Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 marca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 marca 2014 r. w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...)

przeciwko B. T.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego dla Krakowa – Podgórza w Krakowie

z dnia 13 maja 2013 r., sygnatura akt I C 3373/12/P

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że powództwo oddala;

2.  zasądza od strony powodowej na rzecz pozwanej kwotę 703 zł (siedemset trzy złote) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

UZASADNIENIE

Wyroku

Sądu Okręgowego w Krakowie

Wydział II Cywilny- Odwoławczy

Sygn. II Ca 2253/13

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy dla Krakowa Podgórza w Krakowie zasądził od pozwanej B. T. kwotę 14057,91 zł. z odsetkami 26-11-2011 oraz koszty postępowania 2593 zł.

W uzasadnieniu wskazał, że w dniu 11.10.2011 roku został wypełniony przez (...) na kwotę 14.057,91 PLN weksel in blanco z wystawienia pozwanej, płatny dnia 2.11.2010r. Weksel został wystawiony przez pozwaną jako zabezpieczenie roszczeń wynikających z umowy współpracy zawartej pomiędzy(...) a pozwaną w dniu 18.06.2009 roku. Pismami z dnia 13.09.2010 roku i 30.11.2010 roku pozwana zwróciła się o rozwiązanie umowy z powodu złej sytuacji finansowej a następnie o umorzenie jej kar umownych z tytułu rozwiązania umowy współpracy z jej winy. Ze względu na niemożność wyegzekwowania postanowień umowy, została ona rozwiązana z dniem 21.12.2010 roku. W dniu 29.04.2011 roku (...) S.A. po raz kolejny wezwał bezskutecznie pozwaną do zapłaty. W dniu 19.10.2011 roku nastąpił indos wierzytelności z powyższego weksla na rzecz strony powodowej. Następnie Sąd wskazał, że w odpowiedzi na pozew B. T. wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania. Przyznała zawarcie w dniu 18.06.2009 roku z (...) S.A. umowy współpracy. Pozwana zarzuciła, iż przedstawiony przez stronę powodową weksel nie odpowiada wymogom określonym w umowie stąd należy go uznać za nieważny. Pozwana podniosła też, że weksel nie został podpisany przez pozwaną z zamiarem zawarcia zobowiązania wekslowego, jako iż w dacie wystawienia weksla pozwaną nie łączył ze spółką (...) żaden stosunek prawny. Pozwana zakwestionowała też datę wysławienia weksla. Zarzuciła, iż w przypadku weksla in blanco za datę wystawienia należy uznać datę, w której dłużnik podpisał weksel niezupełny z zamiarem zaciągnięcia zobowiązania wekslowego i w tym celu wydał go wierzycielowi a wierzyciel ten przyjął przedmiotowy weksel w celu zabezpieczenia swojego roszczenia. Data wystawienia weksla została oznaczona na dzień 11.10.2011 roku. Mając na uwadze, iż firma (...) nabyła weksel in blanco w okresie od 18.06.2009 - 20.06.2009 właściwym sposobem jego uzupełnienia w pozycji data byłoby wpisanie nie dowolnej daty, ale daty, w której faktycznie weksel został otrzymany od wystawcy. Pozwana podniosła dodatkowo, iż weksel miał zabezpieczyć roszczenia wynikające z umowy. Pismem z dnia 13.09.2010 roku pozwana rozwiązała umowę podając jako ważną przyczynę wykreślenie z ewidencji prowadzonej działalności gospodarczej. Taki tryb rozwiązania umowy przewidywały jej zapisy, zaś katalog ważnych powodów na który powoływała się umowa nie został przez strony określony. Jako, że pozwana nigdy nie otrzymała odpowiedzi od firmy (...) uznała, iż doszło do dorozumianej akceptacji rozwiązania umowy. Pozwana zakwestionowała ponadto wysokość samego zobowiązania wekslowego wyliczonego na podstawie zapisów umowy dowodząc, iż zastrzeżone w niej kary umowne były rażąco niesprawiedliwe. Ustosunkowując się do powyższych zarzutów, strona powodowa zaznaczyła, iż prawo wekslowe wyłącza możliwość podnoszenia zarzutów opartych na osobistych stosunkach dłużnika wekslowego z wystawcą i poprzednimi posiadaczami weksla. Tylko w drodze wyjątku dłużnik wekslowy może powoływać się na stosunek osobisty łączący wystawcę weksla i remitenta przy czym ciężar dowodu spoczywa wówczas na dłużniku. Dodatkowo obowiązujące orzecznictwo wymaga kwalifikowanego złego zamiaru i złej wiary indosariusza przy nabyciu weksla. Strona powodowa podkreśliła, iż działała w dobrej wierze co do zasadności i wysokości wierzytelności wekslowej, zaprzeczyła, aby dopuściła się rażącego niedbalstwa w chwili nabycia weksla z wystawienia pozwanej. Zarzuciła, iż pozwana nie wywiązywała się z zawartej umowy nr (...) - początkowo nie osiągała minimalnego limitu sprzedaży telekodów a następnie, od października 2010 roku zaprzestała wykonywania umowy, nie prowadząc w ogóle sprzedaży telekodów. W konsekwencji została wezwana do przedłożenia dokumentacji księgowej oraz udzielenia dodatkowego zabezpieczenia w postaci gwarancji bankowej w terminie 7 dni, pod rygorem rozwiązania umowy współpracy w trybie par.2 ust.5 Umowy. Z uwagi na nieprzedłożenie dokumentacji oraz nieudzielenie zabezpieczenia umowa została rozwiązana z przyczyn dotyczących pozwanej. Strona powodowa podkreśliła także, że pozwana wyraziła wolę współpracy na określonych warunkach i dokonała w tym przedmiocie świadomego wyboru. Zaznaczyła, iż w chwili wydania weksla niezupełnego dochodzi do zaciągnięcia zobowiązania wekslowego, które zostanie ukształtowane w momencie uzupełnienia elementów weksla przez wierzyciela. Zaznaczyła tez, iż data wystawienia weksla została wpisana w sposób prawidłowy jako de facto data jego wypełnienia. Dodatkowo postdatowanie weksla nie stanowi przyczyny jego nieważności.

Za bezsporne Sąd uznał , iż w dniu 18 czerwca 2009 roku B. T.

zawarła z (...) S.A. z siedzibą w W. umowę współpracy nr (...) na okres 36 miesięcy na sprzedaż t. z. t.. Wobec zawartej umowy (...) S.A. przekazała pozwanej terminal marki S. (...). Sąd nadto ustalił, że zabezpieczeniem wierzytelności (...) S.A. wynikających z zawarcia umowy z pozwaną, był weksel własny in blanco. Zgodnie z treścią § 2 ust. 4 umowy nr (...) strony miały prawo do jej rozwiązania na piśmie pod rygorem nieważności z zachowaniem 3-miesięcznego terminu wypowiedzenia wyłącznie z ważnych powodów. Poza tym umowa przewidywała jej rozwiązanie jedynie przez (...) S.A. z przyczyn w niej wskazanych. Umowa zastrzegała w § 8 i 14 obowiązek, po stronie pozwanego, zapłaty kar umownych na wypadek rozwiązania umowy. Z dniem 31.08.2010 roku pozwana zaprzestała prowadzenia działalności gospodarczej. W okresie od 26 marca 2010 do 30.04.2010 i w okresie od 30.06.2010 roku do 14.09.2010 roku pozostawała na zwolnieniu lekarskim. Pismem z dnia 13.09.2010 roku pozwana poinformowała spółkę (...) o zaprzestaniu działalności gospodarczej i chęci zwrotu terminala, zaś w piśmie z 30.11.2010 roku zwróciła się o rozwiązanie umowy z uwagi na likwidację działalności gospodarczej. Wezwaniem z dnia 04.12.2010 roku pozwana została zobowiązana do przedłożenia w terminie 7 dni dokumentacji księgowej świadczącej o kondycji finansowej przedsiębiorstwa a także do udzielenia dodatkowego zabezpieczenia wykonania umowy w postaci gwarancji bankowej. W dniu 11.10.2011 roku został wypełniony przez (...) S.A. z siedzibą w W. weksel in blanco z wystawienia pozwanej B. T.. W dniu 19.10.2011 roku nastąpił indos wierzytelności z wyżej wymienionego weksla na rzecz strony powodowej.

W rozważaniach prawnych Sąd wskazał na art. 17 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 roku prawo wekslowe (Dz.U. z 1936 r. Nr 37, poz. 282 z późn. zm.), stwierdził, że powyższa regulacja wynika z abstrakcyjnego charakteru weksla, w chwili bowiem wypełnienia weksla in blanco, a następnie przeniesienia weksla w drodze indosu, dochodzi do zerwania więzi ze stosunku podstawowego między dłużnikiem wekslowym a wierzycielem wekslowym i od tej chwili, poza wyjątkiem przewidzianym w art. 17 ustawy prawo wekslowe, dłużnik wekslowy nie może wobec obecnego posiadacza weksla zgłaszać zarzutów opartych na stosunkach osobistych z jego wystawcą lub poprzednimi posiadaczami. Dalej Sąd wskazał, że możliwość powołania się przez dłużnika wekslowego na zarzuty osobiste istnieje tylko wtedy gdy dalszy wierzyciel nabywając weksel działał świadomie na szkodę tego dłużnika. Ustawa wymaga zatem nie tylko wiadomości u nabywcy o istnieniu zarzutów, ale czegoś więcej - świadomości działania na szkodę dłużnika poprzez fakt nabycia weksla. Ciężar dowodu świadomego działania nabywcy na szkodę dłużnika spoczywa na dłużniku. Należy podzielić pogląd, że w razie wykazania przez dłużnika, iż nabywca weksla w chwili jego nabycia znał fakty prowadzące do poszkodowania dłużnika, doświadczenie życiowe przemawia za przyjęciem, wymaganego przez art. 17 in fine Prawa wekslowego, umyślnego działania nabywcy na szkodę dłużnika”. Ciężar dowodu w zakresie wyjątkowości podniesienia zarzutów osobistych przez dłużnika wekslowego spoczywa na dłużniku. Zdaniem Sądu Rejonowego, pozwany nie wykazał aby powód nabywając weksel działał świadomie na szkodę dłużnika. Odnośnie podnoszonych przez pozwanego zarzutów, Sąd wskazał, że zarzuty te mają w większości charakter osobisty. Jedynym zarzutem o charakterze obiektywnym podniesionym przez pozwaną był zarzut nieważności weksla spowodowany jego niewłaściwym wypełnieniem, z tym, że w ocenie sądu, zarzut ten jest bezzasadny, albowiem zamieszczenie na wekslu daty jego faktycznego wypełnienia w żaden sposób nie podważa ważności weksla i istnienia stosunku zobowiązaniowego. Jako podstawę prawną zasądzenia odsetek Sąd wskazał na art. 481 § 1 i 2 k.c.

Apelację od powyższego orzeczenia złożył pozwany. W apelacji podniósł zarzuty naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:

1) art. 17 Ustawy Prawo wekslowe w zw. z art. 6 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie za niezasadne postawienie stronie powodowej zarzutu świadomego działania na szkodę dłużnika - strony pozwanej, podczas gdy:

a) strona powodowa nabywając wierzytelność wekslową w drodze indosu od spółki (...) S.A. otrzymała komplet dokumentów dotyczących przebiegu współpracy spółki (...) S.A. z pozwaną, w tym:

- pisma pozwanej z dnia 30.11.2010 r. rozwiązującego umowę nr (...)_ (...) i świadczące o wygaśnięciu przedmiotowej umowy i braku przesłanek do wypełnienia weksla in blanco,

- umowę nr (...)_ (...) łączącą pozwaną z (...) S.A., której zapisy w sposób nie mogący budzić wątpliwości naruszały zasadę swobody umów wynikającą z art. 353 ¹ k.c. w ten sposób, że nie zapewniały wzajemności, proporcjonalności i odpowiedniości uprawnień z niej płynących powodując nieważność tych postanowień jako sprzecznych z zasadami współżycia społecznego,

- wezwania spółki (...) S.A. z dnia 04.12.2010 r. oraz z dnia 29.04.2011 r. opatrzone podpisami osób nie mających wówczas legitymacji do występowania w imieniu tejże spółki czyniąc przedmiotowe pisma nieważnymi i bezskutecznymi;

- strona powodowa w chwili nabycia weksla znała fakty wygaśnięcia zobowiązania wekslowego, względnie znała oczywistą „nieważność" postanowień umowy pozwanej z (...) S.A. prowadząc do poszkodowania dłużnika wekslowego

b) w treści weksla remitent mający siedzibę w W. wpisał jako miejsce płatności weksla miasto K. świadczące o kooperacji powoda ze spółką (...) S.A., która implikowała zamiar pozbawienia dłużnika wekslowego możliwości podnoszenia zarzutów osobistych wobec zobowiązania wekslowego.

2) art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 58 § 2 k.c. poprzez niezastosowanie i w konsekwencji uznanie, iż kary umowne przewidziane w umowie nr (...)_ (...) mogły stanowić wierzytelność odpowiadającą sumie wekslowej, podczas gdy prawidłowa analiza przedmiotowej umowy winna prowadzić do stwierdzenie nieważności tych postanowień umowy jako sprzecznych z zasadami współżycia społecznego.

2. Naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:

a) art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 228 § 1 k.p.c. polegającego na zaniechaniu wszechstronnego zebrania i rozważenia w sprawie materiału dowodowego oraz uwzględnienia wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, czego przejawem było całkowite pominięcie faktu notoryjnego, iż strona powodowa nabyła w drodze indosu od spółki (...) S.A. szereg wierzytelności wekslowych, czyniąc mechanizm blokady możliwości podnoszenia osobistych zarzutów ze stosunku podstawowego łączącego (...) S.A. z kontrahentami zjawiskiem powszechnym,

b) art. 233 § 1 k.p.c. polegające na przekroczeniu przez Sąd I instancji granic swobodnej oceny materiału dowodowego zebranego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym poprzez uznanie:

- że posiadanie przez powoda pełnej dokumentacji przebiegu współpracy pozwanej z (...) S.A. nie pozwoliło przyjąć, że powód nabywając weksel działał z zamiarem pozbawienia pozwanej możliwości podnoszenia subiektywnych zarzutów ze stosunku z (...) S.A.

- że pozwana nie wykonywała postanowień umowy

i skutkiem tych naruszeń poczynienie dowolnych i wewnętrznie sprzecznych ustaleń niemających żadnego oparcia w zebranym materiale dowodowym w zakresie ustaleń, że:

⚫

pozwana nie miała możliwości powołania się na zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego z (...) S.A.

⚫

na sumę wekslową składały się wierzytelności wynikające z umowy nr (...)_ (...) i fakt wypełnienia weksla in blanco był prawidłowy.

Pozwany wniósł o zmianę orzeczenia Sądu I Instancji lub jego uchylenie do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu wskazał, że błędne było stanowisko Sądu I instancji o braku możliwości powołania się przez pozwaną na zarzuty osobiste wynikające z umowy z firmą (...) S.A. , albowiem powód był w posiadaniu pełnej dokumentacji przebiegu współpracy pozwanej z (...) S.A., na podstawie której w dacie nabycia praw z weksla znał fakty prowadzące do poszkodowania pozwanej i mógł ocenić prawidłowość wypełnionego weksla in blanco. Nie bez znaczenia pozostaje również okoliczność, iż niniejsza sprawa nie ma charakteru incydentalnego w skali kraju a podobne „spory" w przedmiocie ważności umów zawieranych przez (...) S.A. z nieświadomymi przedsiębiorcami toczą się w sądach powszechnych. Przytoczony ciąg zdarzeń stanowi dowód tego, iż powód nabywając weksel działał z zamiarem pozbawienia dłużnika wekslowego możliwości podnoszenia osobistych zarzutów do stosunku podstawowego z (...) S.A. Istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy, zdaniem pozwanej, było pominięcie przez Sąd I instancji faktu notoryjnego o skali zjawiska związanego z indosowaniem przez (...) S.A. weksli na powoda. Powszechnie znanym jest nabycie przez powoda szeregu wierzytelności wekslowych w drodze indosu od (...) S.A. wraz z dokumentami współpracy z jej kontrahentami wyrażającymi zarzuty przeciwko kierowanym roszczeniom. Powód zatem z łatwością w dacie nabycia weksla mógł ocenić zasadność jego wypełnienia. W kwestii kar umownych wynikających z przedmiotowej umowy i będących składnikiem sumy wekslowej, pozwany podniósł, że postanowienia te w oparciu o art. 353 ¹ k.c. w związku z art. 58 k.c. winny być przez Sąd I instancji ocenione jako naruszające zasadę swobody umów, powodując ich nieważność. Przedmiotowa umowa, nie zapewniała pozwanej wzajemności, proporcjonalności i odpowiedniości uprawnień stron. Istotne znaczenie ma fakt rodzaju i charakteru prowadzonej przez pozwaną działalności w postaci sklepu spożywczego w małej wiosce. Firma (...) S.A wykorzystała posiadaną przewagę stron doprowadzając do zawarcia umowy o treści niezapewniającej choćby minimalną proporcjonalność uprawnień stron doprowadzając do pokrzywdzenia strony o ekonomicznie słabszej pozycji. Konstrukcja umowy opracowana przez (...) S.A wykluczała jej zrozumienie bez fachowej znajomości wiedzy prawniczej a to poprzez używanie specyficznego słownictwa i składni, odesłań do innych postanowień umowy etc.

W odpowiedzi na apelację powód podtrzymał swoje stanowisko wyrażone w toku postępowania przed Sądem I Instancji. Wskazał, że z okoliczności, że strona powodowa przedstawiła dokumentację do pozwu wynika co najwyżej, to, iż najwcześniej, w chwili składania pisma procesowego się z tą dokumentacją zapoznała, strona pozwana nie zaoferowała żadnych dowodów na okoliczność złej wiary strony powodowej w chwili nabycia weksla, ani też niedochowania należytej staranności przy ocenie zasadności wypełnienia weksla przez remitenta, a ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na dłużniku wekslowym - czyli na pozwanej, z okoliczności, że strona powodowa znała treść umowy łączącej remitenta z pozwaną oraz treść korespondencji pomiędzy stronami nie sposób wywieść spełnienia się przesłanek wynikających z art. 10 czy też 17 prawa wekslowego, które by uzasadniały możliwość przejścia na stosunek podstawowy i rozpatrywania niniejszego sporu na gruncie jedynie cywilnoprawnym. Co do zarzutu naruszenia art. 353 ¹ k.c. i art. 58 § 2 k.c., powód wskazał, że pozwana zawarła umowę o treści takiej jak załączona do akt, podpisała się również pod oświadczeniem, iż posiada wszelkie informacje potrzebne do podjęcia rozważnej i świadomej decyzji co do podjęcia współpracy. Zatem strona powodowa, będąc w posiadaniu takich dokumentów oraz wobec braku jakichkolwiek zarzutów ze strony pozwanej co do umowy, co do jej wykonywania przez remitenta nie mogła mieć wątpliwości co do zasadności wypełnienia weksla. Ponadto, z wyrażonej w art. 353 (1) k.c. zasady swobody umów wynika przyzwolenie na faktyczną nierówność stron umowy. Nieekwiwalentność sytuacji prawnej stron umowy nie wymaga, więc co do zasady istnienia okoliczności, które by ją usprawiedliwiały, skoro stanowi ona wyraz woli stron. Obiektywnie niekorzystna dla jednej strony treść umowy zasługiwać będzie na negatywną ocenę moralną, a w konsekwencji prowadzić do uznania umowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego w sytuacji, gdy do takiego ukształtowania stosunków umownych, który jest dla niej w sposób widoczny krzywdzący, doszło przy świadomym lub tylko spowodowanym niedbalstwem, wykorzystaniu przez drugą stronę swojej silniejszej pozycji. Powód jednak wskazał, że istnieje wiele firm będących konkurencją dla (...) S.A., obie strony niniejszego postępowania oraz poprzedni posiadacz weksla są przedsiębiorcami. Prowadzenie działalności profesjonalnej uzasadnia zwiększone oczekiwania co do umiejętności, wiedzy oraz skrupulatności dłużnika. Okoliczność, iż pozwana nie posiadała wiedzy prawniczej nie może zwalniać jej z podjęcia rozważnej decyzji o współpracy z innym przedsiębiorcą. Pozwana mogła przecież zasięgnąć porady prawnej, co przy dzisiejszej dostępności usług prawniczych, było jak najbardziej możliwe. Zachowanie pozwanej (raz podpisującej umowę na warunkach w niej zawartych, a następnie w postępowaniu sądowym twierdzącej, że się nie na nie zgadza) należy traktować jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i godzące w pewność obrotu gospodarczego.

Sad Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jako zasadna musiała skutkować zmianą orzeczenia.

Na wstępie należy podnieść, że niniejsza sprawa została wniesiona do Sądu Rejonowego dla Krakowa Śródmieścia w Krakowie Wydział V Gospodarczy i następnie postanowieniem k. 68 , sprawa została przekazana do Sądu Rejonowego dla Krakowa Krowodrzy w Krakowie Wydziałowi Cywilnemu, jako , iż zgodnie z treścią wspomnianego postanowienia, sprawa ta na skutek wyrejestrowania przez pozwaną działalności gospodarczej – przestała mieć charakter sprawy gospodarczej. Abstrahując od zasadności powyższego postanowienia, doszło do sytuacji gdy jednostkowa sprawa została przekazana do Wydziału Cywilnego, gdy tymczasem Wydział Gospodarczy rozpoznawał mnóstwo tego rodzaju spraw (dotyczących roszczenia I. wynikające z umów o współpracy w przedmiocie sprzedaży telekodów i z indosowanego przez G. weksla). Wskazać należy , że w Wydziale Gospodarczym ukształtowała się jednolita linia orzecznicza, aprobowana przez Wydział Odwoławczy , rozpoznający apelację od orzeczeń Sądu Rejonowego Wydziału Gospodarczego. Rozpoznając apelację Sąd Odwoławczy zwrócił uwagę na trzy orzeczenia (...) Wydziału Odwoławczego, a to: XI GA 433/13, XI Ga 262/13, XI GA 281/13. W skrócie można wskazać, że przyjęta w wydziałach gospodarczych linia orzecznicza, skłania się ku uznaniu, iż firma (...) nabywając weksel działała świadomie na szkodę dłużnika, albowiem posiadała wiedze co do zarzutów przysługujących kontrahentom (...) SA z umowy i weksel został świadomie i celowo indosowany po to aby uniemożliwić kontrahentom podnoszenie zarzutów z umowy. Sądy jednocześnie uznawały, że zawarta umowa o sprzedaż telekodów jest nieważna, z uwagi na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego. Przekazanie sprawy do Wydziału Cywilnego , doprowadziło do tego, iż Sąd wydał orzeczenie nie będąc świadomy skali zjawiska związanego z nadużyciem swojej pozycji przez firmę (...) SA i powoda, bez czego nie dało się prawidłowo rozpoznać sprawy i co doprowadziło do niewłaściwych wniosków i błędnego orzeczenia.

W ocenie Sądu Okręgowego pozwanemu przysługiwało uprawnienie do podniesienia zarzutów ze stosunku łączącego go z (...) SA w W. (stosunku podstawowego), ponieważ z okoliczności dokonania indosu wynika, że strona powodowa nabywając weksel znała treść zarzutów wynikających z umowy przeciwko (...) SA, a treść weksla, w szczególności wskazanie jako miejsca płatności siedziby nabywcy weksla (K.) a nie pierwszego remitenta (W.), wskazuje, że już w dacie wypełnienia weksla planowane było jego zbycie na rzecz strony powodowej, będącej podmiotem zajmującym się profesjonalnie windykacją wierzytelności. Powtarzalność tego rodzaju konstrukcji w wielu sprawach dotyczących klientów (...) SA, wskazuje na to, że działania te były z góry zaplanowane w celu utrudnienia klientom podejmowania środków obronnych.

Zgodnie z art. 17 ustawy prawo wekslowe, osoby, przeciw którym dochodzi się praw z weksla, nie mogą wobec posiadacza zasłaniać się zarzutami opartymi na swych stosunkach osobistych z wystawcą lub z posiadaczami poprzednimi, chyba że posiadacz nabywając weksel świadomie działał na szkodę dłużnika. Celem regulacji zawartej w art. 17 Prawa wekslowego jest ochrona bezpieczeństwa obrotu wekslowego i ułatwienie obiegu weksla. U jej podstaw legło bowiem założenie, że osoba trzecia nabywająca weksel w jeden ze sposobów właściwych prawu wekslowemu powinna w zasadzie móc polegać, gdy chodzi o treść uzyskiwanego prawa, na tekście weksla i nie obawiać się ze strony dłużnika nieznajdujących wyrazu w tym tekście zarzutów przysługujących mu wobec poprzedników (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 października 1998 r., II CKN 10/98). Jednakże przyjęcie restrykcyjnej wykładni art. 17 ustawy prawo wekslowe może sprzyjać występowaniu nadużyć w obrocie wekslami w stosunkach gospodarczych. Wynikające z art. 17 prawa wekslowego ograniczenie traci rację bytu wobec nierzetelnego posiadacza weksla, który nabywając go działał świadomie na szkodę dłużnika. Ochrona nabywcy weksla nie może służyć temu nabywcy, który znając zarzuty, jakie dłużnik mógłby przeciwstawić na podstawie swych stosunków osobistych z wystawcą, remitentem i poprzednimi indosantami przy nabyciu weksla, działa świadomie na szkodę dłużnika, nadużywając abstrakcyjnego charakteru weksla w celu pozbawienia go możliwości podniesienia tych zarzutów. Przyjmuje się, że nabywca weksla działa świadomie na szkodę dłużnika, gdy w chwili nabycia weksla wie o istnieniu po stronie dłużnika podstawy zarzutu wobec poprzedniego posiadacza weksla i nabywając weksel chce pozbawić dłużnika, ze szkodą dla niego, możliwości podniesienia tego zarzutu. (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 października 1998 r., II CKN 10/98). Nie jest przy tym konieczne, aby szkoda dłużnika była celem nabywcy weksla. Wystarczające będzie, jeżeli nabywca w chwili nabywania przez siebie weksla rozważał możliwość powstania takiej szkody i brał ją pod uwagę tylko warunkowo. Świadome działanie wierzyciela wekslowego na szkodę dłużnika powinno wynikać z okoliczności towarzyszących nabyciu weksla. Jeżeli ma miejsce taka sytuacja, dłużnik może podnieść wspomniany zarzut względem nierzetelnego nabywcy. W takim wypadku ciężar dowodu świadomego działania posiadacza weksla na szkodę dłużnika spoczywa na dłużniku (art. 6 k.c.). W doktrynie i judykaturze ugruntowane jest stanowisko, że możliwe jest posługiwanie się w tym zakresie każdym środkiem dowodowym, w tym także - domniemaniami faktycznymi.(tak orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 2008 r., V CK 9/06, oraz z dnia 26 kwietnia 2004 r., III CKN 1050/99).

Odnosząc powyższe rozważania do niniejszej sprawy, pozwany słusznie w apelacji wskazał, iż powód musiał w chwili indosowania weksla posiadać wiedzę o zarzutach przysługujących pozwanemu z umowy, a to wobec faktu, iż posiadał przecież całość dokumentacji związanej ze stosunkiem odstawowym. Podkreślić tu trzeba, że strona powodowa, reprezentowana przez radcę prawnego, w toku postępowania przed sądem I Instancji nie podnosiła żadnych zarzutów co do tego, że nie otrzymała dokumentów załączonych do pozwu wraz z wekslem przed indosem, a pozwana te okoliczności uwypuklała już w toku postępowania przed Sądem Rejonowym. W piśmie z dnia 24 czerwca 2012 (k. 63) pozwany podniósł, że z załączonych przez powoda dowodów i argumentacji wynika , że powód miał pełną świadomość co do zawartej pomiędzy pozwaną , a firmą (...) umową z dnia 18 czerwca 2009 oraz dysponował pełną dokumentacją związaną z umową. Powód w toku postępowania przed Sądem I Instancji nie zaprzeczał powyższemu, nie próbował wykazać aby dokumentację tą otrzymał po indosowaniu weksla, tak więc zasadnym jest ustalenie, że indos został dokonany przez pełnym rozeznaniu powoda co do zarzutów przysługujących pozwanemu z umowy. Dodatkowo wskazać należy że powód jest firmą trudniącą się zawodowo obrotem wierzytelnościami, stąd zasadnym jest uznanie, że korzysta z fachowej pomocy prawnej , a więc posiadanie przez powoda dokumentów dotyczących stosunku podstawowego, świadczy o tym, że nabycie weksla poprzedzone było niewątpliwie analizą prawną tych dokumentów.

Biorąc wobec tego pod uwagę twierdzenia zawarte w pozwie i treść dołączonych do pozwu dokumentów, w tym korespondencji przedprocesowej, w pełni zasadnym jest uznanie, że stronie powodowej znane było już w dacie indosowania weksla okoliczności mogące stanowić podstawę podniesienia zarzutów nieważności umowy. Strona powodowa miała możliwość wykazania okoliczności przeciwnej, tzn., że nie znała tych okoliczności przed dokonaniem indosu, ale tego nie uczyniła. Świadome działanie z pokrzywdzeniem dłużnika wynika więc z faktu, że strona powodowa przy nabyciu weksla otrzymała komplet dokumentów z których wynikały zarzuty dotyczące nieważności umowy i mimo tego nabyła weksel w drodze indosu, powołując się następnie przed i w trakcie procesu na niemożność korzystania z zarzutów tzw. subiektywnych, a jednocześnie podnosząc zarzuty merytoryczne przeciwko zarzutom pozwanego, z których wynika bardzo dobra znajomość zarówno przebiegu współpracy stron, jak i samej działalności (...) S.A.

Jak wskazano na wstępie, w razie wykazania przez dłużnika, że nabywca weksla w chwili jego nabycia znał fakty prowadzące do poszkodowania dłużnika, doświadczenie życiowe przemawia za przyjęciem umyślnego działania nabywcy na szkodę dłużnika (tak wyrok SN z dnia

z dnia 26 kwietnia 2002 r. III CKN 1050/99).

Mając na względzie powyższe rozważania, zasadne jest przyjęcie w oparciu o dokumenty dołączone do pozwu oraz domniemania faktyczny, że pozwany spełnił szczególne wymogi z art. 17 prawa wekslowego i mógł podnieść zarzuty ze stosunku podstawowego łączącego go z (...) SA w W..

Powoływanie się przez powoda na stosunek prawa cywilnego, w związku z którym wręczony został wierzycielowi weksel, nie stanowi jednak w swej istocie zmiany powództwa. Przedmiotem powództwa pozostaje nadal roszczenie wekslowe, sąd zaś bada jedynie i rozstrzyga, czy i w jakim zakresie podniesione przez dłużnika zarzuty, oparte na stosunku cywilnoprawnym lub na zawartym przez strony porozumieniu co do uzupełnienia weksla wystawionego in blanco, czynią roszczenie wekslowe powoda bezzasadnym (tak w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego 7 sędziów - zasada prawna, z dnia 7 stycznia 1967 r., sygn. III CZP 19/66).

Sąd uznał za zasadne zarzuty odnośnie do nieważności umowy o współpracy, a to z uwagi na niezgodność z zasadami współżycia społecznego. W ocenie Sądu Okręgowego umowa współpracy została tak sformułowana, że dla przeciętnego kontrahenta, nawet prowadzącego działalność gospodarczą i orientującego się w realiach rynkowych, była niejasna, w szczególności w zakresie kar umownych za niezrealizowanie jej postanowień co do wysokości osiąganych dochodów ze sprzedaży telekodów oraz w zakresie dopuszczalności jej wypowiedzenia przez strony. Po dokonaniu analizy umowy, Sąd Okręgowy stwierdził:

⚫

rażącą nierównomiemość uprawnień stron w zakresie rozwiązania umowy (§ 2 ust. 5w stosunku do § 2 ust. 4, przy czym ważne powody w sytuacji rozwiązania umowy przez partnera w ogóle nie zostały zdefiniowane, a w przypadku (...) określone jako „naruszenie któregokolwiek z postanowień umowy przez partnera’ - § 2 ust. 5 lit. c) i bardzo długi termin jej obowiązywania (przy wprowadzeniu przedłużenia umowy na tak samo długi okres w przypadku niedokonania wypowiedzenia na czas przez kontrahenta - § 2 ust. 1 - 2); jednocześnie umowa dawała (...) możliwość rozwiązania umowy z przyczyn leżących po jego stronie bez jakichkolwiek negatywnych konsekwencji dla niego (§ 2 ust. 6), a rozwiązanie umowy z ważnych powodów przez partnera zgodnie z § 8 ust. 9 i § 2 ust. 9 nie zwalniało go bynajmniej z obowiązku zapłaty kar umownych;

⚫

ograniczenie możliwości zarobkowania przez partnera poprzez zawarcie umowy z innym podmiotem niż (...) (§ 2 ust. 5 lit. f, § 6 ust. 1 lit. n), przy braku jakichkolwiek ograniczeń ze strony (...) odnośnie zawarcia umowy z osobą działającą w tej samej miejscowości co pozwany

⚫

rażącą nierównomiemość obowiązków stron w zakresie sprzedaży telekodów przez pozwanego i utrzymania terminala, a umożliwieniem ich sprzedaży przez (...), wyrażającą się w ogólnikowych zobowiązaniach (...). nieobwarowanych żadnymi konsekwencjami (przy czym np. przerwa działania systemu nie wpływała na zobowiązania pozwanego do osiągania minimalnej sprzedaży) - § 3 umowy. § 5 ust. 17 c, § 13 (odpłatna naprawa terminala, której koszty miał ponosić pozwany, skomplikowana procedura uzyskiwania nieodpłatnej naprawy w okresie gwarancji), § 6 ust. 3 a i h (reklamacja telekodu tylko w terminie24h), a obowiązkami pozwanego i zastrzeżonymi na wypadek ich naruszenia karami umownymi lub innymi opłatami (§ 5 ust. 17, ust. 19, ust. 20; § 6 ust. 1 lit. k. ; § 8 ust. 9; § 13 ust. 3, § 14 ust. 2; §);

⚫

rażącą nierównomiemość obowiązków w zakresie przenoszenia praw przez strony (dowolna w przypadku (...), wyłączona w przypadku pozwanego) - § 6 ust. 1 lit. m, § 9;

⚫

rażącą nierównomiemość stron w zakresie jednostronnych zmian umowy (§6 ust. 2 lit. ba);

⚫

rażącą nierównomiemość stron w zakresie odpowiedzialności (§ 8) i praktycznie wyłączenie jakiejkolwiek odpowiedzialności (...) z tytułu niewykonania umowy, otwarty katalog przyczyn wyłączających odpowiedzialność (...) (§ 8 ust. 2 - 8) i otwarty katalog przyczyn rodzących odpowiedzialność partnera z zastrzeżeniem rażących kar umownych, podlegających sumowaniu (§ 8 ust. 9); rażąca nierównomiemość stron w zakresie naruszenia innych zapisów umowy - § 6 ust. 3 lit. d (zakwestionowanie faktury nie zwalnia partnera z obowiązku płatności), § 6 ust. 4a (wynagrodzenie (...) jest niezależne od przysługujących należności od punktów obsługi sprzedaży);

⚫

rażąca nierównomiemość uprawnień i obowiązków stron w zakresie ujawniania sytuacji wewnętrznej przedsiębiorstwa i ustanawiania zabezpieczeń (§ 12) - obowiązki te nałożone tylko na partnera, przy czym jako nieproporcjonalne należy uznać uprawnienie do żądania gwarancji na sumę kar umownych w przypadku, gdy umowa nie została rozwiązana i w szczególności wówczas gdy ustanowienie tego zabezpieczenia wykonywania umowy ma zapobiegać sankcjom w postaci naliczenia kar umownych;

Umowa, która stawia w uprzywilejowanej pozycji jedną ze stron, przyznając jej więcej uprawnień niż obowiązków w porównaniu z kontrahentem, a przy tym wykorzystująca brak specjalistycznej wiedzy prawniczej kontrahenta, nawet jeśli została zawarta dobrowolnie, nie zasługuje na ochronę prawną. Wskazać należy, że już same postanowienia dotyczące kar umownych - zarówno ich wysokość jak i zastrzeżenie w praktycznie każdej sytuacji nieosiągania minimalnych obrotów bez uwzględniania realiów rynku, na jakim działa pozwany - a także system zastrzeżenia tych kar w umowie polegający na stworzeniu skomplikowanej konstrukcji odesłań do innych zapisów umownych i rozrzuceniu postanowień o karach w różnych częściach umowy, były wystarczające do zniweczenia roszczenia (...) SA wobec pozwanego. Naruszają zasady współżycia społecznego umowy obligacyjne, które kształtują prawa i obowiązki stron stosunku w sposób nieodpowiadający słuszności kontraktowej. W szczególności będą to umowy sprzeciwiające się regułom uczciwości i rzetelności profesjonalnej oraz kontrakty rażąco nierównoważnie kształtujące wzajemne prawa i obowiązki (tak. Wyroki Sądu Najwyższego I CR 713/75, III CZP 15/91, V CK 670/03, II CK 739/04).

W ocenie Sądu Okręgowego, również rzeczywisty cel umowy, a to osiąganie zysku przez jedną tylko ze stron ( (...) SA) przy nałożeniu licznych obowiązków i ograniczeń co do możliwości zarobkowych pozwanego był sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Reasumując przedmiotowa umowa była tak skonstruowana, iż całe ryzyko gospodarcze ponosiła jedna strona umowy, a druga odnosiła korzyść albo na skutek osiągania dochodów ze sprzedaży przez partnera telekodów, albo z tytułu kar umownych. Zgodnie z Art. 58 k.c. § 2. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Zgodnie z art. 353 ¹. k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Mając na uwadze podniesione powyżej okoliczności, Sąd uznał, iż zawarta pomiędzy pozwaną, a (...) S.A. umowa jako niezgodna z zasadami współżycia społecznego jest w całości nieważna i zmienił orzeczenie Sądu I Instancji oddalając w całości powództwo, zgodnie z art. 386 paragraf 1 k.p.c.

Wobec uwzględnienia apelacji, Sąd Okręgowy zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 703 zł. tytułem opłaty sądowej od apelacji, na zasadzie art. 391 par 1 k.p.c. w zw. z art. 98 par 1 i 2 k.p.c.

Ref. SSR Marzena Stoces