstąpieniem od obciążania jej zwrotem kosztów postępowania na rzecz powódki, która poza procesem nie mogła zrealizować swojego uprawnienia do zachowku. W ocenie Sądu odwoławczego przytoczone okoliczności niniejszej sprawy nie uzasadniają sięgnięcia do art.102 k.p.c., a Sąd Rejonowy naruszył ten przepis, opierając jego zastosowanie przede wszystkim na sytuacji materialnej B. F. i jej wieku. Okoliczności te, o ile usprawiedliwiają rozłożenie świadczenia na raty, to nie są już wystarczającymi argumentami do wyjątkowego odstąpienia od zasady odpowiedzialności stron za wynik procesu. Dlatego pozwana, która poza procesem nie godziła się na spełnienie świadczenia w żadnej części i nie poniosła żadnych kosztów sądowych, w myśl ogólnej reguły z art.98 k.p.c. winna zwrócić powódce poniesione przez nią celowo koszty postępowania, a to proporcjonalnie do zakresu uwzględnionego roszczenia. Koszty powódki w pierwszej instancji wyniosły 3.570 zł, a wygrana to 81%, zatem przysługuje skarżącej zwrot kosztów w kwocie 2.891,70 zł.

W wyniku przytoczonych rozważań Sąd odwoławczy zmienił stosownie zaskarżony wyrok, uwzględniając apelację częściowo na podstawie art.386§1 k.p.c., a częściowo ją oddalając z mocy art.385 k.p.c. Odsetki od należności głównej przypadają do dnia poprzedzającego wydanie wyroku przez Sąd Rejonowy, a to z racji rozłożenia świadczenia na raty, od których odsetki przysługują dopiero w razie uchybienia w terminie płatności tych rat.

Wygrana powódki w postępowaniu apelacyjnym wyniosła około 1/3, co można oszacować przez porównanie wskazanej przez powódkę wartości przedmiotu zaskarżenia w apelacji oraz w uzupełniającym ją piśmie z dnia 3.02.2014 r. W pełnym zakresie wartość ta wyniosła kwotę zasądzonego roszczenia (w przybliżeniu 10.600 zł), zaś co do odsetek wskazała powódka kwotę 3.509 zł – i w tym zakresie in meriti apelację uwzględniono, co stanowi około 1/3. W odniesieniu do poniesionych przez skarżącą kosztów instancji odwoławczej, wynoszących 1.731 zł, wygranej odpowiada kwota 570 zł.

Orzeczenie o kosztach pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu odwoławczym, zapadło na podstawie §6 pkt 5 w zw. z §13 ust.1 pkt 1, §19 pkt 1 §2 ust.3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (..).