Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 lipca 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 lipca 2020 r. w Gdańsku

sprawy M. O.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury pomostowej

na skutek apelacji M. O. i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 maja 2019 r., sygn. akt VII U 2811/19

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że przyznaje M. O. prawo do emerytury pomostowej od dnia 1.01.2019 roku;

2.  oddala apelację organu rentowego.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Grażyna Czyżak SSA Daria Stanek

Sygn. akt III AUa 860/19

UZASADNIENIE

Ubezpieczony M. O. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. z dnia 28 lutego 2019 r., którą odmówiono mu prawa do emerytury pomostowej w myśl art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (j.t. Dz.U. z 2018 r., poz. 1924; dalej: ustawa pomostowa), ponieważ nie osiągnął on wieku 60 lat oraz nie udowodnił okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszącego co najmniej 15 lat.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Gdańsku VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 29 maja 2019 r., w sprawie VII U 2811/19 zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu M. O. prawo do emerytury pomostowej od dnia (...) r.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji. Ubezpieczony M. O., urodzony (...), w dniu 2 stycznia 2019 r. złożył w organie rentowym wniosek o emeryturę pomostową. Wiek 60 lat ubezpieczony ukończył w dniu (...) r. Nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego oraz nie pozostaje w stosunku pracy. Uprzednio M. O. bezskutecznie ubiegał się o prawo do emerytury w tzw. obniżonym wieku emerytalnym na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2020 r., poz. 53 ze zm.; dalej ustawa emerytalna). Decyzją z dnia 28 maja 2014 r. pozwany odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury, ponieważ nie udokumentował on 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, a jedynie 18 lat, 2 miesiące i 29 dni oraz nie udokumentował 10 lat zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a 9 lat, 8 miesięcy i 0 dni. Ubezpieczony nie zakwestionował tej decyzji. W toku postępowania przed organem rentowym ubezpieczony udowodnił ostatecznie staż sumaryczny 38 lat, 3 miesiące i 4 dni – w tym 37 lat, 6 miesięcy i 13 dni okresów składkowych oraz 8 miesięcy i 21 dni okresów nieskładkowych. Staż pracy w szczególnych warunkach w myśl art. 4 ustawy pomostowej został przez organ rentowy ustalony w rozmiarze 10 lat, 0 miesięcy i 8 dni, zaś staż pracy w szczególnych warunkach w myśl art. 8 ustawy pomostowej – 1 rok, 2 miesiące i 1 dzień. Organ rentowy w dniu 28 stycznia 2019 r. wydał zaskarżoną decyzję. M. O. ukończył w 1980 r. Technikum (...) w D. w specjalności (...). Następnie został skierowany do pracy w Przedsiębiorstwie (...) we W.. Ubezpieczony legitymował się świadectwem (...); z dniem 19 marca 1981 r. otrzymał świadectwo (...). W maju 1984 r. otrzymał dyplom oficera mechanika (...). Od dnia 8 września 1980 r. do dnia 30 kwietnia 1995 r. ubezpieczony był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Przedsiębiorstwie (...) we W.. W trakcie tego zatrudnienia zajmował następujące stanowiska: praktykanta, motorzysty okrętowego, II mechanika oraz specjalisty ds. obrotu rybą. Początkowo ubezpieczony został zatrudniony na podstawie umowy o pracę z dnia 8 września 1980 r. w ramach wstępnego stażu pracy jako praktykant. Z dniem 1 lipca 1981 r. ubezpieczonemu powierzono stanowisko motorzysty z wynagrodzeniem zasadniczym w wysokości 2.950 zł plus wskaźnik partowy. W okresie od dnia 7 stycznia 1982 r. do dnia 14 października 1983 r. ubezpieczony odbył zasadniczą służbę wojskową w jednostce wojskowej nr (...) w G.. W dniu 11 listopada 1983 r. ubezpieczony został ponownie przyjęty do pracy; wówczas powierzono mu stanowisko motorzysty okrętowego w wydziale połowów. Z dniem 1 września 1984 r. ubezpieczonemu powierzono stanowisko II mechanika w wydziale połowów z wynagrodzeniem miesięcznym 4.000 zł plus part od wartości złowionej ryby. Z dniem 17 marca 1992 r. ubezpieczony został przeniesiony do działu handlowego na stanowisko specjalisty ds. obrotu rybą. Rejsy połowowe trwały od kilku dni do nawet tygodnia; zawsze były to rejsy po (...). W Przedsiębiorstwie (...) zasadniczo załoga na kutrze rybackim była stała; niewielkie zmiany w obsadzie załogi występowały w okresie urlopowym. W (...) pływano na kutrach rybackich. W porównaniu do statku rybackiego, który był znacznie większych rozmiarów i składał się z licznej (nawet do 60 osób) załogi, kuter był jednostką pływającą o niewielkich rozmiarach z załogą do 8 osób. Wobec tego wszyscy członkowie załogi na kutrze rybackim (za wyjątkiem kierownika jednostki) brali udział we wszystkich pracach pokładowych, takich jak wyciąganie sieci, patroszenie ryb, układanie ryb w skrzyniach. Do pracy była angażowana cała załoga. Praca na pokładzie przy rybie nie wymagała żadnych specjalnych uprawnień i była nieskomplikowana; stąd każdy z członków załogi mógł ją wykonywać. Z uwagi na ilość pracy i małą liczbę pracowników na kutrze, praca trwała niemalże non-stop, z niewielkimi przerwami na sen. Praca przy połowie ryb odbywała się w bardzo szybkim tempie – niekiedy pomiędzy jednym zaciągiem a drugim załoga nie nadążała z uprzątnięciem ryby z pokładu. W spornym okresie ubezpieczony, zarówno jako motorzysta, a następnie jako II mechanik pracował na kutrach rybackich. Jako członek załogi uczestniczył w pracy pokładowej, w szczególności przy wyłowieniu ryby, do której była angażowana cała załoga. Praca na pokładzie zajmowała mu około 85-90% czasu pracy. Jedynie sporadycznie (najczęściej podczas awarii maszynowej) ubezpieczony pracował przy maszynie. Z tytułu wykonywanej pracy ubezpieczony oprócz wynagrodzenia zasadniczego miesięcznego miał również udział w podziale tzw. „partu”, tj. dochodu z połowu na zasadach jak pozostali członkowie załogi. W trakcie tego zatrudnienia ubezpieczony nie korzystał z urlopu bezpłatnego. Stosunek pracy został rozwiązany z powodu jego wypowiedzenia przez pracownika.

Sąd Okręgowy w rozważaniach prawnych odwołał się do treści art. 3, art. 4, art. 8 i art. 49 ustawy o emeryturach pomostowych oraz art. 32 ust. 1 i 4 ustawy emerytalnej wskazując, że pojęcie rybaka morskiego obejmuje nie tylko tych członków załogi, którzy zatrudnieni są na stanowisku rybaka czy starszego rybaka, ale również tych zajmujących stanowisko mechanika czy motorzysty. Ponadto utożsamianie pojęcia rybaka morskiego z zatrudnieniem na stanowisku mechanika czy motorzysty wynika z przepisów prawa krajowego, jak i międzynarodowego. Ubezpieczony, jako członek załogi kutra rybackiego, pełnił obowiązki motorzysty lub II mechanika, przy czym prace przy maszynie wykonywał sporadycznie (najczęściej podczas awarii maszyny). Przede wszystkim jednak wykonywał czynności związane ze stanowiskiem rybaka, tj. wyciągał sieci, patroszył ryby, układał ryby w skrzyniach. Jako członek załogi pomagał rybakom przed połowem ryb i po nim, podobnie jak pozostali członkowie załogi. Zatem w spornym okresie od dnia 1 lipca 1981 r. do dnia 6 stycznia 1982 r. oraz od dnia 11 listopada 1983 r. do dnia 16 marca 1992 r. ubezpieczony wykonywał pracę związaną bezpośrednio z łowieniem i wstępnym przetwórstwem ryb. Nie bez znaczenia jest także okoliczność, iż miał on również udział w podziale tzw. partu, tj. dochodu z połowu na zasadach jak pozostali członkowie załogi. Do tego sam ubezpieczony legitymował się świadectwem marynarza (rybaka) polskich statków morskich. Powyższe prowadzi zatem do wniosku, że wymienionego w punkcie 22 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej pojęcia „prace rybaków morskich” nie można ograniczać tylko do stanowiska rybka, albowiem obejmuje ono także pracę wykonywaną na statku rybackim przez innych członków załogi zatrudnionych – w tym wypadku na stanowisku motorzysty lub mechanika. Ubezpieczony wykazał, iż posiada wymagany staż zatrudnienia w charakterze rybaka morskiego z racji zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) we W.. Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów prawa oraz art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd I instancji zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał M. O. prawo do emerytury pomostowej od dnia (...) r., kierując się dyspozycją art. 15 ust. 1 ustawy o emeryturze pomostowej.

Apelacje od wyroku wywiedli ubezpieczony oraz organ rentowy.

Wnioskodawca apelacją zaskarżył wyrok co do daty początkowej przyznania świadczenia. Zarzucił naruszenie prawa materialnego poprzez nierozpoznanie w całości istoty sprawy oraz naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niedokładne wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem odpowiednich przepisów prawa poprzez przyznanie prawa do emerytury pomostowej od dnia (...) r. (z dniem ukończenia 60 lat), gdy w odwołaniu od decyzji ZUS wnioskował o nabycie tego prawa od dnia 1 stycznia 2019 r. (czyli z warunkiem ukończenia 55 lat).

Wskazując na powyższą podstawę apelacji wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części oraz zasądzenie od pozwanego kosztów procesu.

W uzasadnieniu apelacji ubezpieczony wskazał, że żądał przyznania prawa do emerytury pomostowej na podstawie art. 4 w zw. z art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych, czyli po spełnieniu przesłanki ukończenia 55 lat. Do dnia 31 grudnia 2018 r. pracował, zatem powinien nabyć prawo do świadczenia od dnia 1 stycznia 2019 r.

Organ rentowy w apelacji wskazał, że zaskarża wyrok w całości i zarzucił mu naruszenie:

- art. 4 i z art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych poprzez błędne przyjęcie, że wnioskodawca spełnia wymogi ustawowe do przyznania emerytury pomostowej,

- naruszenie przepisu postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego wyjaśnienia, okoliczności sprawy skutkujące niewłaściwą oceną stanu faktycznego, co w konsekwencji doprowadziło do przyznania ubezpieczonemu prawa do emerytury pomostowej.

Wskazując na powyższe pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy przedstawił argumenty na poparcie podniesionych zarzutów.

Sąd Apelacyjnym zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego zasługiwała na uwzględnienie, zaś apelacja pozwanego była bezpodstawna.

Przedmiotem sporu było prawo M. O. do emerytury pomostowej.

Sąd Apelacyjny rozpoznając apelacje stron zobowiązany był zastosować przepis art. 316 § 1 k.p.c., który stanowi, że po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy.

Przepis ten znajduje zastosowanie w postępowaniu apelacyjnym, które – będąc postępowaniem kontrolnym – nie traci funkcji rozpoznawczych. Odpowiednie stosowanie w postępowaniu apelacyjnym art. 316 § 1 oznacza, że Sąd II instancji zobowiązany jest – przy uwzględnieniu unormowań zawartych w art. 381 i 382 – brać pod uwagę zmiany w stanie faktycznym i prawnym sprawy, wpływające na treść orzeczenia (np. orzeczenie SN z dnia 25 października 1935 r., C.I. 425/35, Zb. Orz. 1936, nr VII, poz. 271; postanowienie SN z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 259/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 82; postanowienie SN z dnia 27 lutego 2002 r., III CKN 449/00, OSNC 2003, nr 2, poz. 28; por. także uchwałę SN z dnia 6 grudnia 1982 r., III CZP 51/82, OSPiKA 1983, z. 12, poz. 256 z glosą W. Siedleckiego oraz z omówieniem W. Siedleckiego, Przegląd orzecznictwa, PiP 1984, z. 10, s. 80; a także uchwałę składu siedmiu sędziów SN – zasada prawna z dnia 22 września 1983 r., III CZP 23/83, OSNCP 1984, nr 4, poz. 44 z omówieniem E. Wiśniewskiej, Przegląd orzecznictwa, Probl. Praw. 1984, nr 12, s. 56 oraz W. Siedleckiego, Przegląd orzecznictwa, PiP 1986, z. 1, s. 95).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w niniejszej sprawie zastosować należy regulacje prawne ustawy z dnia 11 września 2019 r. o pracy na statkach rybackich (Dz.U. z 2019 r., poz. 2197; dalej ustawa), która weszła w życie w dniu 15 listopada 2019 r. Zgodnie z art. 78 ustawy do prac w szczególnych warunkach, o których mowa w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1924; dalej ustawa o emeryturach pomostowych), zalicza się prace wykonywane do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy przez marynarzy lub rybaków w rozumieniu przepisów dotyczących pracy na morzu, którzy wykonywali prace członków załogi statku rybackiego, w tym prace niezwiązane bezpośrednio z połowem, i byli pracownikami w rozumieniu art. 2 pkt 3 tej ustawy.

Zgodnie z art. 1 ust. 6 ustawy prace wykonywane przez rybaków uważa się za prace, o których mowa w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych.

W świetle art. 1 ust. 3 ustawy do statków rybackich, o których mowa w ust. 2, o długości poniżej 24 m przepisy ustawy stosuje się w zakresie w niej określonym.

Natomiast zgodnie z art. 2 pkt 9 ustawy rybakiem jest każdy członek załogi statku rybackiego, z wyjątkiem osoby okazjonalnie wykonującej na statku rybackim pracę niezwiązaną z połowem organizmów morskich.

Z kolei zgodnie z art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych pracownik wykonujący prace w szczególnych warunkach wymienione w pkt 20 (prace nurka lub kesoniarza, prace w komorach hiperbarycznych), 22 (prace rybaków morskich) i 32 (prace bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prace rozbiórkowe związane z ich usuwaniem) załącznika nr 1 do ustawy, który spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1, 4-7, nabywa prawo do emerytury pomostowej, jeżeli: (1) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla mężczyzn; (2) ma okres pracy w szczególnych warunkach wymienionej w pkt 20, 22 i 32 załącznika nr 1 do ustawy, wynoszący co najmniej 10 lat.

Mając na względzie wskazane regulacje prawne uznać należało, że ubezpieczony (ur. (...)) nabył prawa do emerytury pomostowej na podstawie art. 8 w zw. z art. 4 pkt 1 i 4-7 ustawy o emeryturze pomostowej, albowiem: wiek wynoszący 55 osiągnął w dniu (...) r., ma okres pracy w szczególnych warunkach wynoszący 10 lat – prace rybaków morskich. Ponadto urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.; ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn; przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS; po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 oraz nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego ubezpieczony w spornym okresie od dnia 1 lipca 1981 r. do dnia 6 stycznia 1982 r. oraz od dnia 11 listopada 1983 r. do dnia 16 marca 1992 r. wykonywał pracę, o której mowa w pkt 22 (prace rybaków morskich) załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych, co oznacza spełnienie warunku 10 lat pracy rybaków morskich.

Z uwagi na złożenie wniosku o świadczenie w dniu 2 stycznia 2019 r., prawo do emerytury pomostowej przysługuje wnioskodawcy od dnia 1 stycznia 2019 r. Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych prawo do emerytury pomostowej powstaje z dniem spełnienia warunków wymaganych do nabycia tego prawa, a ubezpieczony do dnia 31 grudnia 2018 r. pozostawał w stosunku pracy.

W ocenie Sądu II instancji apelacja pozwanego była niezasadna. Ustawodawca dostrzegł potrzebę ustawowego uregulowania sytuacji marynarzy i rybaków, którzy jako pracownicy wykonywali prace członków załogi statku rybackiego, w tym prace niezwiązane bezpośrednio z połowem poprzez kategoryczne zaliczenia takich prac do prac w szczególnych warunkach, o których mowa w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych (art. 78 ustawy).

Pozwany kwestionując zaliczenie przez Sąd Okręgowy spornych okresów zatrudnienia jako motorzysta okrętowy i II mechanik od dnia 1 lipca 1981 r. do dnia 6 stycznia 1982 r. i od dnia 11 listopada 1983 r. do dnia 16 marca 1992 r. wskazywał, że nie wykonywał on stale i w pełnym wymiarze czasu pracy tylko i wyłącznie pracy rybaka morskiego. Te argumenty w świetle nowej regulacji prawnej tracą na znaczeniu, podobnie jak przywołane przez organ rentowy orzecznictwo Sądu Najwyższego.

Sąd Apelacyjny w trybie art. 382 k.p.c. uzupełniająco dopuścił dowód z uzupełniającego przesłuchania wnioskodawcy, który wskazał, że jego jednostka – kuter miała 24 metry – co jest istotne z uwagi na treść art. 1 ust. 3 ustawy. Ponadto ubezpieczony spełniał definicję rybaka (art. 2 pkt 9 ustawy) - z książeczki żeglarskiej wynika, że ubezpieczony nie pracował okazjonalnie na statkach rybackich, a wykonywane przez niego czynności miały charakter stały.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny uznał apelację ubezpieczonego za zasadną w zaskarżonym zakresie i na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmieniono zaskarżony wyrok w ten sposób, że przyznano M. O. prawo do emerytury pomostowej od dnia 1 stycznia 2019 r.

W punkcie drugim wyroku Sąd Odwoławczy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację organu rentowego jako bezpodstawną.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Grażyna Czyżak SSA Daria Stanek