Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: I C 716/21

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 października 2022 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: sędzia Juliusz Ciejek

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 4 października 2022 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. R. i E. R.

przeciwko (...) Bank (...) Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę lub ustalenie

I.  ustala, że umowa (...) o kredyt mieszkaniowy (...) zawarta w dniu 26 sierpnia 2010 r. pomiędzy powodami, a (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. (poprzednik prawny (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.) jest nieważna w całości,

II.  zasądza od pozwanego na rzecz każdego z powodów kwotę 99.279 zł 94 gr (dziewięćdziesiąt dziewięć tysięcy dwieście siedemdziesiąt dziewięć złotych dziewięćdziesiąt cztery grosze) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 4 października 2022 r. do dnia zapłaty,

III.  w pozostałym zakresie powództwo oddala,

IV.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda J. R. kwotę 1.000 (jeden tysiąc) zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu,

V.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę po 10.817 (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście) zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt: I C 716/21

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 8 lipca 2021 r. skierowanym przeciwko bankowi (...) S.A. w W. powód J. R. wniósł o:

1)  ustalenie, że umowa (...) o kredyt mieszkaniowy (...) zawarta w dniu 26 sierpnia 2010 r. pomiędzy powodem, a (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. (poprzednik prawny (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.) jest nieważna w całości,

2)  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 205.352,20 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 23 kwietnia 2021 r. do dnia zapłaty,

ewentualnie,

ustalenie treści umowy kredytu hipotecznego zawartego pomiędzy stronami, co do postanowień zawierających odesłanie do (...) tj. wskazanie, że postanowienia § 1 pkt 1, § 2 ust. 1 pkt 1 (...) oraz § 1 ust. 2 pkt 1-5, § 8 ust. 1 pkt 9, § 16, § 19 (...) nie wiążą powoda,

a nadto, zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że umowę zawarł działając jako konsument w rozumieniu art. 22 k.c. Powód nie miał wpływu na treść umowy ponieważ bank narzucił wzorzec umowny, który został uzupełniony wyłącznie o kwotę, okres kredytowania i dane osobowe. Z uwagi na brak wskazania w umowach kryteriów ustalania kursów oraz nieograniczone ryzyko kursowe obciążające wyłącznie kredytobiorcę bez jednoczesnej rzetelnej informacji o ryzyku, kwestionowane przez powoda postanowienia należy odbierać jako nietransparentne i nieuczciwe. Powód wskazał, że postanowienia umowne nie ustalają jasnych i przejrzystych kryteriów przeliczania waluty i oprocentowania, pozostawiając możliwość Bankowi do dowolnego kształtowania wysokości poszczególnych rat. Ryzyko kursowe zostało przerzucone na kredytobiorcę. Mechanizm indeksacji zawarty w umowie jest sprzeczny z dobrymi obyczajami. Kwestionowane przez powoda postanowienia umowne stanowią klauzule abuzywne. W ocenie powoda umowa jest nieważna na podstawie art. 58 § 1 k.c. w całości ponieważ zawiera liczne odstępstwa od definicji legalnej zawartej w prawie bankowym. Umowa zawiera klauzule abuzywne naruszające zasady równowagi kontraktowej stron i dobre obyczaje na niekorzyść kredytobiorców. Umowa jest również sprzeczna z art. 69 ustawy prawo bankowe. Ze względu na to, że umowa w ocenie powoda jest nieważna, rozliczenie stron winno nastąpić na zasadzie zwrotu świadczeń. Powód wskazał, że umowę kredytu zawarł z ówczesną żoną, jednak obecnie nie pozostają ze sobą w związku małżeńskim.

(pozew k. 4-16)

Pozwany Bank (...) S.A. (dalej: Bank) wniósł o oddalenie powództwa w całości kwestionując roszczenie strony powodowej co do zasady i wysokości oraz zasądzenie od powoda na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych wraz z opłatą skarbową od dokumentów pełnomocnictw, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia za czas od uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono do dnia zapłaty.

Uzasadniając swoje stanowisko, zaprzeczył aby zawarta umowa kredytu była w jakimkolwiek zakresie nieważna, w szczególności jakoby istniały podstawy do stwierdzenia nieważności umowy z uwagi na jej sprzeczność z treścią art. 69 ust. 1 prawa bankowego oraz art. 353 1 k.c. w zw. z art. 58 k.c. Bank nie ustalał kursów waluty w Tabeli Kursów w sposób jednostronny i dowolnych. Postanowienia umowne zostały uzgodnione w drodze indywidualnych negocjacji i nie stanowią niedozwolonych klauzul w rozumieniu art. 385 1 k.c. Postanowienia umowne nie kształtowały interesu powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interes. Pozwany zakwestionował interes prawny powoda w zgłoszonym żądaniu o ustalenie i podniósł zarzut przedawnienia.

(odpowiedź na pozew k. 52-67)

Postanowieniem z dnia 8 września 2021 r. Sąd zawiadomił E. R. o toczącym się procesie i którą poinformował o możliwości przystąpienia do sprawy w charakterze powódki.

(postanowienie z dnia 08.09.2021 r. – k. 145)

Powódka pismem z dnia 26.09.2021 r. oświadczyła, że wstępuje do niniejszej sprawy w charakterze powódki. Wskazała, że podtrzymuje w całości żądania zgłoszone przez powoda J. R. i wszystkie wnioski zgłoszone w pozwie za wyjątkiem żądania zgłoszonego w pkt 2 pozwu i w to miejsce wniosła o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 205.353,20 zł płatnej na rzecz każdego z nich po ½ części tj. po 102.676,10 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 23.04.2021 r. do dnia zapłaty. W uzasadnieniu wskazała, że w dniu 20.02.2021 r. nastąpiło prawomocne rozwiązania małżeństwa i z tym dniem ustała wspólność majątkowa między powodami.

(pismo powódki – k. 151-152)

Powód w piśmie z dnia 11.10.2021 r. przychylił się do wniosku powódki dotyczącego zasądzenia żądanej w każdemu powodowi w wysokości ½ części.

(pismo powoda – k. 157)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 23 lipca 2010 r. powodowie E. R. i J. R., jako konsumenci wystąpili do poprzednika prawnego pozwanego Banku (...) S.A. z siedzibą w G. – z wnioskiem o udzielenie kredytu na budowę domu jednorodzinnego w kwocie 350.000 zł. Jako walutę kredytu powodowie wskazali franka szwajcarskiego ( (...)).

Wniosek o kredyt w pkt VII zawierał oświadczenie dotyczące ponoszenia przez kredytobiorców ryzyka wynikającego ze zmiany kursu waluty oraz zmiany wysokości spreadu walutowego, w przypadku zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej oraz przyjęciu i akceptacji tego ryzyka przez kredytobiorców.

Ponadto, powodowie w dniu 23.07.2010 r. podpisali oświadczenie, że zapoznali się z informacją dla wnioskodawców o ryzyku zmiennej stopy procentowej oraz ryzyku kursowym. Ponadto oświadczyli, że jako pierwszą przedstawiono im ofertę kredytu w PLN i po zapoznaniu się z powyższą informacją, zrezygnowali z zaciągnięcia zobowiązania w PLN.

(dowód: wniosek o kredyt z zał. k. 79-81, informacja dla wnioskodawców – k. 82, zeznania powodów – k. 240-241)

W dniu 26 sierpnia 2010 r. strony podpisały umowę kredytu mieszkaniowego (...) (kredyt budowlano-hipoteczny przeznaczony na finansowanie inwestycji budowlanej) nr (...)10- (...), na mocy której Bank udzielił powodom kredytu w kwocie stanowiącej równowartość 119.331,74 CHF, jednak nie więcej niż 350.000 zł, celem sfinansowania kosztów budowy domu jednorodzinnego zlokalizowanego w B., gmina S. (§ 1 ust. 1 oraz ust. 2 (...)). Kredyt został udzielony na okres od dnia zawarcia umowy do 10.08.2040 r. (§1 ust. 3 (...)). Umowa składała się z części szczegółowej ( (...)) oraz z części ogólnej ( (...)).

Zgodnie z § 4 ust. 1 i 3 (...) wypłata kredytu miała nastąpić w transzach w terminie 5 dni od spełnienia przez Kredytobiorcę warunków uruchomienia kredytu opisanych w § 4 ust. 4 (...). Zgodnie z § 12 ust. 2 wypłata środków miała nastąpić w formie i na rachunek Bankowy wskazany w dyspozycji kredytobiorcy, na podstawie pisemnego wniosku. Strony ustaliły, że kredyt mieszkaniowy jest udzielany w złotych (§ 1 ust. 1 (...)).

W § 2 ust. 1 (...) wskazano, że oprocentowanie kredytu ustalane jest według zmiennej stopy procentowej, stanowiącej sumę odpowiedniej stopy bazowej oraz marży Banku. Ryzyko, związane ze zmienną stopą procentową ponosi kredytobiorca (§ 2 ust. 1 (...)). Strony ustaliły, że oprocentowanie kredytu wynosi 3.15167 % p.a. (w przypadku uruchamiania środków w dniu podpisania umowy), zaś marża Banku w dniu udzielenia kredytu wynosi 3 % w stosunku rocznym ( § 1 ust. 4 - 5 (...)). W zakresie marży umowa przewidywała, że ulega ona obniżeniu o 1 p.p. po ustanowieniu docelowego zabezpieczenia spłaty kredytu tj. po przedłożeniu w Banku odpisu z księgi wieczystej z prawomocnym wpisem hipoteki na rzecz banku (§ 1 ust. 6 pkt 1 (...), § 4 ust. 2 pkt 1 (...)). Rzeczywista roczna stopa procentowa ustalona została na 3,82 % p.a. (§ 1 ust. 7 (...)).

Spłata kredytu miała nastąpić w złotych, w równych ratach kapitałowo-odsetkowych, z tym zastrzeżeniem, że ostatnia rata, jako rata wyrównująca, może być różna od rat pozostałych (§ 5 ust. 2 i 3 (...), § 18 ust. 2 pkt 6 (...)). Spłata kredytu następować miała zgodnie z haromonogramem spłat doręczanym kredytobiorcy w drodze potrącenia przez Bank środków zgromadzonych na rachunku złotowego (...) (§ 5 (...)).

W § 19 ust. 1 pkt 1 (...) umowa przewidywała możliwość ubiegania się przez kredytobiorcę o zmianę waluty kredytu, po spełnieniu warunków określonych w „Ogólnych warunkach udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego (...).

Wszystkie zmiany umowy mogły być dokonywane na piśmie w formie aneksu pod rygorem nieważności umowy, z wyłączeniem zmiany oprocentowania kredytu, stawek opłat i prowizji, wysokości oprocentowania dla zadłużenia przeterminowanego, danych osobowych kredytobiorcy oraz adresu nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczenia (§ 31 (...)).

W części ogólnej umowy zostały zawarte postanowienia odnoszące się do kredytu indeksowanego do waluty obcej:

- w przypadku wypłat w złotych, kwota transzy po wypłaceniu przeliczana jest przez Bank na walutę, do jakiej jest kredyt indeksowany, według kursu kupna tej waluty, zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniu i w momencie wypłaty(§ 16 ust. 4 (...)),

- zobowiązanie kredytobiorcy do spłaty wyrażone jest w walucie obcej, do jakiej kredyt jest indeksowany, a ostateczna wysokość tego zobowiązania, określona zostanie po wypłacie całej kwoty kredytu oraz po przeliczeniu na walutę po kursie danej waluty, zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w banku w dniach i momentach poszczególnych uruchomień środków (§1 ust. 2 pkt 2 (...)),

- na wysokość zobowiązania kredytobiorcy oraz wysokość raty kapitałowo-odsetkowej, mają wpływ zmiany kursów walut oraz zmiany spreadu walutowego w trakcie okresy kredytowania tj. różne kursy w dniach kolejnych wypłat transz (§1 ust. 2 pkt 3 (...)),

- ryzyko związane ze zmianą kursu waluty oraz zmianą wysokości spreadu walutowego ponosi kredytobiorca z uwzględnieniem w szczególności § 16 ust. 3 i 4 oraz § 25 ust. 6 (...) ( § 1 ust. 2 pkt 4 (...)),

- do przeliczeń aktualnego salda kredytu na PLN stosuje się średni kurs Narodowego Banku Polskiego dla danej waluty, aktualny na ostatni dzień roboczy danego miesiąca (§ 4 ust. 3 (...)),

- stopa bazowa odpowiada obowiązującej w ostatnim dniu roboczym przed dniem uruchomienia środków stawce LIBOR 3M w przypadku kredytów indeksowanych do USD lub (...) (§ 2 ust. 2 pkt 3 (...)). Ustalona w ten sposób stopa bazowa obowiązywała do przedostatniego dnia włącznie 3-miesięcznego okresu obrachunkowego rozumianego jako okres kolejnych 3-ech miesięcy. Pierwszy okres obrachunkowy liczony był od dnia uruchomienia kredytu (§ 2 ust. 3 (...)),

- w przypadku spłaty kredytu w złotych, spłata następuje w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej, przy czym do przeliczeń wysokości rat kapitałowo-odsetkowych spłacanego kredytu stosuje się kurs sprzedaży danej waluty według Tabeli kursów obowiązującej w Banku w dniu i w momencie spłaty (§ 19 ust. 3 (...)).

Ponadto, integralną częścią umowy były ogólne warunki udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego N.-H. (dalej: OWU). W § 1 pkt 20 OWU została zdefiniowana Tabela Kursów jako „aktualna Tabela kursów walutowych (...) Bank (...) S.A” obowiązująca w Banku w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. Zgodnie z § 1 pkt 20 ppkt 4 kursy kupna i sprzedaży walut, ustalane są procentowo w odniesieniu do kursów poszczególnych walut na rynku międzybankowym w momencie tworzenia tabeli, w granicach maksymalnych dopuszczalnych wartości odchyleń procentowych, zaakceptowanych przez Bank.

(dowód: umowa k. 32-41 oraz k. 70-74, oświadczenie o poddaniu się egzekucji – k. 42, ogólne warunki udzielania przez (...) Bank (...) S.A. kredytu mieszkaniowego N.-H. – k. 76-78, zaświadczenie – k. 28-31)

W dniu 20.09.2018 r. strony podpisały aneks nr (...) do umowy kredyt, którego przedmiotem było przywrócenie warunków promocji określonych w oświadczeniu kredytobiorcy o spełnieniu warunków promocji złożonym w dniu 26.08.2010 r.

(dowód: aneks nr (...) do umowy – k. 43-45 oraz k. 75)

Umowa kredytu nie była negocjowana między powodami, a poprzednikiem prawnym pozwanego.

( dowód: zeznania powoda k. 240v)

Powodowie w okresie od dnia 01.09.2010 r. do dnia 12.04.2021 r. dokonali spłaty w łącznej wysokości 197.680,89 zł, na którą to kwotę składały się spłacone odsetki w kwocie 66.189,28 zł, spłacone odsetki karne w kwocie 1,86 zł, spłacony kapitał w kwocie 131.489,75 zł.

Ponadto, powodowie ponieśli koszty związane z udzieleniem kredytu łącznie w kwocie 879 zł, na którą to kwotę składały się:

- koszt ustanowienia hipoteki kaucyjnej – 219 zł,

- opłata za przeprowadzenie inspekcji nieruchomości – 160 zł,

- opłata za badanie księgi wieczystej – 100 zł,

- opłata za wewnętrzną weryfikacji wartości prawnego zabezpieczenia – 400 zł.

Z kwoty udzielonego kredytu bank pobrał prowizję w wysokości równowartości kwoty 2147,97 CHF.

(dowód: zaświadczenie z dnia 13.04.2021 r. – k. 28-31, umowa k. 32-41 oraz k. 70-74)

Powód pismem z dnia 16.04.2021 r. wezwał pozwanego do zwrotu otrzymanych świadczeń w kwocie 197.679,03 zł w związku z nieważnością umowy kredytu. Ewentualnie w przypadku uznania, że skutkiem zawarcia w umowie postanowień abuzywnych winno być „odfrankowienie” umowy, nadpłata w regulowaniu bieżących należności wynosi ok. 50.000 zł. Pozwany nie uznał roszczenia i odmówił zapłaty.

(dowód: wezwanie do zapłaty wraz z potwierdzeniem nadania i potwierdzeniem odbioru– k. 23-27, pismo pozwanego – k. 20-22).

Pozwany jest następcą prawnym (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G.. (bezporne)

Sąd zważył, co następuje:

Sąd uwzględnił roszczenie powodów o ustalenie, że umowa (...) o kredyt mieszkaniowy (...) zawarta w dniu 26 sierpnia 2010 r. pomiędzy powodem, a (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. (poprzednik prawny (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.) jest nieważna w całości. W ocenie Sądu, konstrukcja umowy jest sprzeczna z prawem i nie ma możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą. W związku z tym zasadnym było również roszczenie o zapłatę wywodzone z powyższej podstawy, które zostało uwzględnione przez Sąd w znacznej części. Sąd oddalił jedynie w części żądanie odsetkowe i żądanie zwrotu prowizji w kwocie 6.792,31 zł.

Stan faktyczny został ustalony w oparciu o dokumenty przedłożone do akt sprawy, których wiarygodności żadna ze stron nie kwestionowała oraz zeznania świadków i powodów nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności.

Przesłuchani w sprawie świadkowie R. K. (k. 199-201) oraz P. G. (k. 214-221) nie pamiętali okoliczności związanych z zawarciem umowy kredytu przez powodów, w związku z czym zeznali na okoliczność ogólnych procedur stosowanych wówczas w banku.

Powodowie w pierwszym rzędzie domagali się ustalenia, że umowa (...) o kredyt mieszkaniowy (...) zawarta w dniu 26 sierpnia 2010 r. pomiędzy powodami, a (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. (poprzednik prawny (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.) jest nieważna w całości i zapłatę z tego tytułu. Na wypadek oddalenia tego żądania – ustalenia, że postanowienia zawarte w § 1 pkt 1, § 2 ust. 1 pkt 1 (...) oraz § 1 ust. 2 pkt 1-5, § 8 ust. 1 pkt 9, § 16, § 19 (...) nie wiążą powodów. Wskazywane przez powodów postanowienia dotyczyły mechanizmu indeksacji kwoty kredytu wyrażonej w walucie szwajcarskiej, a wypłacanej i spłacanej w walucie polskiej i związanych z tym przeliczeń według kursów walut, które to kursy – według ich stanowiska - pozwany mógł kształtować dowolnie. W ocenie powodów skutkiem tego umowa jest bezwzględnie nieważna.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. można domagać się stwierdzenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli strona ma w tym interes prawny, rozumiany jako obiektywną potrzebę usunięcia wątpliwości lub niepewności co do istnienia lub charakteru stosunku łączącego ją z inną stroną. Przyjmuje się również, że interesu w wytoczeniu powództwa o ustalenie nie ma, jeżeli swój cel strona może osiągnąć formułując dalej idące żądanie, które będzie czynić zadość jej potrzebom, np. w formie żądania zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieistniejącego lub nieważnego stosunku prawnego.

W ocenie Sądu powodowie mają interes prawny w wystąpieniu z żądaniem pozwu, a polega on na tym, że w istocie domagają się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie umowy stosunku prawnego lub jego treści w przypadku wyeliminowania niektórych ich postanowień z uwagi na ich niedozwolony charakter. Zgodnie z art. 385 1 k.c. skutkiem eliminacji takich postanowień nie zawsze musi być upadek całej umowy, gdyż co do zasady powinna ona obowiązywać dalej w zmienionej treści. W przypadku umowy długoterminowej, jakim jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn, zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle takiej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. Taką możliwość daje natomiast rozstrzygnięcie o żądaniu ustalenia nieważności lub nieistnienia stosunku prawnego, jakim jest umowa kredytu wskutek jej upadku spowodowanego następczym powołaniem się przez kredytobiorcę – konsumenta – na niedozwolony charakter niektórych jej zapisów, względnie ustalenie, że te zapisy nie są dla niego wiążące (są bezskuteczne).

Zgodnie z treścią przepisów art. 58 § 1-3 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Dla rozstrzygnięcia o żądaniach stron w pierwszej kolejności rozważyć należało, jaki jest charakter umowy podpisanej przez strony i czy wskazywane przez powodów postanowienia miały charakter niedozwolony. Zaznaczyć należy, że umowa przedłożona do akt sprawy składała się z części szczególnej i części ogólnej. W części szczególnej umowy w § 1 ust. 1 umowy wskazano, że powodom udzielany jest kredyt denominowany w złotych, zaś postanowienia abuzywne, na które powoływali się powodowie zawarte w części ogólnej umowy dotyczyły kredytu indeksowanego. Bank udzielający kredytu powodom w 2010 r. już wówczas rozróżniał kredyt indeksowany od denominowanego, a wiec uznać należy, postanowienia części ogólnej umowy odnoszące się do kredytu indeksowanego nie stanowiły omyłki banku w rozróżnianiu rodzajów kredytów. W szczególności, że użyta w części szczególnej nazwa kredytu jako denominowanego została użyta w sposób prawidłowy. Ponadto, zrozumiałe jest to, że konsument może nie mieć wiedzy na temat różnicy pomiędzy kredytem indeksowanym, a denominowanym, natomiast bank jako instytucja finansowa w ocenie Sądu nie może bronić się tym, że pojęcia te są stosowane wymiennie. W związku z powyższym, postanowienia części ogólnej umowy odnoszące się do kredytu indeksowanego, nie mogą mieć zastosowania do umowy kredytu denominowanego udzielonego powodom. Tym samym, ocena zawartej umowy kredytu mieszkaniowego N.-H. powinna nastąpić pod względem jest zgodności z przepisami prawa, jednak z pominięciem postanowień odnoszących się do kredytu indeksowanego.

Zasadnicze postanowienia umowy w ocenie Sądu nie spełniają przesłanek z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia – dalej pr. bank.) i nie pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego.

Zgodnie z art. 69 ust. 2 prawa bankowego umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

1) strony umowy,

2) kwotę i walutę kredytu,

3) cel, na który kredyt został udzielony,

4) zasady i termin spłaty kredytu,

5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany,

6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu,

7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu,

8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,

9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje,

10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Dokonując szczegółowej analizy umowy, uznać należy że bez zwątpienia znane są strony umowy, kwota i waluta kredytu (119.331.74 CHF), cel, na jaki został udzielony (budowę domu jednorodzinnego), termin jego spłaty (ratalnie), wysokość oprocentowania i sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji (2.149,97 CHF), warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Natomiast w ocenie Sądu nie zostały w umowie określone w sposób jasny i precyzyjny zasady spłaty kredytu, zasady zmiany oprocentowania oraz sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych. Z części szczególnej umowy wynika, że kredyt ma był spłacany w złotych, w równych ratach, jednak został udzielony w (...) w związku z tym brak jest w umowie postanowień dotyczących zasad dokonywania przeliczeń i ustalania wysokości poszczególnych rat kredytu. W zakresie zasad zmiany oprocentowania kredytu w § 2 ust. 1 (...) wskazano, że oprocentowanie kredytu ustalane jest według zmiennej stopy procentowej stanowiącej sumę odpowiedniej stopy bazowej oraz marży banku. Żadna z wymienionych w § 2 ust. 2 (...) stóp bazowych nie odnosi się do kredytu denominowanego udzielonego w (...). W związku z tym, zmiana oprocentowania kredytu nie została określona w umowie, to bank dokonywał zmiany oprocentowania w sposób niezgodny z postanowieniami umownymi. Również sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorców środków pieniężnych nie został w umowie stron określony w sposób wystraczający i jasny. Zgodnie z § 1 ust. 1 (...) kredyt został udzielony w złotych w kwocie stanowiącej równowartość 119.331,74 CHF, ponadto w § 1 ust. 1 (...) wskazano, że kredyt mieszkaniowy N.-H. jest udzielany w złotych. Żadne postanowienie części szczególnej umowy oraz części ogólnej umowy (z wyłączeniem tych dotyczących kredytów indeksowanych) nie odnosiło się do tego, w jaki sposób i na jakiej podstawie zostanie ustalona kwota wypłaty kredytu powodom w złotych.

Standardowymi postanowieniami umownym w umowach kredytu denominowanego i indeksowanego były postanowienia odnoszące się do kursów waluty (...) do waluty PLN określonych w tabelach kursowych banku. Jak wynika z dokonanych ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie brak jest postanowień odnoszących się do sposobu ustalania wysokości kwoty wypłaconego kredytu oraz sposobu ustalania wysokości rat spłaty. W umowie nie zostały określone zasady ustalania oprocentowania kredytu, a więc nie został zachowany element odpłatności kredytu. Tym samym, umowa stron nie zawiera elementów przedmiotowo istotnych, które wymagane są w konstrukcji umowy kredytu bankowego zgonie z art. 69 ust. 2 prawa bankowego. Ponadto, nie jest możliwe wykonywanie umowy w takim kształcie – nie jest znana kwota wypłaconego kredytu, wysokość rat oraz oprocentowanie kredytu. Brak jest kryteriów pozwalających na ustalenie ww. okoliczności, a więc nie ma postanowień, które mogłyby zostać ewentualnie w dalszej części zbadane pod kątem abuzywności.

Podsumowując, umowa zawarta w dniu 26.08.2010 r. między stronami jest sprzeczna z przepisem art. 69 prawa bankowego jako niezawierająca wszystkich elementów umowy kredytowej wskazanych w cytowanej ustawie. Ponadto, umowa ta narusza postanowienia ustawy kodeks cywilny – art. 353 1 k.c., zgodnie z którym to postanowieniem strony umowy mogą stosunek prawny ułożyć wedle swojego uznania, o ile treść lub cel tego stosunku nie sprzeciwia się naturze stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Jak wynika, z wcześniejszych rozważań zawarta między stronami umowa jest sprzeczna z ustawą prawo bankowe przez co sprzeczna z naturą stosunku umowy kredytowej. Ocena umowy pod względem zgodności z ustawą należy do wyłącznej oceny Sądu orzekającego w danej sprawie, wobec tego wniosek pozwanego o powołanie biegłego sądowego z zakresu ekonomii ze specjalności z zakresu bankowości został pominięty jako nieistotny dla rozstrzygnięcia.

Z podanych przyczyn, na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.) w związku z art. 58 § 1 k.c., art. 353 1 k.c. i art. 69 pr. bank., powództwo o ustalenie, że umowa (...) o kredyt mieszkaniowy (...) zawarta w dniu 26 sierpnia 2010 r. pomiędzy powodami, a (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. (poprzednik prawny (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.) jest nieważna w całości, należało uwzględnić, o czym Sąd orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

Nawet jeżeli zgodnie z twierdzeniem strony powodowej uznać, że postanowienia umowne odnoszące się do kredytów indeksowanych waluty obcej miały zastosowanie do kredytu denominowanego, to wówczas należałoby dokonać oceny czy kwestionowane postanowienia mają charakter abuzywny. Wskazywane przez powodów postanowienia odnosiły się do mechanizmu indeksacji – wielokrotnego przeliczenia zobowiązań stron na podstawie Tabeli kursów obowiązującej w banku.

Zgodnie z art. 385 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (wyrok SA w Warszawie z 14 czerwca 2013 r. w sprawie VI ACa 1649/12 ; wyrok SA Warszawa z dnia 15 maja 2012 r. w sprawie VI ACa 1276/11, wyrok SA w Poznaniu z 6 kwietnia 2011 r. w sprawie I ACa 232/11).

W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), zajętym w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie(...) na tle wykładni dyrektywy (...), i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (czyli dotyczących kursów walutowych stosowanych do rozliczeń umów kredytowych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), należy przyjąć, że postanowienia umowy stron w tym zakresie, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie, podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego (art. 385 ( 1 )§ 1 zd. drugie k.c.). W przypadku uznania ich za niedozwolone, a tym samym za niewiążące kredytobiorcę, który zawiera umowę jako konsument, konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

Nie ulega wątpliwości, że powodowie zawarli umowę jako konsumenci w rozumieniu art. 22 1 k.c. Okoliczność ta nie była kwestionowana przez pozwanego na żadnym etapie postępowania.

W konsekwencji należy dokonać oceny postanowień dotyczących kursów używanych do przeliczenia zobowiązań stron w ramach umowy. Ich istota sprowadza się do wskazania, że wysokość zobowiązań wynikających z umowy będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty. Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób, gdyż umowa w tym względzie odsyła tylko do „Tabeli kursów” obowiązującej w Banku w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. Oznacza to, że zgodnie z umową Bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania kursu waluty. Ponadto nie ulega wątpliwości, że zarówno wniosek kredytowy, jak i umowa stron stanowiły wzorce stosowane w Banku. Układ wniosku i umowy wskazuje, że kredytobiorcy mogli określić potrzebną im kwotę w PLN, wybrać inną walutę kredytu, określić przeznaczenie kredytu, uzgodnić okres kredytowania, sposób zabezpieczenia. Nie ma jednak podstaw do przyjęcia, że pozostałe postanowienia i oświadczenia były możliwe do wynegocjowania. Do tego byłoby bowiem konieczne wykazanie, że kredytobiorcy mieli realny wpływ na kształt każdego z tych postanowień, czyli przedstawiono im możliwość jego zmiany, z której zrezygnowali. Taka okoliczność nie wynika natomiast z zeznań świadków ani powodów co oznacza, że postanowienia w zakresie kursów wymiany stosowanych w Tabeli nie były uzgodnione indywidualnie w rozumieniu art. 385 1 § 1 i 3 k.c. Przesłuchani w niniejszej sprawie świadkowie nie mieli wiedzy na temat tego, jak przebiegał proces udzielania kredytu powodom, a wiec czy została przedstawiona im możliwość negocjacji poszczególnych postanowień umownych. Powód J. R. zeznał że „ Nie mieliśmy wpływu na treść umowy. Pytałem pracownika banku czy jest możliwość zmiany zapisów umowy. Powiedział, że nie, to się nie zdarza.” ( zeznania powoda – k. 240v).

Brak jest dowodu, aby kredytobiorcy zostali poinformowani, w jaki sposób te kursy i ta tabela jest kształtowana i świadomi tego wyrazili zgodę na ich stosowanie.

W ocenie Sądu nie doszło zatem do indywidualnego uzgodnienia wszystkich postanowień umowy.

W konsekwencji, w ocenie Sądu nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, wyznaczającego wysokość zobowiązania powodów względem pozwanego, a tym samym i wysokość świadczenia głównego banku, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie. Jako że powodowie wskazywali, że te postanowienia są niedozwolone, należało rozważyć, czy – skoro dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy powodów jako konsumentów. Odwołują się one do tabeli, co do której wskazano jedynie, że chodzi o tabelę obowiązującą w banku, bez wskazania, w jaki konkretnie sposób jest ona ustalana i jak ustalane są umieszczone tam kursy walut. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorcy. Nie można uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczające jednoznaczne. Kwestionowane postanowienia umowy wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu, którą należy wypłacić w PLN oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN. Zważywszy, że sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mógł on być wyznaczane jednostronnie przez Bank, czego nie zmienia okoliczność, że w pewnym zakresie mógł też doznawać ograniczeń ze strony regulatora rynku, czy z uwagi na sytuację gospodarczą, gdyż kredytobiorca nie miał na to żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umów kredytu bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18). Wysokość kredytu wyrażonego w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej, będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależą bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy. Powyższe oznacza, że po zawarciu umowy kredytobiorcy mieli ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości kwoty, jaka zostanie im wypłacona (Bank miał na to kilka dni roboczych, w trakcie którym mógł zmienić swój kurs), a następnie wysokości zadłużenia w PLN, skoro kursy wymiany w toku dalszego wykonywania umowy określić miał Bank. Pozwany mógł zatem w sposób dowolny kształtować wysokość swojego zobowiązania do wypłaty kwoty kredytu, jak również wysokość zobowiązania kredytowego w toku spłaty kredytu. Tym samym uzyskał też narzędzie do potencjalnego zminimalizowania niekorzystnych dla siebie skutków zmiany kursów na rynku międzybankowym lub zmian w zakresie oprocentowania (obniżka stopy bazowej), gdyż teoretycznie mógł je rekompensować zmianami kursu przyjętego do rozliczenia kredytu.

W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że była ona sprzeczna z dobrymi obyczajami i naruszała rażąco interesy kredytobiorców w rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 2 k.p.c. –uchwała SN z 20 czerwca 2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na kredytobiorców całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu. Nie zmienia tego również okoliczność, że Bank miał w swoje ofercie możliwość zawarcia umowy ramowej w zakresie współpracy na rynku finansowym, w której jedną z opcji były negocjowane transakcje wymiany walut wymienialnych.

Po pierwsze, postanowienia takiej umowy nie były elementem umowy kredytu, lecz kreowały odrębny stosunek zobowiązaniowy.

Po drugie, realizacja takiej wymiany walut nie mogła nastąpić na etapie zawierania umowy kredytu, lecz dopiero na etapie jej wykonania, a – jak wskazano wyżej – oceny abuzywności postanowień umownych dokonuje się na datę zawarcia umowy.

Po trzecie, okoliczność, że kredytobiorca mógł negocjować kurs, według którego ma nastąpić wypłata kredytu, którego kwotę określono w (...), lecz realizowano wyłącznie w PLN, nie zmienia tego, że nie mógł otrzymać kwoty w (...), ale nadal wyłącznie w PLN. Możliwość negocjowania kursu dotyczyła zatem wyłącznie etapu wykonania umowy, przy czym dostrzec trzeba, że realizacja tej możliwości również zależała wyłącznie od Banku, który decydował o tym, czy zaakceptuje ewentualne propozycje kredytobiorcy co do kursu waluty.

Podsumowując, nawet zawarcie umowy ramowej przy okazji zawierania umowy kredytu nie zmieniało tego, że wypłata kredytu, którego kwotę określono w (...), mogła nastąpić wyłącznie w PLN, według kursu, którego wysokość zależała wyłącznie od woli Banku, który mógł zaakceptować propozycje kredytobiorcy, a w przypadku braku takiej akceptacji i tak stosowałby własną tabelę.

Oceny powyższej nie zmienia również okoliczność, że spłata kredytu mogła nastąpić zarówno w walucie kredytu, jak i w innej walucie. Możliwość taka nie eliminowała bowiem zaburzenia równowagi stron, do której dochodziło na etapie uruchomienia kredytu po kursie zależnym wyłącznie od Banku.

Dodatkowo wskazać należy, że swobodę ustalania kursu przez Bank eliminować by mogła jedynie możliwość wypłaty kredytu w walucie kredytu oraz spłaty w tej walucie, gdyż do wszystkich pozostałych walut Bank miał prawo stosować własny kurs. Oznacza to również, że możliwość spłaty w walucie kredytu nie przywracała wystarczająco nierównowagi między stronami wynikającej z tego, że na etapie wypłaty kredytu, którego wysokość określono w (...), ale wypłata miała nastąpić wyłącznie w PLN, wysokość wypłacanego kredytu w PLN ostatecznie zależała zawsze od decyzji Banku (czy to w ramach tabeli, czy to w ramach negocjacji na podstawie umowy ramowej).

W świetle powyższych okoliczności przyjąć należy, że postanowienia uprawniające Bank do jednostronnego i nieskrępowanego ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia umowy stron należy uznać za niedozwolone w rozumieniu art. 385 1 k.c. Nie ma znaczenia, czy z możliwości dowolnego kształtowania kursu Bank korzystał. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 2 k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (uchwała SN z 20 czerwca 2018 r. w sprawie III CZP 29/17).

Skoro zatem dla oceny abuzywności zapisów umów istotny jest stan z daty ich zawarcia, to bez znaczenia dla tej oceny pozostaje, w jaki sposób pozwany wykonywał lub wykonuje umowę, w szczególności to, w jaki sposób ustalał, czy też ustala swoje kursy, czy odpowiadały one kursom rynkowym, w jaki sposób pozyskiwał środki na prowadzenie akcji kredytowej i w jaki sposób księgował, czy też rozliczał te środki oraz środki pobrane od kredytobiorców.

Podsumowując, w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie i kształtowały zobowiązania kredytobiorców w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 1 k.c., a w związku z tym nie wiążą powodów. Wyeliminowanie wskazanych zapisów przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty kredytu w (...) oznaczałoby, że kwota kredytu powinna zostać przeliczona na PLN, a kredytobiorcy w terminach płatności kolejnych rat powinni spłacać raty w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy (...) dokonaną przez (...) w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie(...)

a)  w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 1 i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

b)  w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),

c)  nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),

d)  w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),

e)  nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

Wskazać przy tym trzeba, że ani prawo unijne, ani prawo polskie nie wymaga, aby w związku z zastrzeżeniem klauzuli abuzywnej konsument bezwzględnie uzyskał możliwość powołania się na nieważność całej umowy (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie (...), J. P. i V. P. przeciwko SOS financ spol. sr.o., (...)-144, pkt 33). Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się kursem średnim NBP w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Przede wszystkim dlatego, że świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą denominacyjną). Zastosowanie tego przepisu nie spowodowałoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu.

W ocenie Sądu eliminacja postanowień określających kurs wymiany i brak możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą, tj. jako umowy kredytu bankowego.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 pr. bank. umowa kredytu polega bowiem na tym, że Bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Po wyeliminowaniu z umowy stron postanowień dotyczących kursów wymiany, wiadomo jedynie, że Bank zobowiązuje się postawić do dyspozycji kredytobiorcom równowartość określonej kwoty franków szwajcarskich w złotych polskich, lecz nie wiadomo, jak ma być ustalona ta równowartość (według jakiego miernika). Podobnie nie wiadomo, jaką kwotę powinni zwrócić kredytobiorcy, która miałaby być równowartością rat określonych w (...). Nie eliminuje tego możliwość przewalutowania kredytu, bowiem nadal nie będzie wiadomo na podstawie jakiego kursu powinna zostać dokonana zmiana waluty kredytu - zarówno kwoty udzielonego kredytu oraz spłaty. W konsekwencji nie da się ustalić kwoty kredytu w walucie wykonania zobowiązania, a brak jednoznacznego określenia kwoty kredytu udostępnianego i podlegającego zwrotowi (czy to w postaci ściśle określonej kwoty, czy to przez ścisłe i jednoznaczne określenie parametrów do jej ustalenia – np. kursu wymiany) oznacza brak jednego z przedmiotowo istotnych elementów umowy kredytu wskazanych w art. 69 pr. bank. Brak jednego z takich elementów oznacza, że umowa jest niezgodna z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczna z prawem i z tego względu nieważna (art. 58 k.c.). Nieważność umowy oznacza, że nie istnieje stosunek zobowiązaniowy między stronami, jaki miałby powstać w wyniku jej zawarcia.

Dodać należy, że wobec pierwotnej wady przedmiotowej umowy, aneks sporządzony do umowy nie wprowadził w niej skutecznych istotnych zmian. Dotyczył on jedynie przywrócenia promocyjnych warunków umowy. Treść aneksu nie odnosiła się do kwestionowanych postanowień umowny i nie miała sanować ich.

Mając na uwadze powyższe, wskazać należy, że umowa jest nieważna jako sprzeczna z ustawą prawo bankowe i kodeks cywilny, przez co nieważna. Nawet uznanie, że postanowienia dotyczące indeksacji zawarte w części ogólnej umowy odnoszą się do kredytu denominowanego udzielonego powodom, ostatecznie skutkowałoby również ustaleniem nieważności umowy, jednak ze względy na abuzywność postanowień umownych i brak dalszej możliwości wykonywania umowy.

Ze względu na ustalenie, że umowa o kredyt mieszkaniowy (...) zawarta w dniu 26 sierpnia 2010 r. pomiędzy powodami, a (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. (poprzednik prawny (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W.) jest nieważna w całości, Sąd w oparciu o art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Sąd zasądził od pozwanego na rzecz każdego powoda kwotę 102.676,10 zł o czym orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku.

Powyższa kwota stanowi sumę świadczeń uiszczonych przez każdego z powodów tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych w okresie od 01.09.2010 r. do dnia 12.04.2021 r. w kwocie 197.690,89 zł oraz kosztów poniesionych w związku zawarciem umowy kredytu w kwocie 879 zł (koszt ustanowienia hipoteki kaucyjnej, przeprowadzenia inspekcji nieruchomości, opłata za badanie księgi wieczystej oraz opłata za wewnętrzną weryfikację wartości prawnego zabezpieczenia). Powodowie łącznie na rzecz pozwanego uiścili kwotę 198.559,89 zł. Z uwagi na fakt, że kwotę tą świadczyli pozostając w związku małżeńskim, w którym obowiązywała wspólność ustawowa majątkowa przyjmuje się, że udział każdego z powodów w spłacie był taki sam. Wobec ustania związku małżeńskiego powodów, a tym samym ustanie wspólności ustawowej małżeńskiej każdemu z powodów przysługiwało roszczenie w kwocie połowy uiszczonych kwot, z tego względu Sąd zasądził na rzecz każdego z powodów ½ sumy świadczonej na rzecz pozwanego tj. kwotę 99.279,94 zł. Kwota stanowiąca sumę dokonanych spłat wynika z dokumentów wytworzonych przez pozwanego, a przedstawionych przez stronę powodową (zaświadczenie – k. 28-21). Wysokość opłat uiszczonych przez powodów w kwocie 879 zł wynika z treści umowy kredytu złożonej przez obie strony postępowania (umowa k. 32-41 oraz k. 70-74). Charakter opłat z tytułu kosztów ustanowienia hipoteki kaucyjnej, przeprowadzenia inspekcji nieruchomości, opłaty za badanie księgi wieczystej oraz opłaty za wewnętrzną weryfikację wartości prawnego zabezpieczenia jest taki, że to kredytobiorcy z własnych środków na etapie składania wniosku o kredyt i przy zawarciu umowy je uiszczają. Pozwany nie wykazał, aby kwota ta została pobrana z kwoty udzielonego kredytu ani skutecznie nie zaprzeczył twierdzeniom powodów w tym zakresie. Dokonanie zsumowania wpłat dokonanych przez powodów nie stanowi skomplikowanego działania matematycznego. Z tego względu Sąd pominął wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu księgowości jako nieistotny dla rozstrzygnięcia.

Bezzasadne jest powoływanie się na przez Bank na brak obowiązku zwrotu świadczenia z uwagi na przepisy art. 411 k.c., gdyż w pkt. 1 tej regulacji wyraźnie wskazano, że nie dotyczy on sytuacji, w której zwrot ma dotyczyć świadczenia spełnionego m.in. w wykonaniu nieważnej czynności prawnej – jak w sprawie niniejszej.

Strona powodowa spłacając kredyt nie spełniała również świadczeń z tytułu umowy przed nadejściem terminu ich wymagalności (art. 411 pkt 4 k.c.), skoro z uwagi na nieważność umowy nie była zobowiązana do takich spłat, a co najwyżej do zwrotu świadczenia nienależnego, jakim stała się wypłacona jej kwota kredytu.

Podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia roszczenia o zapłatę nie zasługuje na podzielenie.

Roszczenia powodów nie wynikają z umowy rachunku bankowego, lecz wywodzone są z twierdzenia o nieważności umowy kredytu i dotyczą zwrotu świadczeń nienależnych, które uiszczali ratalnie. Do ich przedawnienia nie ma zatem zastosowania przepis art. 731 k.c., który dotyczy roszczeń z umowy rachunku bankowego.

Ponieważ pobranie środków z rachunku bankowego powodów przez Bank następowało w wyniku nieważnej czynności prawnej nie można tego określić jako świadczenia okresowego. Zastosowanie zatem znajdzie co do zasady w niniejszej sprawie dziesięcioletni termin przedawnienia, albowiem roszczenie powodów powstało przed zmianą przepisów wprowadzonych ustawą z 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 poz. 1104). Zgodnie bowiem z art. 5 ust. 3 ww. ustawy do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia jej w życie i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 kodeksu cywilnego, stosuje się jego przepisy w brzmieniu dotychczasowym. Skoro zatem powodowie dochodzą roszczenia z tytułu pobranych im środków w okresie pomiędzy 01.09.2010 r. do r., a 16.04.2021 r. to w dacie wejścia w życie zmienianych przepisów – 9 lipca 2018 r. – dziesięcioletni termin przedawnienia nie upłynął, a zatem ma on zastosowanie w dalszym ciągu w zakresie roszczeń powodów z tytułu zapłaty.

Sąd ostatecznie uznał, że powołanie się na zarzut przedawnienia ze strony pozwanego jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i nie może korzystać z ochrony prawnej.

Należy odwołać się też do wyroków (...) z dnia 22.04.2021 r. w sprawie (...)i z dnia 10.06.2021 r. w sprawie (...) oraz w połączonych sprawach od (...) uznając w tej mierze zarzut za bezskuteczny. Zgodnie z wyrokami (...), przepisy dyrektywy (...) w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń konsumenckich, mających na celu stwierdzenie, że dane postanowienia umowne mają charakter nieuczciwy, jednak nie sprzeciwiają się przedawnieniu roszczeń restytucyjnych będących następstwem takiego stwierdzenia. Co więcej, bieg terminu przedawnienia takich roszczeń nie może się skończyć przed datą powzięcia przez konsumenta wiedzy o niedozwolonym charakterze takiego postanowienia, względnie przed dniem, w którym przy zachowaniu przeciętnej staranności wiedzę taka mógł obiektywnie rzecz biorąc powziąć. „Należy zauważyć, że termin przedawnienia może być zgodny z zasadą skuteczności tylko wtedy, gdy konsument miał możliwość poznania swoich praw przed rozpoczęciem biegu lub upływem tego terminu.”(teza 46 do wyroku (...) (...)). Nie oznacza to jednak, że zdarzenie to nie może nastąpić później to jest pomiędzy dowiedzeniem się o wadach umowy np. od adwokata, a momentem złożenia pozwu w sądzie. Powód na rozprawie w dniu 04.10.2022 r. wskazał, że „Gdy parę lat temu w mediach pojawiły się informacje o zawieraniu w umowach kredytowych zapisów niezgodnych z prawem Zwróciłem się nawet z zapytaniem do banku, bank nie odpowiedział. Wtedy zdecydowaliśmy się skierować sprawę do sądu.” (zeznania powódki – k. 240v-241).

Wskazano tam również, że zasadę skuteczności ochrony praw konsumentów „…należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie krajowemu uregulowaniu przewidującemu, że wytoczone przez konsumenta powództwo o zwrot kwot nienależnie wypłaconych na podstawie nieuczciwych warunków umownych w rozumieniu dyrektywy (...) lub warunków sprzecznych z wymogami dyrektywy (...) podlega trzyletniemu terminowi przedawnienia rozpoczynającemu bieg w dniu, w którym nastąpiło bezpodstawne wzbogacenie.” (teza 66 do wyroku (...) z dnia 22.04.2021 r. w sprawie w sprawie (...)). Podnoszono jednak, ze z uwagi na tak krótki okres przedawnienia w prawie krajowym – 3 lata, nie można tego uznać za czas możliwy na podjęcie stosownej reakcji przez konsumenta. Podobnie wcześniej omawiany wyrok (...) dotyczy 5 letniego okresu przedawnienia liczonego w prawie francuskim od dnia zawarcia umowy. W prawie polskim okres przedawnienia tego typu roszczeń wynosił 10 lat tak więc jest w ocenie Sądu dostatecznym na pozyskanie stosownej wiedzy i podjęcie kroków procesowych przez konsumenta.

Podobne stanowisko do wyroku (...), w dniu 7 maja 2021 r zajął polski Sąd Najwyższy. Sąd uznał, iż rozpoczęcie biegu terminu przedawnienie rozpoczyna się w momencie zakwestionowania umowy frankowej - złożenia reklamacji, wystosowanie wezwania do zapłaty, złożenia pozwu w Sądzie.

Powodowie żądali również zasądzenia kwoty w wysokości 6.792,31 zł z tytułu uiszczonych przez nich prowizji. Sąd uznał, że powyższe żądania nie zostało przez powodów udowodnione. Z treści § 2 części szczególnej umowy wynika, że prowizja została pobrana przez powoda w kwocie stanowiącej równowartość kwoty 2147,97 CHF i na dzień podpisania umowy była to równowartość kwoty 6.792,31 zł. Jednak, z żądnego dołączonego do pozwu dokumentu nie wynika, po pierwsze, że na dzień płatności prowizji jej równowartość wynosiła 6.792,31 zł, a co najważniejsze nie wynika, że kwota ta została uiszczona przez powodów z ich własnych środków, a nie została pobrana przez Bank z kwoty udzielonego kredytu. Powodowie mogliby żądać w związku z nieważnością umowy kredytu jedynie tego, co świadczyli na rzecz Banku z środków własnych, jednak taka okoliczność w zakresie prowizji nie wynika z dokumentów złożonych do pozwu ani z treści zeznań stron. Ponadto, powszechną praktyką, a nawet zasadą jest to, że prowizja pobierana przez bank z tytułu udzielenia kredytu jest pobierana z kwoty przyznanej w umowie kredytowej. Z uwagi na powyższe, Sąd wobec braku spełnienia przesłanek z art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. i nieudowodnienia przez powodów osobnej, dodatkowej zapłaty prowizji, oddalił powództwo o zapłatę kwoty 6.792,31 zł o czym orzekł jak w punkcie III sentencji wyroku.

Powodowie żądali zasądzenia odsetek ustawowych za opóźnienie od żądanej kwoty od dnia 23.04.2021 r. do dnia zapłaty i to żądanie zostało uwzględnione jedynie w części – co do zasądzenie odsetek za opóźnienie jednakże od innej daty początkowej. Żądanie powodów zostało uznane przez Sąd za zasadne od dnia 04.10.2022 r. tj. od dnia rozprawy, podczas której powodowie zostali pouczeni przez Sąd o skutkach związanych z ustaleniem nieważności stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu i zapłaty z tego tytułu lub zapłaty z tytułu bezskuteczności poszczególnych postanowień umownych. Do tego czasu powodowie, jako konsumenci mogli po pouczeniu Sądu wyrazić chęć kontynuowania umowy i cofnąć powództwo. Tak więc ostatecznie dopiero z tą chwilą pozwany znalazł się w opóźnieniu.

W związku z tym, Sąd na podstawie art. 481 § 1 k.c. zasądził odsetki za opóźnienie dla każdego z powodów od kwoty 99.279,94 zł od dnia 04.10.2022 r. do dnia zapłaty, o czym orzekł w punkcie I sentencji wyroku, zaś w pozostałym zakresie żądanie o zasądzenie odsetek oddalił, o czym orzekł w punkcie III sentencji wyroku.

Uwzględnienie tego żądania dezaktualizuje potrzebę odnoszenia się do żądania ewentualnego.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. poprzez obciążanie pozwanego obowiązkiem ich zwrotu na rzecz powodów w całości. Powodowie ulegli swemu żądaniu w nieznacznym zakresie tj. odnośnie odsetek ustawowych za opóźnienie od żądanej kwoty od dnia 23.04.2021 r. do dnia 03.10.2022 r. i kwoty 6.792,31 zł tytułem prowizji.

Koszty procesu po stronie powoda J. R. obejmowały uiszczoną opłatę od pozwu (1.000 zł), zaś po stronie powoda i powódki opłatę za pełnomocnictwa (po 17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika (adwokata) w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (10.800 zł).

Z tego względu Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1000 zł tytułem zwrotu uiszczonej opłaty sądowej od pozwu, o czym orzekł jak w punkcie IV sentencji wyroku. Ponadto, zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę po 10.817 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego, o czym orzekł w punkcie V sentencji wyroku.

O odsetkach od zasądzonych kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 1 k.p.c.

Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13