Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 lutego 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Janina Kacprzak (spr.)

Sędziowie: SSA Anna Szczepaniak-Cicha

SSO del. Dorota Rzeźniowiecka.

Protokolant: st.sekr.sądowy Patrycja Stasiak

po rozpoznaniu w dniu 18 lutego 2014 r. w Łodzi

sprawy J. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziałowi w Ł.

o wysokość kapitału początkowego,

na skutek apelacji wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 26 marca 2013 r., sygn. akt: VIII U 3268/12;

1.  oddala apelację;

2.  przyznaje od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Łodzi adwokatowi A. M. kwotę 147,60 (sto czterdzieści siedem 60/100) złotych tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w drugiej instancji.

Sygn. akt III AUa 817/13

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 26 marca 2013 r. Sąd Okręgowy w Łodzi zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w Ł. z dnia 31 lipca 2012 r. i zobowiązał Zakład Ubezpieczeń Społecznych do przeliczenia kapitału początkowego J. S. z 10 lat kalendarzowych 1971-1980 także z uwzględnieniem angaży za lata 1971-1978, przy przyjęciu 46 godzinnego tygodnia pracy oraz dodatku stażowego w wysokości 5 %. W punkcie drugim wyroku Sąd oddalił odwołanie J. S. w pozostałej części.

Wydając zaskarżony wyrok sąd pierwszej instancji za podstawę orzeczenia przyjął następujące ustalenia faktyczne:

Decyzją z dnia 31 lipca 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych ponownie ustalił J. S. kapitał początkowy na dzień 1 stycznia 1999 r., który wyniósł 55.548,02 zł. Uwzględniono 14 lat, 11 miesięcy i 20 dni, to jest 179 miesięcy okresów składkowych. Do ustalenia podstawy wymiaru kapitału przyjęto przeciętną podstawę składek na ubezpieczenie społeczne z kolejnych 10 lat kalendarzowych tj. z okresu od 1 stycznia 1971 r. do 31 grudnia 1980 r. ze wskaźnikiem podstawy wymiaru wynoszącym 32,77 % i kwotą bazową 1220,89 zł. Za okresy z poszczególnych lat nieudokumentowanych wynagrodzeniami organ przyjął minimalne wynagrodzenia obowiązujące w sferze gospodarki narodowej.

Opierając się na zeznaniach wnioskodawcy oraz przedstawionych dokumentach i pismach Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca w okresie od 1971 r. do 1979 r. był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) na stanowisku kierowcy. Za okres ten nie posiada dokumentów płacowych poza angażami załączonymi do odwołania. W angażach tych są wskazane stawki godzinowe bez wskazania innych składników wynagrodzenia. Wynagrodzenia wnioskodawcy były ustalane w systemie akordowym. Otrzymywał premie regulaminowe w wysokości 15 – 20 % oraz dodatek za obsługę codzienną. Wnioskodawca nabył uprawnienia do dodatku stażowego od dnia 1 lutego 1976 r. w wysokości 5 %. O dnia 1 kwietnia 1974 r. pracodawca korzystał z informacji w sprawie ustalania innych składników wynagrodzenia takich jak dodatek za obsługę codzienną w wysokości od 6 do 12 złotych dziennie.

Na polecenie Sądu Okręgowego organ rentowy dokonał hipotetycznego wyliczenia kapitału początkowego na podstawie ustalonych wynagrodzeń z okresu zatrudnienia w (...) od dnia 26 stycznia 1971 r. do dnia 31 grudnia 1978 r. przy uwzględnieniu przedłożonych dokumentów z akt osobowych, angaży ze stawką godzinową przy przyjęciu 46 godzinnego tygodnia pracy oraz 5 % dodatku stażowego wskazanego w angażu od dnia 1 lutego 1976 r. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wyliczony z 10 lat kalendarzowych 1971 – 1980 wyniósł 39,97 %. Jednocześnie organ rentowy wskazał, że do wyliczenia przyjął w latach 1971 - 1972 kwoty wynagrodzenia minimalnego, gdyż wyliczenie z angaży było mniej korzystne. Wskazał nadto na brak możliwości wyliczenia wskaźnika z 20 lat kalendarzowych z uwagi na brak udowodnionych okresów składkowych w tym wymiarze.

Dokonując oceny zgromadzonego materiału dowodowego Sąd Okręgowy zaznaczył, że brak dokumentów płacowych uniemożliwia uwzględnienie odwołania w zakresie wskazanym przez J. S.. Określenie, że zarobki były wysokie nie mogą stanowić podstawy do uwzględnienia odwołania. Z zeznań wnioskodawcy wynika, że jego zarobki były uzależnione od ilości wykonanej pracy oraz że przez cały okres otrzymywał dodatek za obsługę codzienną w wysokości 12 złotych. Sąd Okręgowy podkreślając fakt, że w T. od 1974 r. obowiązywał dodatek za oc w wysokości od 6 do 12 złotych, wskazał, że wnioskodawca, mimo pouczenia o takiej potrzebie, nie przedstawił dowodu na to, że otrzymywał dodatek we wskazanej przez siebie wysokości.

W konsekwencji powyższych ustaleń Sąd Okręgowy stwierdził, że odwołanie wnioskodawcy zasługiwało na częściowe uwzględnienie. Powołując się na art. 174 ust. 3 – 7 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasady wypłaty tych świadczeń Sąd Okręgowy wskazał, że wymaganych do ustalenia kapitału początkowego dokumentów płacowych wnioskodawca nie złożył a przyjęcie do wyliczenia kapitału początkowego jedynie jego zeznań nie jest uprawnione. Powoływanie się na instrukcję jaką pracodawca winien się posługiwać przy ustalaniu wysokości wynagrodzenia nie jest dowodem, że instrukcja była stosowana i w jakim czasie. Sąd Okręgowy zaznaczył, że w okresie od 1 stycznia 1971 r. do dnia 31 grudnia 1976 r. dodatek za oc nie stanowił podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Składnik ten stanowił podstawę wymiaru składki dopiero od dnia 1 stycznia 1977 r., co wynika z rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 13 grudnia 1976 r. w sprawie dostosowania niektórych przepisów o ubezpieczeniu społecznym do zasad określających składniki funduszu płac. Sąd Okręgowy akcentując, że instrukcja pracodawcy jako datę wprowadzenia dodatku za obsługę codzienną podaje 1 kwietnia 1974 r., wskazał na brak dowodów na wypłacanie dodatku przez pracodawcę a przez to brak podstaw do ustalenia czy stanowił on podstawę oskładkowania. Wobec stwierdzenia braku podstaw do ustalenia wysokości kapitału początkowego w sposób przyjęty przez pracodawcę Sąd Okręgowy wskazał, że w jego ocenie możliwe jest wyliczenie kapitału początkowego w sposób przyjęty w hipotetycznym wyliczeniu organu rentowego, która dało wyższy wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego.

Powyższy wyrok zaskarżył apelacją ubezpieczony w części oddalającej odwołanie zarzucając:

1)  błędną ocenę materiału dowodowego oraz sprzeczność ustaleń z zebranym w sprawie materiałem dowodowym poprzez przyjęcie, że:

- wnioskodawca nie złożył dokumentów pozwalających na wyliczenie kapitału początkowego w sposób przez siebie proponowany, tj. z uwzględnieniem okresu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w latach 1971 – 1979 na podstawie sporządzonego przez siebie wykazu oraz angaży i zaświadczeń załączonych do odwołania,

- zgromadzona w sprawie dokumentacja nie pozwala na ustalenie wysokości wynagrodzenia w okresie zatrudnienia wnioskodawcy w przedsiębiorstwie (...),

2) obrazę przepisów prawa procesowego, to jest art. 233 § 1 k.p.c. przez zaniechanie wszechstronnej i obiektywnej analizy materiału dowodowego zebranego w niniejszej sprawie, w szczególności przez pominięcie zeznań wnioskodawcy dotyczących poszczególnych składników wynagrodzenia, stawek zaszeregowania, premii regulaminowych, dodatków za godziny nadliczbowe, dodatków za obsługę codzienną, pracy w akordzie.

Wskazując na powyższe apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku oraz zaskarżonej decyzji poprzez wyliczenie kapitału początkowego w sposób proponowany przez siebie. W uzasadnieniu apelacji skarżący wskazał, że na ustalenie wysokości osiąganych przez niego wynagrodzeń pozwalają: angaże z wykazaną stawką zaszeregowania; karta informacyjna z wynagrodzeniem uzyskiwanym w marcu 1974 r.; wniosek z dnia 10 lipca 1974 r. dotyczący zmiany grupy zaszeregowania ze stawką zaszeregowania 9,50 zł za godzinę; informacja płacowa dla kierowców i pomocników kierowców obowiązująca od 1 kwietnia 1974 r. wskazująca obowiązującą wnioskodawcę tabelę stawek zaszeregowania w przedziale od 6 do 9,50 zł za godzinę; świadectwo pracy dnia 23 października 1980 r. według którego wnioskodawca otrzymywał wynagrodzenie według stawki osobistego zaszeregowania w wysokości 10,50 zł za godzinę a także prawo do premii regulaminowej; zaświadczenie o wysokości zarobków z dnia 8 lutego 1978 r. wystawione na potrzeby postępowania rozwodowego, zgodnie z którym zarobki miesięczne wnioskodawcy wynosiły 6.253 zł, co stanowi 127,95 % średniej krajowej w roku 1978; wpis do legitymacji ubezpieczeniowej ze wskazanym wynagrodzeniem za okres 1 stycznia do 3 maja 1979 r. w wysokości 38.022 zł. Skarżący wskazał, że sporządzony przez niego, dla potrzeb postępowania sądowego, wykaz zarobków uwzględnia wymienione dokumenty. Wskazał nadto, że na wysokość jego zarobków, na co wskazywał w swoich zeznaniach, wpływało prowadzenie od 11 lipca 1974 r. najcięższego pojazdu ciężarowego u pracodawcy, praca w systemie dwuzmianowym (12 godzin pracy na 12 godzin odpoczynku, co drugi tydzień praca w nocy), praca w akordzie, otrzymywane premie za pracę na zmiany i w godzinach nocnych, premie regulaminowe i dodatki za pracę w godzinach nadliczbowych, a także obsługę codzienną tzw. OC. Wskazał, że godzinowe stawki zaszeregowania miał wypłacane jedynie w czasie awarii sprzętu. Zaprzeczył jakoby miał zeznać, że przez cały okres zatrudnienia otrzymywał dodatek za obsługę codzienną w wysokości 12 zł. Zarzucił, że sposób wyliczenia przyjęty przez organ rentowy daje nierzeczywistą wartość jego zarobków.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 18 lutego 2014 r. pełnomocnik wnioskodawcy poparł apelację oraz wniósł o zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z urzędu, oświadczając że koszty nie zostały pokryte w całości lub części. Pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja podlega oddaleniu jako bezzasadna.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była wysokość kapitału początkowego J. S. na dzień 1 stycznia 1999 r., a istota sporu sprowadzała się do udowodnienia wysokości zarobków uzyskiwanych przez ubezpieczonego w okresie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) od dnia 26 stycznia 1971 r. do dnia 31 grudnia 1978 r. (zarobki z okresu pracy w tym Przedsiębiorstwie od 1 stycznia do 3 maja 1979 r. udokumentowane zostały wpisem do legitymacji ubezpieczeniowej).

W ocenie Sądu Apelacyjnego we wskazanym powyżej zakresie Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił też uchybień w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, które mogłyby uzasadnić ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia. W konsekwencji, Sąd Apelacyjny, oceniając jako prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji uznał je za własne i wystarczające do rozpoznania apelacji.

Sąd Apelacyjny analizując zabrany w sprawie materiał dowodowy uznał, że Sąd Okręgowy prawidłowo ocenił, że wnioskodawca nie przedstawił wystarczających dowodów na uzasadnienie swoich żądań. Przede wszystkim zwrócić należy uwagę, że obowiązek udowodnienia faktów spoczywa na osobie, która wywodzi z nich skutki prawne (art. 232 k.p.c.), stąd też to na wnioskodawcy ciąży obowiązek przedstawienia dowodów dla udowodnienia spornych okoliczności. Muszą to być jednak środki dowodowe, które pozwolą na wiarygodne ustalenie okoliczności faktycznych. Przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych są normami bezwzględnie obowiązującymi i nie zawierają unormowań pozwalających na ustalenie wynagrodzenia w sposób przybliżony lub prawdopodobny (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 czerwca 2007 r., sygn. III AUa 482/07, opubl. OSA 2009/1/1, LEX 351867). W przypadku braku dokumentacji płacowej istnieje możliwość ustalenia wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego w oparciu o dokumentację zastępczą znajdująca się w aktach osobowych, takich jak umowy o pracę, angaże, w których zawarte są dane dotyczące wynagrodzenia, wówczas jednak można uwzględniać tylko takie składniki, które są pewne, to jest faktycznie były wypłacane w danym okresie i w określonej wysokości. Wskazać należy, że sąd I instancji uwzględnił wszystkie przedłożone przez ubezpieczonego dokumenty, na podstawie których można było ustalić faktyczną podstawę wymiaru składek, to jest angaże ze stawką godzinową oraz pismo pracodawcy w sprawie przyznania wnioskodawcy z dniem 1 lutego 1976 r. dodatku stażowego w wysokości 5 %. Pozostałe wymienione w apelacji dokumenty, w szczególności wystawione na potrzeby innego postępowania sądowego zaświadczenie pracodawcy o wysokości zarobków z dnia 8 lutego 1978 r. czy informacja o przysługującym kierowcom od 1 kwietnia 1974 r. zryczałtowanym dodatku za obsługę codzienną pojazdów, nie mogły stanowić podstawy do ustalenia wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego z uwagi na brak podstaw do jednoznacznego stwierdzenia, że od wykazanych w nich kwot należne składki na ubezpieczenia społeczne zostały odprowadzone, gdyż tylko takie podlegają uwzględnieniu przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury lub renty, a w konsekwencji i kapitału początkowego. Zgodnie bowiem z art. 174 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r., poz. 1440, z późn. zm.) dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy. Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w przepisie art. 174, pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone zgodnie z przepisem art. 26 ust. 3 (art. 173 ust. 2). Wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy, czyli 1 styczeń 1999 r. W myśl art. 174 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w przepisie art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Zgodnie z ust. 3 podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r. Odesłanie do wymienionych przepisów oznacza, że zasady ustalania podstawy wymiaru kapitału początkowego są takie same, jak zasady ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent. Wskazać również należy, że w dniu 23 listopada 2011 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno - rentowe (Dz. U. z 2011 r. Nr 237, poz. 1412), które zastąpiło rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń, a w tej sytuacji należy odwołać się do treści § 21 ust. 1 rozporządzenia z 2011 r. , zgodnie z którym środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia. Mając na względzie powyższe regulacje wskazać należy, że o wysokości podstawy wymiaru, jako jednego z elementów mających niewątpliwy wpływ na obliczenie kapitału początkowego, decyduje wysokość rzeczywiście uzyskiwanego przez ubezpieczonego wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w okresie wskazanym do ustalenia tej podstawy. Zaproponowany przez skarżącego w apelacji sposób wyliczenia zarobków w objętych sporem latach 1971 – 1978, to jest uwzględniający dodatkowe wynagrodzenie z tytułu pracy na zmiany, w godzinach nadliczbowych i nocnych, premie regulaminowe i dodatki za pracę w godzinach nadliczbowych, a także dodatek za obsługę codzienną, nie może stanowić podstawy ustalania wynagrodzenia przyjmowanego do ustalenia wysokości kapitału początkowego, gdyż ustala się go wyłącznie w oparciu o prawidłowo i niepodważalnie udokumentowane dochody osiągane z pracy i nie ma możliwości stosowania domniemania tak co do wysokości wypłaconego pracownikowi wynagrodzenia jak i ustalenia czy wypłacony składnik stanowił podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Dopiero w przypadku braku takowych ustaleń, zgodnie z art. 15 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników. Skarżący ubezpieczony, mimo spoczywającego na nim w tym zakresie ciężaru dowodu, ani w toku postępowania przed organem rentowym ani w postępowaniu sądowym nie zaoferował żadnych wiarygodnych dowodów pozwalających na ustalenie rodzaju i wysokości wskazywanych składników wynagrodzenia. Za takowe nie można uznać zapiski sporządzone samodzielnie przez wnioskodawcę - nie potwierdzone przez pracodawcę i nie znajdujące pokrycia w innych, obiektywnych dowodach.

Mając powyższe na względzie stwierdzić należy, że Sąd Okręgowy przeprowadził prawidłowe postępowanie dowodowe i dokonał jego prawidłowej subsumcji. Zgłoszony przez apelującego zarzut sprzeczności ustaleń stanu faktycznego z zebranym materiałem dowodowym należało ocenić jako niezasadny, skoro Sąd Okręgowy do obliczenia kapitału początkowego mógł przyjąć jedynie wynagrodzenia rzeczywiste, to jest wypłacone w konkretnych kwotach, od których należne składki na ubezpieczenia społeczne zostały odprowadzone, nie zaś kwoty w wysokościach przypuszczalnych jakie wnioskodawca mógł otrzymywać. Dokonana przez Sąd Okręgowy ocena zgromadzonych dowodów uwzględnia wymagania prawa procesowego oraz reguły logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i - ważąc ich moc oraz wiarygodność - odnosi je do pozostałego materiału dowodowego.

W tym stanie rzeczy, podzielając w pełni stanowisko Sądu Okręgowego i nie znajdując podstaw do uwzględnienia apelacji, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł, jak w sentencji wyroku.

O wynagrodzeniu pełnomocnika reprezentującego ubezpieczonego z urzędu Sąd Apelacyjny orzekł w oparciu o § 13 ust. 1 pkt. 2 w związku z § 2 ust. 3 i § 19 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu

z dnia 28 września 2002 r. (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 461).