Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 7 sierpnia 2013 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi oddalił powództwo P. K. skierowane przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. o zapłatę kwoty 8.000 zł z tytułu grupowego ubezpieczenia pracowniczego typu P (...) i nie obciążył powódki obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego.

Powyższe orzeczenie zaskarżyła apelacją powódka w części oddalającej powództwo, tj. w zakresie punktu 1. Rozstrzygnięciu skarżąca zarzuciła:

1.  obrazę prawa materialnego, tj. art. 6 k.c. polegającą na jego niezastosowaniu i pominięciu zasady, że ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu wywodzi skutki prawne poprzez uwzględnienie twierdzeń pozwanego o związku przyczynowym pomiędzy spożyciem alkoholu przez męża powódki a zaistnieniem nieszczęśliwego wypadku, w wyniku którego zmarł, mimo braku dowodów w tym zakresie;

2.  obrazę przepisów postępowania, która miała istotny wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie:

a)  art. 228 k.p.c. polegającą na zaniechaniu przeprowadzenia postępowania dowodowego na okoliczność podstawowego faktu mającego znaczenie w niniejszej sprawie, a mianowicie przebiegu nieszczęśliwego wypadku będącego przedmiotem oceny w niniejszej sprawie, przy jednoczesnym przyjęciu stanu męża powódki i jego zachowania w chwili zaistnienia wypadku jako okoliczności notoryjnej, nie wymagającej dowodu;

b)  art. 233 k.p.c. poprzez bezpodstawne przyjęcie, że mąż powódki w okresie poprzedzającym zaistnienie wypadku był pod wyraźnym wpływem alkoholu, w sytuacji, gdy taka ocena zachowania nie znajduje potwierdzenia w materiale dowodowym,

c)  art. 243 k.p.c. poprzez odstąpienie od obowiązku udowodnienia okoliczności podnoszonych przez pozwaną na rzecz uznania ich za okoliczności notoryjne;

d)  a w konsekwencji bezpodstawne uznanie, że stan nietrzeźwości powódki spowodował zaistnienie wypadku.

W następstwie tak sformułowanych zarzutów skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kwoty 8.000 zł, oraz o zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

Apelację należało uznać za zasadną.

Sąd Rejonowy poczynił w niniejszej sprawie zasadniczo prawidłowe ustalenia faktyczne. Błędnie jednakże Sąd ten wywiódł, iż w oparciu o zgromadzony w niniejszej sprawie materiał dowodowy możliwe było przyjęcie, że spełniona została przesłanka wyłączająca odpowiedzialność ubezpieczyciela w postaci stanu nietrzeźwości małżonka powódki, która to nietrzeźwość spowodowała zaistnienie nieszczęśliwego wypadku, w następstwie którego mąż P. K. poniósł śmierć.

W pierwszej kolejności zgodzić się należy ze stanowiskiem apelującej, iż Sąd Rejonowy poczynił w niniejszej sprawie ustalenia faktyczne, zwłaszcza w zakresie, jaki miał dla rozstrzygnięcia sprawy zasadnicze znaczenie, tj. co do okoliczności, w jakich nastąpiła śmierć męża powódki, z naruszeniem zasady bezpośredniości. Zważyć należy, iż jak podnosi się w literaturze, a także w orzecznictwie sądów, zgodnie z postulatem bezpośredniości postępowania dowodowego powinno się ono toczyć przed sądem orzekającym (tak np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 1967 r., III PRN 9/67, LEX nr 6180; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1971 r., II CR 384/71, LEX nr 6993; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 1973 r., II CR 75/73, LEX nr 7237; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2001 r., I PKN 571/00, OSNP 2003, nr 14, poz. 330). Jak podkreśla się bowiem w literaturze, wyłącznie bezpośredni kontakt sądu orzekającego z podmiotami biorącymi udział w postępowaniu oraz rzeczowymi środkami dowodowymi zapewnia temu organowi możliwość poczynienia odpowiednich spostrzeżeń, istotnych dla oceny wiarygodności i mocy dowodów. Zgodnie z wyrażonym w orzecznictwie poglądem dokonanie przez Sąd ustaleń faktycznych na podstawie dowodów, które nie zostały w formalny sposób dopuszczone i przeprowadzone na rozprawie, narusza ogólne reguły postępowania dowodowego w zakresie bezpośredniości, jawności, równości stron i kontradyktoryjności (tak np. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2001 r., I PKN 571/00, OSNP 2003, nr 14, poz. 330). Odstępstwa od tej ogólnej reguły, przewidziane w wymienionym przepisie (a odnoszące się wyłącznie do przeprowadzenia poszczególnych środków dowodowych w ramach pomocy sądowej), zdaniem nauki nie podlegają wykładni rozszerzającej. Zważyć należy, iż w rozpoznawanej sprawie zasadnicza część ustaleń Sądu Rejonowego, które to ustalenia w konsekwencji stanowiły podstawę faktyczną rozstrzygnięcia oddalającego powództwo, opiera się na zeznaniach powódki oraz świadków złożonych w toku innego postępowania, tj. w sprawie o sygnaturze akt Ds. 639/11 prowadzonej przez Prokuraturę Rejonową w Tomaszowie Mazowieckim. Takie czynienie przez Sąd Rejonowy ustaleń faktycznych i to w zakresie, jaki miał decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia, było nieprawidłowe, gdyż w sposób oczywisty naruszyło omówioną wyżej zasadę bezpośredniości, a dodatkowo naruszona została także równowaga stron procesowych oraz zasada kontradyktoryjności procesu. Sąd Rejonowy oddalając bowiem niemalże wszystkie wnioski dowodowe stron, swoje ustalenia faktyczne w zasadniczej części oparł na zeznaniach świadków złożonych w toku innego postępowania, tj. postępowania przygotowawczego w sprawie Ds. 639/11, z którymi to świadkami Sąd ten nie miał osobistej styczności. Istotne jest również to, że w czasie przesłuchania tychże świadków nie była obecna powódka, a zatem nie miała ona możliwości zadawania świadkom pytań, co byłoby możliwe w sytuacji przesłuchania świadków w toku postępowania dowodowego prowadzonego w niniejszej sprawie.

Czyniąc ustalenia faktyczne wyłącznie na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w aktach innej sprawy i uznając w konsekwencji twierdzenia pozwanego za udowodnione, Sąd Rejonowy uchybił nadto wyrażonej w art. 6 k.c. regule ciężaru dowodu. W myśl powołanego przepisu prawa materialnego, którego procesowym odpowiednikiem jest art. 232 k.p.c., ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie wywodzącej z danego faktu skutki prawne. To strony zatem, a nie zaś Sąd, mają poprzez swoje aktywne działalnie, którym jest między innymi wskazywanie dowodów, zadawanie pytań świadkom oraz stronom udowadniać fakty, z których wywodzą skutki prawne. Zadaniem Sądu jest natomiast jedynie kontrolowanie, czy strony wypełniają swoje kontradyktoryjne obowiązki prawidłowo. Oznacza to, iż obecnie Sąd już nie jest odpowiedzialny za wynik postępowania dowodowego, zaś ryzyko nieudowodnienia podstawy faktycznej żądania spoczywa wyłącznie na powodzie.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy zauważyć, iż zgodnie z przytoczoną regułą na powódce, która dochodziła od pozwanego wypłaty odszkodowania z tytułu śmierci małżonka spowodowanej nieszczęśliwym wypadkiem, spoczywał ciężar udowodnienia, iż nastąpiła śmierć jej małżonka, a nadto, iż śmierć ta była następstwem nieszczęśliwego wypadku. Powódka winna również udowodnić fakt zawarcia umowy grupowego ubezpieczenia oraz, iż śmierć jej małżonka w wyniku nieszczęśliwego wypadku nastąpiła w okresie odpowiedzialności pozwanego (...) S.A. Pozwany natomiast, chcąc uwolnić się od odpowiedzialności, winien w niniejszej sprawie udowodnić zaistnienie przesłanki, o której mowa w § 16 pkt 4 ogólnych warunków dodatkowego grupowego ubezpieczenia, tj. iż małżonek powódki był w stanie nietrzeźwości, a spowodowało to zaistnienie nieszczęśliwego wypadku.

Z dokumentów złożonych przez powódkę, w szczególności w postaci poświadczonych za zgodność z oryginałem kserokopii odpisu skróconego aktu zgonu K. K. oraz postanowienia o umorzeniu śledztwa, a także deklaracji przystąpienia powódki do grupowego ubezpieczenia w sposób niewątpliwy wynika, iż zgon K. K. był następstwem nieszczęśliwego wypadku, tj. utonięcia oraz, iż do śmierci męża apelującej doszło w czasie, gdy powódka objęta była ubezpieczeniem grupowym. Skarżąca zdołała zatem udowodnić w niniejszej sprawie zarówno podstawę faktyczną jak i prawną dochodzonego roszczenia. W tej sytuacji to na pozwanym, który twierdził, iż zaistniały okoliczności szczególne, przewidziane w ogólnych warunkach dodatkowego grupowego ubezpieczenia i skutkujące wyłączeniem odpowiedzialności strony pozwanej, spoczywał ciężar udowodnienia wystąpienia tychże okoliczności. Powinności tej jednakże, jak słusznie podnosi apelująca, pozwany nie sprostał. Zważyć bowiem należy, iż pozwany, poza wnioskiem o załączenie wspomnianych już wyżej akt postępowania przygotowawczego prowadzonego pod sygnaturą Ds. 639/11, nie złożył w odpowiedzi na pozew żadnych innych wniosków dowodowych. W tej sytuacji nie można się zgodzić ze stanowiskiem Sądu Rejonowego, iż na podstawie zgromadzonego w niniejszej sprawie materiału dowodowego, na który złożyły się w istocie zasadniczo jedynie wspomniane wyżej akta postępowania przygotowawczego, możliwe było ustalenie, że śmierć męża powódki nastąpiła w wyniku nieszczęśliwego wypadku i pozostawała w bezpośrednim związku przyczynowym ze stanem nietrzeźwości K. K., co skutkowało wyłączeniem odpowiedzialności pozwanego na podstawie § 16 pkt 4 ogólnych warunków dodatkowego grupowego ubezpieczenia. Zważyć należy, iż w niniejszej sprawie nie ulega wątpliwości, że mąż powódki w chwili śmierci pozostawał pod wpływem alkoholu. Jak bowiem ustalono, ujawniona zawartość alkoholu we krwi K. K. wynosiła 0,91 promila. Z samego jednak faktu nietrzeźwości męża powódki w chwili jego utonięcia, wobec braku jakichkolwiek innych dowodów, zwłaszcza zeznań świadków obecnych na miejscu zdarzenia, którzy dokładnie podaliby okoliczności, w jakich doszło do utonięcia K. K., nie można jeszcze wywodzić, że fakt ten pozostawał w niewątpliwym związku ze śmiercią męża powódki, tj. stanowił jej przyczynę.

Skoro zatem pozwany nie wykazał, że nietrzeźwość męża powódki w sposób oczywisty spowodowała zaistnienie nieszczęśliwego wypadku, w wyniku którego nastąpił zgon męża powódki, oznacza to, iż nie istnieją przyczyny wyłączające odpowiedzialność pozwanego. Tym samym powództwo o zapłatę świadczenia z tytułu spowodowanego nieszczęśliwym wypadkiem zgonu małżonka ubezpieczonej w niekwestionowanej przez pozwanego kwocie 8.000 zł należało uznać za uzasadnione.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 817 § 1 k.c. Stosownie do pierwszego z powołanych przepisów ustawy, w sytuacji, gdy dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Zgodnie natomiast z art. 817 § 1 k.c. ubezpieczyciel obowiązany jest spełnić świadczenie w terminie trzydziestu dni, licząc od daty otrzymania zawiadomienia o wypadku. Mając na względzie fakt, iż powódka wniosek o wypłatę świadczenia z tytułu zgony męża spowodowanego nieszczęśliwym wypadkiem złożyła w dniu 15 lipca 2011 roku, jej żądanie zasądzenia odsetek od dnia wytoczenia powództwa, tj. od dnia 20 czerwca 2012 roku, w świetle przytoczonych wcześniej przepisów prawa należało uznać za uzasadnione.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i orzekł jak w punkcie 1 sentencji.

Zmiana orzeczenia w zakresie roszczenia głównego skutkować musiała również zmianą rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania. Uwzględniając ostateczny wynik niniejszego postępowania, o kosztach tych należało orzec w oparciu o art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. i zasądzić od przegrywającego spór pozwanego na rzecz powódki kwotę 1617 zł. Na kwotę tę złożyły się: opłata sądowa od pozwu w wysokości 400 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika powódki w kwocie 1.200 zł, której wysokość została ustalona na podstawie § 2 ust. 1 w zw. z § 6 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł również zgodnie z wyrażoną w art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. zasadą odpowiedzialności za wynik sporu, zasądzając od pozwanego na rzecz powódki kwotę 1.000 zł, na którą złożyły się: opłata sądowa od apelacji w wysokości 400 zł, oraz wynagrodzenie pełnomocnika powódki w kwocie 600 zł, której wysokość została ustalona na podstawie § 2 ust. 1 w zw. z § 6 pkt 4 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 powołanego wyżej rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości.