Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 grudnia 2022 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: sędzia Juliusz Ciejek

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Kosowska

po rozpoznaniu w dniu 29 listopada 2022 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa T. P. i I. P.

przeciwko (...) Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą we W.

o zapłatę i ustalenie lub zapłatę lub zapłatę i ustalenie

I.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 7.850,14 CHF (siedem tysięcy osiemset pięćdziesiąt franków szwajcarskich 14 centymów) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 27 września 2022 r. do dnia zapłaty,

II.  ustala, że umowa kredytu numer (...) zawarta pomiędzy powodami, a pozwanym (działającym wówczas pod nazwą: (...) Bank S.A.) w dniu 13 czerwca 2008 r. jest nieważna,

III.  w pozostałym zakresie powództwo oddala,

IV.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę 11.817 (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście) zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, w tym kwotę 10.817 (dziesięć tysięcy osiemset siedemnaście) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt I C 584/21

UZASADNIENIE

Powodowie T. P. i I. P. wnieśli w dniu 29.05.2021 r. pozew przeciwko (...) Bank (...) S.A. (dalej: Bank) o:

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów 7.850,14 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 05.02.2021 r. do dnia zapłaty,

- ustalenie, że umowa kredytu numer (...) zawarta pomiędzy powodami, a pozwanym (działającym wówczas pod nazwą (...) Bank S.A.) w dniu 13.06.2008 r. jest nieważna,

ewentualnie,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów 277.868,83 zł i 7.850,14 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie (od obu wyżej wymienionych kwot) od dnia 05.02.2021 r. do dnia zapłaty,

ewentualnie,

- zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów 152.867,02 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 05.02.2021 r. do dnia zapłaty,

- ustalenie, że bezskuteczne wobec powodów są następujące postanowienia zawarte w:

§ 1 ust. 1, § 2, § 4 ust. 3 umowy oraz definicja tabeli kursów walut w § 2 , § 3 ust. 2 i 4, § 5 ust. 6, § 20 ust. 4, § 30 ust. 1 i 2, § 31 ust. 1 i 2, § 46 ust. 1-3 regulaminu.

Ponadto, powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz uiszczonej opłaty skarbowej za pełnomocnictwo w kwocie 17 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kosztów zastępstwa procesowego od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu wskazali, że jako konsumenci zawarli z pozwanym umowę kredytu hipotecznego w walucie obcej. Kwota kredyty wypłacona była w złotych polskich po przeliczeniu na złote kursem kupna franka szwajcarskiego obowiązującego w pozwanym banku w dniu wypłaty. Pozwany do rozliczenia wypłaty kredytu i spłacanych kwot rat kredytu, stosował ustalane w dowolny sposób przeliczniki kursowe walut. Powodowie kwestionują postanowienia umowne w zakresie stosowania przez pozwanego dowolnego kursu walut tzw. klauzulę waloryzacyjną. Postanowienia umowne nie zostały uzgodnione indywidualnie z stroną powodową, są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interes powodów jako konsumentów. Powodowie z związku z zawarciem umowy kredytu ponosili nieograniczone ryzyko kredytowe. Skala wadliwości postanowień umownych zastosowanych w umowie powoduje, że przedmiotowa umowa kredytowa winna zostać uznana za nieważną nie tylko w oparciu o sprzeczność z zasadami współżycia społecznego ale i jako obciążona licznymi postanowieniami abuzywnymi w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Jako podstawę prawną żądania o ustalenie powodowie wskazali art. 189 k.p.c.

(pozew k. 4-22).

Pozwany (...) Bank (...) S.A. z siedzibą we W. wniósł o oddalenie powództwa w całości zarówno co do żądania głównego jak i ewentualnego. Ponadto, wniósł o zasądzenie od powodów na swoją rzecz kosztów postępowania według spisu kosztów, który zostanie złożony na rozprawie, a w razie niezłożenia takiego spisu, według norm przepisanych wraz z kosztami opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości 51 zł.

Uzasadniając swoje stanowisko pozwany wskazał, że strony łączy umowa kredytu w walucie, w związku z tym możliwe było powstanie różnic kursowych w złotych polskich. Powodowie w trakcie procesu przedkontraktowego zostali w sposób należyty poinformowani o ryzykach związanych z kredytem powiązanym z walutą. Powodowie mieli możliwość spłaty kredytu w złotych polskich jak i frankach szwajcarskich.

Jednocześnie pozwany zaprzeczył m.in. aby :

- umowa była nieważna bądź z mocy prawa bądź na skutek niemożności jej wykonania na skutek stwierdzenia abuzywności inkryminowanych postanowień,

- umowa była sprzeczna z naturą umowy kredyt bądź zasadami współżycia społecznego,

- umowa oraz regulamin będący jej integralną częścią zawierały postanowienia niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ i n. k.c.,

- był bezpodstawnie wzbogacony kosztem powoda,

- nie informował powodów o ryzykach związanych z kredytem denominowanym,

- zastrzegł sobie prawo do kształtowania zobowiązania powodów i określał własne kursy walutowe w sposób dowolny i arbitralny, a ponadto ustalane przez niego kursy walut odbiegały od wartości rynkowych.

(odpowiedź na pozew k. 85-104)

Na rozprawie w dniu 27.09.2022 r. pełnomocnik pozwanego oświadczył, że pozwany nie kwestionuje kwoty 7.850,14 CHF jako wypłaconej przez powodów w okresie objętym żądaniem pozwu.

(protokół rozprawy – k. 319v).

Sąd ustalił, co następuje:

Pozwany (...) Bank (...) S.A. z siedzibą we W. jest następcą prawnym (...) Bank S.A. z siedzibą we W..

(dowód: odpis KRS dot. pozwanego – k. 107-111)

Powodowie zamierzali kupić mieszkanie w celu zaspokojenia własnych potrzeb mieszkaniowych. Powodowie w chwili zawierania umowy o kredyt osiągali dochód w PLN.

(dowód: przesłuchanie stron – k. 319v-320, zaświadczenie o zarobkach – k. 141-142)

Powodowie w dniu 20.05.2008 r. podpisali wniosek o udzielenie kredytu w kwocie 420.000 zł oznaczając walutę kredytu jako (...) na potrzeby związane z zakupem lokalu mieszkalnego.

Wraz z wnioskiem o kredyt powodowie podpisali dokument, w którym oświadczyli, że:

- pracownik (...) Banku S.A. / pośrednik kredytowy przedstawił mi ofertę kredytu mieszkaniowego złotych polskich i w walucie obcej. Po zapoznaniu się z tą ofertą zdecydowali, że dokonuję wyboru oferty kredytu w walucie obcej, mając pełną świadomość, iż w okresie obowiązywania umowy kredytu może nastąpić wzrost kursu waluty w jakiej został udzielony kredyt, co spowoduje podwyższenie kwoty kredytu, a także kwoty rat przypadających do spłaty w złotych,

- są świadomi, iż oprocentowanie kredytu jest zmienne i w okresie obowiązywania umowy kredytu może ulec podwyższeniu w związku ze wzrostem Rynkowej Stopy Referencyjnej LIBOR 3M / (...) 3M, co spowoduje podwyższenie kwoty raty przypadającej do spłaty.

Ponadto potwierdzili, że otrzymali informację o kosztach obsługi kredytu w przypadku niekorzystnej zmiany kursu waluty oraz niekorzystnej zmiany stopy procentowej.

Powodowie otrzymali pozytywną decyzję kredytową.

(dowód: lista sprawdzająca – k. 136-137, wniosek o kredyt - k. 138-140, zaświadczenie o zarobkach – k. 141-142, ocena wniosku o kredyt mieszkaniowy/decyzja kredytowa – k. 143-144, ocena zdolności – k. 145, oświadczenie o ponoszeniu ryzyka – k. 135).

W dniu 13.06.2008 r. powodowie T. P. i I. P. jako konsumenci zawarli z (...) Bank S.A. z siedzibą we W. (poprzednikiem prawnym pozwanego) umowę nr (...) (§ 1 ust. 1 umowy) kredytu denominowanego w kwocie 207.890,22 CHF. Celem kredytu było uzyskanie środków na zakup po raz pierwszy zasiedlanego lokalu mieszkalnego oraz refinansowanie poniesionych wydatków położonego w miejscowości O. (§ 1 ust. 2 umowy).

Od kwoty udzielonego kredytu bank pobrał prowizję w wysokości 2.058,32 CHF (§ 2 umowy).

Zgodnie z § 4 ust. 1 umowy kredyt miał zostać wypłacony w transzach zgodnie z harmonogramem wypłat określonym w załączniku nr 2 do umowy w następujący sposób:

- do równowartości 368.247,20 zł (co stanowi kwotę 180.469,10 CHF przeliczoną według kursu kupna dewiz z dnia 05.06.2008 r.) na rachunek należący do dewelopera,

- do równowartości 51.752,80 zł (co stanowi kwotę 25.362,80 CHF przeliczoną według kursu kupna dewiz z dnia 05.06.2008 r.) na rachunek kredytobiorcy wskazany w dyspozycji wypłaty kredytu.

W § 4 ust. 2 wskazano, ze kredyt zostanie wypłacony w złotych polskich po przeliczeniu kwoty określonej w § 1 według aktualnego kursu kupna dewiz, obowiązującego w Tabeli kursów walut w L. Banku w dniu uruchomienia każdej z kolejnych transz. Wypłacane transze pomniejszają dostępne do wypłaty saldo kredytu w walucie obcej. Bank w pierwszej kolejności wypłaca transze do równowartości kwot określonych w załączniku nr 2 do umowy. Do złożenia dyspozycji wypłaty kredytu (transzy kredytu) uprawniony jest jednoosobowo każdy z kredytobiorców. Bank wstrzyma wypłatę kredytu w sytuacjach określonych w regulaminie udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych w L. Banku, zwanym dalej Regulaminem.

Oprocentowanie kredytu jest zmienne i stanowi sumę zmiennej stopy bazowej oraz stałej marży Banku. Na dzień zawarcia umowy stopa oprocentowania wynosi 3,67 % w stosunku rocznym, przy czym stopa bazowa kwartalna wynosi 2,77 %, a marża Banku 0,90 % (§ 5 ust. 1 umowy). Zgodnie z § 5 ust. 1a umowy marża kredytu jest stała wynosi 0,90 % i może zostać podwyższona o 0,5 punktu procentowego w przypadku niespełnienia przez kredytobiorcę któregokolwiek z warunków wskazanych w § 5 ust. 1a umowy. Stopą bazową jest Rynkowa Stopa Referencyjna LIBOR 3 M (§ 3 ust. 2 umowy).

Zgodnie z § 6 ust. 1 umowy kredytobiorca zobowiązał się do spłaty zadłużenia wobec banku w 300 malejących miesięcznych ratach kapitałowo-odsetkowych, płatnych do dnia 20 każdego miesiąca. Do czasu wypłaty ostatniej transzy kredytu spłaty następują ratach malejących. Spłaty kredytu dokonywane miały być na rachunek kredytu nr (...) zwany rachunkiem technicznym (§ 6 ust. 6 umowy). W § 6 ust. 9 umowy kredytobiorca zleca i upoważnia bank do pobierania oraz przekazywania na rachunek kredytu (rachunek techniczny) bez odrębnej dyspozycji kredytobiorcy, środków pieniężnych na spłatę kapitału, odsetek i innych należności wynikających z niniejszej Umowy z rachunku bieżącego konta kredytobiorcy prowadzonego w banku.

W § 13 ust. 4 umowy, zostało zawarte oświadczenie, że kredytobiorca:

- został poinformowany o ponoszeniu ryzyka zmiany kursów walutowych ( ryzyko walutowe) oraz ryzyka zmiany stopy procentowej,

- został poinformowany, iż zmiana kursu walutowego oraz zmiana stopy procentowej będzie miała wpływ na wysokość zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokość rat kredyty i że poniesie to ryzyko.

Regulamin do umowy kredytu zawierał następujące postanowienia:

- tabela kursów walut – tabela kursów walut w (...) Banku S.A. zawierająca kursy kupna i sprzedaży walut obcych. Tabela może ulec zmianie w trakcie dnia roboczego, kolejne tabele w trakcie dnia są oznaczone datą, godziną, minutą ogłoszenia oraz kolejną literą alfabetu (§ 3 ust. 2 regulaminu),

- bank udziela kredytów w złotych polskich (PLN) lub w walucie obcej (§ 3 ust. 2 regulaminu),

- uruchomienie kredytu udzielonego w walucie obcej następuje w złotych polskich wg aktualnego w dniu uruchomienia kursu kupna dewiz (§ 3 ust. 4 regulaminu),

- w przypadku kredytów udzielanych w walutach obcych klient wnioskuje o kwotę w złotych polskich, która zostanie przeliczona na wnioskowaną walutę obcą według kursu kupna dewiz obowiązującego w Tabeli kursów walut w dniu podjęcia decyzji kredytowej (§ 5 ust. 6 regulaminu),

- dla kredytów denominowanych rachunek techniczny jest prowadzony w walucie obcej, w jakiej został udzielony kredyt. Wpłaty i przelewy na rachunek techniczny są przeliczane na walutę rachunku po aktualnym kursie sprzedaży dewiz obowiązującym w banku w dniu zaksięgowania wpłaty lub przelewu na rachunek (§ 20 ust. 4 regulaminu),

- obowiązujące kursy kupna i sprzedaży walut obcych w L. Banku znajdują się w Tabeli kursów walut (§ 30 ust. 1 regulaminu),

- tabela kursów walut jest dostępna na stronie internetowej banku, w placówkach bankowych oraz LUKASlinii (§ 30 ust. 2 regulaminu),

- wypłata kredytu następuje w złotych polskich według kursu kupna dewiz obowiązującego w banku w dniu wypłaty kredytu według Tabeli kursów walut. Wypłata kredytu w transzach następuje do równowartości kwot wskazanych w umowie kredytu w PLN. Bank wypłaca transze w kolejności zgodnej z harmonogramem wypłat. W przypadku zmiany kursu waluty obcej, w jakiej jest udzielany kredyt, może wystąpić różnica między kwotą kredytu przeliczoną wg kursu z dnia wypłaty kredytu, a przeliczoną wg kursu z dnia podjęcia decyzji kredytowej zgodnie z § 46 ust. 2 (§ 31 ust. 1 regulaminu),

- spłata kredytu oraz prowizji dokonywana jest w złotych polskich jako równowartość wymagalnej kwoty spłaty wyrażonej w walucie obcej – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży dewiz, określonego w Tabeli kursów walut, obowiązującej w dniu wpływu środków na rachunek techniczny klienta (§ 31 ust. 2 regulaminu),

- dla kredytów udzielonych w walucie obcej (kredyt denominowany) lub kredytów na spłatę kredytu walutowego może wystąpić różnica pomiędzy udzieloną, a przewidzianą do wypłaty kwotą kredytu wyrażoną w polskich złotych, wynikającą z różnicy kursów walut. Ryzyko wystąpienia różnic kursowych ponosi kredytobiorca (§ 46 ust. 1 regulaminu),

- kredytobiorca zobowiązuje się do pokrycia ewentualnej różnicy pomiędzy kwotą kredytu przeliczoną na PLN według kursu kupna dewiz obowiązującego w dniu podjęcia decyzji kredytowej, a kwotą kredytu, przeliczoną na PLN według kursu kupna dewiz z dnia wypłaty kredytu niezbędną do zamknięcia inwestycji ( różnica ujemna). Nadwyżka z tytułu różnic kursowych (różnica dodatnia) zostanie wypłacona kredytobiorcy (§ 46 ust. 2 regulaminu),

- na wartość zadłużenia oraz wysokość rat kapitałowo-odsetkowych może mieć wpływ: zmiana wysokości stopy bazowej – dla kredytów udzielanych w PLN lub w walucie obcej, zmiana kursu walutowego – dla kredytów udzielanych w walucie obcej (§ 46 ust. 3 regulaminu).

(dowód: umowa z załącznikami k. 26-30, regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych w (...) Banku S.A. – k. 31-37, harmonogram – k. 146 oraz k. 165-184, oświadczenie o ustanowieniu hipoteki – k. 147, wniosek o wpis w księdze wieczystej – k. 148-129)

Na wniosek powodów kredyt został wypłacony w łącznej kwocie 207.890,22 CHF w następujący sposób:

- kwota 45.81,49 CHF, co w przeliczeniu po kursie kupna wynoszącym 2. (...) stanowiło 92.061,80 PLN,

- kwota 25.398,90 CHF, co w przeliczeniu po kursie kupna wynoszącym 2. (...) stanowiło 51.752,80 PLN,

- kwota 48.021,39 CHF, co w przeliczeniu po kursie kupna wynoszącym 1. (...) stanowiło 92.061,81 PLN,

- kwota 48.021,39 CHF, co w przeliczeniu po kursie kupna wynoszącym 1. (...) stanowiło 92.061,81 PLN,

- kwota 22.753,78 CHF, co w przeliczeniu po kursie kupna wynoszącym 2.0230 stanowiło 46.030.90 PLN,

- kwota 16.454,95 CHF, co w przeliczeniu po kursie kupna wynoszącym 2.3060 stanowiło 37.945.11 PLN.

Z kwoty udzielonego kredytu hipotecznego zastała potrącona prowizja za udzielenie kredytu w wysokości 2 058,32 CHF naliczona w walucie kredytu.

Ubezpieczenie niskiego wkładu zostało zapłacone w dniu 17.06.2008 r. w wysokości 3.007,50 PLN.

(dowód: pismo pozwanego wraz z zał.– k. 38-42, dyspozycja wypłaty transzy kredytu – k. 150-154, potwierdzenie operacji – k. 155-160, dziennik kasjera – k. 161-164)

Powodowie w okresie od 20 lipca 2008 r. do 20 listopada 2020 r. spłacali zadłużenie z tytułu zawartej umowy w walucie PLN i (...). W wskazanym okresie tytułem spłaty kapitału i odsetek powodowie spłacili kwotę 383.184,28 zł oraz 7.850,14 CHF.

(dowód: pismo pozwanego wraz z zał.– k. 38-42, oświadczenie pełnomocnika pozwanego – k. 319v)

Pismem z dnia 18.01.2021 r. powodowie złożyli pozwanemu reklamację jednocześnie wzywając do zapłaty z tytułu nienależnie pobranych świadczeń. Pozwany nie uznał roszczeń powodów.

(dowód: wezwanie do zapłaty z dnia 18.01.2021 r. wraz z zwrotnym potwierdzeniem odbioru – k. 43-44, pismo pozwanego z dnia 02.02.2021 r. – k. 48)

Sąd zważył, co następuje:

Roszczenie powodów o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów 7.850,14 CHF oraz ustalenie, że umowa kredytu numer (...) zawarta pomiędzy powodami, a pozwanym (działającym wówczas pod nazwą (...) Bank S.A.) w dniu 13.06.2008 r. jest nieważna, uznano za zasadne. W ocenie Sądu, mimo, że sama konstrukcja umowy nie jest sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, to jednak zawiera ona postanowienia niedozwolone, których eliminacja skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą. Sąd oddalił jedynie w części żądanie odsetkowe.

Stan faktyczny został ustalony w oparciu o dokumenty przedłożone do akt sprawy, których wiarygodności żadna ze stron nie kwestionowała oraz zeznania świadków i powodów nie stwierdzając podstaw do podważenia ich wiarygodności.

Przesłuchani w sprawie świadkowie A. S. (k. 274-279), M. S. (k. 283-286) oraz P. M. (k. 291-298) zeznali na okoliczność ogólnych procedur stosowanych przy zawieraniu umów kredytu z pozwanym bankiem. Świadek A. S. wskazała, że nie uczestniczyła przy zawieraniu umowy przez powodów z pozwanym.

Sąd pominął dowód z przesłuchania świadka M. R. wobec niemożliwości jego przeprowadzenia. Świadek został wezwany do złożenia zeznań na piśmie, jednakże korespondencja dwukrotnie wróciła jako nie podjęta w terminie, a pozwany nie wskazał innego adresu świadka niż ten wskazany w odpowiedzi na pozew (k.270, 315, 332).

W pierwszym rzędzie powodowie domagali się zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów 7.850,14 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 05.02.2021 r. do dnia zapłaty z tytułu nienależnie pobranego świadczenia oraz ustalenie, że umowa kredytu numer (...) zawarta pomiędzy powodami, a pozwanym (działającym wówczas pod nazwą (...) Bank S.A.) w dniu 13.06.2008 r. jest nieważna. Jako roszczenie ewentualne zgłosili żądanie zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów 277.868,83 zł i 7.850,14 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie (od obu wyżej wymienionych kwot) od dnia 05.02.2021 r. do dnia zapłaty. Na wypadek nie uwzględnienia przez Sąd również tego żądania wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 152.867,02 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 05.02.2021 r. do dnia zapłaty oraz ustalenie, że bezskuteczne wobec powodów są następujące postanowienia zawarte w § 1 ust. 1, § 2, § 4 ust. 3 umowy oraz definicja tabeli kursów walut w § 2 , § 3 ust. 2 i 4, § 5 ust. 6, § 20 ust. 4, § 30 ust. 1 i 2, § 31 ust. 1 i 2, § 46 ust. 1-3 regulaminu.

Kwestionowane przez powodów postanowienia dotyczyły mechanizmu denominacji kwoty kredytu wyrażonej w walucie szwajcarskiej, a wypłacanej i spłacanej w walucie polskiej i związanych z tym przeliczeń według kursów walut, które to kursy – według ich stanowiska - pozwany mógł kształtować dowolnie. W ocenie powodów skutkiem tego umowa jest bezwzględnie nieważna.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. można domagać się stwierdzenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli strona ma w tym interes prawny, rozumiany jako obiektywną potrzebę usunięcia wątpliwości lub niepewności co do istnienia lub charakteru stosunku łączącego ją z inną stroną. Przyjmuje się również, że interesu w wytoczeniu powództwa o ustalenie nie ma, jeżeli swój cel strona może osiągnąć formułując dalej idące żądanie, które będzie czynić zadość jej potrzebom np. w formie żądania zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieistniejącego lub nieważnego stosunku prawnego.

W ocenie Sądu powodowie mają interes prawny w wystąpieniu z żądaniem pozwu, a polega on na tym, że w istocie domagają się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie umowy stosunku prawnego lub jego treści w przypadku wyeliminowania niektórych ich postanowień z uwagi na ich niedozwolony charakter. Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. skutkiem eliminacji takich postanowień nie zawsze musi być upadek całej umowy, gdyż co do zasady powinna ona obowiązywać dalej w zmienionej treści. W przypadku umowy długoterminowej, jakim jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn, zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle takiej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. Taką możliwość daje natomiast rozstrzygnięcie o żądaniu ustalenia nieważności lub nieistnienia stosunku prawnego, jakim jest umowa kredytu wskutek jej upadku spowodowanego następczym powołaniem się przez kredytobiorcę – konsumenta – na niedozwolony charakter niektórych jej zapisów, względnie ustalenie, że te zapisy nie są dla niego wiążące (są bezskuteczne).

Dla rozstrzygnięcia o żądaniach stron w pierwszej kolejności rozważyć należało, jaki jest charakter umowy podpisanej przez strony i czy wskazywane przez powodów postanowienia miały charakter niedozwolony.

Zasadnicze postanowienia umowy w ocenie Sądu spełniają przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie jej zawarcia – dalej pr. bank.) i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem strony umowy, kwota i waluta kredytu (207.890,22 CHF), cel, na jaki został udzielony (zakup lokalu mieszkalnego), zasady i termin jego spłaty (ratalnie), wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany (suma stałej marży i zmiennej stopy referencyjnej) oraz inne niezbędne warunki wynikające z art. 69 ust. 2 powołanej ustawy.

Oceny postanowień ww. umowy nie zmienia okoliczność, że kwota udzielonego kredytu została określona i poddana oprocentowaniu w walucie szwajcarskiej, a miała być wypłacona i spłacana w walucie polskiej. Zgodnie z art. 358 § 1 k.c., w jego brzmieniu w dacie zawierania umowy, zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogły być wyrażone tylko w pieniądzu polskim z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie. Już w tej dacie art. 69 ust. 2 pkt 2 pr. bank. przewidywał możliwość zawierania umów kredytu ze wskazaniem waluty obcej, zaś wyjątek dopuszczający tego typu umowy z udziałem banków wynikał z obowiązujących wówczas przepisów ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. – Prawo dewizowe (pr. dewiz.). Zgodnie z art. 3 ust. 1 i 3 pr. dewiz. oraz art. 1 i 2 pkt 18 pr. dewiz. dokonywanie obrotu dewizowego przez banki było dozwolone m.in. wówczas, gdy dotyczyło zawarcia umowy lub dokonania innej czynności prawnej powodującej lub mogącej powodować dokonywanie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami rozliczeń w walutach obcych albo przeniesienie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami własności wartości dewizowych, a także wykonywania takich umów lub czynności.

Nie ulega wątpliwości, że postanowienia umowy zawartej przez strony przewidywały rozliczenia kredytu w walucie szwajcarskiej, wypłatę kredytu w PLN na finansowanie zobowiązań w kraju, a nadto spłatę w różnych walutach. Tym samym umowa stron mogła powodować rozliczenia w walutach obcych i przenoszenie własności wartości dewizowych, a zatem mieściła się w ramach ustawowego zezwolenia, stanowiącego jednocześnie wyjątek od zasady wyrażonej w art. 358 § 1 k.c.

Powodowie wnieśli o udzielenie im kredytu w kwocie 420.000 zł w walucie (...). Jak już wskazano, w umowie wyraźnie określono, że wypłata kredytu nastąpi w PLN na finansowanie zobowiązań w kraju (§ 1 ust. 2 umowy). Nie ulega też wątpliwości, że przeznaczeniem kredytu był zakup lokalu mieszkalnego w Polsce. Spłata kredytu wyrażonego w (...) mogła natomiast następować w PLN i (...) (§ 6 ust. 6 i ust. 9-10 umowy oraz § 20 ust. 4 regulaminu).

Oznaczałoby to, że walutą zobowiązania kredytowego był frank szwajcarski ( (...)), jednak walutą jego wykonania – zgodnie z treścią umowy – miała być waluta polska (PLN).

Istota umowy sprowadzała się zatem do zobowiązania Banku, że postawi do dyspozycji kredytobiorców pewną kwotę w PLN, która w dacie wypłaty stanowić miała równowartość kwoty wyrażonej dokładnie w (...), zaś powodowie zobowiązali się spłacać w PLN równowartość rat kredytu wyrażonych w (...) według wartości takiej raty na dzień spłaty lub bezpośrednio w (...).

Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego i jako takie stanowią jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant. O akceptacji takiej świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26 sierpnia 2011 r. Umowa taka jest nadto dopuszczalna na podstawie art. 353 ¹ k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Istota umowy stron polegała bowiem na stworzeniu przez Bank możliwości wykorzystania przez powodów równowartości określonej kwoty pieniędzy z obowiązkiem zwrotu w określonym czasie takiej równowartości, przy czym miernikiem tych wartości pozostawać miał kurs waluty szwajcarskiej do waluty polskiej. Zauważyć trzeba, że ryzyko zmiany kursu waluty przyjętej jako miernik wartości świadczenia z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron – w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość kredytu w PLN, którą miał oddać do dyspozycji Bank, a nadto podwyższając jego wartość, którą miał spłacać kredytobiorca, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość tych świadczeń. W konsekwencji trudno uznać, aby konstrukcja umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, a realizowanego w walucie polskiej, była w swej zasadzie sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego. Ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża bowiem obie strony.

Przedstawione okoliczności pozwalają uznać, że powodowie mieli świadomość zarówno rodzaju zawartej z pozwanym umowy kredytu, jak też wiążących się z tym konsekwencji prawnych i finansowych. Przed zawarciem umowy podpisali oświadczenie, że zapoznali się z informacją, że zaciągając zobowiązanie w walucie obcej narażeni są na ryzyko zmiany kursów walutowych i ryzyko zmiennej stopy procentowej (k. 135). Następnie, oświadczenie w tym zakresie zostało zawarte w treści umowy §13 ust. 4 umowy (k. 28v).

Niemniej, wskazany mechanizm obliczania wzajemnych zobowiązań w sposób określony w umowie stron wymaga oceny w aspekcie sposobu ustalania kursu waluty niezbędnego do tych operacji, gdyż powodowie podnieśli zarzut, że postanowienia umowy w tym zakresie mają charakter niedozwolony.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszając jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Zgodnie z utrwalonym już orzecznictwem „wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem będą klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść”, przy czym uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona wymagałoby wykazania, że „konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego”, a „konkretny zapis był z nim negocjowany” (wyrok SA w Warszawie z 14 czerwca 2013 r. w sprawie VI ACa 1649/12 ; wyrok SA Warszawa z dnia 15 maja 2012 r. w sprawie VI ACa 1276/11, wyrok SA w Poznaniu z 6 kwietnia 2011 r. w sprawie I ACa 232/11).

W związku ze stanowiskiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ( (...)), zajętym w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...) na tle wykładni dyrektywy (...), i podtrzymanym tam poglądem dotyczącym natury klauzul wymiany (czyli dotyczących kursów walutowych stosowanych do rozliczeń umów kredytowych), które wprowadzając do umów kredytowych ryzyko kursowe, określają faktycznie główny przedmiot umowy (pkt 44 powołanego wyroku), należy przyjąć, że postanowienia umowy stron w tym zakresie, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie, podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego (art. 385 ^{( 1 )}§ 1 zd. drugie k.c.). W przypadku uznania ich za niedozwolone, a tym samym za niewiążące kredytobiorcę, który zawiera umowę jako konsument, konieczne staje się również rozważenie skutków tego stanu rzeczy.

Nie ulega wątpliwości, że powodowie zawarli umowę jako konsumenci w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Okoliczność ta nie była kwestionowana przez pozwanego na żadnym etapie postępowania.

W konsekwencji należy dokonać oceny postanowień dotyczących kursów używanych do przeliczenia zobowiązań stron w ramach umowy. Ich istota sprowadza się do wskazania, że wysokość zobowiązań wynikających z umowy będzie wielokrotnie przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty. Bezspornie mechanizm (konkretny sposób) ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób, gdyż umowa w tym względzie odsyła tylko do „Tabeli kursów walut” definiowanej jako tabela kursów walut w (...) Banku S.A. zawierająca kursy kupna i sprzedaży walut obcych. Tabela może ulec zmianie w trakcie dnia roboczego, kolejne tabele w trakcie dnia są oznaczone datą, godziną, minutą ogłoszenia oraz kolejną literą alfabetu. Oznacza to, że zgodnie z umową Bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania kursu waluty. Ponadto nie ulega wątpliwości, że zarówno wniosek kredytowy, jak i umowa stron stanowiły wzorce stosowane w Banku. Układ wniosku i umowy wskazuje, że kredytobiorcy mogli określić potrzebną im kwotę w walucie PLN, (...), EUR, USD, określić przeznaczenie kredytu, uzgodnić okres kredytowania, sposób zabezpieczenia, wskazać rachunki do wypłaty i spłaty kredytu. Nie ma jednak podstaw do przyjęcia, że pozostałe postanowienia i oświadczenia były możliwe do wynegocjowania. Do tego byłoby bowiem konieczne wykazanie, że kredytobiorca miał realny wpływ na kształt każdego z tych postanowień, czyli przedstawiono mu możliwość jego zmiany, z której zrezygnował. Taka okoliczność nie wynika natomiast ani z zeznań powodów, ani świadków, co oznacza, że postanowienia w zakresie kursów wymiany stosowanych w Tabeli nie były uzgodnione indywidualnie w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.

Nie sposób przy tym przyjąć, że takie uzgodnienie nastąpiło w wyniku wskazania rachunku do obsługi kredytu prowadzonego w (...). Wskazanie takie w żaden sposób nie odnosi się bowiem do kursu, który miałby być przyjmowany do rozliczenia kredytu.

Brak jest dowodu, aby kredytobiorcy zostali poinformowani, w jaki sposób te kursy i ta tabela jest kształtowana i świadomi tego wyrazili zgodę na ich stosowanie. Powód T. P. zeznał „ Umowa była w formie sporządzonego dokumentu niezamienialnego. Można było skorzystać z opcji poprzez np. wzięcie karty kredytowej, dodatkowego ubezpieczenia. Nie ustalaliśmy w jaki sposób bank będzie ustalał kurs. Był to kurs banku. (zeznania powoda – k. 319v-320).

W ocenie Sądu nie doszło zatem do indywidualnego uzgodnienia wszystkich postanowień umowy. Dla wykazania takiego faktu konieczne byłoby bowiem udowodnienie nie tyle, że powodowie mieli możliwość formułowania pytań i negocjacji, lecz że taka możliwość była im realnie przedstawiona w odniesieniu do poszczególnych postanowień i świadomie z niej zrezygnowali. Tego pozwany nie udowodnił.

W konsekwencji, w ocenie Sądu nie ma podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, wyznaczającego wysokość zobowiązania powodów względem pozwanego, a tym samym i wysokość świadczenia głównego banku, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie. Jako że powodowie wskazywali, że te postanowienia są niedozwolone, należało rozważyć, czy – skoro dotyczą głównego przedmiotu umowy – są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy powodów jako konsumentów. Odwołują się one do tabeli, co do której wskazano jedynie, że chodzi o tabelę obowiązującą w banku, bez wskazania, w jaki konkretnie sposób jest ona ustalana i jak ustalane są umieszczone tam kursy walut. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie zakresu tych postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorcy. Nie można uznać, aby tak sformułowane postanowienia były wystarczające jednoznaczne. Kwestionowane postanowienia umowy wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu, którą należy wypłacić w PLN oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości spłaty. Sposób ustalania wysokości miesięcznych rat spłaty i sposobu przeliczenia kursu waluty nie został w ogóle wskazany w umowie. Zważywszy, że sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mógł on być wyznaczany jednostronnie przez Bank, czego nie zmienia okoliczność, że w pewnym zakresie mógł też doznawać ograniczeń ze strony regulatora rynku, czy z uwagi na sytuację gospodarczą, gdyż kredytobiorca nie miał na to żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umów kredytu bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18). Wysokość kredytu wyrażonego w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej, będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależą bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy. Powyższe oznacza, że po zawarciu umowy kredytobiorcy mieli ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości kwoty, jaka zostanie im wypłacona (Bank miał na to czas, w trakcie którym mógł zmienić swój kurs, zwłaszcza, że był on wypłacony w transzach), a następnie wysokości zadłużenia w PLN, skoro kursy wymiany w toku dalszego wykonywania umowy określić miał Bank. Pozwany mógł zatem w sposób dowolny kształtować wysokość swojego zobowiązania do wypłaty kwoty kredytu, jak również wysokość zobowiązania kredytowego w toku spłaty kredytu. Tym samym uzyskał też narzędzie do potencjalnego zminimalizowania niekorzystnych dla siebie skutków zmiany kursów na rynku międzybankowym lub zmian w zakresie oprocentowania (obniżka stopy bazowej), gdyż teoretycznie mógł je rekompensować zmianami kursu przyjętego do rozliczenia kredytu. Tym samym zbędne było prowadzenie postępowania dowodowego zmierzającego do poczynienia takich ustaleń, a wnioski powoda w tym zakresie pominięto (wniosek o opinię biegłego zawarty w pozwie).

W ocenie Sądu przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że była ona sprzeczna z dobrymi obyczajami i naruszała rażąco interesy kredytobiorców w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. –uchwała SN z 20 czerwca 2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na kredytobiorców całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu. Nie niweczy tego okoliczność, że wypłata kredytu teoretycznie mogła nastąpić w walucie innej niż PLN. Jak już bowiem wskazano, w przypadku umowy stron nie było takiej możliwości, gdyż kredyt nie był przeznaczony na finansowanie zobowiązań poza granicami RP.

Oceny powyższej nie zmienia również okoliczność, że spłata kredytu mogła nastąpić zarówno w walucie kredytu, jak i w innej walucie. Możliwość taka nie eliminowała bowiem zaburzenia równowagi stron, do której dochodziło na etapie uruchomienia kredytu po kursie zależnym wyłącznie od Banku.

Dodatkowo wskazać należy, że swobodę ustalania kursu przez Bank eliminowała jedynie możliwość wypłaty kredyty w walucie kredytu oraz spłaty w tej walucie, gdyż do wszystkich pozostałych walut Bank miał prawo stosować własny kurs. Oznacza to również, że możliwość spłaty w walucie kredytu nie przywracała wystarczająco nierównowagi między stronami wynikającej z tego, że na etapie wypłaty kredytu, którego wysokość określono w (...), ale wypłata miała nastąpić wyłącznie w PLN, wysokość wypłacanego kredytu w PLN ostatecznie zależała zawsze od decyzji Banku.

W świetle powyższych okoliczności przyjąć należy, że postanowienia uprawniające Bank do jednostronnego i nieskrępowanego ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia umowy stron należy uznać za niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Nie ma znaczenia, czy z możliwości dowolnego kształtowania kursu Bank korzystał. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy bowiem taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem (uchwała SN z 20 czerwca 2018 r. w sprawie III CZP 29/17).

Skoro zatem dla oceny abuzywności zapisów umów istotny jest stan z daty ich zawarcia, to bez znaczenia dla tej oceny pozostaje, w jaki sposób pozwany wykonywał lub wykonuje umowę, w szczególności to, w jaki sposób ustalał, czy też ustala swoje kursy, czy odpowiadały one kursom rynkowym, w jaki sposób pozyskiwał środki na prowadzenie akcji kredytowej i w jaki sposób księgował, czy też rozliczał te środki oraz środki pobrane od kredytobiorców. Tym samym zbędne było prowadzenie postępowania dowodowego zmierzającego do poczynienia takich ustaleń, a wnioski powodów w tym zakresie pominięto (wniosek o opinię biegłego zawarty w pozwie).

Podsumowując, w ocenie Sądu wskazane wyżej postanowienia umowy dotyczące stosowania dwóch różnych rodzajów kursów, które mogły być swobodnie ustalane przez jedną ze stron umowy (Bank) nie zostały uzgodnione indywidualnie i kształtowały zobowiązania kredytobiorców w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, a zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., a w związku z tym nie wiążą powodów. Wyeliminowanie wskazanych zapisów przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty kredytu w (...) oznaczałoby, że kwota kredytu powinna zostać przeliczona na PLN, a kredytobiorcy w terminach płatności kolejnych rat powinni spłacać raty w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma przy tym możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy(...) dokonaną przez (...) w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie (...):

a)  w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385 ¹ i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,

b)  w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),

c)  nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),

d)  w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),

e)  nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

Wskazać przy tym trzeba, że ani prawo unijne, ani prawo polskie nie wymaga, aby w związku z zastrzeżeniem klauzuli abuzywnej konsument bezwzględnie uzyskał możliwość powołania się na nieważność całej umowy (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 15 marca 2012 r. w sprawie (...) J. P. i V. P. przeciwko SOS financ spol. sr.o., (...)-144, pkt 33).

Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala jednak na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się kursem średnim NBP w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Po pierwsze, świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a (...) był tylko walutą denominacyjną). Po drugie, wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie z dniem 24 stycznia 2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie, to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w (...) po wypłacie kredytu.

W ocenie Sądu eliminacja postanowień określających kurs wymiany i brak możliwości uzupełnienia umowy w tym zakresie skutkuje obiektywnym brakiem możliwości jej wykonania przez obie strony zgodnie z jej istotą, tj. jako umowy kredytu bankowego.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 pr. bank. umowa kredytu polega bowiem na tym, że Bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Po wyeliminowaniu z umowy stron postanowień dotyczących kursów wymiany, wiadomo jedynie, że Bank zobowiązuje się postawić do dyspozycji kredytobiorcy równowartość określonej kwoty franków szwajcarskich w złotych polskich, lecz nie wiadomo, jak ma być ustalona ta równowartość (według jakiego miernika). Podobnie nie wiadomo, jaką kwotę powinni zwrócić kredytobiorcy, która miałaby być równowartością rat określonych w (...). Nie eliminuje tego możliwość spłaty w (...), gdyż nie w takiej walucie nastąpiła wypłata kredytu, a co więcej, nie wiadomo, czy Bank wywiązał się ze swojego zobowiązania, gdyż nie wiadomo, na podstawie jakiego kursu przeliczyć równowartość kredytu określonego w (...) na wypłatę w PLN. W konsekwencji nie da się ustalić kwoty kredytu w walucie wykonania zobowiązania, a brak jednoznacznego określenia kwoty kredytu udostępnianego i podlegającego zwrotowi (czy to w postaci ściśle określonej kwoty, czy to przez ścisłe i jednoznaczne określenie parametrów do jej ustalenia – np. kursu wymiany) oznacza brak jednego z przedmiotowo istotnych elementów umowy kredytu wskazanych w art. 69 pr. bank. Brak jednego z takich elementów oznacza, że umowa jest niezgodna z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczna z prawem i z tego względu nieważna (art. 58 k.c.). Nieważność umowy oznacza, że nie istnieje stosunek zobowiązaniowy między stronami, jaki miałby powstać w wyniku jej zawarcia.

Ponadto, w umowie zostało ustalone oprocentowanie zmienne. Oprocentowanie stanowiło sumę stałej marży banku oraz stopy bazowej. Jako stopę bazową wskazano w umowie LIBOR 3 M. Nie wskazano jednak jakiej waluty dotyczy LIBOR 3M. Wskaźnik ten jest publikowany osobno dla każdej z walut indeksacyjnych. Jest różny dla każdej z nich w tym samym okresie. W umowie bank nie wskazał, że dotyczy on (...). Nie sposób więc zastosować (...) z tej właśnie waluty. Wobec odpadnięcia mechanizmu denominacji nie sposób domyślać się tej właśnie waluty, jako źródła odniesienia wskazanej stopy referencyjnej. Z uwagi na brak sposobu określenia oprocentowania nie jest zachowany element odpłatności umowy kredytu, a ustalone raty w PLN nie dają się wyodrębnić. Eliminacyjny skutek pominięcia klauzul abuzywnych, przy zastosowanych zapisach umownych nie pozwala wykonywać umowy.

Z podanych przyczyn, na podstawie art. 189 k.p.c. w związku z art. 58 § 1 k.c. i art. 69 pr. bank, powództwo o ustalenie, że umowa kredytu numer (...) zawarta pomiędzy powodami, a pozwanym (działającym wówczas pod nazwą (...) Bank S.A.) w dniu 13.06.2008 r. jest nieważna,, należało uwzględnić, o czym Sąd orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku.

Z uwagi na powyższe w oparciu o art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 7.850,14 CHF o czym orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

Powyższa kwota stanowi sumę części świadczeń uiszczonych przez powodów tytułem spłaty rat kapitałowo-odsetkowych w okresie od 20 lipca 2008 r. do 20 listopada 2020 r. W wskazanym okresie powodowie tytułem spłaty kapitału i odsetek spłacili kwotę 383.184,28 zł oraz 7.850,14 CHF i takiej kwoty mogli powodowie dochodzić w niniejszym postępowaniu. Strona powodowa natomiast zdecydowała dochodzić się w toku niniejszego postępowania jedynie jej części. Kwota 7.850,14 CHF nie była sporna między stronami, wynikała ona z dokumentów pochodzących zarówno od powodów jak i pozwanego. Pozwany nie kwestionował zaświadczenia przedłożonego przez powodów, ani kwoty przez nich spłaconej (oświadczenie pełnomocnika pozwanego – k. 319v). Z uwagi na fakt, że pozwany nie kwestionował wysokości spłaty przez powodów w (...) Sąd pominął wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu matematyki finansowej i zarządzania przedsiębiorstwem jako nieistotny dla rozstrzygnięcia.

Zgodnie z poglądem przyjętym przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7.05.2021 r. w sprawie III CZP 6/21, w przypadku następczej nieważności umowy kredytowej po obu jej stronach powstają odrębne roszczenia o zwrot świadczeń nienależnie spełnionych. Ostatecznie zatem świadczenia te podlegają zwrotowi niezależnie od siebie, bez konieczności badania z urzędu, czy ich wzajemna wysokość prowadzi do powstania stanu wzbogacenia, który byłby miarą zwrotu różnicy między tymi świadczeniami. Sąd Najwyższy nadał wskazanej uchwale moc zasady prawnej, co oznacza, że będzie ona stosowana przez ten sąd również w innych sprawach.

Bezzasadne jest powoływanie się na przez Bank na brak obowiązku zwrotu świadczenia z uwagi na przepisy art. 411 k.c., gdyż w pkt. 1 tej regulacji wyraźnie wskazano, że nie dotyczy on sytuacji, w której zwrot ma dotyczyć świadczenia spełnionego m.in. w wykonaniu nieważnej czynności prawnej – jak w sprawie niniejszej.

Strona powodowa spłacając kredyt nie spełniała również świadczeń z tytułu umowy przed nadejściem terminu ich wymagalności (art. 411 pkt 4 k.c.), skoro z uwagi na nieważność umowy nie była zobowiązana do takich spłat, a co najwyżej do zwrotu świadczenia nienależnego, jakim stała się wypłacona jej kwota kredytu.

Powodowie żądali zasądzenia od kwoty 7.850,14 CHF odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 5 lutego 2021 r. do dnia zapłaty.

Powyższe żądanie zostało uwzględnione jedynie w części – co do zasądzenie odsetek za opóźnienie jednakże od innej daty początkowej. Żądanie powodów zostało uznane przez Sąd za zasadne od dnia 27.09.2022 r. tj. od dnia rozprawy, podczas której powodowie zostali pouczeni przez Sąd o skutkach związanych z ustaleniem, że umowa kredytu jest nieważna z uwagi na zawarcie w jej treści niedozwolonych postanowień umownych bądź ustalenia bezskuteczności poszczególnych postanowień umownych. Do tego czasu powodowie, jako konsumenci mogli po pouczeniu Sądu wyrazić chęć kontynuowania umowy i cofnąć powództwo. Tak więc ostatecznie dopiero z tą chwilą pozwany znalazł się w opóźnieniu.

Należy tu podkreślić, iż rozwiązanie to nie statuuje powodów jako konsumentów w sytuacji gorszej niż innych uczestników obrotu. Jest ono właśnie konsekwencją wynikającą z uprzywilejowania ich pozycji, w wyniku której jednostronnym oświadczeniem mogą spowodować rozerwanie węzła prawnego albo też utrzymanie zobowiązania.

W związku z tym, Sąd na podstawie art. 481 § 1 k.c. zasądził odsetki za opóźnienie od dochodzonej kwoty od dnia 27.09.2022 r. do dnia zapłaty, o czym orzekł w punkcie I sentencji wyroku, zaś w pozostałym zakresie żądanie o zasądzenie odsetek oddalił, o czym orzekł w punkcie III sentencji wyroku.

Uwzględnienie tego żądania dezaktualizuje potrzebę odnoszenia się do żądania ewentualnego.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. poprzez obciążanie pozwanego obowiązkiem ich zwrotu na rzecz powodów w całości. Powodowie ulegli swemu żądaniu w nieznacznym zakresie tj. odnośnie odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty 7.850,14 CHF od dnia 05.02.2021 r. do 26.09.2022 r.

Koszty procesu po stronie powodowej obejmowały uiszczoną opłatę od pozwu (1.000 zł), opłatę za pełnomocnictwa (17 zł), wynagrodzenie pełnomocnika (adwokata) w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (10.800 zł).

Z tego względu Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 11.817 zł, o czym orzekł jak w punkcie IV sentencji wyroku.

O odsetkach od zasądzonych kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.