Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 lipca 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 lipca 2020 r. w Gdańsku na posiedzeniu niejawnym

sprawy A. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o ustalenie ustawodawstwa

na skutek apelacji A. S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy, VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 grudnia 2019r., sygn. akt VI U 1514/18

1)  Oddala apelację,

2)  Zasądza od A. S. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

SSA Daria Stanek SSA Grażyna Czyżak SSA Lucyna Ramlo

Sygn. akt III AUa 753/20

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 maja 2018 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. na podstawie art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych i art. 11 ust. 3 lit. a rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) numer 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, stwierdził, że A. S. podlega ustawodawstwu polskiemu od dnia 1 lutego 2013 r.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył ubezpieczony zaskarżając ją w całości i zarzucając jej błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, polegający na niewłaściwym przyjęciu, że w okresie od dnia 1 lutego 2013 r. prowadził działalność gospodarczą w Polsce na własny rachunek, podczas gdy w tym czasie nie prowadził on działalności gospodarczej, ani nie wykonywał pracy zarobkowej na terenie Polski, a w związku z tym nie podlegał obowiązkowi opłacania składek na ubezpieczenia społeczne. Zdaniem odwołującego, ustalenia organu rentowego są sprzeczne z materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie, ponieważ odwołujący po powrocie z Niemiec do Polski w początkowym okresie 2013 r. nie prowadził działalności gospodarczej na własny rachunek, ani nie świadczył pracy na podstawie umowy o pracę. Z uwagi na stan zdrowia ubezpieczony był w tym czasie uprawniony do pobierania renty. Wobec tego odwołujący wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji.

W odpowiedzi na odwołanie pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie odwołania i o zasądzenie od odwołującego się na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, podtrzymując argumentację zaprezentowaną w treści zaskarżonej decyzji.

Postanowieniem z dnia 18 grudnia 2018 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy zawiesił postępowanie w sprawie na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c.

Postanowieniem z dnia 24 czerwca 2019 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy podjął zawieszone postępowanie.

Na rozprawie w dniu 10 grudnia 2019 r. pełnomocnik odwołującego podtrzymał odwołanie, wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez ustalenie, że A. S. podlegał od dnia 1 lutego 2013 r. ustawodawstwu niemieckiemu oraz wniósł o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Z kolei pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie odwołania oraz o zasądzenie od odwołującego na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 16 grudnia 2019 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w punkcie 1 oddalił odwołanie i w punkcie 2 nie obciążył ubezpieczonego kosztami zastępstwa prawnego strony pozwanej. W uzasadnieniu Sąd wskazał, iż przeprowadzone postępowanie dowodowe nie dawało podstaw do jednoznacznego ustalenia, aby istniał zbieg tytułów ubezpieczenia społecznego, który stanowiłby asumpt do rozważań na tle właściwego ustawodawstwa, które należy stosować wobec A. S. od dnia 1 lutego 2013 r. Sąd zaznaczył, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. zwrócił się do niemieckiego organu ubezpieczeniowego o potwierdzenie podlegania ubezpieczeniom przez odwołującego na terenie Niemiec. Niemiecki organ ubezpieczeniowy – Deutsche Rentenversicherung Bund w B. (1) odmówił potwierdzenia faktu wykonywania przez ubezpieczonego pracy na terenie Niemiec, informując, że nie przedłożono jakiegokolwiek zgłoszenia odwołującego do ubezpieczenia społecznego. Nadto w piśmie z dnia 15 kwietnia 2019 r. niemiecki organ ubezpieczeniowy wskazał, że o ile w posiadanej dokumentacji odnalazł zgłoszenie wpłaty wynagrodzenia z tytułu zatrudnienia w (...) ((...)) za okres od dnia 1 czerwca 2013 r. do dnia 31 grudnia 2013 r. w łącznej wysokości 623 euro, o tyle organ ten wyraził wątpliwość co do faktycznego istnienia tego Stowarzyszenia, co skutkowało niemożnością ustalenia pracodawcy odwołującego w znaczeniu rozporządzenia nr 883/2004, a tym samym istnienia tytułu ubezpieczenia na terenie Niemiec. Z tego powodu organ ten stanowczo odmówił potwierdzenia podlegania przez odwołującego ustawodawstwu niemieckiego od dnia 1 lutego 2013 r., jako właściwe uznając ustawodawstwo polskie. Tak więc w wyniku procedury uzgodnieniowej organy ubezpieczeniowe obu krajów (Polski i Niemiec) doszły do wspólnego stanowiska, że wobec A. S. w spornym okresie stosować należy ustawodawstwo polskie. Sąd polski nie mógł więc samodzielnie ustalać faktu wykonywania przez odwołującego pracy na terytorium Niemiec wbrew stanowisku niemieckich organów ubezpieczeniowych, które nie potwierdziły, aby odwołujący faktycznie świadczył pracę na terenie Niemiec w ramach umów o pracę zawartych z (...) i (...) od dnia 1 lutego 2013 r. Bez znaczenia w tej kwestii pozostawał dokument w postaci poświadczenia rejestracji w systemie niemieckiego ubezpieczenia społecznego, ponieważ dokument taki jest tylko dowodem zgłoszenia do ubezpieczenia, które samo w sobie z całą pewnością nie przesądza jeszcze o istnieniu ważnego tytułu do objęcia ubezpieczeniem zgodnie z ustawodawstwem danego kraju. To samo tyczy się faktu opłacenia składek na ubezpieczenia społeczne.

Posiłkowo Sąd wskazał, że nawet gdyby całkiem hipotetycznie założyć, że A. S. w okresie spornym wykonywał pracę najemną na terytorium Niemiec, to na podstawie zeznań odwołującego, jak i przesłuchanych w sprawie świadków należałoby zakwalifikować pracę odwołującego na terenie Niemiec, jako pracę o charakterze marginalnym w stosunku do działalności pozarolniczej prowadzonej przez odwołującego na terytorium Polski – (...). Wskazywali oni bowiem, że ubezpieczony wyjeżdżał do Niemiec raz w miesiącu (na tzw. „dyżury”) i pozostawał tam przez dwa do czterech dni, zajmując się poszukiwaniem pracowników do wykonywania różnych prac na terenie Niemiec (telefonicznie), po czym wracał do Polski, zajmując się prowadzeniem działalności gospodarczej (...). Za pracę świadczoną na terenie Niemiec odwołujący (jak zeznał) otrzymywał 90 euro na miesiąc i ryczałt za paliwo. Z pewnością jego dochody z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej były kilkukrotnie wyższe, skoro było go stać na zatrudnienie pracowników. Tak więc, główną działalnością i źródłem przychodów dla odwołującego byłaby w okresie spornym działalność pozarolnicza prowadzona w Polsce, zaś jego praca na terenie Niemiec miałaby niewielkie znaczenie pod względem czasu i zysku ekonomicznego.

Z tych względów, nawet przy przyjęciu, że w przypadku odwołującego doszłoby do zbiegu tytułów ubezpieczenia w dwóch państwach Unii Europejskiej (że praca na terenie Niemiec była przez odwołującego faktycznie wykonywana na podstawie ważnych umów o pracę) zastosowanie znalazłby przepis art. 14 ust. 5 b rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) Nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, który stanowi, że praca o charakterze marginalnym nie będzie brana pod uwagę do celów określenia mającego zastosowania ustawodawstwa na mocy art. 13 rozporządzenia Nr 883/2004 (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2019 r., I UK 392/17, LEX nr 2607294; wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 13 lipca 2017 r., C-89/16, curia.eu).

W tym stanie rzeczy, Sąd Okręgowy, na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., orzekł jak w punkcie 1 sentencji wyroku.

W punkcie 2 Sąd na mocy art. 102 k.p.c. odstąpił od obciążania wnioskodawcy kosztami zastępstwa prawnego strony pozwanej.

Apelację o wyroku wywiódł, w imieniu wnioskodawcy, jego pełnomocnik, zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

a. art. 11 ust. 1 w zw. z ust. 3 lit. a rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów ubezpieczeń społecznych w zw. a art. 13 ust 3 tego rozporządzenia poprzez ich błędne zastosowanie i niewłaściwe przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że skarżący A. S. w związku z wykonywaniem pracy na terenie Niemiec, oraz prowadzeniem działalności gospodarczej na terenie Polski - podlega ustawodawstwu polskiemu w zakresie ubezpieczeń społecznych, podczas gdy fakt wykonywania pracy najemnej na terenie Niemiec - co potwierdza zgromadzony w aktach materiał dowodowy - uzasadnia twierdzenie, iż skarżący podlegał w zakresie ubezpieczeń społecznych w spornym okresie ustawodawstwu niemieckiemu;

b. art. 16 rozporządzenia wykonawczego Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16.09.2009 r. dotyczącego wykonania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynowania systemów zabezpieczeń społecznych poprzez jego niezastosowanie i brak w procedurze prowadzonej w niniejszej sprawie powiadomienia A. S. o wszczęciu postępowania, jego przebiegu, występujących rozbieżnościach czy też wątpliwościach, co skutkowało pozbawieniem skarżącego prawa aktywnego i rzeczywistego udziału w takim postępowaniu, co w ślad za przyjętą procedurą orzekania przez Sąd Okręgowy - ma wpływ na pozbawienie A. S. jakiejkolwiek możliwości merytorycznej ochrony swoich praw w toku postępowań prowadzonych zarówno przed organami ZUS i Sądem polskim, jak i przed niemieckim odpowiednikiem zakładu ubezpieczeń społecznych;

c. art. 11 ust. 1 w zw. z ust. 3 lit. a rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów ubezpieczeń społecznych w zw. a art. 13 ust 3 tego rozporządzenia w zw. z art. 16 rozporządzenia wykonawczego Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 poprzez ich błędne zastosowanie i przyjęcie przez Sąd Okręgowy, iż doszło do jakiegokolwiek porozumienia pomiędzy organami z zakresu ubezpieczeń społecznych w Polsce i Niemczech w sprawie ustalenia właściwego ustawodawstwa dla skarżącego w spornym okresie - podczas gdy brak jest jakichkolwiek dokumentów potwierdzających zawarcie tego porozumienia, a nawet prowadzenia negocjacji pomiędzy organami w tym zakresie;

2. naruszenie przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 233 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez:

a. dowolną, a nie swobodną ocenę dowodów i przyjęcie sprzecznie z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, że A. S. nie wykonywał w deklarowanym zakresie pracy na terenie Niemiec w spornym okresie, podczas gdy potwierdzają to dowody z dokumentów złożonych do akt postępowania przez skarżącego, ale także osobowe źródła dowodu, a więc przesłuchani w sprawie świadkowie;

b. dowolną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i pozbawione logiki ustalenie przez Sąd, że fakt zatrudnienia przez A. S. pracowników w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej świadczy o wysokich dochodach z prowadzenia działalności gospodarczej na terenie polski, oraz uzasadnia twierdzenie, że praca wykonywana na terenie Niemiec w spornym w tej sprawie okresie była tzw. pracą marginalną w rozumieniu właściwych przepisów - podczas, gdy A. S. jako osoba z amputowaną kończyną dolną nie mógł przecież samodzielnie wykonywać prac fizycznych w budownictwie i musiał do ich wykonania zatrudniać pracowników - co nie świadczy o tym, iż dochód uzyskiwany z tej działalności jest bardzo wysoki, a co najwyżej może świadczyć o tym, iż mając zatrudnionych pracowników A. S. mógł pozwolić sobie na wykonywanie dodatkowej pracy na terenie Niemiec, w czasie której nawiązywał kontakt z nowymi pracownikami, bądź ewentualnymi odbiorcami świadczonych przez niego usług;

c. przyjęcie wprost stanowiska niemieckiego odpowiednika zakładu ubezpieczeń społecznych w zakresie odmowy uznania ustawodawstwa niemieckiego, jako właściwego w spornym okresie dla A. S., bez jakiejkolwiek kontroli ze strony Sądu co do faktu rzeczywistego prowadzenia postępowania wyjaśniającego przez niemiecki ZUS, oraz braku ustalenia czy były prowadzone uzgodnienia zgodnie z właściwymi przepisami - w sytuacji, gdy skarżący nie został nawet powiadomiony przez niemieckiego ubezpieczyciela o fakcie wszczęcia takiego postępowania, a więc został w nim pozbawiony prawa ochrony jego praw i dobrego imienia;

3. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia a polegający na przyjęciu, że:

a. A. S. nie wykonywał w deklarowanym zakresie pracy na terenie Niemiec w spornym okresie, podczas gdy potwierdzają to dowody z dokumentów złożonych do akt postępowania przez skarżącego, ale także osobowe źródła dowodu, a więc przesłuchani w sprawie świadkowie;

b. fakt zatrudnienia przez A. S. pracowników w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej świadczy o wysokich dochodach z prowadzenia działalności gospodarczej na terenie Polski, oraz uzasadnia twierdzenie, że praca wykonywana na terenie Niemiec w spornym w tej sprawie okresie była tzw. pracą marginalną w rozumieniu właściwych przepisów - podczas, gdy A. S., jako osoba z amputowaną kończyną dolną nie mógł przecież samodzielnie wykonywać prac fizycznych w budownictwie i musiał do ich wykonania zatrudniać pracowników - co nie świadczy o tym, iż dochód uzyskiwany z tej działalności jest bardzo wysoki, a co najwyżej może świadczyć o tym, iż mając zatrudnionych pracowników A. S. mógł pozwolić sobie na wykonywanie dodatkowej pracy na terenie Niemiec, w czasie której wyszukiwał kontakty z nowymi pracownikami, bądź ewentualnymi odbiorcami świadczonych przez niego usług;

c. strona niemiecka dokonała jakiejkolwiek rzeczywistej kontroli, czy przeprowadziła rzeczywiste postępowanie wyjaśniające - w sytuacji, gdy A. S. nie był powiadomiony o fakcie wszczęcie jakiegokolwiek postępowania przez stronę niemiecką - czym został pozbawiony praw strony w tym postępowaniu.

W związku z postawionymi zarzutami, skarżący wniósł o zmianę wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy poprzez jego uchylenie oraz uchylenie poprzedzającego go decyzji pozwanego oraz zasądzenie od organu na rzecz skarżącego kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego za I i II instancję według norm przepisanych, względnie o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I Instancji przy uwzględnieniu kosztów postępowania za I i II instancję - w celu uzupełnienia postępowania dowodowego.

Dodatkowo skarżący wniósł o zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. do czasu prawomocnego zakończenia postępowania wyjaśniającego prowadzonego na wniosek skarżącego przez niemiecki odpowiednik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych - gdyż w dotychczas prowadzonym postępowania organ ten w żadnym zakresie nie powiadomił skarżącego o prowadzonym postępowania, nie wzywał go do złożenia wyjaśnień, czy zeznań, a więc w istocie pozbawił skarżącego udziału w tym postępowaniu, co stanowi naruszenie jego praw podstawowych jako strony prowadzonego postępowania w przedmiocie ustalenia ustawodawstwa właściwego w zakresie ubezpieczeń społecznych dla A. S. w spornym okresie. Nadto pełnomocnik ubezpieczonego wniósł o przeprowadzenie dowodu z pisma A. S. skierowanego do niemieckiego odpowiednika ZUS wraz z dowodem nadania na okoliczność podjęcia przez skarżącego próby wyjaśnienia powstałych wątpliwości w zakresie rzeczywistego świadczenia pracy przez skarżącego na terenie Niemiec w spornym okresie.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Przedmiotem sporu w rozpoznawanej sprawie była kwestia zastosowania do A. S. ustawodawstwa polskiego w zakresie ubezpieczeń społecznych od dnia 1 lutego 2013r.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, w powyższym zakresie Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, zaś w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił on też błędów w rozumowaniu w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, albowiem prawidłowo zinterpretował i zastosował odpowiednie przepisy prawa. Całość podjętych ustaleń faktycznych Sądu I instancji przedstawiona w pisemnym uzasadnieniu wyroku zasługuje na akceptację. Ustalenia te jako prawidłowe, a nadto nie wymagające zmiany ani uzupełnienia Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne (art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c.). Sąd Odwoławczy w pełni podziela także ocenę prawną, jakiej dokonał Sąd pierwszej instancji, uznając ją za wyczerpującą. Przyjmując za własne dokonane w tym zakresie oceny Sądu I instancji, Sąd Odwoławczy nie widzi potrzeby powtarzania w całości trafnego wywodu prawnego (art. 387 § 2 ¹ pkt 2 k.p.c.).

Analizując zasadność podniesionych przez ubezpieczonego zarzutów apelacyjnych, w pierwszej kolejności przypomnieć należy, że Sąd I instancji – wbrew zarzutom skarżącego – niewadliwie ustalił stan faktyczny wskazując, że A. S. od dnia 1 czerwca 2011 r. prowadził działalność gospodarczą pod firmą Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Handlowo – Usługowe (...) w B. przy ulicy (...), której przedmiotem było niespecjalistyczne sprzątanie budynków i obiektów przemysłowych, w tym wykonywanie drobnych remontów i przeglądów gazowych. W dniu 1 czerwca 2011 r. ubezpieczony zgłosił się do ubezpieczeń społecznych, jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą. W dniu 31 stycznia 2013 r. skarżący wyrejestrował się z ubezpieczeń, przy czym status działalności pozarolniczej był nadal aktywny.

A. S. dwukrotnie, tj. w dniu 2 lipca 2013 r. i w dniu 15 lipca 2013 r. występował do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z wnioskiem o ustalenie właściwego ustawodawstwa w związku z podjęciem zatrudnienia na terenie Niemiec, przy jednoczesnym prowadzeniu działalności gospodarczej na terenie Polski. Wobec powyższego, pozwany bezskutecznie kilkukrotnie zwracał się do odwołującego o przedstawienie dokumentu z niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej, świadczącego o podleganiu niemieckiemu systemowi ubezpieczeń społecznych z tytułu wykonywania pracy na terenie Niemiec oraz dokumentów potwierdzających wypłatę wynagrodzenia za pracę u niemieckich pracodawców, częstotliwości i czasu wykonywania pracy na terenie Niemiec, czasu trwania i ciągłości pobytu na terytorium Niemiec w poszczególnych miesiącach świadczenia pracy oraz wskazania ewentualnych adresów noclegów, biletów podróży, rachunków za nocleg. Wnioskodawca zatem posiadał wiedzę w zakresie tego, że organ ubezpieczeniowy dokonuje weryfikacji jego podlegania ubezpieczeniu na terenie Niemiec i mimo to nie włączył się w ten proces, pozostając biernym na kilkukrotne monity Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o dostarczenie niezbędnych dokumentów potwierdzających jego ubezpieczenie poza granicami Polski. Ostatnie zawiadomienie o wszczęciu postępowania w przedmiocie ustalenia podlegania A. S. polskiemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego od dnia 1 lutego 2013 r. pozwany wystosował do skarżącego w dniu 20 marca 2018 r. (odebrane 23 marca 2018 r., k.56 akt ZUS), a skoro tak, to podniesione w apelacji zarzuty dotyczące braku wiedzy ubezpieczonego o toczącym się procesie uzgodnieniowym, są nieuprawnione.

W dniu 25 lutego 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. zwrócił się do niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej – Deutsche Rentenversicherung Bund w B. (1) o udzielenie informacji dotyczących A. S. w zakresie wykonywania przez niego pracy na terenie Niemiec w okresie od dnia 1 lutego 2013 r. do dnia 31 maja 2013 r. oraz od dnia 1 czerwca 2013 r. do nadal w ww. przedsiębiorstwach. Wskazanej okoliczności niemiecka instytucja ubezpieczeniowa – Deutsche Rentenversicherung Bund w B. (1) nie potwierdziła wyjaśniając jednocześnie, że odwołujący nie został zgłoszony do niemieckiego systemu ubezpieczeń społecznych w rozumieniu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Wskazała przy tym, że do ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy ubezpieczony w okresie spornym podlega ustawodawstwu polskiemu zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.

W dniu 7 marca 2019 r. pozwany ponownie zwrócił się do Deutsche Rentenversicherung Bund w B. (1) o udzielenie informacji, czy A. S. został zgłoszony do niemieckiego systemu ubezpieczeń społecznych od dnia 1 lutego 2013 r., uzyskując w informację, że wprawdzie po sprawdzeniu dokumentacji wykryto zawiadomienie o wynagrodzeniu na podstawie zatrudnienia odwołującego w (...) ((...)) w okresie od dnia 1 czerwca 2013 r. do dnia 31 grudnia 2013 r. w wysokości 623 euro, jednakże istnieją wątpliwości, co do faktycznego istnienia tego Stowarzyszenia na terenie Niemiec. Wobec powyższego niemiecki organ ubezpieczeniowy oświadczył, iż nie można określić pracodawcy odwołującego na terenie Niemiec w rozumieniu rozporządzenia nr 883/2004, a tym samym nie można wystawić poświadczenia podlegania przez odwołującego niemieckiemu systemowi ubezpieczeń społecznych na formularzu A1 od dnia 1 lutego 2013 roku.

Efektem przeprowadzenia opisanej wyżej procedury uzgodnieniowej było wydanie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaskarżonej w niniejszym postępowaniu decyzji stwierdzającej, że A. S. w okresie od 1 lutego 2013 r. podlega ustawodawstwu polskiemu, co należy uznać za działanie prawidłowe i w pełni zasługujące na aprobatę.

Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego państw członkowskich Unii Europejskiej opiera się na zasadzie, że osoby przemieszczające się na terytorium Unii Europejskiej podlegają systemowi zabezpieczenia społecznego tylko jednego państwa członkowskiego (art. 11 rozporządzenia nr 883/2004). W okolicznościach tej sprawy zasadą, która mogła mieć zastosowanie przy wyborze jednego z dwóch ustawodawstw z zakresu zabezpieczenia społecznego, jest zasada koordynacji określona w art. 13 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004. Zgodnie z tym przepisem osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub więcej państwach członkowskich, podlega: a) ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym państwie członkowskim lub b) jeżeli nie wykonuje znacznej części pracy w państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania: (i) ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności przedsiębiorstwa lub pracodawcy, jeżeli jest zatrudniona przez jedno przedsiębiorstwo lub jednego pracodawcę; lub (ii) ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności przedsiębiorstw lub pracodawców, jeżeli jest zatrudniona przez co najmniej dwa przedsiębiorstwa
lub co najmniej dwóch pracodawców, których siedziba lub miejsce wykonywania działalności znajduje się tylko w jednym państwie członkowskim; lub (iii) ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności przedsiębiorstwa lub pracodawcy, innego niż państwo członkowskie jej zamieszkania, jeżeli jest zatrudniona przez dwa lub więcej przedsiębiorstw lub dwóch lub więcej pracodawców, których siedziba lub miejsce wykonywania działalności znajduje się w dwóch państwach członkowskich, z których jedno jest państwem członkowskim jej zamieszkania; lub (iv) ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli jest zatrudniona przez dwa lub więcej przedsiębiorstw lub dwóch lub więcej pracodawców, a co najmniej dwa z tych przedsiębiorstw lub dwóch z tych pracodawców mają siedzibę lub miejsce wykonywania działalności w różnych państwach członkowskich innych niż państwo członkowskie miejsca zamieszkania.

Zgodnie z art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004 – osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną w różnych Państwach Członkowskich podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym wykonuje swą pracę najemną, zgodnie z przepisami ust. 1.

W celu zastosowania tej zasady regulacje unijne określają procedurę postępowania wyznaczonych instytucji ubezpieczeniowych zainteresowanych państw członkowskich. Procedurę tę określa art. 16 rozporządzenia nr 987/2009. Dla ustalenia kompetencji organu rentowego oraz sądów polskich w zakresie ustalenia istnienia tytułu podlegania ubezpieczeniom w innym państwie członkowskim, odpowiednio możliwości zastosowania art. 13 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004 przy ustalaniu ustawodawstwa właściwego dla ubezpieczonego mającego miejsce zamieszkania w Polsce oraz zastosowania poszczególnych etapów procedury opisanej w art. 16 rozporządzenia nr 987/2009, istotne znaczenie ma stanowisko przyjęte w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2013 roku, II UK 333/12 (OSNP 2014 Nr 3, poz. 47), powołane również w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 lipca 2016 r.(II UK 297/15, LEX nr 2120892), że nie jest dopuszczalna ocena stosunku prawnego stanowiącego tytuł ubezpieczenia społecznego w innym państwie członkowskim przez instytucję miejsca zamieszkania osoby wnoszącej o ustalenie właściwego ustawodawstwa, ponieważ stwierdzenia spełnienia warunków ubezpieczenia społecznego w systemie prawnym państwa wykonywania pracy podlegającym koordynacji
na podstawie rozporządzenia nr 883/2004 dokonują organy właściwe do stosowania tego prawa. Nie może budzić wątpliwości, że instytucja miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się o ustalenie ubezpieczenia społecznego w innym państwie może powziąć wątpliwości co do określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa, lecz trzeba podkreślić, iż może chodzić jedynie o wątpliwości, co do określenia ustawodawstwa mającego zastosowanie do zainteresowanego, z uwzględnieniem art. 13 rozporządzenia nr 883/04 i odpowiednich przepisów art. 4 rozporządzenia nr 987/2009, czyli niepewności co do tego, czy osoba wnosząca o ustalenie prawa właściwego jest objęta systemem zabezpieczenia społecznego w więcej niż jednym państwie członkowskim. Wątpliwości tych instytucja miejsca zamieszkania wnioskodawcy nie może sama rozstrzygać, lecz musi dostosować się do trybu rozwiązywania sporów co do ustalenia ustawodawstwa właściwego wskazanego w szczególności w art. 6, 15 oraz 16 rozporządzenia nr 987/2009, które nakazują zwrócenie się - w przypadku istnienia wątpliwości bądź rozbieżności - do instytucji innego państwa członkowskiego. Instytucje niezwłocznie dostarczają lub wymieniają między sobą wszystkie dane niezbędne dla ustanowienia i określenia praw i obowiązków osób, do których ma zastosowanie rozporządzenie podstawowe. Przekazywanie tych danych odbywa się bezpośrednio pomiędzy samymi instytucjami lub za pośrednictwem instytucji łącznikowych. Zastosowanie znajduje również decyzja Nr (...) Komisji Administracyjnej w sprawie ustanowienia procedury dialogu i koncyliacji w zakresie ważności dokumentów, określenia ustawodawstwa właściwego oraz udzielania świadczeń na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 (Dz.U. UE C 106 z 24 kwietnia 2010 r.). Poinformowanie więc przez osobę wykonującą pracę w dwóch lub więcej państwach członkowskich instytucji wyznaczonej przez właściwą władzę państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, wymaga - ze względu na zaistnienie czynnika ponadkrajowego w ubezpieczeniu społecznym - zastosowania procedury przestrzegającej właściwości i kompetencji instytucji ubezpieczeń społecznych, przewidzianej w przepisach art. 16 rozporządzenia nr 987/2009. Informacja, o której mowa, jest podstawą do niezwłocznego, lecz tylko wstępnego i tymczasowego ustalenia dla niej ustawodawstwa właściwego, stosownie do zasad kolizyjnych ustalonych w art. 13 rozporządzenia podstawowego. O tymczasowym określeniu prawa, według którego obejmuje się tę osobę ubezpieczeniem społecznym, instytucja miejsca zamieszkania wnioskodawcy informuje wyznaczone instytucje państwa, w którym wykonywana jest praca. Od tej chwili biegnie termin dwóch miesięcy, w czasie których przynajmniej jedna z zainteresowanych instytucji może poinformować instytucję miejsca zamieszkania o niemożności zaakceptowania ustalonego ustawodawstwa lub o swojej odmiennej opinii w tej kwestii. Gdy to nie nastąpi, tymczasowe określenie ustawodawstwa staje się ostateczne.

Taka sytuacja miała miejsce w analizowanej sprawie, w której w wyniku przeprowadzenia procedury uzgodnieniowej pomiędzy polskim i niemieckim organem ubezpieczeniowym, ustalono, że w okresie od 1 lutego 2013 r. A. S. podlega ustawodawstwu polskiemu. Dowodów na okoliczność przeciwną wnioskodawca zresztą nie przedstawił, albowiem nie można za taki uznać dokumentu w postaci poświadczenia rejestracji w systemie niemieckiego ubezpieczenia społecznego, gdyż – jak trafnie podniósł Sąd I instancji – jest on wyłącznie dowodem zgłoszenia do ubezpieczenia, które samo w sobie nie przesądza jeszcze o istnieniu ważnego tytułu do objęcia ubezpieczeniem zgodnie z ustawodawstwem określonego kraju, tj. w omawianym przypadku – Niemiec. Dowodem takim nie jest również sama umowa o pracę zawarta z (...) zwłaszcza, że - jak wyjaśniała niemiecka instytucja ubezpieczeniowa - istnieją poważne wątpliwości, co do istnienia takiej firmy, a tym samym nie jest możliwe określenie pracodawcy w rozumienia rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 (Dz.U. UE C 106 z 24 kwietnia 2010 r.). Nadto niemiecka instytucja ubezpieczeniowa wyjaśniła, że nie dysponuje zgłoszeniem A. S. do ubezpieczenia społecznego w Niemczech.

Wobec tak poczynionych ustaleń Zakład Ubezpieczeń Społecznych prawidłowo uznał, że A. S. w okresie od 1 lutego 2013 r. podlega ustawodawstwu polskiemu, konsekwencją czego było wydanie zaskarżonej w niniejszym postępowaniu decyzji.

Sąd Apelacyjny podziela również w całej rozciągłości argumentację Sądu Okręgowego w zakresie w jakim stwierdził on, że zmiana ustawodawstwa w przypadku wnioskodawcy nie byłaby możliwa również przy ustaleniu, że w przypadku odwołującego doszłoby do zbiegu tytułów ubezpieczenia w dwóch państwach Unii Europejskiej (że praca na terenie Niemiec była przez odwołującego faktycznie wykonywana na podstawie ważnych umów o pracę), albowiem wówczas zastosowanie znalazłby przepis art. 14 ust. 5 b rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) Nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, który stanowi, że praca o charakterze marginalnym (a niewątpliwie za taką należałoby – jeśli w ogóle – uznać pracę ubezpieczonego na terytorium Niemiec) nie będzie brana pod uwagę do celów określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa na mocy art. 13 rozporządzenia Nr 883/2004 (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2019 roku, I UK 392/17, LEX nr 2607294; wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 13 lipca 2017 r., C-89/16, curia.eu).

Mając na uwadze powyższe, podzielając ustalenia i rozważania Sądu I instancji i uznając wywiedzioną przez wnioskodawcę apelację za bezzasadną, Sąd Apelacyjny, na mocy art. 385 k.p.c., orzekł, jak w punkcie 1 sentencji.

W punkcie 2 Sąd na mocy § 9 ust. 2 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U 2015 r., poz. 1804) przy uwzględnieniu treści art. 108 § l k.p.c., art. 98 § l i 3 k.p.c. zasądził od wnioskodawcy na rzecz pozwanego kwotę 240 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

SSA Daria Stanek SSA Lucyna Ramlo SSA Grażyna Czyżak