Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 12 października 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący: Sędzia Marzena Konsek–Bitkowska

po rozpoznaniu w dniu 12 października 2022 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku T. C.

z udziałem M. C. (1)

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej we Wrocławiu, Prokuratora Generalnego oraz Rzecznika Praw Dziecka

o nakazanie powrotu dzieci

w przedmiocie wniosków Prokuratora Generalnego i Rzecznika Praw Dziecka

o wstrzymanie wykonania prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego we

W. z dnia 15 czerwca 2022 r., sygn. akt XIII Ns 547/21, oraz prawomocnego postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 września 2022 r., sygn. akt I ACa 1127/22, oraz w przedmiocie wniosku T. C. o stwierdzenie wykonalności prawomocnego postanowienia

postanawia:

1.  Zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym i rozstrzygnięcie w przedmiocie następującego pytania:

Czy artykuł 11 ust. 3 rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000, oraz artykuł 22, artykuł 24 , artykuł 27 ust. 6 i artykuł 28 ust. 1 i 2 rozporządzenia Rady (UE) nr (...) z dnia 25 czerwca 2019 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej oraz w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę (przekształcenie), w związku z artykułem 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, sprzeciwiają się stosowaniu przepisu prawa krajowego, zgodnie z którym w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonych na podstawie Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w H. dnia 25 października 1980 r., na żądanie Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Dziecka lub Rzecznika Praw Obywatelskich zgłoszone Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie w terminie nieprzekraczającym dwóch tygodni od dnia uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, wstrzymuje się z mocy prawa wykonanie tego postanowienia.

2.  Zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z wnioskiem o rozpoznanie sprawy w trybie pilnym.

3.  Zawiesić postępowanie incydentalne wywołane wnioskami Rzecznika Praw Dziecka i Prokuratora Generalnego o wstrzymanie wykonania oraz wnioskiem T. C. o stwierdzenie wykonalności.

Marzena Konsek - Bitkowska

Sygn. akt I ACa 1127/22

UZASADNIENIE

Przedmiot sporu oraz stan faktyczny sprawy.

1.  W dniu 18 listopada 2021 r. wpłynął do Sądu Okręgowego we Wrocławiu wniosek T. C. o nakazanie M. C. (1) zapewnienia powrotu małoletnich N. C., urodzonej (...), i M. C. (2), urodzonego (...), do I. (...), na podstawie przepisów Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w H. dnia 25.10.1980 r. (dalej: Konwencja haska).

2.  Uczestniczka postępowania M. C. (1) wnosiła o oddalenie wniosku.

3.  Do postępowania przystąpił Prokurator Okręgowy we Wrocławiu, który poparł wniosek o nakazanie powrotu dzieci do I. (...).

4.  T. C. i M. C. (1), obywatele polscy, są rodzicami małoletnich N. C. urodzonej (...) oraz M. C. (2) urodzonego (...) Rodzina mieszkała od kilkunastu lat w (...). Małoletnie dzieci N. i M. urodziły się w (...)i mają także obywatelstwo irlandzkie. Rodzice małoletnich mają w (...)stała pracę, przy czym M. C. (1) aktualnie przebywa na długotrwałym zwolnieniu lekarskim.

5.  Latem 2021 r. M. C. (1) wyjechała z dziećmi na wakacje do Polski, za zgodą ich ojca. We wrześniu 2021 r. uczestniczka poinformowała T. C., że pozostanie z dziećmi w Polsce na stałe. T. C. nigdy nie wyraził zgody na przemieszczenie dzieci z I. (...) do Polski na pobyt stały.

6.  Postanowieniem z dnia 15 czerwca 2022 r., sygn. akt XIII Ns 547/21, Sąd Okręgowy we Wrocławiu nakazał M. C. (1) zapewnienie powrotu małoletnich N. i M. C. (2) do I. (...) w terminie 7 dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia. Motywy tego rozstrzygnięcia zostały przedstawione w wielostronicowym pisemnym uzasadnieniu.

7.  Apelację od postanowienia Sądu Okręgowego wniosła uczestniczka M. C. (1). Wniosła ona o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez oddalenie wniosku o nakazanie powrotu dzieci do I. (...), ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

8.  Wnioskodawca T. C. oraz Prokurator Okręgowy we Wrocławiu wnosili o oddalenie apelacji.

9.  Postanowieniem z dnia 21 września 2022 r., sygn. akt I ACa 1127/22, Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił apelację, która uznał za bezpodstawną. Motywy tego orzeczenia zostały przedstawione w pisemnym uzasadnieniu. Sąd Apelacyjny zgodził się z oceną Sądu Okręgowego, w szczególności co do tego, że nie zostały spełnione przewidziane w Konwencji haskiej przesłanki odmowy zarządzenia powrotu małoletnich do I. (...).

10.  Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 września 2022 r. jest prawomocne z chwilą jego ogłoszenia. Z tą chwilą prawomocność uzyskało także postanowienie Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 15 czerwca 2022 r.

11.  Z dniem 28 września 2022 r. upłynął siedmiodniowy termin wyznaczony uczestniczce na wykonanie nałożonego na nią obowiązku zapewnienia powrotu dzieci. Uczestniczka nie wykonała tego obowiązku.

12.  W dniu 29 września 2022 r. wpłynął wniosek T. C. o doręczenie odpisu prawomocnego orzeczenia ze wzmianką o wykonalności.

13.  W dniu 30 września 2022 r. Rzecznik Praw Dziecka złożył pismo datowane na 29 września 2022 r., w którym zażądał wstrzymania wykonania prawomocnych postanowień sądów obu instancji na podstawie art. 388 ¹ § 1 Kodeksu postępowania cywilnego (dalej powoływany także jako k.p.c.).

14.  W dniu 5 października 2022 r. Prokurator Generalny złożył wniosek, w którym zażądał wstrzymania wykonania prawomocnych postanowień na podstawie art. 388 ¹ § 1 k.p.c.

Przepisy prawa unijnego.

15.  Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (dalej: rozporządzenie nr 2201/2003):

Motyw 17, Artykuł 11 ust. 1-8

16.  Rozporządzenie Rady (UE) (...) z dnia 25 czerwca 2019 r. w sprawie jurysdykcji, uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich i w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej oraz w sprawie uprowadzenia dziecka za granicę (dalej: rozporządzenie nr 2019/1111):

Artykuł 22, Artykuł 24 , Artykuł 27 ust. 6, Artykuł 28 ust. 1 i 2, Artykuł 100 .

17.  Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej:

Artykuł 47

Przepisy prawa polskiego.

18.  Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej:

Art. 91

1.  Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

2.  Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

3.  Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

19.  Kodeks postępowania cywilnego:

Art. 388 § 1. Jeżeli na skutek wykonania orzeczenia stronie może być wyrządzona niepowetowana szkoda, sąd drugiej instancji na wniosek strony może wstrzymać wykonanie swego orzeczenia do czasu ukończenia postępowania kasacyjnego. Jeżeli apelację oddalono, sąd drugiej instancji może wstrzymać wykonanie także orzeczenia sądu pierwszej instancji.

Art. 518 ²§ 1. Sądem drugiej instancji w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonych na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. jest Sąd Apelacyjny w Warszawie.

Art. 519 ¹ § 2 ¹. Skarga kasacyjna przysługuje także w sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonych na podstawie konwencji haskiej z 1980 r.

Art. 519 ¹ § 2 ². Skargę kasacyjną w sprawach, o których mowa w § 2 ¹, mogą wnieść Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Dziecka lub Rzecznik Praw Obywatelskich w terminie czterech miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia.

20.  Przepisy wprowadzone do k.p.c. ustawą z dnia 7 kwietnia 2022 r. o zmianie ustawy

Kodeks postępowania cywilnego , która weszła w życie 24 czerwca 2022 r.:

Art. 388 ¹§ 1. W sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonych na podstawie Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w H. dnia 25 października 1980 r. (Dz.U. z 1995 r. poz. 528 oraz z 1999 r. poz. 1085), zwanej dalej ,,konwencją haską z 1980 r.'', na żądanie podmiotu wymienionego w art. 519 ¹ § 2 ² zgłoszone sądowi, o którym mowa w art. 518 ² § 1, w terminie nieprzekraczającym dwóch tygodni od dnia uprawomocnienia się postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką, wstrzymuje się z mocy prawa wykonanie tego postanowienia.

§ 2. Wstrzymanie wykonania postanowienia, o którym mowa w § 1, ustaje, jeżeli podmiot wymieniony w art. 519 ¹ § 2 ² nie wniesie skargi kasacyjnej w terminie dwóch miesięcy od dnia uprawomocnienia się tego postanowienia.

§ 3. W przypadku wniesienia przez podmiot wymieniony w art. 519 ¹ § 2 ² skargi kasacyjnej w terminie dwóch miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia, o którym mowa w § 1, wstrzymanie wykonania tego postanowienia przedłuża się z mocy prawa do czasu ukończenia postępowania kasacyjnego.

§ 4. Podmiot, który zgłosił żądanie wstrzymania wykonania postanowienia, o którym mowa w § 1, może je cofnąć w terminie dwóch miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia, chyba że podmiot wymieniony w art. 519 ¹ § 2 ² wniósł skargę kasacyjną.

§ 5. Wskutek cofnięcia żądania wstrzymania wykonania postanowienia, o którym mowa w § 1, postanowienie to staje się wykonalne.

Art. 388 ² Niezgłoszenie żądania zgodnie z art. 388 ¹ § 1 nie wyłącza możliwości wstrzymania wykonania postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką na wniosek strony złożony na podstawie art. 388 § 1.

Art. 388 ³ Wniesienie skargi nadzwyczajnej, o której mowa w art. 89 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2021 r. poz. 1904 oraz z 2022 r. poz. 480), w sprawie o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonej na podstawie konwencji haskiej z 1980 r. wstrzymuje z mocy prawa wykonanie postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką do czasu zakończenia postępowania z tej skargi.

Art. 598 ^5a Sąd, o którym mowa w art. 518 ² § 1 , zawiadamia uczestników postępowania, prokuratora, podmioty wymienione w art. 519 ¹ § 2 ² oraz sąd okręgowy, który wydał orzeczenie w sprawie w pierwszej instancji, o wstrzymaniu wykonania postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką oraz uzyskaniu wykonalności tego postanowienia.

21.  Ustawa z dnia 7 kwietnia 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego:

Art. 2

1.  Do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy prawomocnym postanowieniem w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką w sprawie prowadzonej na podstawie Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w H. dnia 25 października 1980 r. (Dz.U. z 1995 r. poz. 528 oraz z 1999 r. poz. 1085) stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.

2.  W sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonych na podstawie Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w H. dnia 25 października 1980 r., w których została wniesiona i nie została rozpoznana przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy skarga nadzwyczajna, o której mowa w art. 89 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. z 2021 r. poz. 1904 oraz z 2022 r. poz. 480), wstrzymuje się z mocy prawa wykonanie postanowienia w przedmiocie odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką do czasu zakończenia postępowania z tej skargi.

Uzasadnienie wystąpienia z pytaniem prejudycjalnym:

22.  W aktualnym stanie prawnym, począwszy od dnia 24 czerwca 2022 r., Sąd Apelacyjny w Warszawie jest związany żądaniem wstrzymania wykonalności postanowienia o nakazaniu powrotu dzieci na podstawie przepisów Konwencji haskiej, zgłoszonym przez Rzecznika Praw Dziecka lub Prokuratora Generalnego na podstawie art. 388 ¹ § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny powinien w takim przypadku wydać postanowienia o wstrzymaniu wykonania postanowienia o nakazaniu powrotu dzieci i powiadomić o wstrzymaniu wykonania sąd wykonawczy. W okolicznościach tej sprawy, z uwagi na wpływ żądań Prokuratora Generalnego oraz Rzecznika Praw Dziecka na podstawie art. 388 ¹ § 1 k.p.c., Sąd Apelacyjny powinien ponadto oddalić wniosek T. C. o zaopatrzenie prawomocnego postanowienia wzmianką o wykonalności i doręczenie mu odpisu.

23.  Sąd Apelacyjny w obecnym składzie ma jednak wątpliwości, czy przepisy obu rozporządzeń wskazanych w treści pytania prejudycjalnego oraz artykuł 47 Karty Praw Podstawowych pozwalają sądowi krajowemu na zastosowanie art. 388 ¹ k.p.c. w niniejszej sprawie, czy też przepis ten zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa unijnego powinien zostać pominięty w sprawie unijnej. Unijny charakter sprawy jest niewątpliwy, ponieważ zarówno Irlandia - państwo zwykłego pobytu dzieci, jak też Polska - państwo, w którym bezprawnie zatrzymano dzieci – są członkami Unii Europejskiej, zaś przedmiot sporu podlega przepisom rozporządzenia nr 2201/2003.

24.  Wątpliwości Sądu Apelacyjnego odnoszą się do trzech zagadnień:

1)  wpływu przepisu art. 388 ¹ k.p.c. na skuteczność ochrony praw przysługujących podmiotom na podstawie prawa Unii – w szczególności na podstawie art. 11 ust. 3 rozporządzenia 2201/2003, tj. prawa do uzyskania i wykonania orzeczenia nakazującego powrót dziecka uprowadzonego;

2)  relacji pomiędzy art. 388 ¹ k.p.c. a art. 47 Karty Praw Podstawowych w sprawach, w których znajdują zastosowanie przepisy Karty;

3)  skutków – w szczególności w świetle zasady lojalnej współpracy - wprowadzenia przepisu art. 388 ¹ do Kodeksu postępowania cywilnego w okresie po uchwaleniu przez ustawodawcę unijnego rozporządzenia nr 2019/1111 (choć przed jego wejściem w życie), które to rozporządzenie ma przyczynić się do szybszego orzekania i szybszego wykonywania orzeczeń nakazujących powrót dziecka.

25.  Postępowanie cywilne w Polsce jest postępowaniem dwuinstancyjnym. Merytoryczne orzeczenia wydane przez sąd drugiej instancji są prawomocne i wykonalne, również jeżeli przysługuje od nich skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego, stanowiąca nadzwyczajny środek zaskarżenia.

26.  Regułą jest, że orzeczenia prawomocne podlegają wykonaniu, nawet jeżeli od orzeczenia wniesiono skargę kasacyjną. Ustawodawca przewidział jednak możliwość odstępstwa od tej reguły. Zgodnie z art. 388 k.p.c., na wniosek strony sąd może wstrzymać skuteczność i wykonalność prawomocnego orzeczenia do czasu zakończenia postępowania kasacyjnego, jeżeli na skutek wykonania orzeczenia stronie może być wyrządzona niepowetowana szkoda. Na podstawie tego przepisu do sądu drugiej instancji, który wydał prawomocne orzeczenie, należy ocena, czy zostały spełnione przesłanki wstrzymania skuteczności i wykonalności.

27.  Sądy uwzględniają wnioski w trybie art. 388 k.p.c. tylko wówczas, gdy uznają w świetle wszystkich okoliczności sprawy, że stronie, na którą orzeczenie nałożyło określone obowiązki, może grozić niepowetowana szkoda, która byłaby nie do odwrócenia w przypadku gdyby Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym uchylił prawomocne orzeczenie sądu drugiej instancji. Praktyka orzecznicza wskazuje, że sądy wyważają w takich przypadkach usprawiedliwione interesy wszystkich uczestników postępowania, których praw dotyka prawomocne orzeczenie.

28.  Z dniem 24 czerwca 2022 r. w życie weszła nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego. Do k.p.c. dodano w szczególności zacytowany wyżej art. 388 ¹ , odnoszący się wyłącznie do spraw, w których na podstawie przepisów Konwencji haskiej sądy powszechne prawomocnie zarządziły powrót dziecka bezprawnie uprowadzonego lub zatrzymanego. Przepis ten obliguje Sąd Apelacyjny w Warszawie, jako sąd drugiej instancji wyłącznie właściwy dla takich spraw, do wstrzymania wykonania każdego orzeczenia nakazującego powrót dziecka na podstawie przepisów Konwencji haskiej, także w sprawach, w których zastosowanie mają przepisy rozporządzenia nr 2201/2003 albo rozporządzenia nr 2019/1111, jeżeli takiego wstrzymania zażądają Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Dziecka lub Rzecznik Praw Obywatelski, a żądanie to zgłoszą w terminie 14 dni od wydania przez Sąd Apelacyjny postanowienia zarządzającego powrót dziecka.

29.  Przepis art. 388 ¹ k.p.c. umożliwia zatem wskazanym podmiotom publicznym wielomiesięczne zablokowanie wykonania prawomocnego orzeczenia w sprawach, w których szybkość wykonania jest kluczowa dla ochrony interesów dziecka. Przepis ten wydaje się podważać wynikający z prawa Unii nakaz szybkiego postępowania sądowego.

30.  Dodatkowo Sąd Apelacyjny wskazuje, że nawet w przypadku, gdy Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej odmówi przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania lub ją oddali, wobec czego postanowienie odzyska przymiot wykonalności po kilku miesiącach od zastosowania art. 388 ¹ k.p.c., to te same podmioty publiczne będą mogły ponownie doprowadzić do wstrzymania wykonania postanowienia, tym razem na podstawie art. 388 ³ k.p.c., dodanego tą samą ustawą nowelizującą, korzystając z przysługującego im prawa do wniesienia skargi nadzwyczajnej, która podlegać będzie rozpoznaniu przez Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego. Przeprowadzenie przez Sąd Najwyższy – Izbę Cywilną postępowania ze skargi kasacyjnej nie stoi bowiem na przeszkodzie wniesieniu skargi nadzwyczajnej; wprowadzono jedynie ograniczenie, zgodnie z którym skargi nadzwyczajnej nie można oprzeć na zarzutach, które były przedmiotem rozpoznawania skargi kasacyjnej lub kasacji przyjętej do rozpoznania przez Sąd Najwyższy. Wniesienie skargi nadzwyczajnej wstrzymuje obecnie z mocy prawa wykonanie postanowienia zarządzającego powrót dziecka uprowadzonego lub bezprawnie zatrzymanego, na mocy art. 388 ³ k.p.c.

31.  Sąd Apelacyjny podnosi również, że choć literalnie art. 388 ¹ k.p.c. przewiduje skutek ex lege, to jednak wywołanie tego skutku następuje przez złożenie żądania Rzecznika Praw Dziecka, Rzecznika Praw Obywatelskich lub Prokuratora Generalnego. To w rzeczywistości oznacza, że decyzja o wstrzymaniu wykonania prawomocnego orzeczenia została przekazana podmiotom, z których żaden nie może być uznany za sąd. Nie jest sądem Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka ani Prokurator Generalny, którą to funkcję sprawuje polityk - urzędujący Minister Sprawiedliwości. Tymczasem to ich ocena i ich wola decyduje o wstrzymaniu wykonalności prawomocnego orzeczenia wydanego przez sąd w przewidzianej prawem procedurze, w sprawie, w której nakaz szybkości postępowania sądowego wynika z prawa Unii. Jak już powiedziano, żądanie wstrzymania wykonania zgłoszone przez jeden z tych podmiotów jest dla sądu wiążące i nie podlega żadnej kontroli. Rola Sądu Apelacyjnego została zredukowana na podstawie art. 598 ^5a k.p.c. do powiadomienia uczestników postępowania i sądu pierwszej instancji o wstrzymaniu wykonania orzeczenia w trybie art. 388 ¹ k.p.c.

32.  Oprócz wątpliwości co do zgodności ze wskazanymi rozporządzeniami unijnymi powstaje zatem także pytanie, czy art. 388 ¹ k.p.c. nie pozbawia uczestników postępowania prawa do sądu w odnośnym zakresie i czy jest on do pogodzenia z treścią art. 47 Karty Praw Podstawowych w sprawach, w których Karta ma zastosowanie.

33.  Jednocześnie Sąd Apelacyjny podnosi, że jest to rozwiązanie proceduralne, którego nie zastosowano w odniesieniu do jakichkolwiek innych typów spraw rozpatrywanych na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego, w tym w odniesieniu do innych spraw rodzinnych.

34.  W niniejszej sprawie z uwagi na dzień złożenia wniosku zastosowanie znajduje rozporządzenie nr 2201/2003. W motywie 17 tego rozporządzenia wskazano, że w przypadkach bezprawnego zabrania lub zatrzymania dziecka, powrót dziecka powinien nastąpić bezzwłocznie; w tym celu stosuje się nadal Konwencję haską z dnia 25 października 1980 r., uzupełnioną rozporządzeniem, zwłaszcza art. 11. Wskazany artykuł 11 rozporządzenia 2201/2003 zawiera w ustępie 3 nakaz działania przez sądy bez zbędnej zwłoki przy użyciu najszybszych procedur dostępnych w prawie krajowym i obliguje sąd do wydania orzeczenia nie później niż w ciągu sześciu tygodni od wniesienia wniosku, z wyjątkiem sytuacji, w których szczególne okoliczności uniemożliwiają dotrzymanie tego terminu.

35.  Zasada szybkiego postępowania sądowego została obecnie wzmocniona w rozporządzeniu nr 2019/1111, które nakazuje sądowi pierwszej instancji wydanie orzeczenia nie później niż w terminie sześciu tygodni od wszczęcia przed nim postępowania, a sądowi wyższej instancji wydanie orzeczenia nie później niż w terminie sześciu tygodni od momentu, w którym podjęto wszystkie wymagane czynności proceduralne, i sąd jest w stanie rozpatrzyć środki zaskarżenia (art. 24 ust. 2 i 3). Także wykonanie orzeczeń zarządzających powrót dziecka powinno nastąpić zasadniczo w ciągu sześciu tygodni (art. 28 ust. 2). Przewidziano ponadto, iż orzeczenie zarządzające powrót dziecka może zostać uznane za tymczasowo wykonalne, niezależnie od wniesionych środków zaskarżenia, jeżeli ze względu na dobro dziecka wymagany jest jego powrót przed wydaniem orzeczenia w sprawie środków zaskarżenia (art. 27).

36.  Zgodnie z art. 100 rozporządzenia nr 2019/1111, przepisy tego aktu nie znajdą zastosowania do niniejszej sprawy, bowiem wniosek wpłynął do Sądu pierwszej instancji przed dniem 1 sierpnia 2022 r. Sąd Apelacyjny zwraca jednak uwagę, że przepis art. 388 ¹ k.p.c. został wprowadzony w czerwcu 2022 r., a zatem w pewien czas po uchwaleniu rozporządzenia nr 2019/1111 i na krótko przed jego wejściem w życie. Ta chronologia działań legislacyjnych wywołuje wątpliwości co do zgodności działań polskiego ustawodawcy z zasadami traktatowymi i wydaje się, że może stanowić dla Trybunału Sprawiedliwości jedną z okoliczności podlegający rozważeniu w toku postępowania prejudycjalnego w celu udzielenia odpowiedzi.

37.  W przypadku gdyby Trybunał Sprawiedliwości potwierdził powyższe wątpliwości Sądu Apelacyjnego istotne jest także, aby Trybunał rozstrzygnął, czy właściwe przepisy prawa unijnego zgodnie z zasadą pierwszeństwa zobowiązują w takim przypadku sądy krajowe do odstąpienia od stosowania wskazanego przepisu prawa krajowego (por. wyrok Trybunału z 15 lipca 1964 r., F. C. przeciwko (...), wyrok z 19 czerwca 1990 r., (...) Queen v. Secretary of S. (...) (...) Ltd., wyrok z 9 marca 1978r. w sprawie 106/77, A. (...) F. (...) S. v. S. S.).

Uzasadnienie wniosku o zastosowanie trybu pilnego:

38.  Sąd Apelacyjny w Warszawie zwraca się z wnioskiem o zastosowanie przez Trybunał Sprawiedliwości trybu pilnego, przez wzgląd na dobro małoletnich, których dotyczy postępowanie.

39.  Sąd Apelacyjny wskazuje na ryzyko pogorszenia relacji rodzic/dziecko z uwagi na przedłużającą się separację od ojca oraz zagrożenia dla dobrostanu dzieci wynikające w przedłużającej się destabilizacji ich sytuacji życiowej. Podobne okoliczności Trybunał Sprawiedliwości uznawał za podstawę do zastosowania trybu pilnego (por. wyroki z dnia 22 grudnia 2010 r., C-491/10 (...), EU:C:2010:828 oraz M., C-497/10 (...), EU:C:2010:829).

40.  Obecnie dzieci przebywają w Polsce już ponad rok, a kolejne miesiące postępowania sądowego przedłużą okres destabilizacji ich sytuacji życiowej. Znaczne opóźnienie powrotu samo w sobie może być źródłem trudności w ponownej integracji szkolnej w I. (...), szczególnie w przypadku starszego dziecka.

41.  Z opinii biegłych sądowych złożonej do akt rozpatrywanej sprawy wynika, że dzieci są związane z obojgiem rodziców, tęsknią za ojcem. Córka tęskni ponadto za irlandzkimi koleżankami, choć ma także koleżanki w Polsce i dobrze się tu odnajduje.

42.  Sąd Apelacyjny wskazuje, że przedłużające się postępowanie sądowe może spowodować osłabienie więzi pomiędzy dziećmi a ojcem z powodu braku regularnego osobistego, fizycznego kontaktu.

43.  Niepokój wzbudza zmiana w postawie małoletniej córki stron. Już w postępowaniu w pierwszej instancji było zauważalne, że córka pozostaje pod wpływem matki. Znalazło to odzwierciedlenie w trakcie badań w Opiniodawczym Zespole (...), podczas których córka w rozmowie z biegłymi widziała możliwość odwiedzin u ojca w I. (...), ale uzależniała te widzenia od zgody matki. Na rozprawie apelacyjnej wnioskodawca poinformował Sąd, że obecnie córka odbiera połączenia telefoniczne od niego tylko wówczas, gdy ma na to zgodę matki.

44.  Z tej samej opinii sądowej wynika, że małoletni syn stron, który ma obecnie 5 lat, w swoich spontanicznych wypowiedziach kieruje się opiniami zasłyszanymi od matki i z tej perspektywy prezentuje negatywny obraz ojca, jako osoby przemocowej, szczególnie wobec mamy. Biegli stwierdzili, że nie znajduje to potwierdzenia w reakcjach i postawach dziecka wobec ojca; w bezpośrednim kontakcie z nim małoletni ujawnia postawy silnie afiliacyjne, domaga się z jego strony czułości i uwagi.

45.  Nie można zatem wykluczyć ryzyka wywierania presji na dzieci przez ich bezpośrednie otoczenie w celu osiągnięcia ostatecznego wyniku postępowania sądowego zgodnego z oczekiwaniem aktualnego bezpośredniego opiekuna dzieci.

46.  Z tych względów Sąd Apelacyjny zawiesił postępowanie incydentalne i zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości w trybie odesłania prejudycjalnego, jak w sentencji niniejszego postanowienia, jednocześnie wnosząc o rozpoznanie sprawy w trybie pilnym.

Sędzia Marzena Konsek-Bitkowska