Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

B. K. wniosła pozew przeciwko M. G. (1) i M. J. o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, tj. o to, aby w dziale IV księgi wieczystej nr (...) wykreślić hipotekę przymusową (nr 2), wpisaną na rzecz uprawnionej M. J., na kwotę 36.550,33 CHF, oraz w dziale IV księgi wieczystej nr (...), wykreślić hipotekę przymusową (nr 1), wpisaną na rzecz uprawnionej M. J., na kwotę25.207,12 CHF.

W uzasadnieniu podała, że jest wierzycielem pozwanego M. G. (1), zgodnie z tytułem wykonawczym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 15.09.2014r., IV C 326/13, na podstawie którego Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Kłodzku A. K. (1) prowadzi postępowanie egzekucyjne sygn. akt Km 3707/18 i 4530/18, w ramach którego przeprowadzona została egzekucja z w.w. nieruchomości, które obciążone były hipotekami przymusowymi na rzecz wierzyciela pozwanej M. J., wpisanymi na podstawie postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 7.03.2014r., IV C 1216/13, o udzieleniu zabezpieczenia jej roszczeń w stosunku do pozwanego M. G. (1). Zdaniem powódki, zabezpieczenie udzielone w tamtej sprawie upadło, bowiem został wydany prawomocny wyrok, co stanowi podstawę wykreślenia wpisów w dziale IV ksiąg wieczystych, prowadzonych na w.w. nieruchomości. Zarówno powódka, jak i wierzycielka M. J. uczestniczą w postępowaniu egzekucyjnym, mają sprzeczne interesy ze względu na podział sum, uzyskanych z egzekucji nieruchomości w szczególności w kategorii podziału, dlatego powódka domagała się wykreślenia wpisu hipotek, skoro zabezpieczenie, udzielone na podstawie postanowienia z dnia 7.03.2014r., IV C 1216/13, upadło ex lege po upływie 2 miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku na rzecz wierzycielki M. J..

Pozwana M. J. wniosła o oddalenie powództwa. Zarzuciła brak legitymacji czynnej powódki, wskazując, że powództwo o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości, ujawnionym w księdze wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym może wytoczyć tylko osoba uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej, tj. właściciel nieruchomości, użytkownik wieczysty, osoba, na rzecz której wpis ma nastąpić, albo wierzyciel, jeżeli przysługuje mu prawo, które może być wpisane w księdze wieczystej. Powódka nie należy do żadnej w wym. kategorii. Pozwana zarzuciła nadto, że roszczenie w odniesieniu do nieruchomości, objętej księgą wieczystą (...), jest bezprzedmiotowe, skoro w dziale IV nie znajduje się hipoteka, której wykreślenia domaga się powódka - została wykreślona na podstawie postanowienia tut. Sądu z dnia 25.11.2021r. w przedmiocie przysądzenia własności nieruchomości. Pozwana zarzuciła dalej bezpodstawność twierdzenia o upadku zabezpieczenia, podnosząc, że zgodnie z prawidłową wykładnią art. 754(1) KPC, w brzmieniu obowiązującym w niniejszej sprawie, upadek zabezpieczenia w terminie tam wskazanym następuje wyłącznie w sytuacji, w której wierzyciel nie podjął przed upływem terminu czynności zmierzających do wyegzekwowania przysługującego mu roszczenia. Tymczasem pozwana, jak podała, podjęła we właściwym czasie taką aktywność, co wyłącza możliwość uznania upadku zabezpieczenia. Pierwsze czynności, zmierzające do egzekucji zabezpieczonego roszczenia pozwana podjęła jeszcze przed uprawomocnieniem się wyroku, zapadłego w postępowaniu, w którym udzielono jej zabezpieczenia – wniosek o nadanie klauzuli wykonalności złożyła jeszcze przed doręczeniem stronom odpisu postanowienia o odrzuceniu apelacji pozwanego (wniesionej w terminie), ponadto, miesięczny termin z art. 754(1) § 1 KPC, nie upłyną również w okresie między doręczeniem jej tytułu wykonawczego (17.04.2015r.), a złożeniem wniosku o wszczęcie egzekucji (6.05.2015r.), ani też nawet podjęciem przez komornika pierwszej czynności w sprawie (12.05.2015r.).

W piśmie procesowym z dnia 4.11.2022r. powódka wskazała, że celem niniejszego postępowania jest ustalenie, że w chwili etapów postępowania egzekucyjnego (licytacji, przybicia, przysądzenia własności nieruchomości objętych księgami wieczystymi (...), upadło zabezpieczenie na rzecz pozwanej M. J., co powinno skutkować wykreśleniem jej hipotek przymusowych, a co z kolei spowoduje, że w ramach podziału sum uzyskanych z egzekucji nieruchomości, wierzytelność powódki będzie w tzw. kategorii wyższej.

Stan faktyczny:

W toku postępowania, toczącego się przed Sądem Okręgowym w Warszawie, sygn. akt IV C 1216/13, z powództwa M. J. przeciwko M. G. (1) o zapłatę, tamt. Sąd, postanowieniem z dnia 7.03.2014r., udzielił zabezpieczenia roszczenia powódki M. J., poprzez ustanowienie na jej rzecz hipoteki przymusowej na nieruchomości pozwanego, położonej w W., objętej księgą wieczystą (...), do kwoty 25.207,12 CHF, oraz hipoteki przymusowej na udziale wynoszącym ½ części w nieruchomości położonej w Z., objętej księgą wieczystą (...), do kwoty 36.550,33 CHF. Postanowienie to stanowiło podstawę wpisania hipotek w dziale IV w.w. ksiąg wieczystych.

Wyrokiem z dnia 27.01.2014r. wydanym w sprawie o sygn. akt IV C 1216/13, Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od M. G. (1) na rzecz M. J. kwotę 64.114,34 USD z ustawowymi odsetkami od dnia 21.02.2012r., kwotę 49.503,44 Euro z ustawowymi odsetkami od dnia 21.02.2012r., kwotę 90.000 CHF z ustawowymi odsetkami od dnia 21.02.2012r. do dnia zapłaty, oraz kwotę 35.037 zł, tytułem zwrotu kosztów sądowych i kwotę 7217 zł, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Wyrok uprawomocnił się z dniem 3.04.2015r. – po odrzuceniu apelacji pozwanego (wobec jej nieopłacenia) postanowieniem z dnia 24.02.2015r., którego odpis doręczono pełn. powódki (w tamt. sprawie) M. J. w dniu 9.03.2015r.

W dniu 4.03.2015r. M. J. złożyła w tamt. Sądzie wniosek o nadanie wyrokowi z dnia 27.10.2014r. klauzuli wykonalności. Odpis wyroku z klauzulą wykonalności doręczono jej w dniu 17.04.2015r. Na tej podstawie, pismem z dnia 6.05.2015r., M. J. złożyła wniosek o wszczęcie egzekucji z nieruchomości dłużnika M. G. (1), objętych księgami wieczystymi (...). Wniosek wpłynął do Kancelarii Komornika Sądowego przy SR w Kłodzku B. S. w dniu 11.05.2015r.

Aktualnie w dziale IV księgi wieczystej (...) brak jest wpisów. Hipoteka, uprzednio wpisana na rzecz M. J., została wykreślona na podstawie postanowienia, wydanego przez Sąd Rejonowy w Kłodzku z dnia 25.11.2021r. o przysądzeniu własności nieruchomości, w sprawie o sygn. akt I Co 2476/19. Postanowieniem wydanym w tym samym dniu Referendarz Sądowy w Sądzie Rejonowym w Kłodzku przysądził własność nieruchomości, objętej księgą wieczystą (...), na rzecz nabywcy licytacyjnego (I Co 2476/19).

Dowód:

odpis z księgi wieczystej (...) (k-13-14; 187-188)

odpis z księgi wieczystej (...) (k-15; 189-190)

wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 27.01.2014r., sygn. akt IV C 1216/13 (k-102);

postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 24.02.2015r., IV C 1216/13 (k-132-134)

odpis wyroku z klauzulą wykonalności (k-136-139)

wniosek o wszczęcie egzekucji (k-141-142; k-1 akt egzekucyjnych Km 4590/18)

postanowienie KS P. T. z 12.05.2015r., Km 180/15 (k-146-147).

Powódka B. K. jest wierzycielem pozwanego M. G. (1) (obowiązanego) na podstawie wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 15.09.2014r., wydanego w sprawie o sygn. akt IV C 326/13; jest uczestnikiem postępowania egzekucyjnego, w którym Komornik Sadowy przy Sądzie Rejonowym w Kłodzku A. K. (1) prowadzi egzekucje z w.w. nieruchomości (sygn. akt Km 4530/18), obciążonych hipotekami przymusowymi na rzecz uprawnionej M. J., na podstawie w.w. postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie, IV C 1216/13.

20.09.2021r. powódka wniosła do Sądu Okręgowego w Warszawie, do sprawy o sygn. akt IV C 1216/13, o stwierdzenie upadku zabezpieczenia, wynikającego z postanowienia tamt. Sądu z dnia 7.03.2014r. Postanowieniem z dnia 25.11.2021r. tamt. Sąd odrzucił jej wniosek, jako złożony przez osobę, która nie była uczestnikiem postępowania, na podstawie art. 754(1) § 3 KPC.

W dniu 22.12.2021r. do tamt. Sądu wpłynął wniosek pozwanego M. G. (1) o stwierdzenie upadku zabezpieczenia. Postanowieniem z dnia 18.02.2022r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił wniosek (sygn. akt IV C 1216/13).

Dowód:

obwieszczenie o pierwszej licytacji nieruchomości (k-10)

zawiadomienie o przejęciu sprawy do dalszego prowadzenia egzekucji (k-11)

postanowienie KS A. K. z dnia 12.01.2022r., KM 4530/18 (k-12)

postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 25.11.2021r., IV C 1216/13 (k-35-39)

wniosek M. G. z 14.12.2021r. o upadek zabezpieczenia (k-197)

postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 18.02.2022r. (k-198).

Sąd zważył, co następuje:

Do obciążenia przedmiotowych nieruchomości pozwanego M. G. (1) hipotekami przymusowymi na rzecz pozwanej M. J. doszło w wykonaniu postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie o udzieleniu M. J. zabezpieczenia, dochodzonego przez nią od M. G. (1) roszczenia pieniężnego, przez obciążenie nieruchomości pozwanego hipotekami przymusowymi we wskazanych kwotach, i wpisanie na wniosek uprawnionej tych hipotek do ksiąg wieczystych (art. 67 KWU). Hipoteka ta, po dokonaniu wpisu, powstała z chwilą złożenia wniosku o wpis (art. 29 KWU w związku z art. 626(6) KPC), z pierwszeństwem liczonym od tej chwili (art. 12 KWU). Skutek prawny w postaci powstania hipoteki był więc następstwem postanowienia sądu o udzieleniu zabezpieczenia przez obciążenie nieruchomości hipoteką przymusową zaopatrzonego we wzmiankę o wykonalności i wpisu tej hipoteki do księgi wieczystej na wniosek uprawnionej.

Hipoteka przymusowa, jako środek zabezpieczenia roszczenia pieniężnego, służy ułatwieniu przeprowadzenia egzekucji po uzyskaniu tytułu egzekucyjnego, zasądzającego zabezpieczone roszczenie, przez przeciwdziałanie możliwym utrudnieniom w tym względzie ze strony dłużnika. Ułatwienie polega na tym, że wierzyciel, po uzyskaniu tytułu egzekucyjnego, zasądzającego zabezpieczone roszczenie, może, w wyniku przekształcenia tego tytułu w tytuł wykonawczy przez nadanie mu klauzuli wykonalności przeciwko dłużnikowi (obowiązanemu), zaspokoić się z nieruchomości, obciążonej hipoteką przymusową w postępowaniu egzekucyjnym wszczętym na podstawie tytułu wykonawczego, z pierwszeństwem, jaki ta hipoteka uzyskała, tj. wyznaczonym chwilą złożenia wniosku o jej wpis na podstawie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2013 r., III CZP 64/13).

Zgodnie z art. 3 ust. 1 i 2 KWU, domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym; domniemywa się również, że prawo wykreślone nie istnieje. Domniemania te mają charakter domniemań prawnych, jako takie wiążą sąd (art. 234 KPC), podlegają jednak obaleniu. Obalenie domniemania polega na wykazaniu, że rzeczywisty stan prawny jest odmienny od ujawnionego w księdze wieczystej, ponieważ wpisane w księdze prawo nie istnieje. W celu obalenia domniemania zgodności z rzeczywistym stanem prawnym wpisu prawa ujawnionego w księdze wieczystej, powódka wystąpiła w niniejszej sprawie z powództwem na podstawie art. 10 ust. 1 KWU, wnosząc o to, aby w dziale IV księgi wieczystej nr (...) wykreślić hipotekę przymusową (nr 2), wpisaną na rzecz uprawnionej M. J., na kwotę 36.550,33 CHF, oraz w dziale IV księgi wieczystej nr (...), wykreślić hipotekę przymusową (nr 1), wpisaną na rzecz uprawnionej M. J., na kwotę 25.207,12 CHF. Powódka twierdziła, że mimo ujawnienia hipotek przez wpis, prawo to wygasło, bowiem zabezpieczenie, udzielone w postępowaniu sądowym na rzecz M. J., a polegające na ustanowieniu hipotek przymusowych na nieruchomościach obowiązanego, będącego jednocześnie dłużnikiem osobistym powódki z innego tytułu, upadło z mocy prawa na podstawie art. 754(1) § 3 KPC, co ma znaczenie dla kolejności zaspokojenia wierzycieli przy podziale sumy uzyskanej z egzekucji nieruchomości (art. 1025 § 1 KPC). Kwestia, czy zabezpieczenie roszczenia pozwanej M. J., udzielone przez Sąd Okręgowy w Warszawie w sprawie o sygn. akt IV C 1216/13, z jej powództwa przeciwko M. G. (1) o zapłatę, na mocy postanowienia z dnia 7.03.2014r., upadło jest istotna dla powódki z punktu widzenia sporządzania planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji nieruchomości, a więc ustalenia wysokości zaspokojenia należności powódki.

Legitymacja do wytoczenia powództwa z art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. 2018, poz. 1916 ze zm.) przysługuje tylko osobie, która jest uprawniona do złożenia wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej. Przepis art. 626(2) § 5 KPC wymienia te podmioty. Należą do nich: właściciel nieruchomości, użytkownik wieczysty, osoba, na rzecz której wpis ma nastąpić, albo wierzyciel, jeżeli przysługuje mu prawo, które może być wpisane w księdze wieczystej. Przepis art. 10 ust. 1 KWU zawęża krąg podmiotów czynnie legitymowanych wyłącznie do osób, których prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia. Tak określony ustawowo krąg uprawnionych do wystąpienia z powództwem, przewidzianym w art. 10 ust. 1 powołanej ustawy, wyznacza też kształt możliwego do zgłoszenia w jego ramach żądania. Powód może więc domagać się wpisania swojego prawa, które dotąd nie było wpisane, może żądać poprawnego wpisania swego prawa w miejsce dotychczas błędnie wpisanego prawa, a wreszcie może żądać skorygowania błędnie wpisanego obciążenia lub ograniczenia jego prawa. W ten sposób, za pomocą normy art. 10 ust 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, interpretowanej łącznie z art. 626[2] § 5 KPC, ustawodawca określił więc krąg osób legitymowanych do wytoczenia powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, sformułowanie którego to powództwa musi uwzględniać wyżej określony, dopuszczalny kształt możliwych do zgłoszenia w nim żądań. Wykluczona jest zatem czynna legitymacja procesowa wszelkich innych osób, nawet jeśli są one istotnie zainteresowane ustaleniem rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości, ale w inny sposób aniżeli możliwy w świetle art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Żądania powódki, dochodzone w niniejszym procesie, nie są żadnym z wyżej wymienionych żądań, których dochodzenie jest przewidziane na podstawie art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. I choć nie można kwestionować potrzeby udzielenia ochrony osobom trzecim, które mogą być nawet pośrednio dotknięte skutkami błędnego wpisu do księgi wieczystej, to jednak nie może to się dokonywać w trybie powództwa o usunięcie niezgodności na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, jeżeli powód nie należy do kręgu podmiotów czynnie legitymowanych z mocy tego przepisu. Przewidziane w nim powództwo nie może być traktowane jako uniwersalny instrument prawny, służący do regulowania stanu prawnego w nieograniczonym podmiotowo zakresie, a jedynie do usuwania niezgodności stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, co oznacza, że po obu stronach takiego sporu muszą wystąpić podmioty powołujące się na przysługujące im prawo do tej samej nieruchomości lub jej części (tak: wyrok SN z 19.11.2004r., II CK 152/04). W niniejszej sprawie, jak trafnie podnosiła pozwana, powódka nie jest właścicielem nieruchomości, użytkownikiem wieczystym, nie przysługuje jej żadne inne prawo rzeczowe do nieruchomości, które byłoby ograniczone hipoteką, ustanowioną na rzecz pozwanej, ani też wpis w księdze wieczystej, będący rezultatem ewentualnego uwzględnienia powództwa, jej roszczenia nie są wpisane do działu IV ksiąg wieczystych. Wobec tego nie była ona legitymowana do wytoczenia powództwa na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, co skutkowało jego oddaleniem.

Obalenie domniemania zgodności z rzeczywistym stanem prawnym wpisu prawa ujawnionego w księdze wieczystej może nastąpić także w innym postępowaniu sądowym, jeżeli zgodność z rzeczywistym stanem prawnym wpisu prawa ujawnionego w księdze wieczystej ma znaczenie dla wyniku tego postepowania (por. wyrok SN z 10.01.2020r., I CSK 451/18). Jeśli zachodzi potrzeba udzielenia szerszej ochrony, wykraczającej poza ustrojową funkcję ksiąg wieczystych, gdy – jak w niniejszej sprawie - powódka domaga się stwierdzenia, że zabezpieczenie, udzielone w postępowaniu sądowym, którego nie była stroną, a polegające na ustanowieniu hipotek przymusowych na nieruchomościach obowiązanego, będącego jednocześnie dłużnikiem osobistym powódki z innego tytułu, upadło z mocy prawa na podstawie art. 754(1) § 3 KPC, co ma znaczenie dla kolejności zaspokojenia wierzycieli przy podziale sumy uzyskanej z egzekucji nieruchomości (art. 1025 § 1 KPC) – to dopuszczalne jest wytoczenie powództwa na podstawie art. 189 KPC o ustalenie.

Upadek zabezpieczenia w postaci hipoteki przymusowej na podstawie art. 764(1) § 1 KPC powoduje pozbawienie uprawnionego pierwszeństwa zaspokojenia w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji nieruchomości, jakie wynika z wpisania prawa do księgi wieczystej, nawet, gdy wpis hipoteki przymusowej w chwili sporządzania planu, mimo upadku zabezpieczenia, nie został jeszcze wykreślony. Domniemanie, wynikające z art. 3 ust. 1 KWU, dotyczące istnienia hipoteki przymusowej, ustanowionej w postępowaniu zabezpieczającym, może być więc również obalone w postępowaniu podziałowym, z powołaniem się na prawomocny tytuł wykonawczy, stanowiący podstawę egzekucji, ze wskazaniem upływu terminu od uprawomocnienia się wyroku, albo na postanowienie sądu, wydane na podstawie art. 764(1) § 3 KPC, stwierdzające upadek zabezpieczenia (przy czym, jak ustalono w niniejszej sprawie, wniosek obowiązanego o stwierdzenie upadku zabezpieczenia został oddalony przez sąd, który udzielił zabezpieczenia). Nie można zarazem przyjąć, że powódka złożyła alternatywne roszczenie o wydanie orzeczenia na podstawie tych przepisów, skoro treść żądania pozwu jest w tym zakresie jednoznaczna.

Niezależnie od powyższego, na uwzględnienie zasługiwał również zarzut pozwanej, iż, w odniesieniu do nieruchomości objętej księgą wieczystą (...), roszczenie powódki jest bezprzedmiotowe. Zgodnie z treścią pozwu, domagała się ona bowiem wykreślenia wpisu, którego w księdze wieczystej nie ma. Roszczenie z art. 10 KWU nie jest tożsame z powództwem o ustalenie (art. 189 KPC), czy wnioskiem o stwierdzenie upadku zabezpieczenia (art. 754(1) § 3 KPC).

Kwestia, czy zabezpieczenie roszczenia pozwanej M. J., udzielone przez Sąd Okręgowy w Warszawie w sprawie o sygn. akt IV C 1216/13, z jej powództwa przeciwko M. G. (1) o zapłatę, na mocy postanowienia z dnia 7.03.2014r., upadło, nie została przesądzona w niniejszej sprawie, skoro powództwo podlegało oddaleniu z uwagi na brak legitymacji czynnej, o czym mowa wyżej. Zwrócić jednakże należy uwagę, że kwestia ta była już badana przez Sąd Okręgowy w Warszawie, który postanowieniem z dnia 18.02.2022r., wydanym w sprawie o sygn. akt IV C 1216/13, oddalił wniosek pozwanego (obowiązanego) o stwierdzanie upadku zabezpieczenia, w trybie przepisu art. 754(1) § 3 KPC.

Mając powyższe na uwadze, orzeczono, jak w pkt I wyroku.

Orzeczenie w pkt II oparto na przepisach art. 98 § 1 i 3 KPC w zw. z § 5 pkt 8 i § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2015, poz. 1800 ze zm.). Powódka, jako przegrywająca sprawę, powinna zwrócić pozwanej koszty procesu, w skład których wchodzi wynagrodzenie pełnomocnika, będącego adwokatem (2700 zł) i opłata skarbowa od pełnomocnictwa (17 zł).