Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 25 sierpnia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział II Cywilny – Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Anna Nowak

Sędziowie: SO Katarzyna Biernat-Jarek

SO Krzysztof Wąsik (sprawozdawca)

po rozpoznaniu w dniu 25 sierpnia 2016 r. w Krakowie

sprawy z powództwa L. A. i M. A.

przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Z.

o zapłatę

w przedmiocie zażalenia powodów

na pkt IV postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa – Krowodrzy w Krakowie z dnia 10 marca 2016 r., sygn. akt I C 413/16/K

postanawia

uchylić zaskarżone postanowienie.

SSO Krzysztof Wąsik SSO Anna Nowak SSO Katarzyna Biernat-Jarek

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy uchylając nakaz zapłaty i umarzając postępowanie we wskazanym zakresie, zasądził od powodów na rzecz strony pozwanej kwoty po 1 200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w zakresie częściowo cofniętego żądania pozwu. Sąd Rejonowy uwzględnił wniosek strony pozwanej o zasądzenie od powodów kosztów procesu, liczonych od kwot objętych częściowym cofnięciem pozwu i wskazał, że na mocy art. 203 § 2 zd. 2 k.p.c. pozwany jest traktowany w takim wypadku jak wygrywający proces, dlatego należy mu się zwrot kosztów procesu, o ile złoży stosowny wniosek. Jeżeli jednak cofnięcie pozwu nastąpiło wskutek dokonania zapłaty przez pozwanego w toku procesu, to pozwany jest obowiązany do zwrotu kosztów procesu powodowi, gdyż należy go uznać za stronę przegrywającą sprawę. W przedmiotowej sprawie do cofnięcia pozwu miało dojść w związku z dokonanym przez powodów w dniu 16 grudnia 2015 r. potrąceniem wzajemnych wierzytelności stron. Z oświadczenia o potrąceniu wynika, że powodowie potrącili własne wierzytelności z tytułu zaległych należności czynszowych za okres od sierpnia do grudnia 2015 r. z wierzytelnością strony pozwanej z tytułu uiszczonej na rzecz powodów kaucji zabezpieczającej, wynikającej z zawartej przez strony umowy najmu. Oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną od chwili kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 zd.2 k.c.), zatem należało uznać, że do umorzenia wzajemnych wierzytelności stron doszło w dniu 11 sierpnia 2015 r., gdyż wówczas roszczenie z tytułu czynszu najmu za sierpień 2015 r. stało się wymagalne. Wymagalna była również wierzytelność strony pozwanej z tytułu zwrotu kaucji zabezpieczającej, skoro do rozwiązania umowy doszło w dniu 31 maja 2015 r., co wynika z załączonych do sprzeciwu dokumentów. Pozew wniesiony został w dniu 23 września 2015 r. a zatem istniały podstawy do uznania, że strona pozwana nie dała powodu do wytoczenia pozwu, co skutkować musiało obciążeniem powodów, jako przegrywających, kosztami zastępstwa procesowego w zakresie cofniętej części żądania pozwu, na które złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika ustalone na podstawie § 6 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

W zażaleniu na to postanowienie (w zakresie pkt. IV - kosztów) powodowie wskazali, że wierzytelność strony pozwanej z tytułu zwrotu kaucji zabezpieczającej nie stała się wymagalna w dacie wskazanej przez Sąd, a do rozwiązania umowy nie doszło 31 maja 2015 tylko znacznie później. Umowa najmu była umową na czas określony, a zatem wypowiedzenie strony pozwanej nie było skuteczne, strony nie przewidziały bowiem takiej możliwości. Skutek wygaśnięcia umowy najmu wywołało dopiero oświadczenie powodów w piśmie z dnia 9 listopada 2015 r., doręczonym stronie pozwanej 12 listopada 2015 r. Skoro w umowie ustalono, że kaucja zabezpieczająca podlega rozliczeniu w terminie miesiąca od dnia ustania najmu, termin ten upływał 12 grudnia 2015 r. W dacie wniesienia pozwu tj. 23 września 2015 r. wierzytelność strony pozwanej nie była wymagalna, wobec czego nie było możliwym dokonanie potrącenia w dacie wskazanej przez Sąd Rejonowy. Potrącenie mogło mieć moc wsteczną jedynie od dnia 12 grudnia 2015 r. Wskazali, że potrącenie wywołało taki sam skutek jak zapłata dokonana w toku postępowania, zatem tak też powinni być traktowani w odniesieniu do kosztów procesu i to strona pozwana jest zobowiązana do zwrotu kosztów procesu powodom. Wnieśli o zmianę orzeczenia poprzez zasądzenie od strony pozwanej na rzecz każdego z powodów po 319 zł tytułem zwrotu opłaty sądowej od pozwu w części objętej pkt II i III postanowienia, a także o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.

W odpowiedzi na zażalenie strona pozwana wniosła o jego oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego. Wskazała, że do rozwiązania stosunku najmu doszło w dacie wskazanej przez Sąd Rejonowy. Skoro strony na zasadzie swobody umów ustaliły, że umowa zawarta na czas oznaczony może zostać rozwiązana z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, to takie wypowiedzenie należy uznać za skuteczne. Strona pozwana zakwestionowała twierdzenia skarżących, jakoby dokonana kompensata mogła być utożsamiana z fizyczną czynnością zapłaty, dokonaną aktywnie przez dłużnika na rzecz wierzyciela. Kompensata dokonana przez powodów nie jest tożsama z zapłata dokonaną w toku postępowania, co mogłoby prowadzić do uznania strony pozwanej za przegrywającą. O ile samo potrącenie można traktować jako formę zapłaty, to trzeba mieć na uwadze kto dokonuje takiej kompensaty. W przedmiotowej sprawie dokonali tego powodowie, którzy byli podmiotem aktywnym w kwestii wzajemnych rozliczeń.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Zażalenie musiało prowadzić do uchylenia zaskarżonego postanowienia we wskazanym zakresie. W ocenie Sądu Okręgowego na obecnym etapie postępowania brak było podstaw do przesądzenia kwestii kosztów związanych z umorzeniem postępowania i orzekanie o tym było przedwczesne.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że zgodnie z art. 108 § 1 k.p.c. sąd rozstrzyga o kosztach procesu w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji. W judykaturze Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd, że przez orzeczenie kończące postępowanie w sprawie w danej instancji należy rozumieć wyrok (postanowienie co do istoty sprawy w postępowaniu nieprocesowym) albo inne orzeczenia, które trwale zamyka drogę do wydania wyroku (por. m. in. uchwałę z dnia 24 stycznia 2007 r., III CZP 124/06, OSNC 2007/6/91 oraz postanowienie z dnia 24 kwietnia 2012 r., I CZ 32/12). Przyjmuje się także, że chodzi tutaj o orzeczenie całkowicie kończące sprawę w danej instancji, a zatem o wyrok końcowy lub postanowienie o umorzeniu postępowania w całości lub odrzuceniu pozwu w całości, ponieważ dopiero takie orzeczenie pozwala na prawidłowe ustalenie wyniku sprawy, który z kolei w myśl art. 98 § 1 k.p.c. stanowi co do zasady podstawę rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu. Stąd wywodzi się niedopuszczalność orzekania o kosztach procesu na wcześniejszym etapie w orzeczeniach kończących sprawę w określonej części, np. w razie częściowego umorzenia postępowania, nawet jeśli podlegają one zaskarżeniu w toku instancji. Stanowisko to znajduje potwierdzenie także w regulacji art. 100 k.p.c. znajdującej zastosowanie w razie częściowego uwzględnienia żądań stron. Wprost wypowiedział się na ten temat - co prawda na gruncie wcześniej obowiązującej procedury cywilnej, ale w tym zakresie identycznej z obecną – Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 25 lipca 1953 r. (II C. 609/53 OSN 1954/III/61) pisząc, że „Art. 109 § 1 k.p.c. [tożsamy z art. 108 § 1 zd. 1 obecnego k.p.c. – K.W.] ma na myśli orzeczenia kończące całkowicie sprawę w danej instancji. Orzeczenie, które rozstrzyga sprawę tylko częściowo, np. wyrok częściowy, postanowienie o umorzeniu postępowania lub o oddaleniu pozwu w pewnej części, nie jest orzeczeniem kończącym sprawę w instancji. Stąd też orzekanie o kosztach procesu w postanowieniu umarzającym postępowanie z pozwu głównego, gdy toczy się nadal postępowanie z powództwa wzajemnego, jest przedwczesne”. Z powyższego wynika, że wydanie orzeczenia o częściowym umorzeniu postępowania – a z takim rozstrzygnięciem mamy do czynienia w przedmiotowej sprawie, na skutek częściowego tylko cofnięcia pozwu – nie uzasadnia rozstrzygania na tym etapie o kosztach postępowania, jak to uczynił Sąd Rejonowy. Orzeczenie takie jest przedwczesne.

Na marginesie dodać można, że z analizy akt przedmiotowego postępowania wynika nadto, że do rozstrzygnięcia w zakresie kosztów postępowania związanych z częściowym cofnięciem pozwu i częściowym umorzeniem postępowania niezbędne jest dokonanie jednoznacznych ustaleń faktycznych i ich oceny prawnej, co nie było dokonywane przez Sąd na tym etapie postępowania. Sąd Rejonowy uzasadniając zaskarżone orzeczenie powołał się tylko na załączone przez strony dokumenty, nie dokonując ich analizy. Dopiero po merytorycznym rozpoznawaniu sprawy można będzie dokonać całościowej oceny przesłanek dotyczących obciążenia strony kosztami procesu w przypadku częściowego cofnięcia pozwu, bo wtedy będzie można dopiero przesądzić, która ze stron w rzeczywistości przegrała proces także w zakresie cofniętej części żądania. Uprawnień takich nie ma również Sąd Okręgowy w toku wpadkowego postępowania zażaleniowego. Sąd Rejonowy po przesądzeniu kwestii merytorycznych będzie mógł ocenić, czy w istocie wystąpienie przez powodów na drogę sądową było niezbędne, a w konsekwencji powyższego czy dokonując cofnięcia pozwu w rzeczywistości byli przegrywającymi.

W zaskarżonym postanowieniu Sąd Rejonowy uznał bowiem, że powodowie mieli możliwość złożenia oświadczenia o potrąceniu wierzytelności przysługującej im z tytułu dochodzonego czynszu najmu z wierzytelnością przysługującą stronie pozwanej z tytułu zwrotu kaucji zabezpieczającej przed wniesieniem pozwu, a zatem wytoczenie powództwa nie było niezbędne do ochrony ich praw i strona pozwana nie dała powodu do takiego działania. Wskutek powyższego Sąd Rejonowy uznał powodów za przegrywających sprawę. W toku postępowania doszło do złożenia przez powodów oświadczenia o potrąceniu. Istotą potrącenia jest umorzenie wzajemnych wierzytelności przez zaliczenie, w wyniku czego osoby mające wobec siebie nawzajem wierzytelności z tych samych lub różnych stosunków zobowiązaniowych nie otrzymują efektywnie należnych im świadczeń, lecz na skutek potrącenia każda z nich zostaje zwolniona ze swego zobowiązania do wysokości należności niższej. Potrącenie pełni funkcję zapłaty, która wyraża się w tym, że w wyniku jego dokonania dochodzi do zaspokojenia dwóch długów. Z tych też względów skutki prawne kompensaty są takie same, jak skutki zapłaty, choć wierzyciel nie otrzymuje realnego świadczenia. Potrąceniu podlegają jedynie wierzytelności wymagalne. Co prawda oświadczenie o potrąceniu zostało złożone przez samych powodów, a nie przez stronę pozwaną, jednak dla niniejszej sprawy znaczenie ma skutek jaki to oświadczenie wywołało, a było nim zaspokojenie wierzytelności powodów. W przedmiotowej sprawie dla oceny zasadności uznania powodów za przegrywających, a w efekcie obciążenia ich kosztami postępowania, podstawowe znaczenie ma kwestia daty wymagalności wierzytelności stron, do których oświadczenie o potrąceniu się odnosiło. Sąd będzie zatem musiał przesądzić, czy w chwili wniesienia pozwu strony były związane umową najmu czy też doszło do jej skutecznego rozwiązania. Jeżeli bowiem z uwagi na wymagalność wierzytelności stron dokonanie potrącenia było możliwe przed wszczęciem postępowania, nie sposób uznać, że zasadnym i koniecznym było wytoczenie powództwa w tej (cofniętej później) części, co musiałoby się wiązać z uznaniem ich za przegrywających.

Wydając zaskarżone orzeczenie Sąd Rejonowy oparł się na samych twierdzeniach strony pozwanej, jakoby doszło do skutecznego rozwiązania umowy najmu zawartej na czas określony (§3 pkt 1) z uwagi na zawarty w niej zapis § 8 pkt 5, w którym przewidziano możliwość wypowiedzenia umowy przez najemcę zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia. Strona pozwana oświadczenie o wypowiedzeniu umowy najmu złożyła dnia 17 lutego 2015 r., wskazując jako dzień rozwiązania umowy koniec maja 2015 r., podczas gdy umowa najmu miała trwać do 2 stycznia 2018 r. Wskutek przyjęcia zasadności wypowiedzenia umowy przez stronę pozwaną Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że wierzytelność strony pozwanej o zwrot kaucji zabezpieczającej była wymagalna już przed wniesieniem powództwa przez powodów tj. przed 23 września 2015 r. Z uwagi na wymagalność wierzytelności powodów o zapłatę czynszu, jak i wymagalności wierzytelności strony pozwanej o zwrot kaucji, powodowie nie musieli wytaczać powództwa celem zaspokojenia roszczenia we wskazanej części.

Jak jednak wynika z analizy treści zażalenia i odpowiedzi na zażalenie, kwestia skuteczności rozwiązania umowy najmu przez stronę pozwaną – mająca wpływ na przedmiotowe postępowanie - jest kwestią sporną. Ocena czy wytoczenie powództwa było niezbędne do dochodzenia swoich praw przez powodów (czego konsekwencją było wydanie przedmiotowego orzeczenia) jest uzależniona od uprzedniego przesądzenia tej kwestii. Gdy bowiem w toku postępowania Sąd Rejonowy uznał, że dopuszczalnym było zawarcie w umowie najmu na czas określony postanowienia o treści wskazanej w § 8 pkt 5, przesądzone będą jednocześnie kwestie rozwiązania umowy i wymagalności roszczenia strony pozwanej przed wniesieniem pozwu. W konsekwencji pozwoli to na przyjęcie, że potrącenie było możliwe, a wytoczenie powództwa nie było niezbędne do dochodzenia praw przez powodów. W sytuacji przeciwnej, tj. przyjęcia że w umowie najmu zawartej na czas oznaczony nie jest dopuszczalne zawarcie klauzuli wskazującej na ogólną możliwość rozwiązania umowy, wypowiedzenie dokonane przez stronę pozwaną będzie musiało zostać uznane za nieskuteczne, a wówczas również nie będzie można mówić o wymagalności wierzytelności strony pozwanej, pozwalającej na dokonanie przez powodów potrącenia przed datą wniesienia pozwu. Ocena z którym momentem doszło do wymagalności wierzytelności strony pozwanej o zwrot kaucji zabezpieczającej ma zatem znaczenie dla oceny, czy wytoczenie powództwa przez powodów było niezbędne do dochodzenia ich praw.

Z powyższego wynika, że na obecnym etapie postępowania Sąd Rejonowy – opierając się jedynie na twierdzeniach stron, bez dokonania merytorycznej oceny ich stanowisk, niezbędnej dla rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania – nie był władny do zadecydowania czy w sprawie znajdzie zastosowanie zasada, że cofający pozew jest przegrywającym sprawę, czy też zachodzi wyjątek od tej reguły. W świetle wskazanych orzeczeń oraz okoliczności sprawy uznać należy, że rozstrzygnięcie w tym zakresie będzie mogło zostać dokonane dopiero w orzeczeniu kończącym postępowanie. Również w tym orzeczeniu Sąd Rejonowy rozstrzygnie o kosztach postępowania zażaleniowego.

Z uwagi na powyższe Sąd Okręgowy na mocy art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

SSO Krzysztof Wąsik SSO Anna Nowak SSO Katarzyna Biernat-Jarek