Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 lutego 2023 r.

Sąd Apelacyjny w (...)I Wydział Cywilny i Własności Intelektualnej

w następującym składzie:

Przewodniczący: sędzia Ryszard Marchwicki

Protokolant: st. sekr. sąd. Katarzyna Surażyńska

po rozpoznaniu w dniu 8 lutego 2023 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Sp. z o.o. z siedzibą w M.

przeciwko M. P. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w(...)

z dnia 27 stycznia 2022 r sygn. akt IX GC 975/19

I. zmienia zaskarżony wyrok :

a) w punkcie 1 w ten sposób , że zasądzoną w tym punkcie kwotę 107.379,50 zł (sto siedem tysięcy trzysta siedemdziesiąt dziewięć złotych i pięćdziesiąt groszy) obniża do kwoty 53.689,75 zł ( pięćdziesiąt trzy tysiące sześćset osiemdziesiąt dziewięć złotych siedemdziesiąt pięć groszy), a w pozostałym zakresie powództwo oddala;

b) w punkcie 2 w ten sposób, że koszty postępowania rozdziela stosunkowo między stronami obciążając nimi powoda i pozwanego w 50% , pozostawiając szczegółowe rozliczenie referendarzowi sądowemu.

II. oddala apelację w pozostałej części;

III. zasądza od powoda na rzecz pozwanego 2.684,50 zł tytułem zwrotu połowy opłaty od apelacji poniesionej przez pozwanego;

IV. koszty zastępstwa procesowego za instancję apelacyjną wzajemnie znosi.

Ryszard Marchwicki

Niniejsze pismo nie wymaga podpisu na podstawie § 100a ust. 1-3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 czerwca 2019 r. - Regulamin urzędowania sądów powszechnych jako właściwie zatwierdzone w sądowym systemie teleinformatycznym.

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym do Sądu w dniu 30 sierpnia 2019r. powód – (...) spółka z o.o. w M. domagał się wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym i nakazania pozwanemu – M. P. (1), aby zapłacił powodowi kwotę 107.397,50zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 16 maja 2019r. do dnia zapłaty oraz zasądzenia zwrotu kosztów procesu.

W dniu 7 października 2019r. pozwany złożył odpowiedź na pozew, wnosząc o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 27 stycznia 2022 r Sąd Okręgowy w (...)

1. zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 107.379,50 zł (sto siedem tysięcy trzysta siedemdziesiąt dziewięć złotych i pięćdziesiąt groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 16 maja 2019 roku do dnia zapłaty,

2. kosztami procesu obciążył w całości pozwanego, a szczegółowe ich rozliczenie pozostawia referendarzowi sądowemu.

Podstawą rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i wnioski Sądu I Instancji.

Strony prowadzą działalność gospodarczą.

(...) sp. z o.o. jest przedsiębiorcą prowadzącym działalność obejmującą między innymi sprzedaż hurtową maszyn i urządzeń rolniczych oraz dodatkowego wyposażenia.

M. P. (1) prowadzi działalność gospodarczą w zakresie sprzedaży detalicznej artykułów technicznego zaopatrzenia rolnictwa, przemysłu, ogrodnictwa oraz gospodarstwa domowego.

W dniu 5 marca 2014 r. pozwany zawarł ze spółką (...) sp. z o.o. z siedzibą w M. Królewskiej umowę franczyzową, na podstawie której otrzymał prawo do wykorzystywania opracowanego przez (...) Systemu działań Sklepów (...), obejmującego informacje poufne (tj. Podręcznik Operacyjny, tajemnice handlowe, informacje, metody, formularze, pomysły, koncepcje, cenniki, sposoby, techniki, szkice oraz szczególne instrukcje i dokumentacje), system informatyczny (tj. powiązany z systemem informatycznym (...) system zarządzania sklepem pozwanego wraz z programami księgowymi i wymiany informacji) oraz własność intelektualną (tj. wszelkie zarejestrowane oraz niezarejestrowane znaki towarowe, wzory użytkowe, wzory zdobnicze, patenty, projekty, nazwy firmowe, oprogramowanie komputerowe udostępnione przez (...), w tym logo, schematy kolorystyczne, nazwy handlowe oraz nazwy firmowe, a także wartość wszelkich nazw firmowych i informacji poufnych).

Pozwany zobowiązany został do prowadzenia sklepu (...) w ramach Systemu na terenie miasta G. w lokalu położonym pod adresem ul. (...). (pkt 7.1.1 umowy).

Umowa została zawarta na okres piciu lat od dnia jej wejścia w życie i miała ulec rozwiązaniu po upływie tego terminu (pkt (...) umowy).

W myśl pkt (...) umowy, pozwany zobowiązał się, że przez okres roku od dnia rozwiązania umowy, nie będzie prowadził na terenie miasta G., podobnej lub konkurencyjnej działalności, a w szczególności działalności, która by wykorzystywała lub powielała (...) lub jego część. W przedmiotowym okresie pozwany zobowiązał się również do nieuczestniczenia, w jakimkolwiek charakterze, w podobnym przedsięwzięciu oraz do niebrania udziału, ani do nieuczestniczenia, pośrednio lub bezpośrednio w innych podmiotach gospodarczych prowadzących działalność w zakresie sprzedaży asortymentu produktów z zakresu technicznego zaopatrzenia rolnictwa, przemysłu, ogrodnictwa oraz gospodarstw domowych będących w ofercie (...) na ternie (...). W przypadku naruszenia ograniczeń przewidzianych w treści pkt (...)umowy, pozwany zobowiązał się do zapłaty kary umownej w wysokości stanowiącej w (...) równowartość kwoty 25.000 (...) według średniego kursu (...) z dnia wystąpienia z żądaniem zapłaty kary umownej.

Zawarte w zapisie pkt (...) umowy franczyzowej określenie „rozwiązania umowy” strony rozumiały tożsamo z pojęciem „wygaśnięcia umowy”, jako zakończenie współpracy.

W dniu 4 maja 2016 r. powód zawarł ze spółką (...) umowę cesji wszelkich praw i obowiązków wynikających z umowy zawartej pomiędzy (...) a M. P. (1) w dniu 5 marca 2014 r.

Pismem z dnia 4 maja 2016 r. powód zawiadomił pozwanego o dokonanym przelewie wierzytelności.

Zgodnie z treścią pkt(...)umowy franczyzowej, przeniesienie przez franczyzodawcę praw i obowiązków wynikających z przedmiotowej umowy na osobę trzecią nie wymagały zgody franczyzbiorcy (pozwanego).

Pozwany do wniesienia powództwa w niniejszej sprawie nie kwestionował umowy cesji.

Pod koniec piątego roku trwającej między stronami współpracy pozwany z działalności prowadzonej pod szyldem (...) uzyskał ok. miliona złotych obrotu.

Zakończenie obowiązywania Umowy nastąpiło z dniem 4 marca 2019 r.

Strony prowadziły negocjacje odnośnie dalszej współpracy.

Po zakończeniu umowy franczyzowej pozwany w marcu 2019r. nadal prowadził sprzedaż sprzętu rolniczego i ogrodniczego, w tym znajdującego się w ofercie (...).

Na dzień 12 stycznia 2022 r. pozwanemu zostało ok. 10% asortymentu powoda.

Pozwany podjął próby zasłonięcia (...) -tj. napisu (...) umieszczonego nad wejściem do sklepu oraz w oknach sklepowych pozostawiając pozostałe elementy wyklejenia witryn sklepowych oraz inne elementy umieszczone na zewnętrz sklepu charakterystyczne dla (...).

Na dzień 13 marca 2019r. M. P. (1) nadal używał w prowadzonej przez siebie działalności nazwy SKLEP (...) umieszczonej na paragonie fiskalnym.

Nazwa SKLEP (...) została usunięta z kasy fiskalnej pozwanego w okolicach połowy marca 2019 r. Niezwłocznie po wygaśnięciu umowy franszyzy pozwany zlecił informatykowi usunięcie tej nazwy SKLEP (...) kasy fiskalnej, który nie był kompetentny do jej usunięcia. W następstwie pozwany zlecił wykonanie usługi innemu informatykowi, który usunął nazwę SKLEP (...) z kasy fiskalnej wprowadzając w jej miejsce oznaczenie (...).

Pozwany nie zdecydował się przenieść sklepu poza teren miasta G.. Po zakończeniu umowy pozwany poszukiwał nieruchomości zlokalizowanej poza miastem, co się jednak nie powiodło z uwagi na wysokie koszty oraz brak czasu.

Pismem z dnia 15 marca 2019r. powód wezwał pozwanego do niezwłocznego zaprzestania prowadzenia działalności konkurencyjnej.

Pismem z dnia 25 kwietnia 2019r., powód złożył pozwanemu oświadczenie o naliczeniu kary umownej w wysokości 107.397,50 zł wzywając jednocześnie M. P. (1) do jej zapłaty do dnia 15 maja 2019r. Wysokość kary umownej ustalona została w oparciu o pkt 9.2.4. umowy franczyzy, w wysokości stanowiącej w PLN równowartość kwoty 25.000 (...) według średniego kursu (...) z dnia wystąpienia z żądaniem zapłaty kary umownej, tj. dnia 25 kwietnia 2019r.

Pozwany od początku 2017 r. prowadzi także działalność gospodarczą w przedmiocie sprzedaży maszyn i ciągników oraz serwisu urządzeń ogrodniczych i leśnych.

Pozwany już po rozwiązaniu umowy franczyzowej podejmował próby ponownego nawiązania współpracy między stronami.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał , ze powództwo zasługiwało na uwzględnienie .

Sąd uznał, że powód wykazał, że pozwany pomimo ustalonego w pkt 9.2.2 umowy franczyzowej zakazu prowadził na własny rachunek działalność konkurencyjną wobec działalności gospodarczej powoda. W myśl przedmiotowego zapisu, pozwany zobowiązany został, że przez okres roku od dnia rozwiązania umowy, nie będzie prowadził na terenie miasta G., podobnej lub konkurencyjnej działalności, a w szczególności działalności, która by wykorzystywała lub powielała (...) lub jego część. W przedmiotowym okresie pozwany zobowiązał się również do nieuczestniczenia, w jakimkolwiek charakterze, w podobnym przedsięwzięciu oraz do niebrania udziału, ani do nieuczestniczenia, pośrednio lub bezpośrednio w innych podmiotach gospodarczych prowadzących działalność w zakresie sprzedaży asortymentu produktów z zakresu technicznego zaopatrzenia rolnictwa, przemysłu, ogrodnictwa oraz gospodarstw domowych będących w ofercie (...) na ternie (...)

W ocenie Sądu powód wykazał, że pozwany po zakończeniu umowy franczyzowej prowadził w sklepie zlokalizowanym przy ul. (...) w G. sprzedaż towarów powoda. Okoliczność ta była w niniejszej sprawie bezsporna - sam pozwany na rozprawie w dniu 12 stycznia 2022 r. wskazał, że nadal w swoim sklepie ma ok. 10% asortymentu powoda. Nadto, fakt ten znajdował potwierdzenie w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym obejmującym zdjęcia i wydruki, jak również wiarygodnych zeznaniach świadków.

Dalej sad przyjął , że w niniejszej sprawie nie można uznać przekroczenia granic słuszności i dobrych obyczajów, ani przyjąć niedopuszczalności w obrocie gospodarczym takiego ukształtowania klauzuli konkurencyjnej jaki wynikał z przedmiotowej umowy.

Sąd nie podzielił również zarzutu że zapis umowy regulujący zakaz konkurencji nie wywoływał skutków, gdyż jego treść wiązała zastosowanie zakazu z rozwiązaniem umowy, podczas gdy umowa franczyzowa wygasła po upływie okresu na jaki została zawarta. Pozwany zwrócił uwagę, że rozwiązanie umowy nie jest pojęciem tożsamym z jej wygaśnięciem i w konsekwencji nie podzielił zarzutu pozwanego odnośnie braku obowiązywania zakazu konkurencji w następstwie nierozwiązania umowy z dnia 5 marca 2014 r., traktując jednocześnie podniesione twierdzenia, jedynie na potrzeby niniejszego potrwania.

Sąd stwierdził również , że w jego ocenie nie może budzić wątpliwości – wbrew twierdzeniom pozwanego - istnienie legitymacji czynnej procesowej po stronie powoda.

I wreszcie Sąd Okręgowy uznał, że w niniejszej sprawie nie zaistniały zarówno podstawy faktyczne, jak i prawne do miarkowania kary umownej.

W ocenie Sądu, pozwany nie wykazał, aby zaszły przesłanki uzasadniające miarkowanie kary umownej. Pozwany nie wykazał, aby jego działalność gospodarcza w zakresie sprzedaży asortymentu technicznego zaopatrzenia rolnictwa, przemysłu ogrodnictwa i gospodarstw domowych w okresie od 5 marca 2014r. do 5 marca 2019r. nie przynosiła oczekiwanych zysków, a częstokroć w poszczególnych okresach wykazywać miała straty.

Mając powyższe na uwadze, Sąd w pkt 1 wyroku zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 107.379,50 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 16 maja 2019r. do dnia zapłaty.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c., zasądzając je od dnia następnego po wyznaczonym pozwanemu w wezwaniu z dnia 25 kwietnia 2019r. terminie płatności.

O kosztach procesu Sąd orzekł w pkt 2 wyroku na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i art. 99 k.p.c. Szczegółowe wyliczenie kosztów procesu Sąd na podstawie art. 108 § 1 zd. 2 k.p.c. pozostawił referendarzowi sądowemu.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany kt®óy zaskarżył wyrok w całości i zarzucił:

1. naruszenie przepisów postępowania tj.

art. 233 § 1 kpc poprzez:

- przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów, tj. błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego oraz z pozostałym zgromadzonym materiałem dowodowym ocenę:

a) przesłuchania przedstawiciela strony powodowej - M. R. oraz zeznań świadka J. P., w szczególności w zakresie uznania ww. dowodów za wiarygodne odnośnie do tego:

•: jaki zamiar i cel przyświecał (...) Sp. z o.o. w poszczególnych postanowieniach umowy franczyzy
•: że Pozwanemu przed zawarciem umowy franczyzy tłumaczono zapisy umowy dotyczące zakazu konkurencji i J. P. omawiała z Pozwanym zapisy umowy franczyzy, w tym te przewidujące zakaz konkurencji podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynikało, że osoby te nie sporządzały ani nie podpisywały umowy franczyzy, z przesłuchania M. R. wynika iż nie brał on udziału w negocjacjach i zawieraniu umowy z Pozwanym, a zeznania J. P. były ogólne i nie odnosiły się do okoliczności faktycznych sprawy

b) przesłuchania Pozwanego - M. P. w zakresie uznania ww. dowodu za niewiarygodny odnośnie do tego, że:

• w trakcie wykonywania umowy, działalność gospodarcza Pozwanego przynosiła straty, podczas gdy fakt braku rentowości współpracy Pozwanego z franczyzobiorcą wynikał z wiarygodnych dokumentów i wydruków, a z żadnego dowodu nie wynikał fakt przeciwny

• zapis umowy zawarty w pkt(...) miał nie obowiązywać po wygaśnięciu umowy, gdyż miał dotyczyć tylko sytuacji, w której umowa miała być rozwiązania, podczas gdy nie przeprowadzono jakiegokolwiek dowodu zmierzającego do ustalenia jak ww. zapis umowy rozumiała (...) Sp. z o.o., a przesłuchanie Pozwanego stanowiło w okolicznościach sprawy jedyny miarodajny dowód dla ustalenia jak Pozwany rozumiał ww. zapis umowy, a wypowiedzi Pozwanego w tym zakresie były konkretne, spójne i logiczne

nie tłumaczono Pozwanemu zapisów umowy dotyczących zakazu konkurencji, podczas gdy wypowiedzi Pozwanego w tym zakresie były konkretne, spójne i logiczne, a stan przeciwny ustalono na podstawie zeznań J. P., które były ogólne i nie odnosiły się do okoliczności faktycznych sprawy

c) zeznań świadka A. G. w zakresie uznania ww. dowodu za niewiarygodny odnośnie do tego:

• że w trakcie obowiązywania umowy franczyzowej działalność Pozwanego była nierentowna, podczas gdy fakt braku rentowości współpracy Pozwanego z franczyzobiorcom wynikał z wiarygodnych dokumentów i wydruków, a z żadnego dowodu nie wynikał fakt przeciwny

-: wyprowadzenie na podstawie zeznań J. P. i przesłuchania M. R. nielogicznego wniosku jakoby Zawarte w zapisie pkt (...) umowy franczyzowej określenie „rozwiązania umowy” strony rozumiały tożsamo z pojęciem „wygaśnięcia umowy”, jako zakończenie współpracy, podczas gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynikało, że osoby te nie sporządzały ani nie podpisywały umowy franczyzy, z przesłuchania M. R. wynika iż nie brał on udziału w negocjacjach i zawieraniu umowy z Pozwanym, a zeznania J. P. były ogólne i nie odnosiły się do okoliczności faktycznych sprawy
-: brak wszechstronnego rozważenia zabranego w sprawie materiału dowodowego, polegający na braku wyciągnięcia jakichkolwiek, a tym bardziej odpowiednich wniosków, na podstawie składanych przez stronę Pozwaną wydruków oraz dokumentów, co skutkowało brakiem poczynienia istotnych dla sprawy ustaleń faktycznych w postaci tego, że: współpraca z franczyzodawcą była dla pozwanego nierentowna oraz, że w poszczególnych okresach przynosiła ona straty i niewielkie dochody, co w konsekwencji doprowadziło do niewłaściwego zastosowania art. 484 § 2 KC skutkującego brakiem zmniejszenia kary umownej, pomimo zgłoszenia takiego żądania przez Pozwanego
-: brak wszechstronnego rozważenia zabranego w sprawie materiału dowodowego, polegający na braku wyciągnięcia na podstawie umowy franczyzy z dnia 05 marca 2014r. wniosku, iż projekt tej umowy został sporządzony przez (...) Sp. z o.o. co w konsekwencji doprowadziło do niewłaściwego zastosowania art. 65 § 1 i 2 KC, z pominięciem zasady in dubio contra proferentem

Jednocześnie z związku z tym, iż ww. naruszenia doprowadziły do niewłaściwego

ustalenia przez Sąd stanu faktycznego sprawy wskazuję na:

a) fakty ustalone przez Sąd pierwszej instancji niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy:

1) Pozwanemu tłumaczono zapisy umowy dotyczące zakazu konkurencji

2) Zawarte w zapisie pkt (...) umowy franczyzowej określenie „rozwiązania umowy” strony rozumiały tożsamo z pojęciem „wygaśnięcia umowy”, jako zakończenie współpracy

oraz

b) na istotne dla rozstrzygnięcia fakty nieustalone przez sąd pierwszej instancji.

1) Projekt umowy franczyzy z dnia 05 marca 2014 został sporządzony przez (...) Sp. z o.o.

2) Pozwanemu przed zawarciem umowy nie tłumaczono zapisów umowy, w tym dotyczących zakazu konkurencji

3) współpraca z franczyzodawcą była dla Pozwanego nierentowna i w poszczególnych okresach przynosiła ona albo straty albo niewielkie dochody. Finalnie w całym 5-letnim okresie współpracy strony Pozwany poniósł stratę.

4) Pozwany rozumiał zapis pkt (...) umowy franczyzy w ten sposób, iż zakaz konkurencji obowiązuje w razie rozwiązania umowy przed czasem na jaki została ona zawarta, i nie dotyczy on sytuacji gdy umowa wygasa wskutek upływu czasu na jaki została zawarta

II. naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest:

1) art. 65 § 1 i 2 KC poprzez jego niewłaściwe zastosowanie skutkujące przyjęciem, iż zawarte w zapisie pkt (...) umowy franczyzowej określenie „rozwiązania umowy” strony rozumiały tożsamo z pojęciem „wygaśnięcia umowy”, jako zakończenie współpracy

2) art. 353(1) KC poprzez:

- jego niewłaściwą wykładnię skutkującą przyjęciem, iż w ramach swobody zawierania umów i kształtowania ich treści strony mogły wprowadzić nieodpłatny zakaz działalności konkurencyjnej zarówno w trakcie trwania umowy, jak i po jej ustaniu oraz obwarować naruszenie tego postanowienia karą umowną, co doprowadziło do braku uznania, iż określony w umowie zakaz konkurencji jest nieważny na podstawie art. 58 § 3 KC

-jego niezastosowanie, względnie niewłaściwe zastosowanie, skutkujące brakiem uznania, iż zakaz konkurencji o kształcie zakreślonym w (...) i (...) Umowy jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, co doprowadziło do braku uznania, iż określony w umowie zakaz konkurencji jest nieważny na podstawie art. 58 § 3 KC

3) art. 6 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez jego niezastosowanie w sytuacji gdy zakaz konkurencji o kształcie zakreślonym w (...) i (...) Umowy w powiązaniu z karą umowną za jego naruszenie, stanowił porozumienie, którego celem było wyeliminowanie lub ograniczenie konkurencji na rynku właściwym, z uszczerbkiem dla Pozwanego, co doprowadziło do braku uznania, iż postanowienia te są nieważne na podstawie art. 6 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz art. 58 ust. 1 wzw. art. 58 ust. 3 KC.

4) art. 65 § 1 KC w zw. z art. 509 § 1 w zw. z 519 KC w zw. z art. 353 (1) KC poprzez ich niewłaściwe zastosowanie skutkujące stwierdzeniem, że Powód na podstawie umowy cesji z dnia 04 maja 2016r. skutecznie nabył od (...) Sp. z o.o. wszelkie prawa i obowiązki wynikające z umowy franczyzowej zawartej z pozwanym, podczas gdy ich prawidłowe zastosowanie winno skutkować przyjęciem, iż:

-: na mocy umowy cesji z dnia 04 maja 2016 r. nie doszło do skutecznego przelewu przyszłych praw i obowiązków (...) Sp. z o.o. na (...) Sp. z o.o.
-: zawarcie umowy cesji z dnia 04 maja 2016 r. nie skutkowało powstaniem zobowiązania M. P. (1) do powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej wobec (...) Sp. z o.o.

blankietowa zgoda na przeniesienie praw i obowiązków wynikających z umowy franczyzy na nieokreślony podmiot jest niezgodna z art. 353 (1) KC, przez co nieważna na podstawie art. 58 ust. 3 k.c.

5. art. 484 § 2 KC poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, względnie niezastosowanie skutkujące brakiem zmniejszenia kary umownej, pomimo zgłoszenia takiego żądania przez Pozwanego i braku poniesienia szkody przez powódkę względnie poniesienia przez nią szkody o znikomej wartości.

Wskazując na powyższe skarżący wniósł o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości;

2. zasądzenie od Powódki na rzecz Pozwanego zwrotu kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych;

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o:

1. oddalenie apelacji Pozwanego w całości,

2. zasądzenie od Pozwanego na rzecz Powoda kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja pozwanego okazała się w części uzasadniona .

Sąd Apelacyjny w całości akceptuje ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I Instancji które zresztą w zdecydowanej części były niesporne między stronami . natomiast jedynie na częściową akceptacje zasługiwały ustalenia prawne i wnioski Sądu Okręgowego.

Pozwany w swojej apelacji podniósł szereg zarzutów zarówno prawa procesowego jak i prawa materialnego.

W pierwszej kolejności Sąd II instancji odniósł się do zarzutów dotyczących obrazy prawa procesowego, gdyż dopiero prawidłowo ustalony stan faktyczny stanowić może podstawę dla rozstrzygnięcia pozwu złożonego w niniejszej sprawie. Wskazać bowiem należy, iż prawidłowość zastosowania lub wykładni prawa materialnego może być właściwie oceniona jedynie na kanwie niewadliwie ustalonej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Skuteczne, zatem zgłoszenie zarzutu dotyczącego naruszenia prawa materialnego wchodzi zasadniczo w rachubę tylko wtedy, gdy ustalony przez Sąd I instancji stan faktyczny, będący podstawą zaskarżonego wyroku, nie budzi zastrzeżeń (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1997 r. II CKN 60/97 - OSNC 1997/9/128). Powyższe rodzi konieczność rozpoznania w pierwszym rzędzie zmierzających do zakwestionowania stanu faktycznego zarzutów naruszenia prawa procesowego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 1997 r. II CKN 18/97 - OSNC 1997/8/112).

Skarżący podniósł zarzut naruszenia art. 233 § 1 i 2 k.p.c.

Zdaniem Sądu Odwoławczego, Sąd I instancji przeprowadził postępowanie dowodowe w zakresie wystarczającym dla poczynienia ustaleń faktycznych mających wpływ na zastosowanie przepisów prawa materialnego. Zgromadzone w sprawie dowody poddał wszechstronnej, wnikliwej ocenie, ustalając prawidłowo stan faktyczny sprawy. Ocena dowodów przeprowadzona przez Sąd Okręgowy, zdaniem Sądu Apelacyjnego, przy uwzględnieniu podanych poniżej uwag, odpowiada wymogom stawianym przez przepis art. 233 § 1 k.p.c., uwzględnia cały zgromadzony w sprawie materiał dowodowy i tym samym pozostaje pod ochroną wynikającą z powołanego przepisu. Nie nosi ona cech dowolności, odnosi się do przeprowadzonych w sprawie dowodów. W tym stanie rzeczy zarzuty powoda dotyczące naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. w zdecydowanej większości nie zasługiwały na uwzględnienie. Podkreślić przy tym należy, że skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przez sąd przepisu art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem może być jedynie przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie o innej niż przyjął sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu.

Sąd Apelacyjny podziela jedynie zarzut skarżącego co do rentowności i wysokości zysków jakie przynosiła działalność pozwanego . W tym zakresie należy oprzeć się nie na zeznaniach świadków jak to zrobił sąd okręgowy lecz na dokumentach z których ta rentowność i zysk wynikają.

Co do pozostałych zarzutów dotyczących oceny zeznań świadków i pozwanego Sąd Apelacyjny uznał je za bezzasadne. Należy wskazać ,, że zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c. sąd ocenia wiarogodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Sąd ma obowiązek wyprowadzenia z zebranego w sprawie materiału dowodowego wniosków poprawnych logicznie. ). Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadził wnioski logicznie poprawne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego, to taka ocena dowodów nie narusza zasady swobodnej oceny dowodów przewidzianej w art. 233 KPC, choćby dowiedzione zostało, że z tego samego materiału dałoby się wysnuć równie logiczne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego wnioski odmienne (wyr. SN z 27.9.2002 r., IV CKN 1316/00, L.). Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (wyr. SN z 27.9.2002 r., II CKN 817/00, L.; wyr. SN z 16.12.2005 r., III CK 314/05, OwSG 2006, Nr 10, poz. 110).

Tylko ocena rażąco błędna lub oczywiście sprzeczna z treścią materiału dowodowego, nieodpowiadająca zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, może czynić usprawiedliwionym zarzut naruszenia art. 233 § 1. k.p.c.

Skuteczne zgłoszenie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 nie może ograniczać się do wskazywania, że możliwe były inne wnioski odnośnie do faktów, lecz polega na wykazaniu, że wnioski wyprowadzone przez sąd orzekający w świetle zasad doświadczenia życiowego i budowy sylogizmów były niemożliwe (wyrok SN z 6 czerwca 2003 r., IV CK 274/02, LexPolonica nr (...)).

W ocenie sadu II Instancji powód zarzucając naruszenie art. 233 k.p.c. nie zdołał wykazać przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu.

Co do zarzutów naruszenia art. 65 k.c. 353(1) k.c. i 6 k.c. to należy uznać je za nieuzasadnione.

W dniu 5 marca 2014 r (...) Spółka z o.o. z siedzibą w M. zawarła z pozwanym M. P. (1) umowę franczyzową na okres 5 lat tj do dnia 5 marca 2019 r .

W ust (...) umowy F. przyznał F. na czas trwania umowy prawo do wykorzystywania systemu w celu prowadzenia sklepu (...) oraz do identyfikowania sklepu (...) za pomocą znaków.

W ust.3.4 postanowiono , że po okresie obowiązywania umowa ulegnie rozwiązaniu.

W (...) F. zobowiązał się , że przez okres 1 roku od dnia rozwiązania umowy nie będzie prowadził na terenie wskazanym w art. (...) ( na terenie miasta G.) podobnej lub konkurencyjnej działalności , a w szczególności działalności która by wykorzystywała lub powielała (...) lub jego części. W tym okresie F. nie będzie nie będzie także uczestniczył w jakimkolwiek charakterze w podobnym przedsięwzięciu oraz nie będzie brał udziału , ani nie będzie uczestniczył pośrednio lub bezpośrednio w innych podmiotach gospodarczych prowadzących działalność w zakresie sprzedaży Towarów na terenie (...). Postanowienia te dotyczą także małżonka ,krewnych i powinowatych F..

(...) w przypadku gdy F. naruszy jedno z ograniczeń określonych w niniejszym art. 9.2. zapłaci on F. karę umowną w wysokości stanowiącej w PLN równowartość kwoty 25.000 EURO. Według średniego kursu NBP z dnia wystąpienia przez F. z odpowiednim żądaniem.

Sąd Apelacyjny podziela w całości ustalenie iż zawarte w zapisie pkt (...)umowy franczyzowej określenie „rozwiązania umowy” strony rozumiały tożsamo z pojęciem „wygaśnięcia umowy”, jako zakończenie współpracy.

Jak słusznie wskazuje powód w odpowiedzi na apelację umowa franczyzy posługuje się zwrotem „rozwiązanie umowy" nie tylko w pkt (...), ale w innych jeszcze postanowieniach. Zwrot „rozwiązanie umowy" pojawia się w kluczowym - z punktu widzenia czasu trwania Umowy - postanowieniu (...)Umowy. Wskazane postanowienie stanowi, że „Umowa (...) będzie obowiązywała przez okres 5 (pięciu) lat od dnia jej wyjścia w życie i ulega rozwiązaniu po upływie tego terminu. Niezależnie od powyższego, każda ze Stron ma prawo do jej wcześniejszego rozwiązania na warunkach określonych w art. 17 Umowy".

Zwrot „rozwiązanie umowy" w znaczeniu ustania jej obowiązywania, pojawia się w innych jeszcze postanowieniach Umowy. Przykładowo wskazać można następujące postanowienia:

1. przypadku śmierci F. będącego osobą fizyczną Umowa ulega rozwiązaniu z dniem śmierci F." - (...) Umowy

2. „Umowa nie ulega rozwiązaniu z dniem śmierci F., jeżeli spełnione są następujące warunki (...)Umowy

3. „Z chwilą rozwiązania niniejszej Umowy, F. w ciągu 7 (siedmiu) dni od daty rozwiązania niniejszej Umowy zwróci F. lub umożliwi mu zdemontowanie elementów wyposażenia Sklepu (...) udostępnionych mu przez F. i doprowadzi Lokal do stanu, w którym ten nie będzie nasuwał żadnych skojarzeń z nazwą lub wystrojem sklepów (...)" - (...)Umowy

4. „Z chwilą rozwiązania niniejszej Umowy, F. zwróci F. Podręcznik Operacyjny, wszelkie artykułu biurowe i inne dokumenty opatrzone Znakami oraz inne materiały identyfikujące sklep (...) z Systemem" -(...) Umowy.

Wszystkie wskazane wyżej postanowienia świadczą o tym, iż Strony przez rozwiązanie Umowy rozumiały ustanie jej obowiązywania niezależnie od tego, czy będzie ono skutkiem upływu określonego terminu czy też zajścia innego wskazanego w Umowie zdarzenia, czy też złożenia oświadczenia woli przez którąkolwiek ze stron.

Sąd podziela również stanowisko Sądu I Instancji co do niezasadności zarzutu pozwanego w zakresie braku zaktualizowania się zakazu konkurencji. Z zeznań powoda oraz świadka J. P. (2) wynika, że strony nie dokonały w przedmiotowej umowie rozróżnienia sposobu zakończenia umowy poprzez uwzględnienie jej rozwiązania bądź wygaśnięcia, przewidując tym samym wprowadzenie zakazu w następstwie jakiegokolwiek zakończenia współpracy, niezależnie od formy jej ustania. W tym kontekście należało przyjąć, że zakaz konkurencji miał obowiązywać w następstwie zakończenia współpracy stron. Pozwany miał odpowiedni czas by zapoznać się z treścią umowy i przed jej podpisaniem zgłosić drugiej stronie wątpliwości związane z interpretacją jej treści. J. P. (2) prowadząc w imieniu spółki (...) negocjacje z pozwanym omawiała zapisy umowy, w tym przewidujące zakaz konkurencji. Pozwany zaś nie zgłaszał w tym kontekście żadnych uwag. Gdyby rzeczywiście zakaz konkurencji miał aktualizować się wyłącznie w następstwie rozwiązania umowy, to strony byłyby świadome, że w następstwie wygaśnięcia umowy franczyzowej pozwanego nie obowiązywałby przedmiotowy zakaz. Tymczasem pozwany doskonale zdawał sobie sprawę z obowiązywania zakazu, gdyż po zakończeniu umowy bezskutecznie poszukiwał nowej lokalizacji poza G. dla prowadzenia sklepu. Dodatkowo w łączącej strony umowie, w jej punkcie 1. przewidziany został słowniczek, w którym zostały zdefiniowane pojęcia na potrzeby umowy. Wśród ujętych w nim definicji, nie znalazł się zapis o „rozwiązaniu umowy”, stąd nie można przyjmować, aby w momencie zawarcia umowy strony odrębnie rozumiały zapis o rozwiązaniu umowy, zawarty w pkt (...) umowy franczyzowej. W tym kontekście istniejące rozbieżności musiałyby zostać usunięte poprzez doprecyzowanie użytych w jej treści pojęć, co znalazłoby odzwierciedlenie w treści słowniczka.

Poza tym należy uwzględnić i to , że pozwany działa jako przedsiębiorca , a więc zgodnie z art. 355 § 2 k.c. należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności.

Umową franczyzy jest umową tzw. nienazwaną, to znaczy w kodeksie cywilnym nie ma przepisów, które w sposób ogólny regulowałyby instytucję franszyzy, a także zakazu konkurencji. Jego wprowadzenie w umowie franchisingu umożliwia art. 353(1) k.c., który określa granice swobody zawierania umów. Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Sama wykładnia i zastosowanie tego przepisu oczywiście nie wyłącza zakazu konkurencji pomiędzy przedsiębiorcami, co powoduje, że ograniczenia wynikające z tego typu klauzul umownych co do zasady są możliwe i skuteczne. Należy wskazać, że w pełni uzasadnione jest zastrzeżenie zakazu prowadzenia działalności konkurencyjnej w trakcie realizacji umowy franczyzy. Przedsiębiorca ściśle współpracujący z innym przedsiębiorcą na podstawie umowy franchisingu musi mieć możliwość ochrony swoich interesów. Tym bardziej, że współpraca taka zawsze wiąże się z przekazaniem informacji o majątkowym i strategicznym znaczeniu dla franchisingodawcy.

Ograniczenie takie może być ustanowione przez strony również po jej ustaniu, przez określony okres czasu (na przykład 1 rok). Co istotne, zakaz podejmowania działalności konkurencyjnej powinien pozostawać w granicach uzasadnionej potrzeby zapewnienia ochrony interesów przedsiębiorcy i nie wykraczać ponad zasady współżycia społecznego i naturę stosunku prawnego, na którym zakaz został oparty.

Sama ocena, czy umowny zakaz konkurencji wykracza poza granice dozwolonej swobody umów powinna się zawsze opierać na analizie danego stanu faktycznego. Przykładowo należy przyjąć, iż co do zasady zakaz konkurencji nie powinien uniemożliwiać zobowiązanemu prowadzenia jakiejkolwiek działalności gospodarczej lub w ogóle wyłączać go z danego rynku, w ramach wykonywania i świadczenia usług. Tego rodzaju zobowiązanie wykracza poza uzasadnioną potrzebę ochrony własnych interesów franchisingodawcy i bezpodstawnie ogranicza swobodę podejmowania działalności gospodarczej przez franchisingobiorcę. Takie postanowienie jest w swej istocie nieważne. Pogląd ten podziela Sąd Najwyższy, który w wyroku z 5 grudnia 2013r., Sygn. akt.: V CSK 30/13 uznał, iż zakaz konkurencji nie może być nieograniczony w czasie lub zupełnie uniemożliwiać prowadzenia działalności gospodarczej, gdyż byłby sprzeczny z prawnie zagwarantowaną swobodą w tym zakresie.

Jak wskazano powyżej zakres zobowiązania dotyczącego powstrzymania się od działalności konkurencyjnej powinien być określony w sposób wyczerpujący i możliwie najbardziej ściśle dla uniknięcia sporów w zakresie jego interpretacji. Należy przez to rozumieć, iż przedsiębiorca nie może dowolnie ograniczyć innego przedsiębiorcy, w ramach umowy franchisingu, jak również po jej ustaniu, bowiem czynność ta dodatkowo jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, które nakazuje uwzględniać z art. 58 k.c.

W przedmiotowej umowie F. zobowiązał się , że przez okres 1 roku od dnia rozwiązania umowy nie będzie prowadził na terenie wskazanym w art. (...) ( na terenie miasta G.) (ust.(...)).

Poza tym wprowadzenie w umowie o świadczenie usług (art. 750 k.c.) klauzuli konkurencyjnej bez ekwiwalentu, z zastrzeżeniem kary umownej za jej naruszenie, mimo braku symetrii, mieści się w granicach swobody kontraktowej i nie narusza właściwości tego stosunku prawnego (art. 353¹ k.c.).

W ocenie Sądu Apelacyjnego tak sformułowany zakaz konkurencji zakreślający obszar objęty zakazem do miasta G. oraz określający czas trwania zakazu na 1 rok nie może być uznany za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego i tym samym nieważny.

Nieuzasadniony okazał się również zarzut naruszenia art. 509 § 1 k.c.

W myśl z art. 509 § 1 k.c., wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Nadto, zgodnie z pkt (...) umowy franczyzowej, przeniesienie przez franczyzodawcę jego praw i obowiązków wynikających z przedmiotowej umowy nie wymagało zgody franczyzobiorcy. Wobec powyższego zapisu stanowisko w przedmiocie braku zgody pozwanego na dokonanie w/w przelewu nie ma znaczenia dla oceny skuteczności umowy cesji. . Powód na podstawie umowy cesji z dnia 4 maja 2016 r. skutecznie nabył więc od (...) sp. z o.o. wszelkie prawa i obowiązki wynikające z umowy franczyzowej zawartej z pozwanym w tym również roszczenia związane z karami umownymi.

Natomiast w ocenie sądu II instancji zasadny okazał się zarzut naruszenia art. 384 k.c.

Zgodnie z art. 484 § 2. k.c. jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.

Kodeks cywilny nie zawiera wskazówek, co do stanów faktycznych podlegających pod hipotezę regulacji art. 484 § 2 KC w zakresie przesłanki "rażąco wygórowanej kary", nie wskazuje okoliczności mogących mieć wpływ na ocenę jej zaistnienia, pozostawiając ich ustalenie uznaniu sędziowskiemu uwzględniającemu okoliczności konkretnej sprawy

Jako kryterium dokonania oceny, czy kara umowna jest rażąco wygórowana, wskazuje się przede wszystkim na porównanie jej wysokości z wysokością odszkodowania, które należałoby się wierzycielowi na zasadach ogólnych (art. 471). Ponadto za przydatne kryteria miarkowania kary umownej uważa się w szczególności brak szkody lub jej znikomość w porównaniu z wysokością kary umownej, jej wysokość oraz niski stopień winy dłużnika (jeżeli w danym przypadku odpowiedzialność dłużnika oparta jest na zasadzie winy) Sąd, rozstrzygając kwestię zmniejszenia kary umownej, może wziąć pod uwagę także inne okoliczności konkretnego przypadku, które takie zmniejszenie by uzasadniały.

Ponadto przypadkach dużej dysproporcji między wysokością zastrzeżonej kary umownej a interesem wierzyciela chronionym za pomocą kary umownej dopuszczalne jest - na podstawie art. 484 § 2 k.c. - zmniejszenie kary umownej przez Sąd, na żądanie dłużnika. Takie żądanie Pozwany zgłosił w toku postępowania sądowego. W tym kontekście podnoszono m.in., że strona pozwana poniosła znikomą szkodę z tytułu Sąd nieprawidłowo nie zastosował przepisu 484 § 2 KC, pomimo tego, iż ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie wynikało jakoby wskutek naruszenia zakazu konkurencji przez M. P. (1), Powódka poniosła szkodę, a tym bardziej jakoby szkoda ta była większa niż znikoma.

W przypadku zastrzeżenia kary umownej w umowie franchisingu na wypadek naruszenia zakazu konkurencji , jak w niniejszej sprawie ustalenie jej wysokości , a więc również ocena czy kara ta nie jest rażąco wygórowana powinno odbywać się na zasadzie kryterium porównawczego. Wysokość naliczanie kar umownych należy ustalać w oparciu o kryteriu czystego dochodu i nie powinna za podstawę brać naliczanie przychodu – chodzi tu o pozbawienie naruszającego zakaz jego zysku z naruszenia i odszkodowanie (lucrum ces san, damnum emergens).

W niniejszej sprawie po pierwsze nie wynikało jakoby wskutek naruszenia zakazu konkurencji przez M. P. (1), Powódka poniosła szkodę, a tym bardziej jakoby szkoda ta była większa niż znikoma. Ponadto bezspornym było, że po zakończeniu współpracy stron Powódka nawiązała współpracę z innym franczyzobiorcą, który prowadził sklep konkurencyjny w stosunku do sklepu Pozwanego, na terenie G., co powodowało, iż po zakończeniu współpracy z Pozwanym nie poniosła ona żadnej szkody albo szkoda ta była znikoma.

Te okoliczności oraz wysokość czystego dochodu jaki osiągał pozwany uzasadniają w ocenie Sądu Apelacyjnego częściowe uwzględnienie zarzutu naruszenia art. 484 § 2 k.c. i obniżenie wysokości kary umownej o połowę do kwoty 53.689,75 zł

Konsekwencją zmiany wyroku w punkcie 1 było również zmiana wyroku w części dotyczącej kosztów procesu za I instancję. Ponieważ w wyniku apelacji pozwanego strony ostatecznie wygrały sprawę po połowie, sąd koszty postępowania zgodnie z art. 100 k.p.c. rozdzielił stosunkowo i obciążył nimi powoda i pozwanego po 50 % pozostawiając szczegółowe rozliczenie tych kosztów referendarzowi sądowemu.

W pozostałym zakresie apelacja pozwanego jako nieuzasadniona podlegała oddaleniu.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c.

Ryszard Marchwicki

St. sekr. sąd. Katarzyna Surażyńska

I AGa 306/22

Powołane przepisy:

Korekty wprowadzone przez SAOS:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE