Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 sierpnia 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie Wydział VI Cywilny w składzie:

Przewodniczący:Sędzia Grzegorz Tyliński

Protokolant:Klaudia Pływaczewska

po rozpoznaniu w dniu 26 sierpnia 2022 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa T. M., J. M. (1) i J. M. (2)

przeciwko (...) Bank S. A. w W.

o zapłatę, ewentualnie o zapłatę i ustalenie

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 15 maja 2019 r.

sygn. akt XXV C 478/17

1) zmienia częściowo zaskarżony wyrok:

a) w punkcie pierwszym w ten sposób, że zasądza od (...) Bank S. A. w W. na rzecz T. M., J. M. (1) i J. M. (2) kwoty po 96 647,53 zł ( dziewięćdziesiąt sześć tysięcy sześćset czterdzieści siedem zł 53/100) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 14 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty, zaś w pozostałym zakresie powództwo oddala;

b) w punkcie czwartym i piątym w ten sposób, że zasądza od (...) Bank S. A. w W. na rzecz T. M., J. M. (1) i J. M. (2) kwoty po 4 840,16 zł (cztery atysiące osiemset czterdzieści zł 16/100) tytułem zawrotu kosztów postępowania.

2) stwierdza, iż zaskarżony wyrok w punkcie drugim i trzecim utracił moc na skutek zmiany tego wyroku w części oddalającej rozstrzygnięcie o żądaniu głównym;

3) oddala apelacje powodów w pozostałym zakresie;

4) oddala apelację pozwanego;

5) zasądza od (...) Bank S. A. w W. na rzecz T. M., J. M. (1) i J. M. (2) kwoty po 3 033,33 zł (trzy tysiące trzydzieści trzy zł 33/100) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Początek formularza

Sygn. akt VI ACa 685/19

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 15 maja 2019 r. (sygn. akt XXV C 478/17) Sąd Okręgowy w Warszawie:

1. oddalił powództwo główne w całości,

2. zasądził od (...) Bank S. A. w W. solidarnie na rzecz powodów: T. M., J. M. (1) oraz J. M. (2) kwotę 76 011,39 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 kwietnia 2017 r. do dnia zapłaty,

3. oddalił w pozostałym zakresie powództwo obejmujące roszczenie ewentualne,

4. zasądził od: T. M., J. M. (1) oraz J. M. (2) solidarnie na rzecz (...) Bank S. A. w W. kwotę 10 817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

5. zasądził od (...) Bank S. A. w W. na rzecz powodów: T. M., J. M. (1) oraz J. M. (2) kwotę 4 381,83 zł tytułem zwrotu kosztów procesu,

6. nakazał Skarbowi Państwa – Sądowi Okręgowemu w Warszawie zwrócić solidarnie powodom: T. M., J. M. (1) oraz J. M. (2) kwotę 195,22 zł tytułem zwrotu niewykorzystanej zaliczki.

Rozstrzygnięcie to zapadło przy następujących ustaleniach faktycznych:

W maju 2006 r. T. M. udał się do pośrednika finansowego firmy (...) S. A. celem uzyskania informacji o możliwościach sfinansowania kredytem hipotecznym kupna nieruchomości mieszkalnej. Z uwagi na brak wymaganego wkładu własnego oraz możliwości zarobkowe T. M., doradca klienta zaproponował dołączenie do umowy kredytowej rodziców – J. M. (1) i J. M. (2), konieczność ustanowienia drugiej hipoteki na nieruchomości rodziców. W dniu 18 sierpnia 2006 r. między poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bank S. A. w W. a T. M., J. M. (2), J. M. (1) została zawarta umowa kredytu hipotecznego nr DK/KR- (...) indeksowanego do (...). Integralną częścią stosunku prawnego łączącego strony był Regulamin kredytowania hipotecznego (...) Banku S. A. Przed zawarciem przedmiotowej Umowy, T. M. podpisał przedłożone mu przez Bank oświadczenie o ryzyku walutowym i stopy procentowej. Według treści tegoż oświadczenia powodowi przedstawiono ofertę kredytu hipotecznego (...) Bank S. A. w złotych polskich, powód wybrał kredyt indeksowany kursem waluty obcej, będąc uprzednio poinformowany o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu hipotecznego indeksowanego kursem waluty obcej. T. M. oświadczył, że jest świadomy faktu, że w przypadku kredytów indeksowanych kursem waluty obcej ponosi ryzyko kursowe, co oznacza, że zarówno rata kredytu jak i wysokość zadłużenia tytułem zaciągniętego kredytu – przeliczona na PLN na dany dzień – podlega ciągłym wahaniom, w zależności od aktualnego kursu waluty. Powód oświadczył, że jest świadomy faktu, że rzeczywiste koszty obsługi długu mogą się finalnie okazać znacząco wyższe od wcześniej założonych. Powodowi w związku ze składanym oświadczeniem przedstawiono wykres obrazujący wahania walut obcych, w tym (...) w ostatnich dwóch latach. Na mocy przedmiotowej Umowy kredytowej, Bank udzielił Kredytobiorcy kredytu w kwocie 383 520 zł indeksowanego kursem (...) na warunkach określonych w Umowie i Regulaminie. Kredyt został przeznaczony na zakup mieszkania na rynku pierwotnym, w wysokości 373 520 zł indeksowanego kursem (...) na warunkach określonych w Umowie Kredytu oraz Regulaminie; refinansowanie poniesionych kosztów, w wysokości 3 000 zł; zapłatę jednorazowej prowizji za udzielenie kredytu, w wysokości 7 520 zł (§ 2 ust. 2 Umowy). Jednym z warunków uruchomienia kredytu było dostarczenie do banku potwierdzenia opłacenia składki ubezpieczeniowej na rzecz A. T. wraz z kopią wypełnionego wniosku (§ 3 ust. 7 lit. [d] Umowy). Spłata wszelkich zobowiązań z tytułu przedmiotowej Umowy miała być dokonywana w złotych na rachunek Kredytobiorcy (d: §4 ust. 1 i 2 Umowy). Metodę i termin ustalania kursu wymiany walut (na podstawie którego wyliczane były raty spłaty i bieżące saldo zadłużenia) oraz warunki aktualizacji Harmonogramu Spłat określał Regulamin (§ 4 ust. 3 Umowy). Przejściowym zabezpieczeniem spłaty kredytu było ubezpieczenie kredytu w (...) S. A. do czasu ustanowienia docelowego zabezpieczenia jego spłaty, w postaci hipoteki o której mowa w §7 ust. 1 pkt [a] i [b]. Kredytobiorca zobowiązany był do comiesięcznej opłaty składki ubezpieczeniowej wynikającej z tego ubezpieczenia. Terminy, wysokość i numer rachunku do wpłat został określony w Harmonogramie Spłat (§ 7 ust. 2 Umowy). Zgodnie z Regulaminem w przypadku kredytu denominowanego kursem waluty obcej harmonogram spłaty kredytu jest wyrażony w walucie kredytu. Kwota raty spłaty obliczana była według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia spłaty (§ 11 ust. 7 Regulaminu). Przez Tabelę kursów rozumiano tabelę kursów kupna/sprzedaży walut (...) Bank S.A. obowiązującą o godz. 9.30 w dniu, w którym następuje operacja (§2 lit. [m] Regulaminu). Kwota kredytu została wypłacona przez Bank w złotych polskich zgodnie z harmonogramem wypłaty kredytu. Umowa oraz Regulamin nie zawierały postanowień w zakresie sposobu przeliczenia kwoty udzielonego kredytu na franki szwajcarskie, jak również zasad przeliczania spłaty kredytu. Bank przy obliczeniu salda zadłużenia powstałego po uruchomieniu kredytu stosował kursy kupna (...) z Tabeli kursowej, natomiast przy spłacie poszczególnych rat kredytowych kurs sprzedaży (...) z Tabeli kursowej. Zabezpieczenia przejściowe podlegały zwolnieniu przez Bank w terminie nie dłuższym niż 14 dni od uzyskania przez Bank potwierdzenia ustanowienia wszystkich zabezpieczeń docelowych wymienionych w Umowie. Bank potwierdzał zwolnienie zabezpieczeń odpowiednio poprzez: wysłanie harmonogramu uwzględniającego brak naliczania stawki ubezpieczenia do czasu wpisu hipoteki (§ 12 lit. [D] Regulaminu).

Przedmiotem ustaleń pierwszoinstancyjnych było również to, iż aneksem z 17 lutego 2010 r. strony oświadczyły, że na dzień sporządzenia Aneksu zadłużenie kredytu wyrażone w walucie (...) wynosi 161 896,18 CHF. Aneksem zmieniają rodzaj kredytu z indeksowanego do waluty (...) na Kredyt walutowy w walucie (...) zachowując saldo kredytu ustalone na dzień sporządzenia Aneksu. Aneks wprowadził możliwość spłaty kredytu w oparciu o średni kurs (...) publikowany przez NBP. W dniu 23 stycznia 2012 r. strony zawarły kolejny Aneks do Umowy na podstawie którego kwotę ustanowionej hipoteki kaucyjnej na nieruchomości wyrażono we (...).

Kredytobiorca tytułem spłaty rat kapitałowo - odsetkowych uiścił na rzecz banku kwotę w łącznej wysokości 289 942,60 zł. Wysokość dokonanych spłat z tytułu rat kapitałowo - odsetkowych w okresie od 25 sierpnia 2006 r. do 6 marca 2017 r. z pominięciem klauzul indeksacyjnych wynosiłaby 213 931,21 zł. Kwota nadpłaty kredytu - 76 011,39 zł. Kredytobiorcy w dniu 16 sierpnia 2016 r. skierowali do Sądu Rejonowego dla Warszawy – Woli w Warszawie wniosek o zawezwanie Banku do próby ugodowej.

W tak ustalonych okolicznościach faktycznych Sąd I instancji uznał powództwo za częściowo zasadne. W pierwszej kolejności Sąd ten wskazał, iż łącząca strony umowa kredytu nie była sprzeczna z prawem i nie zmierzała do obejścia prawa. Analizując dalej treść łączącej strony umowy kredytu Sąd ten doszedł do wniosku, iż zawiera ona wszystkie elementy przedmiotowo istotne określone w art. 69 ust. 1 i 2 ustawy – Prawo bankowe. Ocena łączącego strony stosunku prawnego na podstawie art. 58 § 2 Kodeksu cywilnego doprowadziła ten Sąd do wniosku, iż nie doszło tu do naruszenia ze strony banku zasad współżycia społecznego. W szczególności nie sposób było zdaniem tego Sądu, zarzucić pozwanemu pominięcie lub ukrycie kwestii, które mogłyby być brane pod uwagę przy wyborze produktu kredytowego, jak również ukierunkowanie na wykreowanie niezgodnego z prawda obrazu rzeczywistości, albowiem kredytobiorcy byli informowani o ryzyku walutowym oraz o powiązaniu wysokości poszczególnych rat kredytowych z obowiązującym kursem (...). Dodatkowo powód T. M. podpisał oświadczenie o świadomości wystąpienia ryzyka walutowego oraz otrzymał wykres obrazujący wahania kursowe walut obcych.

Sąd Okręgowy uznał jednak, iż zarzuty powodów co do abuzywności wskazywanych klauzul były trafne. Wskazano tu, iż zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k. c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Zgodnie zaś z dyspozycją art. 385 ² k. c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. W niniejszej sprawie nie było wątpliwości, iż stronami umowy kredytowej jest przedsiębiorca - bank, oraz konsument w rozumieniu art. 22 ¹ k. c. – powodowie. Bez wątpienia kwestionowane klauzule zawarte zostały we wzorcu umowy sporządzonym przez pozwanego, a w takiej sytuacji nie mogło budzić wątpliwości, iż treść tych klauzul nie była w sposób indywidualny negocjowana z powodami. Ciężar wykazania, iż te klauzule (ich treść) były indywidualnie uzgodniona z powodami spoczywał na stronie pozwanej, jako wywodzącej z tego twierdzenia skutki prawne (art. 385 ¹ § 4 k. c.). Strona pozwana w tym zakresie żadnego dowodu nie przeprowadziła. Sam fakt wyboru jednego spośród gotowych wzorców umów kredytowych nie stanowi jeszcze o możliwości przyjęcia, iż umowa była indywidualnie negocjowana (na gruncie oceny abuzywności wzorca, należy odróżnić świadomość strony zawarcia w umowie określonego postanowienia, od samej możliwości negocjowania jego treści). Przywołane przez powodów klauzule umowne nie dotyczyły także głównych świadczeń stron w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k. c. Powołane klauzule nie określają bezpośrednio świadczenia głównego, a wprowadzają jedynie umowny reżim jego podwyższenia. Świadczenia główne stron wskazane zostały w umowie kredytowej, są nimi kwota pożyczonego kapitału wyrażona w złotych polskich oraz obowiązek spłaty kredytu wraz z odsetkami oraz innymi zobowiązaniami wynikającymi z umowy kredytu. Mechanizm indeksacji, nie określa bezpośrednio świadczeń głównych, tylko wprowadza mechanizm ich podwyższenia (lub obniżenia), zależnie od wysokości kursu waluty obcej.

Dokonując oceny przesłanej sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesów konsumenta, Sąd I instancji zważył, iż w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszają interesy konsumenta postanowienia umowne godzące w równowagę kontraktową stron, a także te, które zmierzają do wprowadzenia konsumenta w błąd, wykorzystując jego zaufanie i brak specjalistycznej wiedzy. Postanowienia umowy rażąco naruszają interes konsumenta, jeżeli poważnie i znacząco odbiegają od sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków stron. Między innymi o takiej sytuacji można mówić w razie nadmiernego naruszenia równowagi interesów stron poprzez wykorzystanie przez jedną z nich swojej przewagi przy układaniu wzorca umowy. Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym. Natomiast działanie wbrew dobrym obyczajom w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są te postanowienia wzorca umownego, które kształtują prawa i obowiązki konsumenta, nie pozwalając na realizację takich wartości jak szacunek wobec partnera, uczciwość, szczerość, zaufanie, lojalność, rzetelność. W ocenie Sądu Okręgowego, abuzywność wskazanych na wstępie tej części rozważań postanowień umownych, przejawia się po pierwsze w tym, że klauzule te nie odwoływały się do ustalanego w sposób obiektywny kursu (...), do obiektywnych wskaźników, na które żadna ze stron nie miała wpływu, lecz pozwalały w rzeczywistości pozwanemu kształtować ten kurs w sposób dowolny, wedle swej woli w zakresie wysokości spreadu walutowego przez zarząd pozwanego banku. Na mocy przywołanych w stanie faktycznym postanowień, pozwany bank mógł jednostronnie i arbitralnie, a przy tym w sposób wiążący, modyfikować wskaźnik, według którego obliczana była wysokość zobowiązania kredytobiorców, a tym samym mógł wpływać na wysokość świadczenia powodów. Przyznanie sobie przez pozwanego prawa do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu indeksowanego kursem (...) poprzez samodzielne wyznaczanie w Tabelach kursowych, kursu kupna oraz sprzedaży (...) – dowolnego kształtowania wysokości tzw. spreadu przy jednoczesnym pozbawieniu konsumenta jakiegokolwiek wpływu, bez wątpienia narusza jego interesy i jest sprzeczne z dobrymi obyczajami. Umowa kredytu, nie określała szczegółowego sposobu ustalania kursu (...), przez co powodowie byli zdani na arbitralne decyzje banku w tej materii. Klauzula waloryzacyjna może działać prawidłowo jedynie wówczas, gdy miernik wartości, według którego dokonywana jest waloryzacja ustalany jest w sposób obiektywny, a więc przede wszystkim w sposób niezależny od woli którejkolwiek stron umowy. O abuzywności tych postanowień świadczył także w ocenie Sądu I instancji brak ich jednoznaczności. Umowa kredytu nie przedstawiała w sposób przejrzysty konkretnych działań mechanizmu wymiany waluty obcej, tak by powodowie byli w stanie samodzielnie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla nich z Umowy konsekwencje ekonomiczne. Powodowie nie znali sposobu, w jaki bank kształtował kurs (...), w Tabeli kursowej, zwiększając go bądź zmniejszając wedle swego uznania, w zależności od wysokości przyjętego spreadu oraz kursu na rynku międzybankowym. Umowa nie dawała powodom żadnego instrumentu pozwalającego bronić się przed decyzjami banku w zakresie wyznaczanego kursu (...), czy też weryfikować jego wysokość. Przedstawienie przez pozwanego dopiero na kanwie niniejszego postępowania, ogólnego sposobu w jaki bank wyznaczał kursy w swojej Tabeli, jest działaniem spóźnionym. Tego rodzaju informacji, zabrakło bowiem w treści Umowy, wykładanej według brzmienia obowiązującego na dzień jej zawarcia. Pomiędzy stronami przedmiotowej umowy zakłócona została w te sposób równowaga kontraktowa, albowiem treść kwestionowanych postanowień umożliwiała Bankowi jednostronne kształtowanie sytuacji konsumenta w zakresie wysokości jego zobowiązań wobec Banku. Waloryzacja rat kredytu udzielonego na podstawie umowy o kredyt hipoteczny odbywała się w oparciu o Tabele kursowe sporządzane przez pozwanego, będące jego wewnętrznym dokumentem i to uprawnienie Banku do określania wysokości kursu (...) nie doznawało żadnych formalnie uregulowanych ograniczeń. Umowa o kredyt hipoteczny nie precyzuje sposobu ustalania kursu wymiany walut wskazanego w Tabeli Kursów banku.

Rozważań tych w ocenie Sądu Okręgowego nie zmieniał fakt zawarcia przez strony w toku wykonywania Umowy kredytowej aneksu, wyłączającego na dalszym etapie spłaty zobowiązania kredytowego, abuzywne postanowienia, który zmieniał kredyt z indeksowanego na walutowy. Aneks ten w żaden sposób nie przywrócił równowagi kontraktowej naruszonej na skutek stosowania do dnia jego zawarcia klauzul abuzywnych we wzajemnych rozliczeniach, przede wszystkim z tej przyczyny, iż kontrola incydentalna wzorca umownego obejmuje stan rzeczy obowiązujący w momencie zawierania danej umowy, co wynika z treści art. 385 ² k. c. Zawarcie przez strony aneksu, nie „konwalidowało” negatywnych skutków abuzywności ww. postanowień umownych przede wszystkim na dzień uruchomienia kredytu (zastosowania klauzuli waloryzacyjnej – ustalenia wysokości zobowiązania Kredytobiorców w walucie obcej (...) po kursie kupna określonym w tabeli Banku) oraz w zakresie spłaty rat kapitałowo - odsetkowych (ustalenie wysokości rat z zastosowaniem kursu sprzedaży (...) w tabeli Banku) do momentu wejścia w życie Aneksu, wprowadzającego do przeliczeń rat kredytowych kryteria obiektywne, niezależne od stron.

Dokonując oceny skutków abuzywności ocenianych klauzul umownych Sąd Okręgowy wskazał, iż według zasady ogólnej, postanowienia abuzywne nie wiążą konsumenta ex tunc i ex lege, strony są jednakże związane umową w pozostałym zakresie (art. 385 ¹ § 2 in fine k.c.). Koncepcję nieważności umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, wynikającą z eliminacji klauzul waloryzacyjnych Sąd I instancji odrzucił, jako sprzeczną z zasadą trwałości umów wyrażoną w art. 385 ¹ § 2 k. c. Przepis ten stanowi, iż konsumenta nie wiążą ( ex tunc i ex lege) tylko postanowienia niedozwolone. W pozostałym zakresie umowa nadal obowiązuje. W polskim porządku prawnym o nieważności umowy kredytu bankowego można mówić wyłącznie wtedy, gdy nie zostały w niej uzgodnione minimalne, konieczne elementy umowy odzwierciedlające essentialia negotii umowy kredytu bankowego. Sąd I instancji wskazał tu również, iż celem szeroko rozumianego prawa konsumenckiego jest przede wszystkim przywrócenie równowagi praw i obowiązków umowy, której równowaga została zakłócona na skutek nadużycia przez przedsiębiorcę swojej dominującej pozycji. Ochrona konsumenta nie może jednak prowadzić do sytuacji w której w imię bezrefleksyjnej ochrony, przyjmowane są rozwiązania, które prowadzą do nadmiernego i bezkrytycznego uprzywilejowania konsumenta, kosztem przedsiębiorcy. Zamiarem powodów było pozyskanie finansowania na określony w Umowie cel. Wyeliminowanie klauzul waloryzacyjnych, związanie Umową w pozostałym zakresie, obiektywnie rzecz ujmując nie sposób uznać, za postanowienia bez których powodowie zrezygnowaliby z zawarcia umowy kredytu hipotecznego. Wyeliminowanie z umowy kredytu, przedmiotowych klauzul walutowych, prowadziłoby do sytuacji polegającej na tym, że kredyt powodów udzielony w złotych polskich, spłacany byłby również w walucie polskiej, ze stałą marżą, ale niższą, zmienną stopą oprocentowania L. 3M.

Sąd Okręgowy rozważał również możliwość zastąpienie abuzywnych elementów klauzul umownych, przepisami dyspozytywnymi np. odsyłającymi do średniego kursu NBP – a zatem kursu obiektywnego, a zarazem jednorodzajowego. Przepis art. 358 § 2 k. c., który umożliwia tego rodzaju możliwość, został wprowadzony do Kodeksu cywilnego po zawarciu przez strony spornej Umowy kredytowej, obowiązuje dopiero od 24 stycznia 2009 r. Z tej przyczyny, nie znajduje zastosowania do czynność prawnej pochodzącej sprzed tej daty. Sąd ten rozważał również możliwość zastosowania tu art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe - przeliczenia kwoty kredytu w dniu jego uruchomienia oraz spłaty poszczególnych rat z zastosowaniem kursu średniego waluty waloryzacyjnej, notowanego przez NBP, jako ustalonego zwyczaju (art. 56 k. c.). W przypadku jednak umów kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej, które po eliminacji klauzul abuzywnych mogą dalej być wykonywane, stanowiłaby ona w ocenie tego Sądu, zbyt daleko idącą ingerencję sądów powszechnych w łączący strony stosunek prawny, podważając funkcję przepisów chroniących konsumentów. Tego rodzaju rozwiązanie mogłoby być brane pod rozwagę, w sytuacji, gdy wyłącznie klauzul abuzywnych prowadzi do nieważności stosunku prawnego z uwagi na pozbawienie go cech przedmiotowo istotnych, a stwierdzenie nieważności umowy i związane z tym roszczenie o natychmiastowy zwrot udostępnionego kapitału, może postawić konsumenta w trudnym położeniu ekonomicznym.

Ostatecznie przychylając się do koncepcji, przewidującej w przypadku wyłączenia ze stosunków klauzul abuzywnych, związania stron Umową, w pozostałym zakresie, Sąd Okręgowy przyjął, iż strony od początku, wiązała umowa kredytu bankowego wyrażona w złotych polskich, oprocentowana umowną marżą Banku oraz zmienną stopą referencyjną L.. Przeliczenie kredytu z pominięciem klauzul indeksacyjnych wykazało nadpłatę po stronie powodów w wysokości 76 011,39 zł. Przedmiotowa kwota jako świadczenie nienależne podlegała zwrotowi na podstawie art. 410 k. c. O odsetkach ustawowych za opóźnienie od zasądzonego w pkt 1. sentencji wyroku świadczenia orzeczono na podstawie art. 481 k .c. w zw. z art. 455 k. c. od dnia następującego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu.

Powództwo o zapłatę zostało w części oddalone również jako nieudowodnione – w zakresie żądania zapłaty kwoty 8 800,28 zł jako pobranej przez pozwanego podwyższonego oprocentowania (marży) do czasu ustanowienia zabezpieczenia hipotecznego w łącznej wysokości, za okres od 25 sierpnia 2006 r. do 16 lipca 2009 r. Sąd I instancji nie podzielił tu również stanowiska powodów, wskazujących na całkowitą abuzywność §7 ust. 2, §5 ust. 2 oraz §12 lit. [d] Regulaminu. Możliwość żądania stosownych zabezpieczeń przez banki i obciążania ich kosztami kredytobiorców z uwagi na brak dostatecznie wysokiego wkładu własnego nie została dotychczas zakwestionowana. Dopuszczalne jest ustanowienie różnych zabezpieczeń tej samej wierzytelności kredytowej.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił także roszczenia o ustalenie, że postanowienie zawarte w § 7 ust. 3 pkt 3.1 Regulaminu, stanowi niedozwolone postanowienie umowne i jako bezskuteczne nie wiąże powodów. W ocenie Sądu strona powodowa nie wykazała posiadania istnienia interesu prawnego w rozumieniu art.189 k. p. c. Z uwagi na treść § 17 ust. 3 Regulaminu przewidującego, iż wszelkie zmiany Umowy wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności (za wyjątkami wskazanymi w pkt 3.1 - 3.3) strona powodowa nie posiadała interesu prawnego w żądaniu ustalenia bezskuteczności §7 ust. 3 pkt 3 Regulaminu. Ponadto wobec podważenia skuteczności klauzul indeksacyjnych w ramach niniejszego postępowania, brak było realnych podstaw, dla których po stronie powodowej występowałby interes prawny do stwierdzenia abuzywności wskazywanych postanowień Regulaminu.

O kosztach procesu w zakresie powództwa głównego orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu wynikającą z art. 98 § 1 i 3 k. p. c. w zw. z art. 99 k. p. c.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 15 maja 2019 r. wniosły obie strony postępowania.

(...) Bank S. A. zaskarżył powyższy wyrok w części w zakresie punktu 2 oraz w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach postępowania stosownie do zakresu zaskarżenia. Zaskarżonemu wyrokowi skarżący ten zarzucił:

I. naruszenie przepisów postępowania:

1. art. 233 k. p. c. poprzez sformułowanie na podstawie materiału dowodowego zebranego w sprawie (dowodu z Regulaminu stanowiącego integralna część umowy, w § 2 definiującym Bankową Tabelę Kursów) błędnego wniosku, sprzecznego z treścią ww. przepisu, tj. że Bank miał dowolność w zakresie ustalania kursów (...) oraz że uprawnienie to nie miało żadnych ograniczeń, podczas gdy prawidłowa ocena tego dowodu tzn. uwzględniająca właściwe kojarzenie faktów (że Bank ustala tabelę w realiach rynkowych, wobec klientów oraz innych uczestników konkurencyjnego rynku), powinna skutkować ustaleniem, że definicja ta nakładała na Bank obowiązek ustalania kursów rynkowych, a więc odpowiadających kursom wyznaczanym na obiektywnym, niezależnym od stron rynku a Bank nie miał dowolności, zwłaszcza że działał w realiach konkurencyjnego rynku, co w konsekwencji doprowadziło do błędnego przyjęcia, że przepis ten ma charakter abuzywny;

2. art. 233 k. p. c. poprzez dokonanie ustalenia sprzecznego z materiałem dowodowym, tj. że wszystkie klauzule indeksacyjne nie były indywidualnie negocjowane, podczas gdy przepis umowy - § 2 ust. 1 przewidujący, że kredyt jest indeksowany kursem (...), miał charakter indywidualnie negocjowanego a więc nie był abuzywny, jako że był wynikiem wniosku kredytowego powodów, w którym powodowie wnioskują o udzielenie im kredytu indeksowanego kursem (...), a które to błędne ustalenie miało wpływ na wnioski Sądu min. co do skutków jakie można wiązać z abuzywnym charakterem klauzuli przewidującej uprawnienie Banku do ustalania kursów w tabeli, tj., że wprowadzenie kursu ustalanego np. przez NBP będzie zbyt daleko idącą ingerencją sądu powszechnego w umowę, choć w rzeczywistości dalsze stosowanie kursów (...) byłoby zgodne z indywidualnie uzgodnionym paragrafem 2 ust. 1 Umowy przewidującym zawarcie kredytu indeksowanego kursem (...) zgodne z wolą stron;

3. art. 233 k. p. c. poprzez dokonanie ustaleń z pominięciem istotnej części materiału dowodowego, w postaci: wniosku kredytowego, w którym powodowie sami zwrócili się o udzielenie im kredytu indeksowanego kursem (...), co znalazło wyraz w indywidualnie uzgodnionym paragrafie 2 ust. 1 Umowy, oraz harmonogramów spłat wyrażonych w walucie obcej, co skutkowało błędnym przyjęciem, że nie zachodzi konieczność dokonywania przeliczeń z zastosowaniem kursu (...), a wręcz że takie przeliczenia będę niedopuszczalną ingerencją Sądu w umowę, mimo wyraźnego i kilkukrotnego wyrażenia przez powodów woli dokonywania takich przeliczeń, niezasadnym uwzględnieniem roszczeń zakładających usunięcie indeksacji z umowy;

4. art. 233 k. p. c. poprzez dowolne ustalenie, nie mające oparcia w dowodach, że postanowienia § 4 ust. 2 i zapisu § 2 Regulaminu Tabela Kursów wypełniają przesłanki uznania ich za abuzywne, podczas gdy: Sąd nie oparł się w tym zakresie na dowodach lub okoliczności uzasadniających ww. wnioski nie ma jakichkolwiek przesłanek do tego aby uznać, że klauzula przewidująca stosowanie kursów bankowych kupna sprzedaży (...) do przeliczenia kwoty wypłaconego kredytu i spłacanych rat kredytu, sama w sobie była niedozwolona; pozwany uzasadnił i udowodnił konieczność stosowania ww. kursów waluty (...) w umowie, z uwagi na finansowanie przez Bank przedmiotowego kredytu w walucie (...), co skutkowało nieprawidłowym ustaleniem, że ww. klauzule mają charakter niedozwolony, a roszczenia pozwu zakładające zniesienie indeksacji, są uzasadnione;

5. art. 233 k. p. c. poprzez dowolne ustalenie, nie mające oparcia w dowodach a przy tym sprzeczne z zasadami logiki, że spread jest wynagrodzeniem Banku, podczas gdy :brak jest dowodów na takie okoliczności; o wynagrodzeniu można by mówić dopiero gdyby wykonano wszystkie transakcje przewidziane umową, a więc wypłaty i spłaty kredytu, co będzie mieć miejsce po uiszczeniu wszystkich rat kredytowych - na koniec umowy kredytowej.

II. naruszenie przepisów prawa materialnego :

1. art. 385 ¹ k. c. poprzez ustalenie abuzywności postanowień § 4 ust. 2 Umowy oraz Regulaminu kredytu tj.: § 2 - Tabela kursów;

2. art. 385 ¹ k. c. poprzez jego niewłaściwą wykładnię polegająca na przyjęciu, że zastosowanie przepisu dyspozytywnego, umożliwiającego dokonanie przeliczeń np. po kursie średnim (...) ogłaszanym przez NBP, „wchodzącego" w miejsce klauzuli niedozwolonej przewidującej wadliwe w ocenie Sądu ustalanie kursów waluty (...) przez Bank, byłoby zbyt daleko idącą ingerencją sądów powszechnych, podważającą funkcję przepisów chroniących konsumentów, podczas gdy: obowiązywanie przepisów dyspozytywnych a tym samym ich „wejście" w miejsce przepisów abuzywnych odbywa się ex lege, a Sąd jedynie stwierdza ich obowiązywanie, taka interpretacja jest sprzeczna z celem przepisów art. 385, którym jest przywrócenie równowagi kontraktowej a nie jej zaburzenie Sąd nie chcąc dokonywać zbyt daleko idącej ingerencji, która miałaby polegać na utrzymaniu uzgodnionej indywidualnie z powodami indeksacji, poprzez zastosowanie kursów niezależnych od stron np. ustalanych przez Narodowy Bank Polski, wołał całkowicie zniweczyć indeksację i charakter kredytu jako indeksowanego kursem (...), wyrażony w paragrafie 2 Umowy, a który był indywidualnie uzgodniony z powodami, na ich własny wniosek zawarty w formularzu kredytowym;

3. art. 358 § 1 i 2 k.c. w związku z art. 56 i 65 k. c. - poprzez bezpodstawne stwierdzenie niemożliwości zastosowania ich dyspozycji wskutek uznania bezskuteczności postanowień o indeksacji walutowej;

4. art. 41 ustawy z dn. 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe w zw. z art. 56 i 65 k. c. - poprzez bezpodstawne stwierdzenie niemożliwości zastosowania jego dyspozycji wskutek uznania bezskuteczności postanowień o indeksacji walutowej oraz niemożliwości zastosowania innych przepisów dyspozytywnych.

Podnosząc powyższe zarzuty skarżący wnosił o: zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie od powodów solidarnie na rzecz strony pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje wg norm przepisanych.

Powodowie zaskarżyli wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 15 maja 2019 r. w części w części oddalającej powództwo główne co do kwoty 289 942,60 wraz z ustawowymi odsetkami od tej kwoty oraz w części orzekającej o kosztach postępowania, tj. objętej pkt 1 i 4 wyroku. Zaskarżonemu wyrokowi powodowie zarzucili:

1) naruszenie przepisu postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 k. p. c. poprzez dokonanie błędnej, sprzecznej z zasadami logicznego rozumowania i doświadczeniem życiowym oceny dowodów, tj. zeznań Powoda T. M. w charakterze strony oraz dokumentu pn. „Oświadczenie o ryzyku walutowym i stopy procentowej” i uznanie, że powodowie zostali należycie poinformowani o oferowanym im kredycie hipotecznym, w tym o ryzyku walutowym, podczas gdy prawidłowa ocena tych dowodów i zakres informacji przekazanych (oraz nieprzekazanych) powodom wskazuje, że pozwany nie dopełnił w należytym stopniu obowiązków informacyjnych względem kredytobiorców, co miało wpływ na wynik sprawy, albowiem Sąd meriti na skutek tych uchybień doszedł do wniosku, że postępowanie Pozwanego nie naruszało w tym aspekcie zasad współżycia społecznego;

2) naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 69 ust. 1 ustawy - Prawo bankowe poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że Umowa kredytu indeksowanego do waluty obcej zawarta z pozwanym mieści się w ogólnej konstrukcji umowy kredytu, nie narusza żadnego przepisu ustawowego, nie zmierza do obejścia prawa oraz jest zgodna z naturą umowy kredytu bankowego, podczas gdy rzeczona Umowa ze względu na swój dwuwalutowy charakter i naliczanie odsetek od salda zadłużenia w (...), a nie od kwoty niespłaconego kredytu, który jest kredytem w złotych, oraz z uwagi na nałożenie na Powodów obowiązku zwrotu nie „wykorzystanej kwoty kredytu", jak stanowi ów przepis, lecz bliżej nieokreślonej kwoty - stoi w sprzeczności z legalną definicją umowy kredytu i jest niezgodne z naturą tej umowy (a to wobec niezastosowania w Umowie zgodnej z prawem klauzuli waloryzacyjnej);

3) naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 358 ¹ § 1 k. c. w zw. z art. 358 ¹ § 2 k. c. poprzez ich błędną wykładnię i uznanie, że zastosowanie mechanizmu indeksacji w Umowie kredytu zawartej z pozwanym, opartego na nieobiektywnych miernikach wartości w postaci kursów waluty obcej ustalanych arbitralnie przez pozwanego - nie w celu utrzymania wartości świadczenia w czasie, lecz w celu osiągania dodatkowych przychodów w wykorzystaniem spreadu walutowego - pełni funkcję klauzuli waloryzacyjnej i stanowi dozwolone prawem odstąpienie od zasady nominalizmu;

4) naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 110 Prawa bankowego w zw. z art. 69 ust. 1 Prawa bankowego poprzez jego niezastosowanie i brak uwzględnienia tej normy prawnej przy ocenie ważności Umowy kredytowej zawartej z pozwanym, podczas gdy z tego przepisu wynika, że bank może pobierać jedynie przewidziane w umowie prowizje i opłaty z tytułu wykonywanych czynności bankowych, a pobierany przez Pozwanego spread walutowy nie był określony ani w treści Umowy kredytowej, Regulaminu kredytowania hipotecznego (...) Banku S. A., ani nie był przewidziany w Tabeli opłat i prowizji (...) Banku S. A., jak również nie wynikał z wykonywanych na rzecz powodów czynności bankowych, a zatem był pobierany bez podstawy prawnej, co niewątpliwie winno mieć wpływ na ocenę ważności Umowy kredytowej w świetle przepisów Prawa bankowego, jak również zasad współżycia społecznego;

5) naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 353 ¹ k. c. poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że strony umowy kredytowej, korzystając z zasady swobody umów mogły poczynić dodatkowe zastrzeżenia, co do sposobu spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie polskiej z zastosowaniem mechanizmu indeksacji, podczas gdy Sąd meriti zupełnie pominął, że przewidziana prawem zasada swobody umów zawiera istotne zastrzeżenie - że po pierwsze umowa nie może być sprzeczna z ustawą (art. 58 § 1 k.c.), po drugie, granice zasady swobody umów wyznaczają ustawy oraz natura (właściwość) stosunku prawnego: co wobec definicji legalnej umowy kredytu w prawie bankowym, jak również wobec skrajnego naruszenia równowagi kontraktowej na korzyść Pozwanego i przyznanego mu Umową uprawnienia do jednostronnego i arbitralnego kształtowania zobowiązania Powodów winno prowadzić do wniosku, o przekroczeniu zasady swobody umów; co wobec błędnego uznania, że dopuszczalne jest zastosowanie klauzuli indeksacyjnej nie będącej w istocie klauzulą waloryzacyjną, o której mowa w art. 358 ¹ § 2 k. c., winno prowadzić do wniosku, o przekroczeniu zasady swobody umów;

6) naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 58 § 2 k. c. poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że Umowa kredytowa zawarta z pozwanym nie narusza zasad współżycia społecznego, tj. uczciwości i rzetelności tzw. „kupieckiej", których należy wymagać od przedsiębiorcy - profesjonalisty na rynku, jak również przestrzegania dobrych obyczajów, zasad uczciwego obrotu, rzetelnego postępowania, lojalności i zaufania, podczas gdy szereg argumentów podniesionych przez Powodów (m. in. brak równorzędnych warunków wykonywania Umowy, obciążenie Powodów nieograniczonym ryzykiem kursowym przy jednoczesnym zabezpieczaniu tego ryzyka przez Bank, brak należytego poinformowania Powodów o oferowanym im kredycie hipotecznym, w tym o ryzyku walutowym, stosowanie spreadu walutowego do pobierania dodatkowych nie wskazanych w Umowie przychodów z transakcji wymiany walut, których Pozwany z Powodami nie przeprowadzał, i których zasady przeprowadzania nie zostały objęte konsensem stron) świadczy o naruszeniu wskazanych powyżej zasad współżycia społecznego, co winno skutkować uznaniem Umowy kredytowej za nieważną;

7) naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 58 § 1 k. c. w zw. z art. 410 § 2 k. c. poprzez ich niezastosowanie i brak zasądzenia roszczenia głównego jako zwrotu świadczenia wywodzącego się z nieważnej czynności prawnej, a zatem spełnionego bez podstawy prawnej.

Podnosząc powyższe zarzuty, powodowie wnosili o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie 1, poprzez zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kwoty 289 942,60 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie począwszy od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty; zmianę zawartego w punkcie 4 rozstrzygnięcia o kosztach procesu za I instancję, poprzez zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz o zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów zwrotu kosztów postępowania za II instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie była zasadna, albowiem podniesione w niej zarzuty nie były trafne. Częściowo zasadna była natomiast apelacja wniesiona przez powodów.

Pozwany w pierwszej kolejności wskazuje na nieprawidłowe przyjęcie, iż bank nie był ograniczony w dowolnym kształtowaniu kursów walut (podczas gdy bank ustalał te tabele w warunkach rynkowych konkurencyjnego rynku). Jako punkt wyjścia do dalszych rozważa należło w ocenie Sądu Apelacyjnego przyjąć pogląd wyrażony w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia z dnia 20 czerwca 2018 r. (sygn. akt III CZP 29/17), zgodnie z którym Oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k. c.), dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. Skoro zatem ocena postanowienia umownego powinna następować według stanu z chwili zawarcia umowy, to zarówno kwestia czy dana klauzula jest wykonywana, jak również to, jak jest ona wykonywana przez strony (w szczególności zaś przez przedsiębiorcę) nie ma dla takiej oceny znaczenia. Kontroli, o której mowa w art. 385 ¹ k. c. poddane być mogą zarówno te klauzule, które są na bieżąco wykonywane przy realizacji spornej umowy, jak i te, które mogą być wykonywane dopiero w przyszłości, a także te, które być może nigdy nie będą przez strony wykonane (np. związane z zakończeniem stosunku obligacyjnego). Tym samym wskazywane twierdzenia, w świetle których pozwany wykonując klauzulę umowną zmuszony był dostosowywać się do warunków rynkowych – nawet jeżeli rzeczywiście tego rodzaju sytuacja miała miejsce – nie może mieć wpływu na ocenę badanych klauzul. Dla uznania klauzuli za abuzywną wystarczy stworzenie przedsiębiorcy możliwości takiego zachowania, które w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami naruszać będzie rażąco interesy konsumenta, aby tego rodzaju klauzula została uznana za abuzywną. Kwestia ta ma pierwszoplanowe znaczenie zwłaszcza w stosunkach obligacyjnych planowanych jako długoletnie. Niewątpliwie tego rodzaju sytuacja wystąpiła w realiach sprawy niniejszej, skoro bank poprzez uprawnienie do jednostronnego i arbitralnego ustalania wysokości kursu walutowego, który wyznaczał zakres (rozmiar) zobowiązania kredytobiorców - bez powiązania takiego kursu z jakimikolwiek parametrami niezależnymi od przedsiębiorcy, wreszcie bez przyznania konsumentowi jakichkolwiek uprawnień kontrolnych. Kwestia ta została prawidłowo oceniona przez Sąd I instancji, zaś zarzut pozwanego nie mógł być uznany za trafny.

Kolejny zarzut dotyczy nieprawidłowych ustaleń, iż klauzule indeksacyjne nie zostały indywidualnie uzgodnione. Kwestia ta – wbrew zarzutom skarżącego – została w sposób prawidłowy oceniona przez Sąd Okręgowy. Na tym tle zwrócić należy uwagę w pierwszej kolejności na trzy kwestie. Po pierwsze przedmiotem badania na podstawie art. 385 ¹ § 1 k. c. nie jest cała umowa, a poszczególne jej klauzule, co oznacza, iż przedmiotem indywidualnych negocjacji winny być właśnie te zakwestionowane przez powoda klauzule. Nawet jeżeli niektóre inne klauzule były przedmiotem negocjacji (np. kwota kredytu, sposób jego zabezpieczenia, wysokość marży) nie wskazuje to, iż uzgodnieniom takim podlegały również inne klauzule. Podobnie należy ocenić wybór przez konsumenta jednego z produktów oferowanych przez pozwanego. Przeciwnie – wskazuje to, iż w ramach takich „pakietów” poszczególne klauzule nie podlegały negocjacji. Po wtóre należało zwrócić uwagę, iż zgodnie z art. 385 ¹ § 4 k. c. ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Niewątpliwie zatem ciężar dowodu w realiach sprawy niniejszej obciążał pozwanego. Niezależnie od powyższego zwrócić należy uwagę, iż zawarcie umowy w oparciu o wzorzec przygotowany przez jedną ze stron umowy, stwarza silne domniemanie faktyczne, iż poszczególne klauzule umowy nie podlegały indywidualnym negocjacjom. Jak się jednak wydaje, skarżący nie wskazuje tu na to, iż istniała możliwość uzgodnienia innego brzmienia klauzuli indeksacyjnej, a jego wywód koncentruje się na stworzeniu konsumentowi możliwości zawarcia innej umowy (bez mechanizmu indeksacji). Tego rodzaju okoliczność – nawet jeżeli istotnie miała miejsce – nie pozwala jednak na przyjęcie, iż klauzula indeksacyjna była przedmiotem indywidualnego uzgodnienia. Odróżnić bowiem należy wolę zawarcia przez powodów umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej od indywidualnego uzgodnienie, iż kurs walutowy na potrzeby indeksacji kredytu oraz ustalenia wysokości poszczególnych rat będzie w sposób arbitralny i jednostronny ustalany przez pozwanego. Te rozważania prowadzą do wniosku, iż dwa dalsze zarzuty naruszenia art. 233 k. p. c. nie były trafne.

Kolejny zarzut naruszenia art. 233 k. p. c. ponownie odwołuje się do sposobu wykonywania umowy (konieczności finansowania kredytu przez pozwanego) i jako taka nie ma znaczenia dla oceny klauzul indeksacyjnych. Marginalnie zatem zwrócić należy uwagę, iż jeżeli udzielenie kredytobiorcy finansowania przez bank jest dla niego opłacalne jedynie wówczas, kiedy do stosunku prawnego wprowadzi niedozwolone postanowienia umowne, bank powinien zaniechać oferowania określonego produktu kredytowego, nie zaś stosować niedozwolone postanowienia umowne.

Ostatni z zarzutów naruszenia prawa procesowego dotyczy spreadu walutowego. Zarzut ten w ocenie Sądu Apelacyjnego nie ma wpływu na treść rozstrzygnięcia, albowiem wadliwość badanych klauzul Sąd Okręgowy trafnie upatrywał w jednostronnym ustalaniu kursu, a tym samym ustalaniu wysokości zobowiązania kredytobiorcy przez bank. Samo stosowanie spreadu walutowego – pomijając tu kwestię, iż skarżący również kwestii tej w sposób przejrzysty nie wyjaśnia, nie ma tu istotnego znaczenia, w szczególności z tej przyczyny, iż bank wyznaczał inny kurs (z innych dat) na potrzebę indeksacji wypłaconego powodom kredytu, a inny na potrzebę ustalenia wysokości poszczególnych rat.

Przechodząc do oceny zarzutów naruszenia prawa materialnego, zwrócić należy uwagę, iż w pierwszej kolejności skarżący wskazuje na nieprawidłowe przyjęcie w świetle art. 385 ¹ k. c., iż klauzule indeksacyjne mają niedozwolony charakter umowny. Jak się wydaje kwestia ta została obecnie w sposób wyczerpujący i konsekwentny oceniona w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W wyroku tego Sądu z dnia 15 listopada 2019 r. (sygn. akt V CSK 347/18), wskazano, iż (…) Odwołanie do kursów walut zawartych w „tabeli kursów” banku oznacza naruszenie równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Ukształtowane jednostronnie w umowie kredytowej w drodze postanowienia zaczerpniętego z wzorca umowy przez bank uprawnienie do ustalania kursu waluty nie może być dowolne, tj. nie doznawać żadnych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Należy je ocenić jako element treści umowy skutkujący nierównomiernym rozkładem praw i obowiązków stron umowy kredytowej, prowadzący do naruszenia interesów konsumenta, w tym przede wszystkim interesu ekonomicznego, odpowiadającego wysokości poszczególnych rat kredytu. W tym zakresie istotne znaczenie należy także przypisać wymaganiu właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, czyli odpowiedzi na pytanie, czy zawarta umowa wskazuje w sposób jednoznaczny powody i specyfikę mechanizmu przeliczania waluty, tak by konsument mógł przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikające dla niego z tego faktu konsekwencje ekonomiczne. Podobne poglądy prezentowane są również w późniejszych orzeczeniach Sądu Najwyższego – m. in. w wyroku z dnia 3 lutego 2022 r. (sygn. akt II CSKP 415/22), w uzasadnieniu którego w szczególności wskazano, iż Postanowienia umowy (regulaminu), określające zarówno zasady przeliczania kwoty udzielonego kredytu na złotówki przy wypłacie kredytu, jak i spłacanych rat na walutę obcą, pozwalającą bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej, mają charakter niedozwolonych postanowień umownych; jak również w wyroku z dnia 28 września 2021 r. (sygn. akt I CSKP 74/21). W ocenie Sądu Apelacyjnego poglądy te zachowują pełną aktualność w realiach faktycznych sprawy niniejszej. Na tym tle również zwrócić należy uwagę na pogląd wyrażany w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej - w wyroku z dnia 18 listopada 2021 r. (C-212/20), Trybunał ten wskazał, iż Artykuł 5 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę. Pogląd ten należy w pełni w realiach niniejszej sprawy podzielić. Nie ulega wątpliwości, iż zastosowana w umowie wyżej wskazywana metodyka wymogu takiego nie spełnia. Tym samym pogląd zaprezentowany w pisemnych motywach zaskarżonego wyroku znalazł późniejsze potwierdzenie w powszechnej praktyce orzeczniczej Sądu Najwyższego oraz Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Zarzut ten nie mógł być zatem oceniony jako trafny.

Trzy dalsze zarzuty naruszenia prawa materialnego dotyczą w istocie możliwości zastąpienia niedozwolonych postanowień umownych, innymi uregulowaniami. W ramach tych zarzutów, skarżący wywodzi także o możliwości zastąpienia niedozwolonego postanowienia umownego – jak się wydaje przepisami o charakterze ogólnym, co więcej – zastąpienie takie miałoby następować na korzyść przedsiębiorcy. Tymczasem w ocenie Sądu Apelacyjnego opowiedzieć należało się w sposób negatywny co do dalszego obowiązywania umowy w oparciu o przepisy krajowe o charakterze ogólnym – przy braku następczej zgody konsumenta na dalsze obowiązywanie umowy w pełnym zakresie. Sąd Apelacyjny w tym składzie w pełni podziela bowiem pogląd zaprezentowany już w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r. (sygn. C-260/18, sprawa K. D. i J. D. przeciwko (...)), w którym wskazano m. in., iż Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę. W takiej sytuacji należy uznać, iż brak jest możliwości zastąpienia niedozwolonych postanowień umownych przepisami krajowymi o charakterze ogólnym, jeżeli konsument nie wyrazi zgody na dalsze obowiązywanie umowy w oparciu o takie rozwiązanie. Już zatem tylko marginalnie zwrócić należało uwagę, iż w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej art. 6 dyrektywy Rady 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich nie stoi na przeszkodzie, aby dane państwo członkowskie wprowadziło do obrotu prawnego szczegółowe regulacje pozwalające na zastąpienie niedozwolonej klauzuli umownej określonym rozwiązaniem (por. wyrok Trybunału z dnia 2 września 2021 r., C-932/19). Stanowisko to dotyczy jednak wyłącznie tych systemów prawnych, w których prawodawca wprowadził do obrotu prawnego szczegółowe regulacje w sposób nie wzbudzający wątpliwości wskazujące na sposób zastąpienia niedozwolonego postanowienia umownego. W polskim systemie prawnym tego rodzaju sytuacja jednak nie nastąpiła.

W takiej sytuacji co do zasady zastosowanie w realiach sprawy niniejszej art. 358 k. c., jako niewątpliwie przepisu o charakterze ogólnym (ma on bowiem znacząco szerszy zakres normowania) winna być co do zasady oceniona jako niedopuszczalna - w świetle powyższego orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, wykluczającym możliwość zastępowania niedozwolonych postanowień umownych innymi postanowieniami o charakterze ogólnym. W takiej sytuacji za niezasadny należało ocenić kolejny zarzut – naruszenia art. 358 § 1 i 2 k. c. Zwrócić tu należało uwagę – co wynika wprost z § 1 tego artykułu – iż uregulowanie to znajduje zastosowanie w sytuacjach, w których przedmiotem zobowiązania podlegającego wykonaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej. Niewątpliwie nie znajduje on zastosowania w sytuacji, w której przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie polskiej. Analiza treści umowy kredytu hipotecznego indeksowanego do (...) z 18 sierpnia 2006 r. nie może jednak prowadzić do wniosku, iż tego rodzaju sytuacja występuje w realiach faktycznych sprawy niniejszej - kredyt został udzielony w walucie polskiej (§ 2 ust. 1 umowy – w kwocie 383 520 zł), wypłata, jak i spłata miała następować również w walucie polskiej. Co więcej – w treści umowy w żadnym miejscu w ogóle nie pojawiała się suma pieniężna wyrażona w walucie obcej. W takiej sytuacji nie sposób zasadnie twierdzić, iż przedmiotem zobowiązania pozwanych była jakakolwiek suma wyrażona w walucie obcej. Waluta obca, a w istocie kurs waluty obcej, w ramach badanego stosunku obligacyjnego pojawiała się jedynie jako wskaźnik, przy pomocy którego bank ustalał wysokość zobowiązania kredytobiorców. Przede wszystkim jednak łącząca strony umowa została zawarta w dniu 18 sierpnia 2006 r. Tymczasem pozwalający stosować kurs NBP przepis (art. 358 § 2 k. c.) wprowadzony został do obrotu w dniu 24 stycznia 2009 r. w związku z wejściem w życie przepisów ustawy z dnia 23 października 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Prawo dewizowe (Dz. U. Nr 228, poz. 1506). Przepisy ustawy nowelizującej nie zawierały jakichkolwiek unormowań o charakterze retrospektywnym, w szczególności zaś takich, które umożliwiałyby poddanie zakresowi normowania nowowprowadzonego uregulowania również tych stosunków zobowiązaniowych, które zostały wykreowane przed dniem wejścia w życie tej nowelizacji. W takiej sytuacji należało uznać, iż w sprawie nie mógł znaleźć zastosowania art. 358 § 2 k. c.

Co do zarzutu naruszenia prawa materialnego - art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe (t. jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 160) zwrócić należało uwagę, iż jakkolwiek w przeszłości w orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowany był pogląd, zgodnie z którym Ustalenie kursu spłaty kredytu udzielonego we frankach szwajcarskich może nastąpić na podstawie przepisów ustawy z 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (t. j. Dz. U. z 2016 r. poz. 160), jeśli istnieją przeszkody dla zastosowania innych regulacji (wyrok z dnia 14 lipca 2017 r., sygn. akt II CSK 803/16), w którego uzasadnieniu Sąd ten wskazał, iż (…) Na gruncie tego przepisu przyjmuje się zgodnie, że miarodajny jest kurs średni waluty ustalany przez NBP, jednakże pogląd ten winien obecnie ulec przewartościowaniu. Powyższy pogląd zakładał bowiem możliwość uzupełnienia „luki”, jaka powstała w umowie o kredyt indeksowany w związku z uznaniem za niedozwolony sposób ustalania kursu, poprzez odpowiednie stosowanie – poprzez dorobek orzeczniczy powstały na gruncie art. 41 ustawy – Prawo wekslowe, kursów stosowanych przez Narodowy Bank Polski. W świetle przytaczanego wyżej orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, pogląd ten stracił na aktualności.

Apelacja powodów była częściowo zasadna, w zakresie, w jakim skarżący ci zarzucali Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 385 ^{( 1)} § 1 k. c. W tym zakresie w pierwszej kolejności zwrócić należało uwagę na pogląd zaprezentowany w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2022 r. (w sprawie o sygn. III CZP 40/22), w którym Sąd ten wskazał, iż Sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli z treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia tego kursu. Postanowienia takie, jeśli spełniają kryteria uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne, nie są nieważne, lecz nie wiążą konsumenta w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} k. c. Podzielając powyższy pogląd z jednej strony zwrócić należało uwagę na bezzasadność zarzutu naruszenia art. 58 k. c., z drugiej zaś dokonać oceny skutków abuzywności klauzul indeksacyjnych na gruncie art. 385 ^{( 1)} § 1 k. c. Brak związania konsumenta (konsumentów) mechanizmem indeksacji, powodowałby, iż łączący strony stosunek obligacyjny przekształcałby się w umowę o kredyt złotowy – właśnie z pominięciem mechanizmu indeksacji. Tym samym doszłoby do takiego ukształtowania stosunku prawnego, którego strony w ogóle nie przewidywały, a tym bardziej nie obejmowały swoim zamiarem. Uznać zresztą należy z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością, że strony w czasie, gdy łącząca ich umowa została zawarta, nie zawarłyby umowy o kredyt złotowy, oprocentowany według stawki (...) dla waluty (...), albowiem nie tylko w tamtym okresie, ale nigdy wcześniej, ani później żaden z działających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bank nie oferował produktu tego rodzaju. Aktualne są tu również wyżej przytoczone rozważania co do braku możliwości zastąpienia niedozwolonych postanowień umownych innymi, o charakterze ogólnym. Brak możliwości utrzymania stosunku obligacyjnego w przypadku zniesienia, wskutek uznania klauzuli za abuzywną, mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, jak również wynikającego z braku tych mechanizmów zaniknięcia ryzyka kursowego, prezentowany jest obecnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego - w uzasadnieniu wyroku z dnia 11 grudnia 2019 r. w sprawie o sygn. V CSK 382/18, Sąd Najwyższy wskazał, iż wyeliminowanie ryzyka kursowego (…) jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu o inny podtyp, czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością). Pogląd ten Sąd Apelacyjny w tym składzie w pełni podziela. W takiej sytuacji uznać należało, iż umowa pomiędzy stronami, po wyeliminowaniu z niej mechanizmu indeksacji, nie może dalej obowiązywać, zaś strony zobowiązane są rozliczyć stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Kontynuując ten wątek, dokonując też oceny zrzutu naruszenia art. 410 k. c., odwołać należało się do dorobku orzeczniczego Sądu Najwyższego. Zwrócić tu należy uwagę, iż już w uchwale z dnia 16 lutego 2021 r. (sygn. akt III CZP 11/20) Sąd ten wskazał, iż Stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k. c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. W kolejnej uchwale – składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r. (sygn. akt III CZP 6/21), mającej moc zasady prawnej, Sąd ten zważył, iż Jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k. c.). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna. Brak jest zatem przeszkód, aby osoba, która spłacała otrzymany kredyt na podstawie trwale ubezskutecznionej umowy, skutecznie domagała się zwrotu wpłaconych przez siebie rat, niezależnie od tego, iż pozostaje również dłużnikiem banku z tytułu obowiązku zwrotu uzyskanej kwoty kredytu. Mając na uwadze, iż pozwany nie kwestionował wysokości dokonanych przez powodów wpłat (289 942,60 zł), kwota ta winna być na rzecz powodów zasądzona, z odsetkami – na podstawie art. 481 § 1 k. c. – liczonymi po upływie 14 dni od daty doręczenia odpisu pozwu (co nastąpiło w dniu 31 marca 2017 r.), w którym sformułowano żądanie zapłaty tej kwoty. W ocenie Sądu Apelacyjnego po stronie wierzycieli nie zachodzi tu solidarność. Nie sposób bowiem dostrzec przepisu ustawy, który by taką solidarność kreował, zaś z uwagi na podstawę służącego powodów roszczenia (bezpodstawne wzbogacenie) ze swej istoty nie sposób było przyjąć, iż tego rodzaju solidarność została wykreowana w drodze czynności prawnych. Świadczenie pieniężne niewątpliwie jest świadczeniem podzielnym, a zatem zgodnie z art. 379 k. c. wierzytelność służąca powodom dzieli się na tyle części, ilu jest wierzycieli. Tego rodzaju operacja (zasądzenie dochodzonej kwoty jako świadczenia podzielnego, w miejsce żądanej solidarności) nie ma waloru zasądzenia ponad żądanie, albowiem dotyczy innego zasądzenia tego samego świadczenia, zaś zobowiązanie pozwanego nie zwiększa się. W istocie tego rodzaju rozstrzygnięcie ma walor zasądzenia mniej, aniżeli żądanie, albowiem każdy z powodów w miejsce całości świadczenia, jak byłoby przy wierzytelności solidarnej, może domagać się wyłącznie przypadającej na niego części. Tym samym również w tym zakresie (niezależnie od roszczenia odsetkowego w części – od daty wniesienia pozwu, do dnia upływu 14 dnia od daty doręczenia jego odpisu) powództwo powinno zostać oddalone. Podobnie jak apelacja, której wnioski pokrywały się z pierwotnie dochodzonym żądaniem. Na powodów przypadło zatem po 1/3 powyższej kwoty – po 96 647,53 zł.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny uznał, iż ocena dalszych zarzutów zawartych w apelacji powodów jest bezprzedmiotowa.

W związku z powyższą korektą rozstrzygnięcia głównego, powodom należał się zwrot pełnych kosztów postępowania pierwszoinstancyjnego, na podstawie art. 100 k. p. c., albowiem ich roszczenie zostało oddalone w nieznacznej, wyżej wskazanej, części. Na koszty postępowania pierwszoinstancyjnego złożyły się koszty opłaty od pozwu (1 000 zł), poniesione koszty biegłego (2 720,48 zł) oraz koszty zastępstwa procesowego – 10 800 zł, ustalone na podstawie § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t. jedn. Dz. U. z 2018 r., poz. 265). Łącznie kwota tych kosztów wynosiła zatem 14 520,48 zł, co po podzieleniu na trzy równe części, daje po 4 840,16 zł na rzecz każdego z powodów.

Nie uszło przy tym uwadze Sądu Apelacyjnego, iż w postępowaniu drugoinstancyjnym pozwany podnosił zarzut potrącenia oraz zarzut zatrzymania, związany ze służącymi mu roszczeniami co do żądania zwrotu kwoty wypłaconego kapitału. Nie kwestionując tu, iż z jednej strony okoliczności faktyczne sprawy w tym zakresie nie były sporne (powodowie potwierdzali, iż kwota kredytu została im wypłacona), z drugiej zaś iż zarówno zarzut potrącenia, jak i zatrzymania byłby tu dopuszczalny (albowiem umowa kredytu bankowego ma charakter umowy wzajemnej), te uprawnienia pozwanego nie zostały w sposób prawidłowy zrealizowane. Oba te zarzuty mają charakter materialnoprawny, co oznacza iż winien być on podniesiony nie tylko przez stronę lub jej pełnomocnika dysponującego pełnomocnictwem do złożenia tego rodzaju oświadczenia, ale także na ręce strony lub umocowanego przez nią w ten sposób pełnomocnika. Nawet przy przyjęciu liberalnej wykładni, w ramach której pełnomocnik procesowy, jako uprawniony do podejmowania wszelkich działań na rzecz swojego mocodawcy, uprawniony byłby do podnoszenia takich zarzutów, każdorazowo oświadczenia takie winny być kierowane wyłącznie do strony lub do jej pełnomocnika, posiadającego jednak stosowne pełnomocnictwo do przyjmowania materialnoprawnych oświadczeń tego rodzaju. Tymczasem zarzut potrącenia został podniesiony jedynie w piśmie procesowym z dnia 14 czerwca 2021 r., doręczony wyłącznie procesowemu pełnomocnikowi powodów na zasadzie art. 132 k. p. c. Przy piśmie procesowym zawierającym zarzut zatrzymania (pismo z dnia 14 lipca 2022 r.) podjęto próbę stosownego złożenia oświadczenia o zatrzymaniu (poza procesem), jednakże również w tym zakresie była to próba nieudana – nie przedstawiono w ogóle żadnego pełnomocnictwa udzielonego składającemu oświadczenia P. D., jak również jakiegokolwiek dowodu, iż tego iż oświadczenie takie zostało doręczone powodom, a nawet tego, że w ogóle zostało ono wysłane. Tak daleko idące wadliwości wykluczyły możliwość przyjęcia przez Sąd Apelacyjny, iż oświadczenie to zostało złożone przez stosownego pełnomocnika pozwanego banku i doręczona powodom w warunkach wskazanych w art. 61 § 1 k. c.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny uwzględniając w przeważającej części apelację powodów zmienił zaskarżony wyrok i orzekł co do istoty sprawy – stosownie do art. 386 § 1 k. p. c., w pozostałym zakresie apelacja powodów oraz apelacja pozwanego w całości zostały oddalone jako bezzasadne – zgodnie z art. 385 k. p. c. Mając na uwadze postulat sformułowany przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 9 listopada 2021 r. (sygn. akt III CZP 70/20), w świetle którego Dla celów pewności obrotu dopuszczalne i wskazane jest, aby sąd drugiej instancji w wyroku wydanym na skutek apelacji powoda w takim wypadku deklaratywnie stwierdził, iż wyrok pierwszej instancji w części uwzględniającej żądanie ewentualne utracił moc na skutek zmiany lub uchylenia wyroku w części oddalającej rozstrzygnięcie o żądaniu głównym; Sąd Apelacyjny stwierdził, iż zaskarżony wyrok, w zakresie w jakim uwzględniał zgłoszone roszczenie ewentualne – to jest w zakresie punktu drugiego i trzeciego, utracił moc w związku ze zmianą rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego dotyczącego oddalenia żądania głównego.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 w zw. z art. 391 § 1 k. p. c., uznając iż powodowie ulegli jedynie w nieznacznej części żądania. Na koszty poniesione przez powodów złożyły się – opłata od apelacji (1 000 zł) oraz koszty zastępstwa procesowego ustalone na podstawie zsumowanych wartości przedmiotów zaskarżenia obu apelacji oraz na podstawie § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 2 pkt 7 rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych (8 100 zł) – łącznie 9 100 zł, co po uwzględnieniu, iż wierzytelność o zwrot kosztów, jako pieniężna ma charakter podzielny i po podzieleniu tej kwoty na każdego z powodów przypadło po 3 033,33 zł.

Z tych przyczyn orzeczono jak w sentencji.