Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 19 grudnia 2022 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy K. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o wypłatę renty rodzinnej

na skutek apelacji K. W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 7 lipca 2022 r. sygn. akt IV U 2110/21

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Decyzją z 19 lutego 2021 r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. wstrzymał K. W. wypłatę renty rodzinnej od 1 marca 2021 r., tj. od najbliższego terminu płatności świadczenia. Jednocześnie Zakład uchylił decyzje z 10 września 2020 r. oraz z 12 stycznia 2021 r. jako błędnie wydane.

W uzasadnieniu (dodanym decyzją z 24 marca 2021 r.) organ rentowy wyjaśnił, że ubezpieczona od 1 lipca 2020 r. uczestniczy w odpłatnym stażu. Za czas jego odbywania przysługuje stypendium w wysokości 120 % zasiłku dla bezrobotnych. Powołano się na art. 70 ust. 4 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zdaniem ZUS-u, przez posiadanie niezbędnych źródeł utrzymania rozumie się osiąganie przychodów z tytułu pobierania stypendium za odbywany staż, gdyż jest to świadczenie wypłacane w stałej wysokości przez okres kilku miesięcy.

Odwołanie od powyższych decyzji (zarówno z 19 lutego 2021 r. jak i 24 marca 2021 r.) złożyła K. W., zaskarżając je w całości. Odwołująca wniosła o zmianę zaskarżonych decyzji poprzez stwierdzenie, że odwołującej przysługuje renta rodzinna, ewentualnie o uchylenie zaskarżonych decyzji.

W uzasadnieniu odwołująca pomimo zarzutów naruszenia prawa materialnego (tj. art. 70 w zw. z art. 65 oraz art. 134 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) podkreśliła dodatkowo, że nie ma niezbędnych źródeł utrzymania, zarejestrowana jest jako bezrobotna, a stypendium za staż nie jest traktowane jako kwota przychodu, która powoduje zawieszenie lub zmniejszenie świadczenia rentowego.

Wyrokiem z 7 lipca 2022 r., uzupełnionym postanowieniem z 20 lipca 2022r. Sąd Okręgowy w Zielonej Górze, IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych sygn. akt IV U 2110/21 oddalił odwołanie (pkt I wyroku) oraz zasądził od odwołującej na rzecz pozwanego kwotę 180 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za okres od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty (pkt II wyroku).

Na mocy art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny odstąpił od szczegółowego przedstawienia podstawy faktycznej wyroku, albowiem Sąd II instancji nie zmienił ani nie uzupełnił ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd I instancji i przyjął je w całości za własne.

Apelację od powyższego wyroku złożyła odwołująca K. W., zaskarżając go w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:

I.  naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 70 ust. 4 w związku z art. 65 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez uznanie, że ubezpieczonej nie przysługuje renta rodzinna, z powodu przyznania jej stypendium za udział w stażu,

II.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 134 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez błędne zastosowanie i uznanie, że wypłatę renty należy wstrzymać.

Wskazując na powyższe zarzuty odwołująca wniosła o:

- zmianę wyroku poprzez uwzględnienie odwołań ubezpieczonej w całości,

- zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonej kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji w całości oraz zasądzenie od odwołującej na rzecz pozwanego organu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Wniesioną przez odwołującą K. W. apelację uznać należy za bezzasadną.

Na wstępie przypomnieć należy, że zgodnie z art. 70 ust. 4 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 504), wdowa niespełniająca warunków do renty rodzinnej określonych w ust. 1 lub 2 i niemająca niezbędnych źródeł utrzymania ma prawo do okresowej renty rodzinnej:

1) przez okres jednego roku od chwili śmierci męża;

2) w okresie uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, nie dłużej jednak niż przez 2 lata od chwili śmierci męża.

Odwołująca K. W. nie spełnia przesłanek uzyskania prawa do renty rodzinnej z art. 70 ust. 1-3, zatem prawo to podlegało rozpatrzeniu wyłącznie przez pryzmat przesłanek z art. 70 ust. 4. Sąd Apelacyjny podkreśla, że renta wynikająca z art. 70 ust. 4 ww. ustawy ma charakter wyjątkowy, a w celu uzyskania prawa do okresowej renty rodzinnej wdowa musi wykazać brak niezbędnych środków utrzymania. Przy czym podkreślić należy, że nie ma mowy o braku „niezbędnych środków utrzymania” w przypadku gdy osoba uzyskuje źródła utrzymania gdzie indziej (cel renty wówczas odpada).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, podzielić należy stanowisko organu rentowego, że w pojęciu niezbędnych źródeł utrzymania mieści się również stypendium otrzymywane w czasie stażu, o którym mowa w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. W myśl art. 53 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2022r., poz. 690) Starosta może skierować bezrobotnych do odbycia stażu przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy do pracodawcy, rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub pełnoletniej osoby fizycznej, zamieszkującej i prowadzącej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, osobiście i na własny rachunek, działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej, w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym obejmującym obszar użytków rolnych o powierzchni przekraczającej 2 ha przeliczeniowe lub prowadzącej dział specjalny produkcji rolnej, o którym mowa w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2020 r. poz. 174 i 782). Staż odbywa się na podstawie umowy zawartej przez starostę z pracodawcą, według programu określonego w umowie. Przy ustalaniu programu powinny być uwzględnione predyspozycje psychofizyczne i zdrowotne, poziom wykształcenia oraz dotychczasowe kwalifikacje zawodowe bezrobotnego (ust. 4). Bezrobotnemu w okresie odbywania stażu przysługuje stypendium w wysokości 120% kwoty zasiłku, o którym mowa w art. 72 ust. 1 pkt 1, wypłacane przez starostę; przepisy art. 41 ust. 6 oraz art. 80 stosuje się odpowiednio (ust. 6). Jak zatem wynika z przepisów ustawy o promocji zatrudnienia (...) staż jest odpłatny i za czas jego odbywania bezrobotnemu przysługuje od starosty stypendium w wysokości 120% zasiłku dla bezrobotnych. Pracodawca nie ponosi kosztów stypendium, wypłaca je Powiatowy Urząd Pracy, który zajmuje się również wszelkimi kwestiami związanymi z księgową obsługą stażysty.

Sąd Apelacyjny raz jeszcze akcentuje, że renta z art. 70 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ma charakter wyjątkowy, bowiem ustawodawca uznał, że renta rodzinna ma dostarczyć niezbędne źródła utrzymania dla wdowy po śmierci męża, a skoro więc niezbędne źródła utrzymania wdowa uzyskuje gdzie indziej (w tej sytuacji otrzymuje stypendium stażowe) to odpada cel renty, bowiem odwołująca posiada „niezbędne źródła utrzymania” jakim jest uzyskanie kwoty 1440 zł. W tej sytuacji to pobierane stypendium pełniło funkcję wynikającą z art. 70 ust. 4, i to nawet lepiej niż sama renta dostarczając odwołującej jeszcze większych środków utrzymania, gdyż kwota 1440 zł wyraźnie przewyższała część renty przeznaczonej dla odwołującej.

Reasumując w ocenie Sądu Apelacyjnego, przeprowadzone postępowanie prowadzi do wniosku, że odwołująca w spornym okresie nie była osobą pozbawioną niezbędnych źródeł utrzymania w rozumieniu art. 70 ust. 4 ww. ustawy. Ustęp ten przewiduje podstawowy warunek uzyskania prawa do renty, którym jest brak „niezbędnych źródeł utrzymania”. Dopiero w takiej sytuacji można rozpatrywać okresy z punktów 1 i 2. Ustawodawca uznał, że renta rodzinna ma dostarczyć niezbędne źródła utrzymania dla wdowy po śmierci jej męża. Odwołująca K. W., uzyskała prawo do renty rodzinnej po zmarłym mężu W. W., na okres od 1 sierpnia 2019 r. do 31 lipca 2021 r. W lutym 2021 r. organ rentowy uzyskał informację od Powiatowego Urzędu Pracy w Z., że wnioskodawczyni uzyskiwała stypendium w okresie odbywania stażu od 1 lipca 2020 r. do 31 grudnia 2020 r. i od 4 stycznia 2021 r., wraz z podaniem wysokości tego stypendium (w lipcu i sierpniu 2020 r. w kwocie 1057,60 zł, a we wrześniu 2020 r. do marca 2021 r. w kwocie 1440 zł).

Odnosząc się z kolei do zarzutu odwołującej co do poinformowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o otrzymywaniu przez nią stypendium z tytułu stażu, zaznaczyć należy, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie kwestionował tego faktu (że odwołująca informowała go o otrzymywaniu stypendium stażowego), wyjaśnił natomiast, że z powodu lakoniczności tych informacji nie przeprowadził wcześniej postępowania wyjaśniającego w przedmiocie posiadania „niezbędnych źródeł utrzymania”. W ocenie Sądu Apelacyjnego okoliczność ta natomiast pozostaje bez wpływu, bowiem Zakład Ubezpieczeń Społecznych ostatecznie decyzją z 4 marca 2021 r. (...) zobowiązał odwołującą do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 lipca 2020 r. do 28 lutego 2021 r. tj. za okres nie dłuższy niż 12 m-cy uznając, że odwołująca zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących wstrzymanie wypłaty świadczeń informując o odbywaniu stażu z prawem do stypendium (pomimo, że nie podała wysokości stypendium i okresu, na który przyznano świadczenie).

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji słusznie przyjął, że stypendium, które otrzymywała odwołująca K. W. pełniło funkcję wynikającą z art. 70 ust. 4 dostarczając wnioskodawczyni niezbędnych kosztów utrzymania. Mając na uwadze powyższe uznać należało, że decyzja dotycząca wstrzymania wnioskodawczyni wypłaty renty rodzinnej od dnia 1 marca 2021r. tj. od najbliższego terminu płatności była w pełni uzasadniona. Zgodnie bowiem z art. 134 ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wypłatę świadczeń wstrzymuje się, jeżeli okaże się, że prawo do świadczeń nie istniało. W niniejszej sprawie brak było podstaw do wypłaty odwołującej renty rodzinnej, bowiem otrzymywała ona stypendium stażowe (tym samym przestała spełniać warunki wynikające z art. 70 ust. 4 ww. ustawy). Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie jest wskazany w apelacji przez odwołującą wyrok SA w Lublinie art. III AUa 347/16.

Uznając zarzuty odwołującej K. W. za nieuzasadnione, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił wniesioną apelację – pkt 1 wyroku (uzupełnionym postanowieniem z 11 stycznia 2023r.).

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Mając powyższe na względzie, tytułem zwrotu kosztów procesu (kosztów zastępstwa procesowego) zasądzono od odwołującej K. W. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w Z. kwotę 240 zł – pkt 2 wyroku (uzupełnionym postanowieniem z 11 stycznia 2023r.).

sędzia Marta Sawińska